Tíminn - 14.05.1943, Blaðsíða 2

Tíminn - 14.05.1943, Blaðsíða 2
210 TÍMHyiV, föstntlagiim 14. mal 1943 53. blað Htiffvekiar héðan ogf þadan s Hvi eru ekki íleiri sjiikrasamlög i sveitum og kauptúuum? lVýlt blad, óvenjulegt heílsuhæli, eíling æðarvarpsíns Hvers veg-na nota sveitirnar og kauptúnin sér ekki hlunnindi sjúkratrygginganna eins og kaupstaðirnir? Öryggisleysið, sem fylgir veikindum, er þó vissulega ekki minna þar. Þess eru mörg dæmi, að sjúkrakostnaður hefir orðið mörgu heimilinu þar óvið- ráðanleg byrði. Þessi byrði hefði orðið miklu meðfærilegri, ef notið hefði aðstoðar sjúkrasamlags, jafnvel sama og engin. Kostnaðurinn við það að vera í sjúkrasamlagi er öllum við- ráðanlegur. Hins vegar er kostnaðurinn við mikil veikindi fæst- um viðráðanlegur, nema Ieitað sér opinberrar hjálpar, sem flest- um finnst erfiðar aðgöngu en sjúkrasamlagsstyrkurinn. Samkvæmt sjúkratryggingar- lögunum veitir ríkið sjúkrasam- lögunum styrk, sem nemur 25% af iðgjöldum þeirra. Hlutaðeig- andi sveitasjóður veitir sama styrk. Kaupstaðabúar hafa notfært sér þessi hlunnindi sjúkratrygg- ingalaganna, en flestar sveitir og mörg kauptún hafa enn ekki gert það. Vissulega hafa sveit- irnar og sjóþorpin þó fulla þörf fyrir þá veikindahjálp ríkisins, sem hægt er að fá með þessum móti. Skilningurinn á þessu máli fer þó óðum vaxandi. Ýms kauptún hafa þegar stofnað sjúkrasamlög. í þessum sveitar- félögum hafa sjúkrasamlög ver- ið stofnuð: Arnarneshreppur, Eyf.., Andakílshreppur, Borg., Bessastaðahreppur, Gull-Kjós. Biskupstungnahreppur, Árn. Fljótshlíðarhreppur, Rang. Grímsneshreppur, Árn., Gaulverjabæjarhr., Árn., Gnúpverj ahreppur, Árn., Holtahreppur, Rang., Hraungerðishreppur, Árn., Hvolhreppur, Rang., Kjósarhreppur, Gull-Kjós., Lundarreykjadalshr., Borg., Mosfellssveitarhr., Gull-Kjós., Sandvíkurhreppur, Árn., Skeiðahreppur, Árn., Staðarhreppur, V.-Hún., Svarfaðardalshr., Eyf., Villingaholtshr., Árn., Til þess að stofna sjúkrasam- lag, er nýtur hlunninda sjúkra- tryggingarlaganna, þarf það að vera samþykkt við almenna at- kvæðagreiðslu af meirihluta atkvæðisbærra manna í hrepps- félaginu. Við atkvæðagreiðsluna í framannefndum sveitum hefir yfirgnæfandi meirihluti jafnan lýst sig fylgjandi stofnun sj úkrasamlagsins. Einhverjir kunna að setja fyrir sig framlag það, sem sveitarsjóður þarf að greiða til sjúkrasamlagsins. En reynslan er víða sú, að sjúkrasamlag dregur úr öðrum útgjöldum hreppsins. Fátækrahjálp rekur ‘gíminn Föstutlau 14. maí Verkefni íyrír sam- tök smáframleiðenda Stríðsgróðamenn landsins hafa aldrei verið jafn öflugir og nú. Þeir leggja undir sig ný og ný fyrirtæki. Jarðir og hús- eignir safnast í hendur þeim. Hið mikla vald, sem eignaráð þessi veita þeim, mun verða notað vægðarlaust, þegar þeir telja þess þurfa. Trú þeirra virðist sú, að þegar aðþrengir fylgi fólkið þeim, sem gefur því mat. En gróðamenn þykjast jafnan góðgerðamenn þeirra, sem þeir veita atvinnu á krepputímum. Samtök verkamanna eflast líka óðfluga. Þau ógna með verkfallsvaldinu, ef þessum eða hinum kröfum þeirra er ekki fullnægt. Þegar harðnar í ári, munu þau vafalaust herða kröf- ur sínar og beita valdi sínu meira. Það virðist sameiginlegt með forsvarsmönnum stórgróða- valdsins og núverandi leiðtog- um verkalýðssamtakanna, að þeir óska ekki eftir því, að nú myndist samtök í landinu, er reyni að lækna þá öfugþróun, sem ríkir í viðskiptalífi og fjár- málum þjóðarinnar. Hvoru- tveggja trúa því, að þeir græði á því að bíða. Við getum náð í meiri eignir, meiri yfirráð og verðum því sterkari, þegar hrunið kemur, hugsa stórgróða- mennirnir. Við getum fylgt liði okkar enn betur, hugsa verk- lýðsforkólfarnir. Þess vegna voru þeir beztu samherjar og mátar á síðasta þingi, Ólafur Thors og Brynjólfur Bjarnason. ■Meðan þessu fer fram, að stórgróðavaldið annars vegar og verkalýðssamtökin hins veg- ar, búa sig undir átökin i ná- inni framtíð, hefir fjölmennasta stétt landsins, smáframleiðend- urnir til sveita og sjávar, — bændur, smáútvegsmenn, hluta- sjómenn og smáiðnrekendur, — næsta hljótt um sig. Þær virð- ast ekki gera sér Ijóst, að stétta- samtökin til hægri og vinstri sækja jafnt og þétt inn á verk- svið þeirra og þröngvað kosti þeirra á*ýmsan hátt. Þeir virð- ast taka því, sem miður fer og að þeim er rétt, með helzt til mikilli þolinmæði. En svo má ekki lengur til ganga. Smáframleiðendurnir verða að fylkja sér fastar sam- an. Þeir verða að efla samtök sín á öllum sviðum og þó fyrst og fremst þann flokk, sem bezt heldur á málum þeirra, Fram- sóknarflokkinn. Annars eiga þeir það á hættu, að þeim verði stöðugt þokað neðar og neðar og það lóð, sem þeir geta lagt á metaskálarnar, er risaglíma stórgróðamanna og verkalýðs- samtakanna hefst, verði harla ' lítilvægt. Hvers vegna sundra smá- framleiðendur mætti sínum með því að fylgja flokki eins og Sjálfstæðisflokknum, sem ein- göngu þjónar stríðsgróðavald- inu, og er því alltaf reiðubúin að ganga á hlut þeirra, ef það er til einhvers hags fyrir stríðs- gróðamennina? Hvers vegna fylgja bændur Sjálfstæðis- flokknum, sem var reiðubúinn til þess á seinasta þingi að minnka dýrtíðina eingöngu á kostnað landbúnaðarins? Hvers vegna fylgja smáútvegsmenn og hlutasjómenn Sjálfstæðis- flokknum, sem barðist gegn auknum sjóðhlunnindum smá- útvegsins á seinasta þingi? Þannig mætti lengi spyrja. • Bændur, smáútvegsmenn og fiskimenn mega ekkl við því lengur, að samtakamáttur þeirra sé skertur á þann hátt, að þeir skiptist í marga flokka. Hin komandi verkefni og átök í þjóðfélaginu krefjast þess, að þeir standi saman. Þeir verða að fylkja sér um einn flokk, Framsóknarflokkinn, svo að hann verði nógu öflugur til þess að geta haldið á réttmætum hlut þeirra. Aukin samtök smáframleið- enda eiga vissulega ekki að beinast að því að ganga á hlut annarra stétta. Þau eiga aðeins að tryggja rétt þeirra. Sízt af öllu má líka hafa á þeim þann blæ, að þau eigi að þröngva kosti verkalýðsins í bæjunum. Smá- framleiðendurnir og verkalýð- urinn hafa vissulega margra sameiginlegra hagsmuna að gæta, og þjóðfélaginu væri það vafalaust farsælast, að samtök bessara aðila gætu haft sem bezta samvinnu. Fyrir smá- framleiðendur, t. d. bændur, er bað hagur, að verkalýðurinn hafi sem mesta getu til að kaupa afurðir þeirra. Fyrir verkalýð- inn er það líka hagur, að smá- framleiðendur hafi sæmilega Giiðjón F. Teitsson; NIÐURLAG Skal þá aftur horfið að fyrir- myndarríki Platós. Því er stjórn- að af gáfuðustu og bezt hæfu körlum og konum í ríkinu. Plató vildi hafa algert jafnrétti á milli karla og kvenna, einnig til náms og til þess að gegna opinberum störfum ííþjóðfélag- inu. Hinir væntanlegu stjórnend- ur ríkisins eru þannig valdir og uppaldir, að úr hópi all margra, sem látnir hafa verið halda á- fram námi eftir tvítugsaldur, eru eftir 10 ár, eða um þrítugs- aldur, valdir þeir einstaklingar, sem þykja framúrskarandi að hæfni, og skulu þeir halda á- fram námi, einkum heimspeki- námi, í næstu 5 árin. Þá er skólanáminu eða hinu fræði- lega námi lokið, en þessir menn eru samt enn ekki færir um að -stjórna ríkinu, til þess vantar þá að kynnast lífi og störfum almennings í landinu í raun- hæfari hátt. Að loknu hinu fræðilega námi verða þeir því að hverfa að alls konar hagnýt- um störfum, sem fyrir koma í bjóðfélaginu, og stunda þann- ig verklegt nám í 15 ár, eða fram til fimmtugsaldurs. Þá fyrst er hægt að líta á þessa afkomu, svo að þeir þurfi ekki að hætta atvinnurekstrinum og gerast keppinautar þeirra á þröngum vinnumarkaði bæj- anna. Samtök smáframleiðenda geta líka haft það umfram önnur stéttasamtök, að þau geta gert meira gagn en að hugsa beint um hag stéttarinnar. Þau hafa á ýmsan hátt aðstöðu til þess að bera klæði á vopn hörðustu stéttaandstæðnanna í þjóðfé- laginu. Þess vegna þurfa aukin samtök smáframleiðenda ekki að verða til þess að auka stétta- átökin í þjóðfélaginu. Þau geta þvert á móti orðið til þess að draga úr þeim. Þ. Þ. menn, sem fullnuma heimspek- inga, er færir séu um að stjórna ríkinu. Það, sem hinn fullnuma og lífsreyndi heimspekingur hefir fyrst og fremst til síns ágætis, umfram fjöldann, er hæfni til þess að skilja hina fullkomnu hugsjón guðs, sem hinn efnis- legi heimur er aðeins ófullkom- in mynd af. Hugsjón guðs, hinn guðlegi leyndardómur lífsins, er eins og skínandi Ijós á himni, en sálir mannanna eru yfirleitt eins og óreglulegir kristalsflet- ir, sem ljós guðs brotnar á og endurkastast frá í torkepnileg- um myndum. Það er hlutverk heimspekingsins, að fága svo sálarlíf sitt (kristalla anda síns), að hann fái skýra hug- mynd um hugsjón guðs, Ijós þess tilgangs, sem býr í stjörn- um himingeimsins og í gjörð- um mannanna. Og þegar heim- spekingurinn hefir skilið til- gang guðs, er það hlutverk hans að sýna það í hinu fullkomn- asta stjórnarfari þeirrar þjóð- ar, er hann tilheyrir og þjónar. Stjórnendur ríkisins skulu ekki hafa neinna persónulegra fjárhagslegrar hagsmuna að gæta og ekki eiga neinar fjár- munalegar séreignir. Þeir skulu í flestum tilfellum rætur sínar til Veikinda. Forustumenn í sveitafélögum og kauptúnum, þar sem ekki eru til sjúkrasamlög, ættu þegar að hefjast handa um stofnun þeirra. Það er vissulega betra fyrr en seinna. Kirkjjnblaðið Nýtt blað, Kirkjublaðið, hóf útkomu sína um'helgina. Það á að koma út 40 sinnum á ári. Ritstjóri er biskup landsins, en blaðið nýtur fjárhagslegs stuðnings margra kirkjunnar manna og kirkjuráðs. Það á að fjalla um ýms almenn mál, þó kirkju- og kristnimál verði aðal- efni þess. Ýmsir virðast vantrúaðir á kirkju og kristnidóm. Það er reyndar ekki ný bóla. Vissulega hafa kirkjunni oft verið mis- lagðar hendur, eins og öðrum mannlegum stofnunum. En sá boðskapur, sem hún byggir á, er þó grundvöllur vestrænnar menningar. Hans er ekki sízt þörf á þessum tímum. „Þjóðfélagsl. vandamál munu rísa hvert af öðru,“ segir í inn- gangsorðum blaðsins, „ef til vill erfiðari en nokkru sinni fyrr. Hagfræðilegar og stærðfræði- legar áætlanir og ytri skipu- lagning og reglur um fram- kvæmdir og framtíðarlíf, hversu góðar sem eru, munu aldrei einar nægja til þess að skana nýjan og betri heim hér á jörðu. Til þess þarf umfram allt að breyta mannshuganum og kenna honum betur en hingað til hefir tekizt, að tileinka sér þá trú og breyta samkvæmt þeim lífsreglum og eilífu sann- indum, sem orð og heilög fyrir- mynd Jesú Krists birtir mann- kyninu.“ Ef Kirkjublaðið vinnur vel í þessum anda, á það erindi til þjóðarinnar. Fjársöfiimi fyrir hcilsnhæll Náttúrulækningafélag íslands hefir mörg járn í eldinum, eins og nýlega var sagt frá hér í (Framh. á 4. síðu) matast á opinberum matstofum og búa saman í fjölbýlishúsum. Þeir eru hafnir yfir það að hægt sé að múta þeim, og þeir setja allan sinn metnað í það að koma á og viðhalda réttlæti meðal mannanna, enda skulu þeir njóta skilyrðislausrar hlýðni af hálfu þjóðar sinnar, sem undir þá er gefin. Plató álítur, að menn eigi ekki að hafa aðra guðstrú en þá, sem samrýmist mannlegri skynsemi. í viðskiptum hver við annan eiga menn að sýna fyllsta drengskap og ráðvendni. Plató álítur kaupsýslu niðurlægjandi, af því að kaupsýslumaður geti ekki verið hvorttveggja í senn, gróðasæll og heiðarlegur. Glæpamaður er meðaumkunar- verður. Það á ekki að refsa hon- um, heldur hindra hann í að freipja frekari glæpi. Því mann- vonzka en afleiðing heimsku eða fávizku. Ef maður fremur glæp, er það af því áð hann er ekki vel upp alinn. Hann er brjóst- umkennanlegur aumingi, sem hvorki skilur, hvað honum sjálfum eða öðrum er fyrir beztu. Baldinn foli verður ekki taminn með barsmíðum, og það er heldur ekki hægt að temja ófélagslyndan mann með því að meðhöndla hann sem úrhrak. Sé glæpamaður brjálaður, þá ber að lækna brjálsemi hans og þurrka út misgerðahneigð hans með lyfi þekkingarinnar, en sláið hann ekki með svipu hefndarinnar. Því er eins farið um líkam- leg veikindi eins og siðferðileg veikindi, að þau stafa mjög oft B Æ K U R Anna Karenina og Bólu-Hjálmar Nýl. hafa tvær bækur Þjóð- vinafél. og Menningarsjóðs ver- ið afgreiddar til áskrifenda. Eru þær 2. bindi af Önnu Karenínu og Ljóðmæli Bólu-Hjálmars. Þetta bindi af Önnu Karenínu er 124 bls. með fremur smáu letri. Er þýðing Magnúsar Ás- geirssonar vel og vandvirknis- lega gerð. Tvö bindi álíka stór munu enn væntanleg af þessari bók. Með því hefir íslenzkur bókakostur verið auðgaður með einu af höfuðskáldverkum 19. aldarinnar í ágætri þýðingu og án úrfellinga. Ljóðmæli Bólu-Hjálmars er annað bindi íslenzkra úrvals- rita, sem Menningarsjóður gef- ur út. Bókin er 10 arkir í snotru 8-blaða broti, en prentuð á þunnan pappír. Jónas Jónsson alþingism. hefir valið kvæðin og ritað formála um æviferil Hjálmars og kveðskap. Framan við bókina er mynd af Hjálmari, sem Ríkarður Jónsson hefir teiknað eftir lýsingum kunn- ugra manna, en engin samtíð- armynd er til af skáldinu. Mun Ríkarður hafa náð svipmóti Hjálmars furðu vel, á mynd þessari, að dómi þeirra, er helzt muna-Kjálmar. Það mun óhætt að fullyrða, að aldrei hafi fyrr verið ritað af næmari skilningi og samúð um lífsferil og skáld- skap Bólu-Hjálmars en Jónas Jónsson hefir gert í formála þessum. — „Hjálmar er skáld íslenzkrar örbirgðar og hungur- kvala.“ — Listræn orka þjóðar- innar brýzt fram undan fargi fátæktarinnar eins og gróður jarðar gegnum sandskafla Heklugosanna. — Skapgallar Hjálmars gera honum lífsbar- áttuna örðugri og sárari en flestum jafnöldrum hans. Hann skortir sakarafl við fátæktina og umkomuleysið, en hann rist- ir því níð í greyptum ljóðlínum. Ljóð Hjálmars eru rödd þjóð- arinnar frá þeim tíma, er hún hættir að beygja höfuð í þögn og þolinmæði undir okið, tekur að neyta afls og hrista fjötrana. Stef Hjálmars eru ekki end- urkvæð, fremur en Egils. Þau eru blóð af blóði samtíðar hans. Þau eru bautasteinar á farinni leið þjóðarinnar, óbrotgjarn arfur síðari kynslóða. Ljóð Hjálmars hafa tvisvar verið gefin út áður, en þær út- gáfur eru lítt eða ekki fáanleg- ar. Útgáfa Menntamáiaráðs fyllir því í opið skarð. Vísur Hjálmars eru margar á hvers manns vörum, ljóðlínur af þekkingarskorti, og rétt upp- eldi mun að verulegu leyti upp- ræta sjúkdóma. Séu menn eigi að síður ólæknanlega sjúkir, er bezt, að þeir deyi strax, því að betri er skjótur dauði en seig- drepandi sjúkleiki. ^ í fyrirmyndarríki Platós eru lögfræðingar óþarfir menn, því að þar, sem þekking ríkir, standa menn ekki í málaferlum. Lögin, sem fólkið býr við, eru fá að tölu og auðskilin, því að stjórnendurnir vita, að ný lög skapa oft nýja lögbrjóta. Þess vegna kenna þeir fólkinu að stjórna sér sem mest sjálft, þannig að sem allra minnst þurfi að beita lögreglu. í hinu hugsaða lýðveldi Pla- tós er það aðalviðfangsefni rik- isstjórnarinnar að tryggja heill og hamingju allrar þjóðarinn- ar. Fólkið á að njóta góðrar heilsu, vera ánægt og eiga hæfilegar frístundir. Fegurð, réttlæti og ást á að ríkja í hug- um manna og koma fram í orð- um og athöfnum. Hinn góði maður og hamingjusami, en það að vera góður, er að vera hamingjusamur, er hinn rétt- láti maður, hinn samstillti mað- ur, sem hefir svo þroskaða skap- gerð og vilja, að hann birtist alltaf sem réttur hljómur í tónverki þjóðfélagslegrar sam- vinnu. Þessi fyrirmyndarmaður í fyrirmyndarríki Platós helgar sig sköpun fegurðar, í lifandi afkvæmi, í góðum og göfugum dáðum, í listum eða bókmennt- um. Því að fegurð er lykillinn að ódauðleikanum. Með því að BréS úr Bárðardal Frá nýári og fram til góu- loka stóð sauðfé og hross að mestu leyti inni, vegna jarð- leysis og veðurvonzku. Síðan hefir meira notið jarðar. Þessi vetur hefir reynzt hér mjög gjaffrekur, þó munu bændur vera sæmilega settir með fóður- birgðir. Það þóttu óvenju góðar frétt- ir á þessum langa en lítilvirka þingvetri, þegar Pétur Ottesen flutti frumvarp um það á Al- bingi, að minkum skyldi með öllu útrýmt úr landinu. Vonandi tekur löggjafarvaldið og stjórn- arvöldin það mál traustum tök- um og fylgja því fram af fullri festu. Minkar eru óvættir, sem engu lífi eira hvorki á láði né legi, leiki þeir á annað borð lausum hala, og munu vinna landsmönnum óbætanlegt tjón í framtíðinni, nema við séu reistar rammar skorður. Hér í næstu sveit, Fnjóskadalnum, voru á einum bæ rúmlega 20 hænsni. Morgun einn snemma í vetur, þegar komið var í kof- ann til þeirra, voru þau nálega öll dauð, bitin á háls. Mun þar hafa verið minkur að verki, enda sást' hann síðar nálægt síki einu skammt frá bænum. Þetta hænsnadráp er aðeins lit- ill forsmekkur að bví, sem verða mun, ef þessir blóðþyrstu morð- hundar eru liðnir í landinu. Nógu er torvelt að glíma við tófurnar. Páll Guðmundsson bóndi í Engidal hefir þó fækkað þeim um átta á þessum vetri. Páll hefir byggt sér tvo kofa á heiðinni ekki alllangt frá bænum og borið þangað æti handa tófunum. í hagstæðum veðrum liggur hann svo fyrir þeim í kofunum, þegar kvölda tekur. Eitt kvöldið skaut hann tvo refi og öðru sinni hafði hann þriár tófur á einni nóttu. Hér er það almannaálit, að Halldóri sauðfjárræktarráðu- naut hafi farizt það rösklega, að lokka lendakláðann af nafna sínum, bóndasyninum frá Lax- nesi, í Tímanum 9. og 11. f. m. En enginn er haldinn af því hlutleysi smáborgarans að láta sér á sama standa þótt borin væri á borð fyrir Rússa og Am- ríkumenn hin holddregna og hnútubera andagift Kiljans skálds. Ekki er trútt um að ýmsum finnist Halldór sauðfjárræktar- (Framh. á 4. síðu) úr þeim spakmæli, sem oft er vitnað í. Sannast á honum, þrátt fyrir allt baslið, að „sá deyr ei, er heimi gaf líf- vænt ljóð.“ J. Ey. skapa fegurð yfirvinnum við dauðann. Slíkar voru kenningar hins gríska heimspekings fyrir 2300 árum síðan. Margt í þeim mun verða talið sígild speki og sann- indi, og enginn mun efast um, að sá, sem þessar kenningar flutti, hafi verið gæddur fram- úrskarandi viti og þekkingu. En sé nú þetta athugað almennt, þykir mönnum þá líklegt, að Plató hafi með öllu missýnst, er hann áleit, að tónlistar- fræðsla væri einn nauðsynleg- asti þáttur í uppeldi æskulýðs- ins? En sé á það fallizt, með tilliti til mannlegrar reynslu og þess, sem margir aðrir hinir vitrustu menn hafa sagt, að Plató hafi ekki missýnst að verulegu leyti varðandi nefnt atriði, sjá þá ekki allir, hvílík- ur hörmulegur misskilningur það er, að torvelda svo söng- og tónmennt sem gert er hér á ís- landi, með því að leggja 50— 80% verðtoll á hljóðfæri, sem keypt eru til landsins. íslendingar hafa lengl verið sundurlyndir, og hefir það sjaldan komið berar fram en einmitt nú. Vantar eitthvað 1 uppeldi þjóðarinnar? Plató á- leit, að almenn tónlistarþekk- ing væri einn af nauðsynleg- ustu þáttum í mennt þjóðar, og vildi hann með fræðslu og fyrirgreiðslu á þessu sviði al- veg sérstaklega efla félagsleg- an þroska. í þessu efni er fram- kvæmdin hér á landi mjög á móti því, sem Plató vildi hafa, en hvort sem það er nú tilvilj- un eða ekki, þá fylgir það þó, Tollur gegn tónmennt og' kenningar Platós

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.