Tíminn - 16.07.1943, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA hl.
Símar 3948 og 3720.
RITST J ÓR ASKRIPSTOFDR:
EDDUHÚSI, Llndargðtu 9A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSL Llndargötu 9A.
Síml 2323.
17. árg.
Reykjavík, föstndagiim 16. júlí 1943
72. blað
Frá aðalfundi Sambands
íslenzkra samvinnufélaga
Hrossasýning að
Þjórsártúni
4. júlí síðastliöinn var hrossa-
sýning mikil var haldin að
Þjórsartúni. Var það Búnaöar-
samband Suöurlands, er í'yrir
henni stóð, meö aðstoð Búnað-
arí'élags Islands. Undirbúning aí'
hálí'u þessara stofnana höfðu
Guðjón Jónsson í Asi, Harald-
ur Halldórsson á Rauðalæk,
Björn Einarsson á Neistastöð-
um, Árni Jónsson ráðunautur
Búnaðarsambands Suðurlands
og Gunnar Bjarnason hrossa-
ræktarráðunautur Búnaðaríé-
lags Islands annazt.
101 hross var sýnt, er öll höfðu
hlotið 1. verðlaun á hrepþa-
sýningum, 28 stóðhestar og 73
hryssur. Voru hrossin víðs veg-
ar að úr þrem sýslum. Hlutu 3
hestar og 35 hryssur 1. verð-
laun. En beztur allra hesta á
sýningunni var dæmdur Roð'i
frá Hrafnkelsstöðum, eign
Hrossaræktarfélags Hruna-
mannahrepps, og var hann
sæmdur silfurbikar, er þing-
menn Sunnlendinga höfðu gef-
ið. Bezta hryssan áleizt vera
Bleik frá Galtafelli í Hreppum.
Voru heiðursverðlaun þau, er á
hana féllu, kaffistell úr silfri,
er gefið höfðu kaupfélögin
sunnlenzku austan fjalls.
Dómnefndina skipuðu Gunn-
ar Bjarnason hrossaræktar-
ráðunautur, Jón Pálsson dýra-
læknir og Sveinn bóndi á
Hrafnkelsstöðum.
Síðdegis, er dæmt hafði verið
um hrossin, flutti Steingrímur
Steinþórsson búnaðarmálastjóri
ræðu, en Gunnar Bjarnason
skýrði frá úrslitum.
Um kvöldið var dansað.
Nær 800 manns sóttu sýning-
una, er var hin myndarlegasta.
Fyrirhleðskn í
Djúpós 20 ára
Síðastliðinn sunnudag var
fjölmenn samkoma haldin í
Þykkvabænum í Rangárvalla-
sýslu í þvi tilefni, að tuttugu ár
eru liðin síðan hafizt var handa
um fyrirhleðslu Djúpóss. Setti
Hafliði Guðmundsson í Búð
samkomuna, en þingmenn
Rangæinga fluttu ræður. Var
síðan dansað í Rangæingabúð,
sem reist hafði verið í því skyni.
Þykkvibærinn í Rangárvalla-
sýslu er eina forna þéttbýlið á
landinu. Þar eru 30 heimili, sem
kalla mætti í þorpi. Móðir þessa
afbrigðis íslenzkrar byggðar er
hið víðáttumikla engjaland,
Safamýrin, og láglendur, en sem
betur fer talsvert hólóttur rimi
syðst á grösum, sjávarmegin
mýrarinnar, sem stytt gat hey-
bandsveginn til mikilla muna, ef
byggð yrði þar reist. Og þar var
byggðín reist, og væri vel þess
vert að rannsaka sogu þessa
byggðahverfis frá upphafi. — En
þeir, sem muna allt að hálfri
öld, munu í þessu byggðarlagi
um margt sjá fyrirmynd þess,
sem koma skal, þegar fólkinu
fjölgar í landinu, en Vestur-
heimur og íslenzk sjávarsíða
þykja ekki lengur til þess fallin,
að veita fólksfjölguninni við-
töku. Því að þarna eru með sér-
stökum hætti sameinaðir kostir
dreifbýlis og þéttbýlis, og það
þannig, að hlutaðeigendum
(Framh. á 4. síöu)
Sambandsfélögín eru nú 50
Félagatala peirra er 20 189
Aðalfundur S. í. S. var settur að Hólum í Hjaltadal
fimmdaginn 15. þ. m. kl. 9,30 árdegis. Á fundinum* eiga
sæti 81 fulltrúi frá 50 félögum. Við fundarsetningu voru
77 þeirra mættir. Auk þess sitja fundinn stjórn Sam-
bandsins og framkvæmdastjórar, skólastjóri Samvinnu-
skólans og yfirkennari og nokkrir gestir.
Einar Árnason, formaður Sambandsstjórnar, setti
fundinn og flutti skýrslu um gerðir stjórnarinnar, en
íorstjóri Sambandsins flutti skýrslu um starfsemi þess
og fjárhag. Jafnframt lagði hann fram reikninga ársins
1942 og skýrði þá ýtarlega.
Fara hér á eftir fáein atriði úr skýrslu forstjórans.
í ársbyrjun 1942 voru 48
samvinnufélög í Sambandinu,
en 2 bættust við á árinu, Kaup-
félag Arnfirðinga og Kaupfélag
Súgfirðinga. Voru félögin því
50 í árslok.
Tala félagsmanna í sam-
bandsfélögunum var 20189 í
árslok og hafði fjölgað um 1595
eða 8,6% á árinu.
Starfsmenn sambandsins voru
alls 418, þar af 211 karlar og
207 konur. Við- vöruflutninga
unnu 102, við fræðslustörf 4 og
við iðnað 312.
Vörusala Sambandsins nam
um 69.5 miljónum króna og
hafði aukizt úm 14.5 miljónir
frá næsta ári á undan, mest
vegna verðhækkunar. Sala inn-
lendra vara innan og utan
lands nam tæpum 23.8 miljónum
og var 2.9 milj. lægri en árið
áður.
Samvinnuskólinn starfaði 7
mánuði eins og venjulega. í
fyrravor útskrifuðust 25 nem-
endur úr skólanum.
Verksmiðjur Sambandsins og
önnur fyrirtæki þess. Samband-
ið rak eftirgreind fyrirtæki ár-
ið sem leið: Á Akureyri: Ullar-
verksmiðjuna Gefjuni, Skinna-
verksmiðjuna Iðunni og sauma-
stofu. í Reykjavík: Frystihús,
garnahreinsunarstöð, sokka-
prjónastofu og saumastofu, á-
samt útsölu á framleiðsluvörum
verksmiðjanna. í Vestmanna-
eyjum: Frystihús og útsölu á
verksmiðjuvörum S.Í.S. og inn-
lendum afurðum.
Framleiðsla Gefjunnar og Ið-
unnar var nokkru minni en ár-
ið áður. Stafaði það aðallega af
vöntun á verkafólki og að taka
þurfti ajlmargt af óvönu starfs-
fólki, en einnig að nokkru leyti
af því, að seint gekk að fá er-
lendar efnivörur til framleiðsl-
unnar. Þó að magn framleiðsl-
unnar hafi minnkað verulega,
varð þó vörusalan vegna hækk-
aðs verðlags svipuð að krónu-
tölu. Vörusala verksmiðjanna og
annarra fyrirtækja S.Í.S. varð
sem hér segir:
Gefjun ...........
Skinnav.sm. Iðunn.
Saumast., Akureyri
Garnastöðin ......
Sokkaprjónastofan
Verksm.útsalán og
saumst. í Rvík ...
Vöruútsalan í
Vestmannaeyjum .
1.937.141,20
1.742.106,56
456.961,01
554.771,13
112.736.10
821.460,42
. 473.690,23
Samtals kr. 6.298.866,65
Sameignarfyrirtæki. Sápu-
verksmiðjan Sjöfn og Kaffi-
bætisverksmiðjan Freyja á Ak-
ureyri, eru eign Kaupfélags Ey-
firðinga að hálfu. Sala á fram-
leiðsluvörum þeirra nam kr.
950.000,00. Sápuverksmiðjan jók
framleiðslu sína verulega, en
framleiðsla kaffibætisverk-
smiðjunnar var svipu'ð og árið
áður.
Eftirlitið. Síðastliðið ár heim-
sóttu eftirlitsmenn Sambands-
ins öll Sambandsfélögin. Víðast
hvar höfðu eftirlitsmennirnir
aðeins skamma viðdvöl, en á fá-
einum stöðum, þar sem sér-
staklega stóð á, dvöldu þeir
nokkurn tíma. Við fjögur Sam-
bandsfélög urðu framkvæmda-
stjóraskipti, K-aupfélagið Björk
á Eskifirði, Samvinnufélag
Fljótamanna, Samvinnufélag
Dalahrepps og Kaupfélag Suð'-
ur-Borgfirðinga, Akranesi. Á
síðari árum hefir mikið unnizt
á í því að samræma bókhald
kaupfélaganna og koma á það
betra skipulagi, þar sem þess
þurfti við. Er bókhald félaganna
nú orðið yfirleitt í góðu lagi. í
árslok 1941 hætti Ragnar Ólafs-
son lögfræðingur eftirlitsstarfi
sínu hjá Sambandinu, en 1. jan.
1942 var Ólafur Jóhannesson
lögfræðingur ráðinn yfirmaður
við. eftirlitið. Vann hann áður
við það ásamt þeim Ragnari og
Benedikt Jónssyni, sem mest
hefir ferðast milli félaganna.
Efnahagur Sambandsins og
sambandsfélaganna.
í árslok var Sambandssjóður
kr. 2.743.000.00 en sameignar-
sjóðir námu 3.185.000,00.
Sambandsfélögin hafa mjög
bætt hag sinn gagnvart Sam-
bandinu árið sem.- leið. í árslok
1942 voru innieignir þeirra hjá
Sambandinu um 17.8 milljónir
og skuldir 1.6 milljónir, svo að
innieignir umfram skuldir
námu um 16.2 milljónuip króna.
í árslok 1941 voru tilsvarandi
innieignir tæpar 9 milljónir
króna, og hafa sambandsfélögin
því bætt hag sinn í reikningum
hjá S. í. S. um fullar 7.2 mill-
jónir.
Sjóðeignir félaganna jukust
allmikið á árinu. Sameignar-
sjóðir námu í árslok rúmum
10 milljónum og höfðu hækkað
um nærri 2.6 milljónir á árinu.
Stofnsjóðir námu 5.8 milljónum
og höfðu hækkað um rúmlega
eina milljón. Innstæður í inn-
lánsdeild námu 10.8 milljónum
og höfðu nær því tvöfaldazt.
Sambandsfélögin seldu að
keyptar vörur og iðnvörur, sem
þau framleiddu sjálf, fyrir full
ar 65.2 milljónir, en innlendar
afurðir fyrir 47.9 milljónir. Öll
vörusala Sambandsfélaganna
nam því árið, sem leið, um 113.1
milljón króna. Árið áður nam ÖU
vörusalan 71.2 milljónum og
hefir því aukizt um nær því 42
milljónir á árinu.
í árslok 1942 voru starfsmenn
allra sambandsfélaganna 875.
Stjórn Sambandsins hafa
skipað á þessu starfsári: Einar
Árnason, fyrv. álþingismaður,
Eyrárlandi, formaður, Björn
(Framh. á 4. síðu)
Eins og margoft áður hefir verið hermt frá í blöðum og útvarpi er á döfinni
happdrœtti um stórt hús í Laugarneshverfi til fjáröflunar handa Hallgríms.-
kirkju á.Skólavörðuhœð. Myndin hér að ofan er úr eldhúsi þess, sem er inn-
réttaö á sjaldgœfan hátt og mjög vandað, eins og húsið allt. — Hvaða
liúsmóðir skyldi hreppa það hlutskipti að matselda í því?
Erlent yfirlit 16. júlís
Meðferðin á Gyð-
iiigiiin í Pollandi
Fregnir frá Póllandi gefa til
kynna, að Gyðingahverfið í
Varsjá hafi verið jafnað við
jörðu í vor í hefndarskyni.
Gyðingarnir þar höfðu hafið
skipulagðan mótþróa gegn Þjóð-
verjum, enda þótt þeim hlyti að
vera ljóst, að slíkt gat aðeins
endað á einn veg. Þýzku her-
mennirnir voru miklu fjölmenn-
ari, búnir hinum fullkomnustu
vopnum, sem auðvelt var að
beita gegn afkróuðu fólki, sem
engin eiginleg vopn hafði.
Það var upphaf þessa Gyð-
ingahverfis, að 16. október
1940 gáfu Þjóðverjar út þá til-
skipun, að allir Gyðingar í
Varsjá skyldu upp frá því búa á
tilteknu svæði í borginni og
hvergi annars staðar. Þetta
svæði var síðan skilið frá öðr-
um borgarhlutum með háum
múrum og rafhlöðnum gadda-
vírsgirðingum. Hliðin voru ell-
efu og gættu þeirra lögregla
Þjóðverja, Pólverja og Gyðinga.
Áður en Þjóðverjar réðust
inn í Pólland bjuggu í þessum
afgirtu hverfum 200 þúsund
menn. Þarna vistuöu Þjóðverj-
ar þó 500—700 þúsund Gyðinga.
Ótal lífsreglur voru þeim settar
og heilbrigðiseftirlitvar alls ekk-
ert, þrátt fyrir þrengslin, sem
þeir áttu við aö búa.
Það var þó ekki fyrr en í
maímánuði 1942, að þýzka her-
stjórnin lét hefjast verulega
handa um að jafna reikning-
ana við Gyðingana. Tilskipanir
voru gefnar út og borgarráði
Gyðinga var falið að birta al-
menningi þær. Þessar tilskipan-
ir tala glöggu máli um þau
tök, sem Gyðingar í Varsjá
voru beittir. Hin fyrsta var gef-
in út 7. júlí 1942. Segir þar:
Þýzk yfirvöld skipa svo fyrir,
að allir Gyðingar, án tillits til
aldurs og kyns, skuli fluttir
brott.
(Allmargar undantekningar,
er tóku til vissra stétta, voru þó
veittar).
Sérhver Gyðingur, sem fluttur
verður brott, má hafa meðferð-
is farangur, er vegi allt að þrjá-
tíu pund. Mat skal hafa til
þriggja daga. Peninga og önn-
ur verðmæti má hafa meðferðis.
Brottflutningurinn hefst 22.
júlí 1942 klukkan 12 að kvöldi.
Sérhver Gyðingur, sem fer út
úr Gyðingahverfinu leyfislaust
eftir að brottflutningur er haf-
inn, gerir tilraun til að hindra
eða trufla brottflutning eða
hvetur aðra til þess að gera það,
verður skotinn. Sérhver Gyð-
ingur, sem þessi tilskipun nær
eftir og kann að finnast í Var-
sjá eftir brottflutningana, verð-
ur skotinn.
Enginn vissi hvert ferðinni
var heitið.
Álíka tilkynningar ráku hver
aðra næstu daga.
Gyðingum, sem gerðust sjálf-
boðaliðar við brottflutningana,
var hins vegar heitið fríðindum.
Þeir skyldu fá auka-matar-
skammt til ferðarinnar, fjöl-
skyldum þeirra skyldi ekki
sundrað og þar fram eftir göt-
unum.
9. ágúst var ný tilskipun
hengd upp á götuhornum í
Gyðingahverfinu. Öllum Gyð-
ingum í suðurhluta þess, að
undanskildum verkamönnum,
sem unnu í þjónustu tveggja
þýzkra fyrirtækja, var skipað
að hverfa brott klukkan 6 ár-
degis 10. ágúst. Dauðarefsing
var lögð við öllum brotum og
mótþróa.
16. ágúst var gefin út tilskip-
un um það, hvar Gyðingar þeir,
sem voru eftir í Gyðingahverf-
inu, máttu búa. Jafnframt var
öllum Gyðingum, sem eigi höfðu
störf með höndum, skipað að
hverfa til einhverrar vinnu.
5. september var enn fyrir-
skipaður stórfelldur brottflutn-
ingur fólks, að þessu sinni um
miðja nótt. Það átti að skilja
íbúðir sínar eftir opnar og hafa
meðferðis mat til þriggja daga.
Hver sá, er þessi tilskipun tæki
til, sem kynni að finnast í Var-
sjá eftir klukkan 10 sunnudag-
inn 6. september, skyldi skot-
inn.
í árslok 1942 var svo komið,
að aðeins 40000 Gyðingar, sem
allir störfuðu hjá þýzkum fyr-
irtækjum, voru eftir í Gyðinga-
hverfi Varsjárborgar. Þegar á-
kveðið var að senda þá einnig í
útlegð í janúar í vetur, kom
fyrst til skipulegs mótþróa. Um
miðjan apríl urðu ný uppþot,
og þá var Gyðingahverfinu
eytt.
Seinustu fréttir
Á Sikiley sækja Bandamenn
fram, Bretar á austurströnd-
inni og Bandaríkjamenn á suð-
urströndinni, en mæta þó
harönandi mótstöðu. Einkum
hafa sveitir úr Hermann-Gör-
ingsherfylkinu svonefnda reynzt
Bretum harðsnúnar í grennd
við borgina Ágústu. Þjóðverjar
segja, að fallhlífarsveitir, er
lent hafa í grennd við Kataníu,
er virðist vera næsta takmark
Breta, hafi verið upprættar.
Franskar hersveitir eru nú
sagðar berjast á Sikiley með
Bandamönnum, en í liði Þjóð-
verja eru sagðir Júgóslavar og
Pólverjar, er sæti nú færi að
komast á náðir Bandamanna.
Lík Sikorski, pólska forsætis-
ráðh., verður flutt tii Póllands
að stríðinu loknu og jarðsett í
Kraká.
Á víðavangi
VÍSIR AÐVARAR ÓLAF
THORS AFTUR.
Tíminn hefir áður gert að
umtalsefni viðvörun þá, er Vísir
beindi til Ólafs Thors eftir Þing-
vallafundinn. Ef hann léti sér
detta í hug að gera bandalag við
kommúnista til að fella núver-
andi ríkisstjórn og timbra upp
veikri tveggja flokka stjórn,
mundi hart verða látið mæta
hörðu.
í fyrradag flytur Vísir aðra
aðvörun um þetta undir fyrir-
sögninni: — „Orðrómur um
tveggja flokka stjórn. — Kom-
múnistarnir ekki samvinnu-
hæfir á þeim grundvelli“. Kemst
Vísir svo að orði í greininni:
Spekingarnir í kommúnista-
flokknum eru sífellt að reyna að
nugga sér upp við Sjálfstæðis-
menn, sumpart til þess að gera
ýmsa flokksmenn tortryggilega,
en þó einnig af þeim orsökum
að hentistefnumönnunum í
flokknum finnist það henta, —
ekki sizt innan bæjarstjórnar
Reykjavíkur.
Þetta mun hafa leitt til þess
að sá orðrómur hefir gengið um
bæinn að undanförnu, að mönn-
um innan Sjálfstæðisflokksins
lægi það ríkt á hjarta að efna til
stjórnarsamvinnu með komm-
únistum á hausti komanda.
Orðrómur þessi hefir við enga
rök að styðjast, en þykir vafa-
laust vatn á myllu andstæð-
inga Sjálfstæðisflokksins, sem
með þessu tekst ef til vill að
gera einstaka flokksmenn tor-
tryggilega í augum auðtrúa
sálna. — — —
.-------Vísir mun eftir frek-
ustu getu gæta þess að boð-
skapur hreinlætisvikunnar verði
i heiðri hafður í stjórnmálum,
sem á öðrum sviðum, og takist
það, sem ekki er að efa, mega
kommarnir vita hvar þeim er
markaður bás, þótt sjálfir vilji
þeir teljast í tölu siðaðra
manna.“
Það má nú segja, að þessir
títuprjónar séu vafðir í silki-
umbúðir. En „hentistefnumenn"
Sjálfstæðisflokksins munu þó
finna fyrir oddunum — ekki
sízt ■ innan bæjarstjórnar
Reykjavíkur! Vísir lofar svo að
vaka yfir hreinlæti sumra
flokksmanna sinna, — en treyst-
ir því alls ekki, að þeir séu fær-
ir um það upp á eigin spýtur.
SKÍTSEYÐI
ALÞÝÐUBLAÐSINS.
Tíminn leggur lítt í vana
sinn að elta ólar við nart
Reykjavíkurblaðanna í garð
bænda. Til þess er það of
heimskulegt, enda ætlað viss-
um hópi lesenda í bænum.
Að þessu sinni skal gerð sú
undantekning að birta lítið sýn-
ishorn úr Alþýðublaðinu s. 1.
þriðjudag. Er pistill þessi sýni-
lega skrifaður af einni undir-
tyllu í ritstjórn blaðsins, enda
birtur athugasemdalaust frá
blaðsins hálfu og því á þess á-
byrgð:
„Á síðasta Búnaðarþingi var
rætt um að fækka sauðfé í
landinu. Framleiðsla á kjöti
væri of mikil. Það er hreinasta
bull! íslendingar áttu eitt sinn
úm 12 kindur á hvern íbúa. Þá
átu þeir allt sitt kjöt. Nú eru
kindur helmingi færri á mann,
en kjötið étzt ekki upp. Hvers
vegna? Verðið er of hátt. Hvað
má segja t. d. um kr. 12 fyrir 1
kg. af hangikjöti? Óafsakan-
lega dýrt. ^
Ég hefi talað við heimilis-
feður, sem hafa ekki ráð á að
borða kjöt oftar en einu sinni
í viku. Mér er vel við bændur.
Ég ann íslenzkri sveitasælu al-
veg eins mikið og hver annar
íslendingur. En ég þegi ekki yf-
ir þeirri sannfæringu minni, að
bændadekrið er að verða plága,
dýr plága. Verkalýður við sjó-
inn má ekkert eignast. Hann
(Framh. á 4. siðu)