Tíminn - 06.08.1943, Blaðsíða 3

78. blað
TlMIM, fostudagmn 6. ágnst 1943
311
Kristján Hansen
Frelsishetja
Tékkóslóvakíu
vegaverkstjóri á Sauðárkróki.
Þann 28. maí s. 1. andaðist að
heimili sinu að Sauðárkróki,
Kristján Hansen vegaverkstjóri.
Þar er hniginn í valinn merkur
maður og ágætur.
Kristján er fæddur að Sauðá
við Sauðárkrók 18. okt. 1885 og
var því 57 ára þegar hann létzt.
Foreldar hans voru Björg Jó-
hannesdóttir og Hans Kristján
Hansen, danskur maður, sem
fluttist til Sauðárkróks og hóf
búskap að Sauðá. Kristján var
næst elsta barn þeirra hjóna.
Ólst hann upp í foreldrahúsum
við öll venjuleg sveitastörf. Var
hann bráðþroska og gjörvllegur.
Kristján hóf nám í Bændaskól-
anum á Hólum og útskrifaðist
þaðan vorið 1906.
Árið 1909 kvæntist Kristján
Þóreyju Sigmundsdóttur, aust-
firzkri að ætt, hinni mestu á-
gætiskonu. Eigi varð þeim hjón-
um barna auðið, en stúlkubarn
tóku þau til fósturs og hafa alið
upp, sem sitt eigið barn.
Kristján Hansen var stór
maður vexti, þrekinn og gjörvi-
legur .Hann var ljós yfirlitum,
karlmenni hið mesta, og bar
með sér, hvar sem hann fór, öll
beztu einkenni hins norræna
kynstofns. Kristján var maður
prýðilega gefinn, og aflaði sér,
mikillar þekkingar við sjálfs-
nám. Hann var mjög frjálslynd-
ur í skoðunum, samvinnumaður
af hug og hjarta. Hann hélt
fast á máli sínu, en sýndi þó
ávallt lipurð og samvinnuþýð-
leik.
Eins og áður er nefnt var
Kristján Hansen hraustmenni
hið mesta. Hann stundaði í-
þróttir á yngri árum og var í-
þróttamðaur góður. Er yísk, að
það rúm var ávallt vel skipað
þar sem Kristján var fyrir,
hvort heldur sem var til sóknar
eða varnar. Koma mér í hug
ummæli Sturlungu um Kolbein
grön, þar sem segir að Kolbeinn
var „höfuðkempa til vopna
sinna“. Svo mundi og fylgd
Kristjáns hafa verið, ef hann
hefði lifað á Sturungaöld.
Árið 1920 varð Kristján vega-
verkstjóri við þjóðvegi í Skaga-
firði og gegndi því starfi síðan
til dauðadags. Verkstjórn Krist-
jáns var traust og örugg, eins og
skapgerð hans. Hann var ágæt-
ur stjórnandi og voru mikil af-
köst undir stjórn hans. Verka-
menn Kristjáns héldu mjög af
honum, enda hlutaðist hann um
að þeir hefðu sem bezta aðbúð,
og umgekkst þá að öllu leyti
sem jafningja sína.
Eigi gat hjá því farið, að
maður með starfsorku og hæfi-
leika Kristjáns, drægist inn á
fleiri verksvið en það sem aðal-
starf hans náði til. Kristján var
um langt skeið sláturhús-
stjóri hjá Kaupfélagi Skagfirð-
inga og átti sæti í stjórn félags-
ins allmög síðustu árin. Hann
vann sér traust allra, er honum
kynntust, og þeir voru margir,
við þessi störf. í skattanefnd
Sauðárkrókshrepps átti Krist-
ján sæti um langt skeið.
Kristján Hansen hafði mik-
inn áhuga fyrir landsmálum, og
myndaði sér þar ákveðnar skoð-
anir, sem hann barðist fyrir
með fullri djörfung og kappi,
án þess þó að beita nokkuru
sinni ofstæki eða óheilindum,
því að slíkt var andstætt hinni
heiðu og hreinu skapgerð hans.
Kristján hafði í öndverðu tekið
sér stöðu í Framsóknarflokkn-
um og fylgdi þeim flokki óskipt-
ur og heill. Var hann ávallt
einn af öruggustu forystumönn-
um flokksins í Skagafirði. Ail-
mörg síðustu árin var Kristján
í stjórn Framsóknarfélags
Skagfirðinga.
Heimili þeirra hjóna, Þóreyj-
ar og Kristjáns, á Sauðárkróki,
var víðfrægt fyrir gestrisni. Frá
því ég í fyrstu kynntist þeim
hjónum árið 1928, var ég helma-
gangur á heimili þeirra ávallt
þegar ég kom til Sauðárkróks.
Vegna starfs Kristjáns sem
verkstjóri og sláturhússtjóri,
áttu fjölmargir erindi við hann.
Var öllum, sem að garði báru,
tekið með þeim hlýhug og þeirri
alúð, sem ávallt einkenna góða
húsbændur. Ég veit að ég mæli
fyrir munn fjölmargra vina
þeirra hjóna, þegar ég nú þakka
þeim margar ógleymanlegar
stundir í litla en hlýlega húsinu
þeirra á Sauðárkróki. Þótt sal-
arkynni væru ekki mikil, þá var
þó ávallt eins og nægilegt rúm
væri fyrir alla, sem heim til
þeirra komu.
Síðustu árin barðist Kristján
við ólæknandi sjúkdóm. Hann
lagðist á spítala 1940 og var þá
skorinn upp. Fékk hann nokkra
bót í bili. En heill heilsu varð
hann aldrei eftir það. Mun hon-
um sjálfum hafa verið ljóst
hvert stefndi. Hann gegndi öll-
um sínum störfum til hins síð-
asta með þreki og _ æðruleysi
hinnar sönnu hetju. f banaleg-
unni talaði hann um dauða sinn
eins og sjálfsagða og eðlilega
leið, sem ástæðulaust væri að
óttast. Hann dó eins og hann
hafði lifað, öruggur og ákveð-
inn.
Ég eignaðist þau árin sem ég
dvaldi í Skagafirði.marga ágæta
vini. Kristján Hansen er einn
af þeim, og einn af þeim, sem ég
met mest. Hann er i mínum aug-
um ímynd þeirrar hetjulundar
og drengskapar, sem svo vel er
lýst í okkar beztu fornritum.
Ég þakka þér, vinur, fyrir
allar þær minningar, sem við
þig og þitt heimili eru tengdar.
Steingrfmur Steinþórsson.
mestu, hvaða sveitir eru bezt
fallnar til að taka upp þessa
eða hina framleiðsluna, og af
hálfu þess opinbera hefir ekk-
ert verið gert til að ýta undir
aukna verkaskiptingu við fram-
leiðslu landbúnaðarvaranna. Þó
er það vafalaust, að hún á að
aukast, og er það eitt af mörg-
um verkefnum, sem bíða nefnd-
anna að finna leiðir til þess að
svo megi verða.
IV.
Eins og áður hefir verið vikið
að, hefir framleiðslukostnaður
aukizt meira í landi hér, við
hvaða framleiðslu sem er, en í
öðrum þeim löndum, sem við
höfum spurnir af. Það er því
alveg víst, að hann verður að
lækka, svo framarlega sem við
eigum að geta unað við sama
verð fyrir okkar vörur og aðrar
þjóðir fá fyrir sams konar vör-
ur. Hvað íandbúnaðarvörurnar
snertir, þá eru þær nú fram-
leiddar við ákaflega ólika stað-
hætti. Umbætur síöustu 20 ár-
anna á jörðunum hafa o'rðið
misjafnar. Á sumum jörðum eru
nú öll túnin slétt og vélslæg, og
þar notaðar heyvinnuvélar. Á
öðrum hefir ekkert verið gert
til umbóta túnunum. Þau eru
enn svo óslétt, að vélum verður
ekkii viðkomið. Auk þess eru
túnin í misjafnri rækt, svo að
sums staðar fæst helmingi
meira hey en annars staðar úr
hverju ljáfari. Þetta gerir þann
mun á afkomu bóndans, að
sums staðar verðum fimm sinn-
um dýrara að afla heyja en á
öðrum stöðum. Þetta er mikill
munur, og gerir mikinn mun á
því verði, sem bóndinn þarf að
fá fyrir vörur sínar, til þess að
fá reksturskostnað búsins
greiddan. Af hálfu þess opin-
bera hefir verið reynt að fá alla
með í umbótastarfið. Menn eru
og hafa verið hvattir með ræð-
um og ritgerðum, ráðum og
styrkjum til að leggja hönd á
plóginn. En allar þær ráðstaf-
anir hafa náð misjafnt til
manna. Einkaframtakið hefir
verið látið njóta sín til fulls hjá
hverjum einum, og árangurinn
er sá, að enn eru margir aftur
úr og aðrir komnir stutt áleiðis.
Sá munur kemur svo fram í því,
að sumir fá ekki nema 200 hesta
af heyi eftir karlmann og kven-
mann eftir 10 vikna heyskap, en
aðrir fá 500, 600 og allt upp
undir 800 hestburði eftir sama
mannskap og þær vélar og
hesta, sem umbæturnar gera
mögulegt að nota. Allir munu
alveg sammála um það, að
keppa beri að því að gera öll
tún vélslæg, og Alþingi hefir
veitt aukastyrki til að styðja
að því að svo geti orðið á næstu
árum. Flestir munu líka sam-
mála um það, að keppa beri að
því að túnin verði það stór og
(Framh. á 4. síðu)
Meöan afreksmanna verður minnst mun nafn Tómasar
Mazaryks, forseta Tékkósieóvakíu, f minni geymt. Hann
ólst upp undir oki Austurríkismanna, ruddi sér braut til
vegs og virðingar, leiddi málstað Tékka til sigurs, kom því
til leiðar, að tékkóslóvaska iýðveldið var stofnað eftir
heimsstyrjöldina, stýrði því betur öllum hiniun nýju ríkj-
unum og dó í hárri elli, sem einn virtasti og dáðasti stjórn-
málaskörungur heimsins.
Við erum í Moskvu 1917, snemma á dögum rússnesku bylting-
arinnar. Hörð skothríð kveður við á götunum. Frá járnbrautar-
stöðinni kemur maður og gengur ofur rólegur út á torgið. Hann
stefnir að þjóðgistihöllinni. Þegar hann hefir náð spölkorn út
á torgið, stöðvar flokkur hermanna hann. Liðsforingi spyr hann,
hvert ferðinni sé heitið, og segir honum síðan, ða það sé ókleift
að fara yfir torgið, vegna skothríðar frá báðum hliðum. Þetta var
satt: Öðrum megin voru menn Kerenskys, en hinum megin
bolsévikkar, og kúlur úr rifflum og vélbyssum hvína yfir torgið.
Liðsforinginn ráðleggur honum að snúa til Metropólgistihússins.
En maðurinn lét ekkert aftra sér. Hröðum, föstum skrefum
gekk hann yfir torgið, þótt kúlurnar þytu kringum hann. Þegar
hann kemur að dyrum gistihallarinnar, er hurðinni skellt í lás.
Hann drepur harkalega á dyr og kallar: „Opnið þið strax.
„Búið þér hér?“ hrópar dyravörðurinn fyrir innan.
Og Mazaryk, því að sá var maðurinn, svaraði: „Verið þér ekki
að þessum þvættingi, hleypið mér inn“.
„Ég gat ekki fengið af mér að ljúga,“ var Mazaryk vanur að
segja, er hann lýsti þessum atburðum síðar.
„Ég gat ekki fengið af mér að ljúga.“
Með þessum orðum er einum þættinum í skapferli Mazaryks
lýst til hlítar. Flestum myndi hafa orðið á að bregða fyrir sig
ósannindum á slíkri stundu. „Pravda Vitezi" — sannleikurinn
skal sigra, var kjörorð hans og þess nýja ríkis, er hann setti á
stofn. Sannleikurinn var honum stórum meira virði en jafnvel
lífið sjálft. Honum auðnaðist líka að leiða sannleikann til sigurs.
Upp úr ringulreið styrjaldarinnar reis frelsisunnandi þjóð. Hann
átti mestan þátt í því að glæða þann frelsishug og honum var
það að þakka, að hugsjón frelsisins varð að veruleika. Og hann
gerði meira: Hann leiddi þjóð sína á þrengingartímunum og
honum auðnaðist að stýra fleyi hennar heilu og höldnu gegnum
brim og boða byltingar og bjargaskorts og skipa henni í sveit með
hinum bezt metnu og dáðríkustu þjóðum í Norðurálfu.
Mazaryk var maður, sem hafði hafizt til vegs og virðingar af
sjálfdáðum. Hann var lítillar ættar og af fátæku foreldri og átti
erfitt um vik að njóta menntunar í æsku. En hann var gæddur
óvenjulegu viljaþreki og alinn upp við iðjusemi og sjálfsaga. Að
því bjó hann ævilangt.
*
í Cejc, litlu þorpi i Móraviu, bjd ökumaður, Slóvaki frá Kóp-
kaníu, sem var kvæntur tékkneskri konu af þýzkum uppruna.
Þessi ökumaður var sveitamaður að ætt og uppeldi. Hann unni
sveitalífinu og hirti hestana sína af kostgæfni og umhyggju, en
kjör hans voru kröpp, því að hann lifði undir oki austurriska
keisaradæmisins og var ánauðugur maður en ekki frjáls þegn.
Hann hafði engrar menntunar notið. Á barnsaldri hafði hann
að sönnu lært að lesa. Það hafði gömul kona, sem hann tók upp
kartöflur fyrir, kennt honum. En þar með var öllu skólanámi
hans lokið. En hann var öðrum kostgæfnari leérisveinn í skóla
lífsins í móravíska þorpinu, þar sem hann stritaði dag hvern með
hestum sínum. Kona hans hafði hins vegar hlotið meiri menntun.
Hún hafði verið eldastúlka á heimili ríks manns og kynnzt þar
yfirstéttarfólki og öðlazt meiri.viðsýni og séð fleiri hliðar lífsins.
Hún hafði að minnsta kosti séð nógu mikið til að skilja, hve
menntun var mikils virði, og hún hafði staðráðið að eitthvert
barna sinna skyldi hljóta meiri menntun en henni og manni
hennar hafði auðnazt, hversu mikið sem hún þyrfti á sig að
leggja til þess.
Þessi hjón gátu son, sem snemma var fjörugur og áræðinn.
Hann líktist móður sinni ungur um flesta hluti, en þó var hann
einnig gæddur þrautseigju og skapfestu gamla ökumannsins.
Hugur hans hneigðist bátt í þá átt, sem móðir hans kaus helzt.
Hvenær, sem færi gafst, sat hann yfir bókum, er hann hafði
komizt yfir, og þegar á barnsaldri tók hann að ganga um og biðja
fólk um blýant og blöð til að rissa á. Þessi drengur var Thomas
Mazaryk, sonur Jósefs og Theresu Mazaryks, síðar háskóla-
kennari og forseti Tékkóslóvakíu. Hver hefði getað spáð honum
slikum örlögum? Hvað gat hann lært til slíkra starfa, sonur
hestgæzlumanns í sveitaþorpi? Og hvað gat móðir hans kennt
honum, fátæk vinnukona, sem engin fjárráð hafði?
Nei, auðnum var sannarlega ekki fyrir að fara. Þau höfðu varla
málungi matar. Eins og aðrir drengir í þorpinu notaði Tómas
Mazaryk aðeins skó um það leyti árs, er kaldast var. Strax og
hlána tók á vorin voru skórnir lagðir til hliðar, og sumarlangt
hlupu drengirnir um berfættir. Þegar heldra fólkið kom til veiða
í byggðarskóginum, voru þjónar þess vanir að fleygja matar-
leifunum, og þá kom Mazaryk þangað ásamt öðrum þorpsbúum
til þess að hirða molana af borðum hinna ríku. Á páskunum
gekk hann í flokki annarra barna á milli húsanna og söng sálma
í þeirri von, að einhver húsfreyja myndi launa sönginn með
páskaeggi. Ekki naut hann mikillar vinsemdar, þeirra, sem
betur voru settir í þjóðfélaginu. Faðir hans var í þjónustu aust-
urrískrar undirtyllu, sem fór með verkamennina eins og hunda.
Þjóðleg viðreisn flaug engum í hug á þessum kúgunarárum. Eins
og allir aðrir fann hann sárt til þess að vera fyrirlitinn Slóvaki,
og þegar amma hans gaf honum hvítar slóvakabúxur að fornri
siðvenju, þá grét hann beiskum tárum yfir lægingu lands og
þjóðar. Samt þekkti hann harla lítið til hinnar fornu gullaldar
þjóðar sinnar, þegar í Bæheimi bjó voldug þjóð og Prag var mikil
borg. í augum unglingsins var Vínarborg miðdepill heimsins og
Austurríki tákn valds og dýrðar.
Hann gekk í þorpsskólann, þegar hann hafði aldur til, og öðl-
aðist þar ofurlitla nasasjón af þekkingu. En mikið var það ekki,
því að kennarinn var hvorki sérlega menntaður eða margfróður.
En jafnhliða þessu námi sínu vann hann hörðum höndum eins
og aðrir drengir í þorpinu til þess að drýgja rýrar tekjur for-
eldra sinna. Járnsmiðurinn, sem hann vann hjá, veitti snemma
athygli einhverju óvenjulegu í fari drengsins. Ekki stafaði það
þó frá klæðaburði hans, því að hann var jafn fátæklega til fara
og aðrir snáðar á hans reki. Ekki hafði hann heldur af meiri
líkamsburðum að státa en algengt var. En það speglaðist eitt-
hvað í andliti hans, augum hans, og geislaði frá breiðu enninu,
en einkum kom það þó í ljós í þeim áhuga, sem hann sýndi á
hverju verki, er honum var falið, hversu auvirðileg’t, sem það var.
Sambtmd ísl. snwdwiwfétofni
Samvinnumenn!
Stofnsjóður yðar er góð líftrygging. Varasjóð-
ur er yður trygging fyrir góðum framtíðarvið-
skiptum.
Blautsápa
frá sápuverkRBiiðjuBMl Sjefn er almeut viS>
urkeBBd fyrir g»8i. Flestar kánwSv aetu
Sjaínar-blautsápu
IJTBOÐ.
Tilboð óskast i vegagerð og byggingu steinsteypustöpla undir
útispennustöð við Öldugötu í Hafnarfirði. Útboðslýsingu og upp-
drætti má sækja til teiknistofu Rafmagnsveitu Reykjavíkur,
Tjarnargötu 12, Reykjavík. Tilboð í verkið skal komið til Raf-
magnsveitunnar fyrir kl. 11,30 á hádegi, mánudaginn 9. þ. m.
Rafmagnsvetta Reykjavíkur.
Aðstoðarþvottaráðskonu
vantar við Þvottahús Landsspítalans frá 1. september n. k. Um-
sóknir, með upplýsingum um nám og störf, og meðmælum ef fyrir
hendi eru, sendist stjórnarnefnd ríkisspítalanna fyrri 15. ágúst
næstkomandi.
Upplýsingar um starf þetta gefur skrifstofa ríklsspitalanna og
þvottaráðskona Landsspítalans.
Reykjavík, 3. ágúst 1943.
Stjórnarnefnd ríkisspítalanna.
Flngferðirnar
Reykjavík — Egilsstadir
Flugferðirnar til Egilsstaða eru byrjaðar. Þennan mánuð verð-
ur farið tvisvar í viku, þ. e.
ÞRIÐJUDAGA og
FÖSTUDAGA.
Pantanir austanlands annast frk. Sigriður Jónsdóttir, Egils-
stöðum.
Nánari upplýsingar í skrifstofu vorri I Reykjavik.
Flugfélag tslamls, H. F.
Gistihúsíð
á Laugarvatni
hættir allri gréiðasölu til tjalda-
fólks og ferðamanna frá 8. á-
gúst, sökum viðgerðar á rafstöð
skólans.
Gtstlhússstjórmn.
Kventöskur
og veski
mikið úrval.
Verzlun H. T 0 F T
Skólavörðustíg 5. Simi 1035.
Tveir hestar
rauðir að lit, hafa tapast. Ann-
ar- hesturinn er dökkrauður.
Mark blaðstýft aftan hægra og
sýlt vinstra. Keyptur af Ágúst
frá Miðey.
Hinn hesturinn er fagurrauð-
ur, með mikið fax, nýjafnað.
Mark óvíst, líklega eitt undir-
ben. Hvítur blettur undan ak-
týgjaspaða á herðakambi. Ætt-
aður frá Þorvaldseyri en seldur
að Fróðholti á Rangárvöllum og
var þar sennilega 7—8 ár.
Báðir eru hestarnir stórir og
fallegir, spakir og vanir vagn-
hestar.
Þeir, sem verða hestanna
varir, annars eða beggja, eru
vinsamlegast beðnir að tilkynna
það strax undirrituðum símleið-
is, gegn greiðslu fyrirhafnar.
Þorsteimi Einarssoii,
Brekku við Reykjavík.
Sími 1554 eða 5826.