Tíminn - 02.11.1943, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
RDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
27. árg.
íteykjavík, þriðjudagiim 2. nóv. 1943
407. blað
Erlent yfirlit:
Samtök
Arabaþjóða
Seinustu árin hefir þeirri
hreyfingu stöðugt aukizt fylgi
meðal Araba, að arabisku þjóð-
irnar stofnuðu með sér traust
ríkjasamband, helzt undir einni
yfirstjórn. Komið hefir til orða,
að kalífadæmið verði endurreist.
Síðan styrjöldin hófst hefir
máli þessu alltaf þokað meira
og meira áleiðis. í sumar var
haldinn sérstök ráðstefna í
Kairo til að ræða þessi mál og
voru þar mættir fulltrúar 'frá
ríkisstjórnum Egiptalands, íraks
og Transjórdaníu. Er talið, að
þar hafi orðið samkomulag um
sameiginlega stefnu. Einn á-
rangurinn var sá, að sendur var
sérstakur fulltrúi til viðræðna
við Feisal A1 Saud, sem er ein-
valdsherra í Saudi-Arabíu.
Þau ríki, sem gætu tekið þátt
í slíku ríkjasambandi, eru þessi:
Egiptaland með 16 milj. íbúa.
— írak, 5 milj. íbúa. — Transjór-
danía, 350 þús. íbúa. — Saudi-
Arabía, (Hedjas, Nejd), 5,5 milj
íbúa. — Jemen, 3,5 milj. íbúa. —
Oman, 500 þús. íbúa. — Sýrland,
3,6 milj. íbúa. — Palestína, 1, 5
miljónir íbúa.
Slíkt ríkjasamband gæti orð-
ið allvoldugt. Það næði til nær
40 miljónir manna. Það réði yfir
víðlendum löndum, sem sum eru
all-frjósöm og eiga ýmis hrá-
efni, t. d. olíu. Það lægi vel við
viðskiptum og gæti ráðið mikil-
vægri samgönguleið, Suesskurð-
inum.
Þótt slíkt ríkjasamband sé að
ýmsu leyti ákjósanlegt fyrir
Arabaþjóðirnar, eru ýmsar tor-
færur á veginum, og þá helzt
togstreita þeirra sjálfra. Egiptar
sem eru fjölmennasta og auðug-
asta þjóðin, láta sig dreyma um
forustuna og vilja gjarnan, að
konungur þeirra sé sæmdur
kalífatign. Saud Arabíukonung-
ur kysi hins vegar kalífatignina
sér til handa og styður tillcall
sitt með því, að hann ræður yf-
ir hinum heilögu borgum Mú-
hamedstirúarmanna Mekku og
Medínu. Konungarnir í írak og
Transjórdaníu vilja heldur ekki
sleppa tilkallinu, þar sem þeir
eru báðir af konungsætt þeirri,
sem A1 Saud flæmdi frá völdum
í Hedjas, og höfuðborg íraks,
Bagdad, er hin forna borg kalíf-
anna.
Loks.er svo það, að Palestína
er enn undir nýlendustjórn
Breta og Sýrland undir nýlendu-
stjórn Frakka. Hugsast gæti, að
annað hvort fengju þessi ríki
sjálfræði eða þau yrðu fyrst um
sinn utan arabiska ríkjasam-
bandsins.
Vegna þeirra stjórnmálalegu
árekstra, sem getið er hér að
framan, hefir verið talsvert um
það rætt, að samvinna arabisku
þjóðanna yrði fyrst í stað fjár-
hagsleg, en fengi síðar aukið
starfssvið, ef hún gæfi góða
raun.
Það styður mjög þessi áform
um samtök Araba, að margt
þykir benda til þess, að eftir
styrjöldina myndist all-mörg
ríkjasamtök, er síðan verða
(Framh. á 4. síðu)
Selnustu fréttir
Rússar hafa sótt hratt fram á
sléttunum austan við Neðri-
Dnépr síðan þeir tóku Melitopol.
Jafnframt beina þeir sókn sinni
að Perekopeiði og hafa tekið
Perekop. Þar og við Krivoi-rog
eru nú harðastir bardagar.
Á ráðstefnu utanríkismálaráð-
herranna í Moskvu hefir náðst
algert samkomulag, segir í yfir-
lýsingu, er gefin var út að ráð-
stefnunni lokinni.
Sjálfstæðismálið
og ríkisstjórnin
Yfírlýsíng stjórnar-
ínnar á Alþingi í gær
Björn Þórðarson forsætis-
ráðhetra flutti í sameinuðu
Alþingi í gær yfirlýsingu
um afstöðu ríkisstjórnar-
innar til sjálfstæðismálsins.
Aðalatriði yfirlýsingarinnar
er það, að „hið raunhæfa
ástand, sem staðið hefir í
aðalatriðum hátt á fjórða
ár, sé nægilega styrkur
grundvöllur til formlegrar
ákvörðunar um stofnun lýð-
veldis á íslandi, jafnskjótt
sem Alþingi vill gera slíka
ákvörðun“, og muni því
stjórnin framfylgja eftir
beztu getu þessari ákvörðun
Alþingis, hvenær, sem hún
yrði tekin.
Yfirlýsingin hljóðar þann-
ig í heilu lagi:
„Þess má vænta, að innan
skamms verði á Alþingi teknar
endanlegar ákvarðanir um
stofnun lýðveldis á íslandi og
skipun æðstu stjórnar landsins.
Deilur eru risnar um afgreiðslu
þessara mála. Ríkisstjórninni
þykir svo sem bæði Alþingi og
allur landslýður eigi rétt á því
að fá vitneskju um afstöðu
hennar til málanna, og leyfir
sér því að lýsa henni í stuttu
máli.
Síðan 10. apríl 1940 hefir
æðsta framkvæmdavaldið og
fyrirsvar landsins, sökum ytri
tálmana, verið hér í landi.
Framkvæmd 7. gr. sambands-
laga íslands og Danmerkur frá
30. nóvember 1918, um með-
ferð utanríkismála íslands af
hendi Danmerkur og gæzla
fiskiveiða í íslenzkri landhelgi,
samkvæmt 8. gr. sömu laga hef-
ir og frá 10. apríl 1940 af sömu
ástæðum reynzt ómöguleg. Þeim
aðiljum, sem hér eiga hlut að
riiáli, konungi, dönsku stjórnar-
völdunum og íslendingum, hafa
tálmanir þessar verið óviðráð-
anlegar.
Um æðsta framkvæmdavaldið,
fyrirsvar landsins út á við og
inn á við og meðferð utanríkis-
mála, hefir orðið að gera þá
skipun, sem algerlega er and-
stæð því skipulagi, er áður gilti.
Virðist það sammæli allra
stjórnmálaflokka hér í landinu,
að ekki skuli í grundvallarat-
riðum gera breytingar á núver-
andi skipun, enda hefir hinum
aðiljunum verið tilkynnt stjórn-
arleiðina, að það muni ekki
verða gert, þar á meðal eftir að
þingsályktanirnar 17. maí 1941
voru gerðar.
Nú virðist vera ágreiningur
um það, hvort formleg sam-
þykkt um stofnun lýðveldis á
íslandi skuli gerð nú fyrir eða
eftir áramót, eða ef til vill ekki
fyrr en éftir 17. maí 1944 eða
að bíða beri með það þar til
styrjöldinni í Evrópu er lokið.
Ríkisstjórnin hirðir ekki að
blanda sér í þær deilur. í aug-
um stjórnarinnar er það aðal-
atriðið, að ísland hefir gert þá
skipun á áðurnefndum málum,
sem alveg er andstæð hinni
eldri skipun. íslendingar eru
orðnir hinni nýju skipun vanir
og telja hana sjálfsagða, enda
mun engum þeirra til hugar
koma, að þessi mál verði aftur
afhent til annarra aðilja.
Þetta sjónarmið ríkisstjórn-
arinnar leiðir til þess, að hið
(Framh. á 4. slðu)
Hvað er hæit um samstarf
íhaldsins og kommúnista?
Eígnaaukaskattsmálið er eitt gleggsta dæmið
Skrif Vísis og Árna frá Múla um samninga milli forvíg-
ismanna Sjálfstæðisflokksins og Sósíalistaflokksins um
stjórnarmyndun, hafa að vonum vakið mikla athygli.
Tímanum hefir t. d. borist fjöldi fyrirspurna í tilefni af
þessu, og þykir rétt að skýra hér frá því, sem einkum er
kunnugt um þetta mál.
Allt síðan þingið var frestað í
vor, hafa verið mikil og stöðug
fundarhöld milli forvígismanna
Sjálfstæðisfloksins, Ólafs Thors
og Bjarna Benediktssonar, ann-
ars vegar og forráðamanna Sós-
íalistafl., Brynjólfs Bjarnasonar
og Sigfúsar Sigurhjartarsonar,
hins vegar. Samkvæmt góðurn
heimildum, virðist það hat'a
verið aðalefni þesara fundar-
halda, hvernig núverandi stjórn
yrði komið úr vegi, hvernig hægt
væri að eyðileggja Framsóknar-
flokkinn og skipta fylgi hans
milli Sósíalistaflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins, og hvernig bezt
yrði háttað samstarfi þessara
flokka meðan verið væri að
koma umræddum áformum í
framkvæmd.
Ilerferðin gcgn
ríkissljáriiiiiiii
Það er kunnugt, að bæði for-
vígismenn Sjálfstæðisflokksins
og Sósíalistaflokksins bera mjög
kaldan hug til núv. ríkisstjórn-
ar og vilja hana feiga fyrir
hvern mun. Hafa þeir einkum
talið 2 mál heppilég til að víkja
henni úr vegi. Annað er sjálf-
stæðismálið. Björn Þórðarson og
Einár Arnórsson hafa verið tald-
ir „hægfara“ í sjálfstæðismál-
inu og því ekki víst, að þeir
sættu sig við skjóta lausn máls-
ins. Hitt er dýrtíðarmálið.
Kunnugt er að stjórnin leggur
kapp á viðnám gegn dýrtíðinni
og myndi því tæpast sitja áfram,
ef dýrtíðinni yrði alveg sleppt
lausri.
Þetta er skýringin á því,
hversu skeleggir þessir flokkar
hafa verið í sjálfstæðismálinu
undanfarna mánuði, og hvers
vegna frv. Brynjólfs Bjarnason-
ar um að svipta stjórnina heim-
ild til niðurgreiðslu á dýrtíðinni
virðist ætla að sigla hraðbyri
gegnum þingið.
Öiinur samstarfsmál
Önnur ytri tákn um samdrátt
forkólfa Sjálfstæðisflokksins og
Sósíalistaflokksins eru þessi:
1. Þegar þingi var frestað í
vor, var Framsóknarflokkurinn
ausin hinum mesta óhróðri í
blöðum kommúnista og af ræðu-
mönnum þeirra fyrir að hafa
ekki viljað lengja þinghaldið
þá í 3—4 vikur til að afgreiða
frv. um eignaaukaskatt. Fram-
sóknarflokkurinn var kallaður
þerna stríðsgróðavaldsins o. s.
frv. En nú hefir framhaldsþing-
ið setið í tvo mánuði, án þess að
forseti Efri deildar, Steingrím-
ur Aðalsteinsson, sem er einn að-
almaður kommúnista, hafi tekið
eignaaukaskattsfrv. á dagskrá,
þótt 1. umræða þess væri ekki
lokið, þegar þinginu var frestað
í vor.
Mun það einsdæmi í allri þing-
sögunni, að það taki tvo mánuði
að ljúka 1. umræðu máls, vegna
þess að forseti tekur það ekki á
dagskrá. Þessi algera afstöðu-
breyting kommúnista síðan í vor
getur ekki stafað af öðru en því,
að þeir hafi samið við Sjálfstæð-
isflokkinn um frestun málsins,
meðan aðalsamningarnir milli
flokkanna stæðu yfir.
2. Samvinna Sjálfstæðsi-
manna og kommúnista hefir
aldrei verið be.tri í bæjarstjórn
Reykjavík en í sumar og haust.
Þar hefir ekki risið milli þeirra
eitt einasta deilumál. Kommún-
istar hafa sagt já og amen við
öllu því, sem Bjarni borgarstjóri
hefir gert, og Bjarni hefir játað
öllu, sem kommúnistar hafa
stungið upp á. í raun og veru
hefir Reykjavíkurbær notið
samstjórnar kommúnista og
Sjálfstæðismanna í rúmlega ár,
þvi að Árni frá Múla hefir verið
reiðubúinn að steypa Bjarna úr
stóli, en hann er oddamaðurinn
í bæjarstjórn. Kommúnistar
hafa enn ekki tekið tilboði
hans, heldur láta þeir Bjarna
dingla í hengingarólinni og ógna
honum með því að herða hana
að hálsi honum, ef hann sé
ekki þægur.
3. í blöðum Sjálfstæðismanna
og kommúnista hefir verið haf-
in sameiginleg herferð gegn
Framsóknarflokknum. Þjóð-
(Framh. á 4. siðu)
Fimmtugnr:
Oskar Jónsson
verkstjóri í Eddu
Oskar Jónsson prentari, yfir-
verkstjóri í Edduprentsmiðju, er
fimmtugur í dag.
j Óskar er Skagfirðingur að
|ætt og til Reykjavíkur flutt-
ist hann haustið 1906, á fjórt-
1 ánda ári. En fám dögum eftir
fermingu, vorið eftir, fór hann
til sjóróðra á Austfjörðum. Reri
hann þar sumarlangt á smábáti.
Um haustið réðist hann til
prentnáms í prentsmiðju Davids
Östlunds. Hóf hann það fyrstu
daga októbermánaðar 1907.
Launin voru í þá daga lítil til
að byrja með, aðeins 10 krónur
á mánuði, en áttu að smáhækka,
unz þau voru komin í 35 krónur
á síðasta námsári.
Einn morgun er Óskar kom
að vanda til vinnu, var prent-
smiðjan horfin, en öskuhrúga
ein, þar sem áður stóð prent-
smiðjan. Östlund náði sér þó í
aðra prentsmiðju, og Óskar hélt
námi áfram fram, á þriðja ár,
lét þá af prentstörfum og fór
í atvinnuleit á eyrina um tíma,
við betri kjör en hann hafði í
(Framh. á 4. síðu)
Fjolmenn samkoma Frams-
íélags Rangárvallasýslu
Framsóknarfél. Rangárvalla-
sýslu hélt aðalfund sinn í sam-
komuhúsi Fljótshlíðar s. 1. laug-
ardagskvöld. Helgi Jó'nasson al-
þingismaður, formaður félags-
ins, gerði grein fyrir störfunum
síðastliðið ár og viðhorfi stjórn-
málanna. Því næst fluttu ræð-
ur Hermann Jónasson, fyrrv.
forsætisráðherra, og Bjarni Ás-
geirsson alþm. og var góður
rómur að þeim gerður.
Stjórn félagsins var endur-
kosin, en hana skipa: Helgi
Jónasson alþm. Stórólfshvoli,
Sigurður Tómasson Barkarstöð-
um, Kristján Ólafsson, Selja-
landi, Guðjón Jónsson, Ási og
Sigurþór Ólafsson, Kollabæ.
Skemmtisamkoma hófst, er
fundi var lokið og sýndi Viggó
Nathanaelsson kvikmyndir, m.
a. mynd Þjóðræknisfélagsins
„ísland á sléttunum“ o. fl. Tal-
og hljómmyndir. Þótti að þessu
góð skemmtun. Að lokum var
dansað til kl. 4 um nóttina, nema
Bj. Ásgeirsson flutti skemmti-
þátt, sem vel var rómaður.
Samkoman var ein þin fjöl-
mennasta, sem haldin hefir ver-
ið í Fljótshlíðinrý og sóttu hana
nær 600 manna, úr flestum
hreppum sýslunnar.
Atkyglisverð
ummæli
í ræðu, sem Russel öldunga-
deildarþingmaður hélt nýlega,
sagði hann m. a., að Banda-
ríkjamenn þörfnuðust réttinda
á íslandi og í Dakar eftir stríð-
ið öryggisins vegna.
Russel er einn þeirra öldunga-
deildarþingmanna, er hingað
komu í sumar.
Telja má sjálfsagt, að þing-
maðurinn hafi gert þessa kröfu
á eigin ábyrgð. Framkoma ame-
rískra stjórnarvalda hefir ekki
að neinu leyti sýnt það, að þau
ætli að hvika frá fyrirheitum
herverndarsáttmálans. Hins-
vegar er rétt, að íslendingar vel
á verði gegn hvers konar kröf
um og hvaðan, sem þær koma.
S1 ú d e ntar áskosní ng
Síðastl. laugardag fór fram
kosning í Stúdentaráð Háskól-
ans. Kosið var um tvo lista, A-
lista (Framsóknarmenn, jafnað-
armenn, kommúnistar) og B-
(Framh. á 4. siðu)
Á víðavangi
RUGL MORGUNBLAÐSINS
UM EIÐROFSMÁLIÐ.
Ritstjórar Mbl. hafa aldrei
komizt í verri klípu enn í eið-
rofsmálinu og hafa þeir þó ekki
átt sjö dagana sæla sem verjend-
ur íhaldsins á undanförnum ár-
um. Þeir eru nú yfirleitt hætt-
ir að þræta fyrir, að drengskap-
areiðurinn hafi verið unninn,
enda vita þeir að það er von-
laust verk. Þau gögn, sem fram
hafa verið lögð, sýna hverjum
óvitlausum manni, að Ólafur og
Jakob hafi unnið eiðinn og svik-
ið hann.
Til þess að afsaka Ólat og
Jakob eru Mbl.-ritstjórarnir því
farnir að þræta um óskyl' at-
riði. Þeir eru farnir að kalla al-
veg ólík dæmi eiðrof og heitrof
og reyna þannig að telja lesend-
um sínum trú um, að allir séu
jafnsekir. T. d. tala þeir um eið-
rof Stefáns Jóhanns í sjálfstæð-
ismálinu. Enginn veit til, aö
Stefán hafi unnið neinn eið í
þessu máli og hefir hann því
engan eið svikið, þótt hann
kunni að hafa breytt um stefnu.
Með því að bera þannig saman
ólík dæmi eru Mbl.-ritstjórarnir
að reyna að breiöa yfir hina
þungu sök Ólafs og Jakobs.
Þá ræða Mbl.-ritstjórarnir
mjög um það, að H. J. og E. J.
hafi ætlað sér að koma Ólaíi í
hina verstu klípu með því að fá
hann til að vera á móti kjör-
dæmabreytingu, því að síðan
hafi jafnaðarmenn átt að bera
hana fram. Einmitt þegar samið
var um þessi mál, benti H. J, og
E. J. á, að þeir óttuðust slíkt
frv. frá Alþýðuflokknum og þess
vegna vildu þeir fá umrædda
tryggingu frá Sjálfstæðisflokkn-
um. Það var þvi siður en svo að
neinn hrekkur væri á ferðinni,
heldur var Ólafi gert ljóst, að
hverju hann gekk. Hann var í
alveg sömu sporum og Al-
þýðuflokkurinn 1927—1931 og
'1934—1937. Alþýðuflokkurinn
vann það þá til, vegna sameigin-
legra áhugamála um stund, að
vinna með Framsóknarflokkn-
um,þótt Sjálfstæðisfl. gæti á
meðan notið kjördæmamálið til
þess að koma honum í klípu.
Allt þetta slúður Mbl. er því
tilgangslaust. Sekt Ólafs er af-
hjúpuð. Meðan hann er foringi
Sjálfstæðisfl. getur enginn haft
samstarf við þann flokk. Sjálf-
stæðisfl. hefir um það að velja,
hvort hann kýs heldur að hafa
drengskapareiðrofa í fararbroddi
eða hvort hann vill hafa forustu
sína þannig, að aðrir flokkar
þori að semja við hana.
ALLT BREYTIST.
Ýmsir þeir, sam fengizt hafa
við skáldskap, hafa undanfarið
hneigzt mjög að kommúnistum.m
Einn þeirra er Steinn Steinarr.
í kvæði, sem birtist í Alþýðu-
blaðinu nýlega eftir hann, lýsir
hann því, hvað hafi dregið sig
að „Sósíalistaflokknum“ meðan
þeir- báðir voru smáir og „utan-
garðs“. En nú hafi flokkurinn
allt í einu orðið stór og þá hafi
dregið í sundur með sér og
flokknum. Endar kvæðið á þess-
ari vísu:
Og smæð mína og einstæðings-
skap eins og forðum ég finn,
er flokkurinn situr sem virðuleg
heldri kona,
með spánýja skotthúfu á höfði
og hönd undir kinn,
á húsmóðurstólnum í dagstofu
Jensens sona.
FERTUGUR!
í lofgerðarklausu, aftast í öft-
ustu síðu í Mbl. nýlega, sem á
að vera um hinn óvanalega fylg-
islitla frambjóðanda íhaldsins í
Mýrasýslu, stendur þetta: „Þótt
hann sé djarfsækinn flokks-
maður, er hann vinsæll af öllum
hreppsbúum og héraðsmönnum,
enda er honum vel farið um
flesta hluti.“ Hvaö ætli verði við.
(Framh. á 4. síðu)