Tíminn - 02.11.1943, Blaðsíða 3

407. blað
TÍMINN, þriðjadagiim 2. nó\ . 1943
427
Áttræður:
Hjörtnr Hansson
Irá Grjóteyri
19. f. m. átti Hjörtur Hansson
fyrrum bóndi á Grjóteyri í
Andakílshreppi áttræðisafmæli.
Hjörtur er fæddur og alinn upp
austur í Þingvallasveit, en kom
á manndómsárum sínum til
Borgarfjarðar, enda var hann
borgfirzkur að móðurkyni, og
þar hefir hann alið allan aldur
sinn síðan.
Þegar búnaðarskólinn var
stofnaður á Hvanneyri, leitaði
Hjörtur þangað fræðslu. Er
hann einn þeirra fimmmenn-
inga, er fyrstir voru útskrifaðir
af þeim skóla. Næstu árin þar
á eftir fékkst Hjörtur við margs
konar jarðabætur fyrir bændur
í Andakíl og nágrenni, en
kenndi börnum á vetrum.
Hjörtur kvæntist Gróu Sím-
onardóttur frá Ásgarði í Anda-
kíl; en Ásgarður var ein þeirra
jarða, er lagðar voru undir
skólasetrið á Hvanneyri.
Um líkt leyti festi Hjörtur
kaup á tveim smájörðum, Grjót-
eyri, og Grjóteyrartungu og
reisti þar bú litlu síðar. Sam-
einaði hann smábýli þessi og
gerði af eina jörð, enda lágu
túnin saman. Efnin voru lítil
framan af, en þó blessaðist bú-
skapur þeirra vel. Bætti hann
jörðina mikið, stækkaði túnið
og byggði upp snoturlega íbúð-
arhús og peningshús öll. Var
hann orðlagður snyrti- og
þrifnaðarmaður í búskap sínum,
og þá var ekki síðri sú hlið
heimilisstarfanna, er húsmóð-
urinni kom við.
Hjörtur þótti reglumaður í
bezta lagi um öll þau störf, er
hann hafði með höndum, og
dýravinur. Var oft til hans leit-
að um ýmsar kvaðir fyrir ná-
granna og sveitunga. Hann var
meðal þeirra fyrstu, er feng-
ust við bólusetningu við bráða-
fári, og hafði hann það starf
lengi á hendi. Og nærfærinn
þótti hann um margt fleira;
heyásetningsmaður hreppsbúa
sinna var hann um l'angt skeið.
Þau hjónin eignuðust sex
börn, hin mannvænlegustu.
Komust þau öll upp og eru á
lífi. Konu sína missti Hjörtur
sumarið 1940, en þá voru þau
hætt búskap fyrir nokkrum ár-
um, en tveir synir þeirra tekn-
ir við búskap á jörðinni, _og
búa þeir þar nú, en Hjörtur er
þar í skjóli þeirra.
Hjörtur er ennþá hinn ern-
asti andlega og líkamlega. Hress
í bragði, léttur í lund og fylgist
vel með öllu, sem gerist.
Þess munu vinir hans og
kunningjar óska honum við
þessi merkis tímamót, að hann
megi hálda sálar- og líkams-
kröftum sínum og léttlyndi allt
fram að leiðarlokum.
Sveitungi.
Raíveita Húsavíkur
(Framli. a/ 2. síðu)
línu til Húsavíkur, og nokkrar
breytingar á línukerfinu í kaup-
túninu. Allir kaupstaðir og öll
kauptún á íslandi, sem reist
hafa rafstöðvar, hafa fengið til
þess ríkisábyrgð. Húsavík þarf
slíkrar ábyrgðar. En þar sem
allmikill skoðanamunur ríkir
enn í þinginu um það, hvert
skipulag verður haft um eign
og yfirstjórn á rafveitum lands-
ins, hefir hreppsnefnd Húsavík-
ur tekið af allan vafa um af-
stöðu sína í þessu efni. Ef raf-
veitur frá Laxá verða yfirleitt
ríkisfyrirtæki, vill Húsavík fyrir
sitt leyti, að rafveita kauptúns-
ins gangi sem einn þáttur inn í
það kerfi.“
Endurheímt bók
Björn formaður, eftir Davíð
Þorvaldsson rithöfund, sem ófá-
anleg hefir verið 4—5 síðustu
árin, fæst nú um tíma í bóka-
verzlunum. Mun margur hyggja
gott til glóðarinnar að ná sér
nú í eintak, meðan þess er kost-
ur. — Aðeins tvær bækur komu
út eftir þennan efnilega höfund,
Björn formaður og Kalviðir.
Meðal annarra ágætra sagna í
þeim bókum, er „Skóarinn litli“.
Var það skaði íslenzkum bók-
menntum að missa slíkan höf-
und í blóma lífsins.
ekki verða nein vandkvæði á
að koma í verð öllum þeim mat-
vælum, sem unnt er að fram-
leiða og auk þess talsvert auk-
inni framleiðslu á tóbaki, jurta-
trefjum o. þ. h.
Eitt vandamálið á herlausn-
artímabilinu er eftirlit með
verðlagi og vörudVeifingu.
Jafnskjótt og við höfum gert
ráðstafaniy til að hindra hrun
vegna skyndilegra stöðvunar á
hergagnaframleiðslu, verðum
við að vera við því búnir að eft-
irspurn eftir friðartímanauð-
synjum vaxi örar en unnt er að
fullnægja henni.
Þetta mundi færa að höndum
sama vandamál að loknum ó-
friðnum og nú er við að stríða,
sem sé að halda verðlagi í
skefjum, þegar kaupgetan er
meiri en vörumagnið, sem unnt
er að hafa á boðstólum.
Það kann því að reynast nauð-
synlegt að halda áfram um
nokkurt skeið, eftir að friður er
kominn á, sumum þeim ráðstöf-
unum, sem nú eru í gildi til að
hindra verðbólgu. Þetta gæti
átt við um sölu bifreiða, kæli-
skápa, húsa og annarra slíkra
æskilegra lífsþæginda, er fram-
leiðsla þeirra verður stóraukin
eftir ófriðinn. Hvort þetta yrði
gert með beinu hámarksverði
og skömmtun á þessum hlutum
eða með því að halda kaupget-
unni í skefjum með þungum
sköttum, verður að athuga og á-
kveða, þegar þar að kemur. Það
getur líka reynzt nauðsynlegt að
setja hömlur í bili á það, hve
ört menn megi eyða þeim fjár-
munum, sem þeir hafa sparað
á ófriðarárunum.
Að loknu síðasta stríði, þegar
öll höft voru afnumin, var verð-
lag spennt ennþá hærra upp
með braski og verðskrúfum, en
það hafði hæst orðið meðan
stríðið stóð. Þessi reynsla ætti
að minna okkur á þá hættu, sem
yíir vofir, ef við ætlum okkur að
falla aftur í „samt lag“ í einu
vetfangi, jafnskjótt og hætt er
að berjast.
Að einu leyti eru aðstæður nú
gerólíkar því, sem var fyrir 25
árum. Nú eigum við í höggi við
tvo volduga óvini í staðinn fyrir
einn. Það er ósennilegt, að báðir
gefist upp samtímis.
Ef annar óvinur okkar gefst
upp á undan hinum og baráttan
heldur áfram á aðra hönd, er
hugsanlegt að við getum byrj-
að að breyta um til friðsam-
legra starfa á sumum sviðum
meðan úrslitaorrustan er háð.
Ef herlausnartímabilið lengd-
ist með þessu móti, svo að hægt
væri að koma talsverðu af her-
mönnum og iðnverkamönnum í
friðsamleg störf, þótt her-
gagnaframleiðsla og hernaðar-
aðgerðir héldu áfram í stórum
stíl, mundi það draga mjög úr
erfiðleikunum við endurskipu-
lagninguna og milda þá. En
jafnvel, þótt svona vel tækist
til, munu viðfangsefni her-
lausnanna verða torleyst, nema
við tökum ráð í tíma og búum
okkur undir þau, áður en þau
skella á. Að öðrum kosti mun
örðugt reynast að leysa þau á
viðunandi hátt, Frh.
Skrifið eða símlð tU Tlmans
og tilkynnið honum nýja áskrlf-
endur. 81mi 2323.
Saga Krístóíers Kólumbusar
FRAMHALD
Mikil kaupsýsla var rekin við Miðjarðarhaf á þessum árum.
Fyrir tveim öldum hafði Markó Póló farið landleið austur til
Kína og Indlands, ratað í mörg ævintýr og opnað vestrænum
þjóðum sannkallaðan furðuheim, er tók á sig margs konar kynja-
myndir í munnmælum og þjóðsögnum. Eftir það tók austur-
lenzkur varningur að berast landleiðis vestur að botni Miðjarð-
arhafs, og þangað var hann sóttur af kaupmönnum og farmönn-
um ýmissa borga á Ítalíu, Portúgal og Spáni, fluttur vestur á
bóginn og seldur dýrum dómum.
Sú skoðun var orðin ríkjandi meðal menntamanna og far-
manna, að jörðin væri hnöttótt. Þótti Kólumbusi sýnt, að svo
fremi sem þessar kenningar væru réttar — og það efaði hann
ekki —, myndi hægt að komast til hinna ríku landa í austri, er
Markó Póló og Nikóló Kontí höfðu lýst, með því að sigla vestur
um Atlantshaf. Þegar sú leið væri fundin, yrði mun auðaflaðra
gersema Austurlanda heldur en með því að brjótast landleið
með úlfaldalestir og uxavagna, allt frá Miðjarðarhafsbotni.
Þessa miklu sjóferð tók Kólumbus að undirbúa af kappi.
Hann viðaði að sér öllum gögnum, er verða máttu til þess að
styrkja trú manna á skoðanir hans og ráðagerð. Tók hann feg-
inshendi jafnt sögusögnum sjómanna sem ritum og kenningum
lærðra manna.
Trúði Kólumbus því, að Indland væri geysivíðlend álfa, er lægi
samhliða Norðurálfu, vestan Atlantshafs.
Sjálfsagt hefir margt knúð Kólumbus áfram. Fyrst og fremst
var honum í blóð borin eðlisþrá könnuðarins til að ljúka upp
dyrum leyndardómanna, og á sveif með henni hefir. elja og stað-
fastur vilji, er aldrei hvikaði frá settu marki, síðan lagzt. Loks
hefir framavon og girnd til fjár verið að verki, því að hann var
mjög fégjarn, eins og flestir samtíðarmenn hans voru raunar.
En Kólumbus komst brátt að raun um, að það var ekki nóg
að hafa brennandi áhuga, óbilandi kjark og víðtæka þekkingu til
brunns að bera. Hann þurfti fé, stórfé, til þess að ljúka upp for-
dyri hinnar nýju heimsálfu, er hann sá hilla uppi yfir sjálft At-
lantshaf. Og þetta fé lá ekki laust. í Genúu var enginn sá mað-
ur, er vildi hætta auð fjár í tvísýnt og — að flestum virtist —
flasfengið fyrirtæki. Þess þótti lítil von, að hálfgerður unglingur
myndi sækja fé eða frama í ófærur úthafsins.
Hann varð því að leita fyrir'Sér annars staðar. Honum þótti
ráðlegast að bera niður í Portúgal. Þar var auður og velsæld í
landi, og Portúgalar sjálfir mikil siglingaþjóð.
Það er talið, að Kólumbus hafi verið um tíu ár í Portúgal.
Kvæntist hann þar Donnu Felipu, dóttur gamals skipstjóra, er
lengst ævi sinnar hafði verið í þjónustu Hinriks prins sæfara, er
var frægur könnuður og sæhetja,
^n ekki tókst Kólumbusi að afla þess fjár, er hann þurfti. Hin-
rik sæfari var þá látinn og áhugi manna fyrir landaleit rénandi.
Varð hann meira að segja að hafa ofan af fyrir sér við korta-
gerð. En eigi missti hann sjónar á hugmynd sinni og aflaði sér
sífellt allra þeirra gagna, er honum máttu að haldi verða. Sat
hann löngum og hlýddi á sögur tengdamóður sinnar gamallar
um ferðir og afrek manns síns og yfirboðara hans, Hinriks sæ-
fara, og greip hvert tækifæri til þess að kynnast sægörpum þeim,
sem á þessum árum voru tíðir gestir í Lissabon. Einnig tókst
hann á hendur ýmissar sjóferðir, og er hans getið suður í Gin-
euflóa og í Englandi. Til íslands kom hann árið 1477 eða 1478,
að því er talið er, til þess að leita frétta af Vínlandsferð Leifs
heppna og öðrum kynnum Forn-íslendinga af löndum vestur í
höfum.
Bartólómeó bróðir hans, sem einnig studdi hann mjög ótrauð-
lega, hafði orðið honum samferða til Portúgal. Sendi Kólumbus
hann jafnvel til Englands og Frakklands i þeim erindum að
reyna að vinna traust konunga þeirra landa og fá þá til þess
að leggja þeim bræðrum lið. En allt kom fyrir ekki. Englendingar
og Frakkar voru ekki ginnkeyptir fyrir ráðagerðum þeirra og
vísuðu þeim algerlega á bug.
Síðasta von Kolumbusar í Portúgal var sú, að hinn nýi konung-
ur, Jóhann II., vildi leggja sér lið. En honum þótti mun fýsi-
legra að freista að sigla suður með Afríkuströndum og reyna
að komast þá leið til Indlands, heldur en að leggja á úthafið
sjálft, ókannað og dularfullt. Slíka ferð hafði Hinrik sæfari
einmitt haft í huga, þótt honum entist ekki aldur til þess að
framkvæma þá fyrirætlun sína. Eigi að síður var þó Jóhann kon-
ungur fús til að hlýða á' Kolumbus og hinar djörfu kenningar
og ráðagerðir hans, og lét hann skýra nákvæmlega fyrir sér,
hvernig hann hefði hugsað sér að haga ferð sinni og hvaða
stoðir rynnu undir það, að hún mætti heppnast.
Kólumbus flutti mál sitt af kappi fyrir konungi, eins og vænta
mátti, og lagði fyrir'hann öll þau sönnunargögn og skilríki, er
hann hafði aflað sér á mörgum árum. Þar á meðal voru upp-
drættir, sem Póló Toscanellí, einn' mesti stjörnufræðingur og
landafræðingur þeirrar tíðar, hafði gera látið og sýndi landa-
skipan heimsins, eins og hann hugði hana vera, og leið þá, er
fara mætti yfir Atlantshaf til Indlandsstranda. Til þess að
gera málflutning sinn sem áhrifamestan, jók Kólumbus svo viö
hinar fræðilegu kenningar hvers konar sögusögnum um lönd
vestur í hafi, vitnisburði sjómanna um grænt gras og ókennileg
tré, er fundizt hafi á reki eftir vestanveður og sögum um lík af
mönnum af óþekktum þjóðflokki, er rekið hafði á land á Azóreyj-
um. Að lokum útmálaði hann hin ótrúlegu auðæfi og þá ódauð-
legu frægð, er falla myndi i skaut þeim þjóðhöfðingja, sem gerði
út leiðangur, er fyndi hina nýju siglingaleið.
„Látið mig hafa skip og menn, herra,“ mælti hann að síðustu.
„Mér getur ekki misheppnazt þetta áform.“
Jóhann konungur leitaði álits ráðgjafa sinna og kirkjuhöfð-
ingja og lækna, sem þá þóttu lærðastir menn og spakastir í ríki
hans. Og allir struku þeir skeggið og skóku vísifingurna og
flestir hristu einnig höfuðið og ráðlögðu konungi að leggja ekki
eyrun við gyllingum þessa ítala.
En hinn slægvitri og viðsjáli biskup í Sjútu gaf honum hins
vegar það ráð, að senda skip á laun vestur í haf til þess að vita,
hvort skoðanir og kenningar Kólumbusar ættu við rök að styðj-
ast. Þetta varð að ráði, og meðan skip var búið til ferðarinnar,
voru Kólumbusi gefin fögur fyrirheit, kenningar hans skrásettar
og uppdráttunum hnuplað.
Þessi ferð varð ekki nein happaför. Vestur af Grænhöfðaeyjum
hrepptu sendimenn hið versta veður og misstu þegar allan kjark
og von um landafund, sneru við svo búið heim og lýstu slíka
för yfir úthafið heimsku eina og feigðarflan.
Sambund tsl. samvinnufélagu.
Vér vátryggjum vörur og innbú fyrir Sam-
bandsfélögin og viðskiptamenn þeirra. Enginn
ætti að fresta að vátryggja eignir sínar, því elds-
voði getur orðið á hverri stundu.
Tilkynning
Viðskiptaráðið hefir ákveðið eftirfarandi hámarksverð á rjúp-
um til neytenda:
Óhamflettar ......................... kr. 3.75 fuglinn
Hamflettar ............................ — 4.00 —
Hamflettar og spikdregnar ............ — 4.50 —
Ákvæði þessi koma til framkvæmda frá og með 1. nóv. 1943.
Reykjavík, 29. okt. 1943.
Verðlagsstjjóriiin.
Utboð
Þeir, sem vilja gera tilboð um að tryggja gegn eldsvoða hús-
eignir í lögsagnarumdæmi Reykjavíkur frá 1. apríl 1944, geta
fengið útboðslýsingu og önnur gögn hjá Dr. Birni Björnssyni,
hagfræðingi bæjarins, Austurstræti 10, sem gefur allar nánari
upplýsingar.
Tilboð verða opnuð hér í skrifstofunni mánudaginn 10. janúar
næstkomandi, kl. 2 e. h.
Borgarstjórinn í Reykjavík, 29. okt 1943
Bjarni Benediktsson.
Tilkynning
um atviiiiiuleysisskrániiigu.
Atvinnuleysisskráning samkvæmt ákvörðun laga nr. 57,
frá 7. maí 1928, fér fram í Ráðningarstofu Reykjavíkur-
bæjar, Bankastræti 7 hér í bænum, dagana 1., 2. og 3.
nóvember þ. á. og eiga hlutaðeigendur, er óska að skrá
sig samkvæmt lögunum, að gefa sig þar fram á af-
greiðslutímanum, kl. 10—12 f. h. og 1—5 e. h. hina til-
teknu daga.
Reykjavík, 30. október 1943.
Borgarstjórinn í Reykjavík.
P A L
Rœstiduft —
Notið
O P A L rœstiduft
er fyrir nokkru komið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
TÍMIIVN cr víðlesnasta auglýsingablaðið!
Róndi - Kaupir bú bnnaðarblaðið FREY7