Tíminn - 30.11.1943, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
PR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
27. árg.
Reyltjavík, þriöjudaginn 30. uóv. 1943
119. blað
Erleut yfirlLit:
Sóknin á Gíl-
berteyjum
Fyrir nokkru síðan réðust
Bandaríkjamenn á stöðvar Jap-
ana á Gilbertseyjum og hefir
þeim nú tekizt að ná yfirráðum
á þremur helztu eyjunum.
Gilbertseyjar liggja við helztu
siglingaleiðina milli Hawai og
Ástralíu. Japanir hernámu þær
í árslok 1941 og hafa haft þar
her síðan. Eru þar nokkrir góö-
ir flugvellir og hefir flugher
Japana gert þaðan árásir á
skipalestir Bandaríkjamanna.
Hins vegar eru þar engar góðar
hafnir, því að eyjarnar eru
myndaðar úr kóral og grynn-
ingar víðast miklar.
Það er verulegur ávinningur
fyrir Bandaríkjamenn að ná
Gilberteyjunum. Þaðan getur
flugher þeirra veitt skipalestum
þeirra vernd og jafnframt haf-
ið sókn gegn riæstu bækistöðv-
um Japana, sem eru á Mars-
hallseyjunum.
Gilberteyjar fundust í lok 17.
aldar. Lengi vel þótti mönnum
litlu skipta um þessa landfundi.
Helzt komu þangað þrælasalar
og kristniboðar. Loks í lok 19.
aldar lýstu Bretar yfir því, að
eyjarnar væru breskt verndar-
svæði. Árið 1915 voru þær, á-
samt Elliceeyjunum, gerðar að
brezkri nýlendu. Undir þessa
nýlendu Breta hafa síðar verið
lagðar ýmsar smáeyjar, sem
dreifðar eru í Kyrrahafi. Allar
þessar eyjar eru þó ekki meira
að rúmmáli en 200 fermílu’r og
íbúarnir um 35 þús.
íbúarnir eru taldir vel mennt-
ir og er það einkum að þakira
starfsemi kristniboða. Um 95%
þeirra eru lesandi og skrifandi
og þeir hafa talsvert viðtæka
sjálfsstjórn. Nýlendustjóvn
Breta hefir aðallega verið fóig-
in í eftirliti og ýmsri aðstoð við
íbúanna. Útflutningur er litill
og innflutningur einnig, enda
brauðfæða eyjarnar íbúana að
mestu.
Sókn Bandaríkjamanna á
Gilberteyjum hefir þá þýðingu,
auk þess, er áður segir, að' hún
dreifir kröftum Japana enn
meira en áður. Þeir þurfa nú
að beita flota sínum og flugher
á nýjum stöðvum, sem geta orð-
ið þeim kostnaðarsamar, ef þeir
ætla að reyna að halda þeim,
t. d. Marshallseyjarnar. Veik-
leiki Japana er einmitt mestur
í þessum efnum. Þeir hafa næg-
an landher til að mæta Banda-
mönnum, en tæplega flota og
flugher.
Seínustu fréttir
•
Rússar halda uppi harðri sókn
í Hvíta-Rússlandi siðan þeir
tóku Gomel. Hins vegar hafa
þeir enn ekki hrundið gagnsókn
Þjóðverja hjá Korosten og
Zítómír.
Montgomery hershöfðingi
hefir lýst yfir því, að Banda-
menn séu í þann veginn að
hefja stórsókn til að ná Róm á
vald sitt. Sókn áttunda hersins
norðan Sangro virðist miða vel
áfram.
Bal iiaitir
í gær hófst leit að v.b. Hilmi,
sem ekki hefir komið fram síð-
an á fimmtudagskvöld, er hann
fór héðan áleiðis til Stapa.
Leitin hafði ekki borið árang-
ur, er síðast fréttist í gær.
Auk sjö skipverja, fóru héðan
með Hilmi fjórir farþegar.
Útdráttur úc eldhúsræðu Sveinbjörns Högnasonar:
Afleiðíng kjördæmabreyt-
ingarinnar fyrir stjórnar-
faríð og dreifbýlið
Forusta Sjálfstæðis-
flokksins.
Steingrímur Þorsteinsson
Nýr doktor í
ísl. fræðum
Tíminn hefir haft fregnir af
því, að háskólaráðið hafi ákveð-
ið að veita Steingrími J. Þor-
steinssyni, mag. art., nafnbótina
doktor í heimspeki, dr. phil., fyr-
ir bók hans um Jón Thoroddsen | Eins og kunnugt er, fóru
og skáldsögur hans, án þess að fram tvennar kosningar á síð-
munnlegt doktorspróf fari astliðnu ári um það höfuðmál
fram. Munu Steingrími verða að breyta kjördæmaskipun
afhent doktorsskilríki sín 1. landsins. Meginefni þeirra
desember. Undanþága þessi er breytinga var að dtaga úr á-
veitt án umsóknar af hálfu hrifum dreifbýlisins 'á Alþingi
doktorsefnis. og efla alræði flokkanna í
Steingrímur er Akureyringur stjórnmálum landsins.
að uppruna. Hann lauk stúd-1 Margir forsvarsmenn þessar-
entsprófi í Akureyrarskóla árið ar kjördæmabreytingar töldu
1932 með mjög hárri fyrstu ein- henni helzt til gildis, að hún
kunn. Síðan sigldi hann til miðaði að því að eyðileggja
Sorbonne-háskóla í París og Framsóknarflokkinn og áhrif
stundaði þar nám í nokkur hans á löggjöf og stjórnarfram-
misseri. Síðan hélt hann heim kvæmdir. Þegar því takmarki
og hóf norrænunám í háskólan- væri náð, og Sjálfstæðisflokk-
um hér. Lauk hann meistara- urinn væri orðinn stærsti flokk-
prófi í norrænum fræðum með ur þingsins, myndi stjórnarfarið
ágætiseinkunn. Þá einkunn í landinu batna og öllu vera
hefir aðeins einn maður annar borgið.
hlotið við meistarapróf í nor- j Það takmark náðist, að Sjálf-
rænum fræðum við háskólann stæðisflokkurinn yrði stærsti
hér, Björn Sigfússon árið 1934. flokkur þingsins, en hins vegar
Viðfangsefni Steingríms til hefir lítið bólað á þeim umbót-
meistaraprófs var bókmennta- j ujn, sem lofað var. Engir munu
saga og var aðalritgerð hans sjá þær, nema þá stjórnleysingj-
um upphaf skáldsagnagerðar á . ar, ef einhverjir eru, og svo þeir,
íslandi. Síðan hefir hann sleitu-j sem skapa vilja ringulreið og
laust unnið að rannsókn á upplausn.
skáldsögum Jóns Thoroddsen, i Því öngþveiti stjórnarfarsins, menn héldum fram
einkum að því er tekur til lif- 1 sem ríkt hefir í landinu síðan staklega þetta:
þetta hafi rætzt enn fyrr en við
gerðum ráð fyrir.
I Um vanmátt þingsins þarf
ekki að fjölyrða. Hann er öll-
um augljós. Það er ekki því að
'A' i-i ’v Þakka, að landið hefir ekki ver-
Slöastl. VIKU, jg stjórnlaust síðasta árið.
í eldhúsumræðunum, sem fóru fram í
var Sveinbjörn Högnason einn af ræðumönnum Fram- Þannig’ hafa kjósendur þeir,
sóknarflokksins. í ræðu sinni dró hann upp skýra mynd sem studdu ýúördæfnabreyting-
af þeim afleiðingum, er hlotist höfðu af kjördæmabreyt-
ingunni á fyrra ári, og sýndi fram á, að spádómar Fram-
sóknarmanna í þeim efnum höfðu meira en ræzt.
Fer hér á eftir útdráttur úr ræðu Sveinbjarnar.
þær, að stærsti flokkúrinn, sem
átti að hafa forustuna, hefir
verið ófær að gegna því hlut-
verki.
Það er ekki vitað, að þessi
flokkur hafi verið sammála um
eitt einasta mál, sem úrlausn-
ar hefir krafizt og ekki heldur
um myndun ríkisstjórnar. Svo
mjög er hann sjálfum sér sund-
urþykkur. Forustan á þinginu
fer svo eftir því. í stað þess að
kalla hann stærsta flokk lands-
ins, væri miklu réttara að kalla
hann samsafn minnstu flökks-
brota þingsins, sem fátt er sam-
eiginlegt með annað en nafnið!
Það er að mínum dómi ein
frumorsök hinna
og máttarvana
una, svipt bæði sjálfa sig og
aðra möguleikanum til að hafa
áhrif á það hverjir færu með
framkvæmdavaldið i landinu.
Enginn veit, nema þetta ástand
geti varað lengi enn. Slíkt kom
aldrei fyrir á tímum hinnar
fyrri kjördæmaskipunar. Hver
vill nú halda því fram, að þessi
breyting hafi verið til bóta fyrir
stjórnarhætti og stjórnarfar
landsins.
Þá er komið að því atriðinu,
hvort rétt hafi reynzt, að kjör-
dæmabreytingin myndi leiða til
aukinnar viðleitni til að skerða
rétt og hag þeirra, sem í dreif-
býlinu búa, þar sem bæjar-
flokkarnir myndu helzt reyna
að vinna sér fylgi í aðalkaup-
stöðunum á kostnað sveita og
sjávarþorpa.
Það sézt fljótt á bæjarblöð-
unum, að andinn til sveitanna
sundurlausu 'Og sjávarþorpanna er breyttur
vinnubragða síðan hin nýja kjördæmaskip-
þingsins, að slíkur flokkur skuli un gekk í gildi. Sjálfstæðismenn
hafa forustuna.
Spádómar, som
hafa rætzt.
Þegar verið var að berjast um
kj ördæmabreytinguna í fyrra,
sögðu andstæðingarnir jafnan,
að við Framsóknarmenn færum
með öfgar og ósannindi, er við
lýstum afleiðingunum, sem af
henni myndu hljótast.
Það, sem við Framsóknar-
var sér-
andi fyrirmynda að persónum í kosningum lauk, er óþarft að
sögum Jóns. | lýsa. Orsakirnar eru ekki sízt
Samiylking gegn verðlækk-
unarskattinum
Neindarálit Bernharðs Steiánssonar
Fjárhagsnefnd efri deildar hefir klofnað um verðlækkunar-
skattsfrumvarpið. Magnús Jónsson, Brynjólfur Bjarnason, Lárus
Jóhannesson og Haraldur Guðmundsson leggja til að frv. verði
íellt, en Bernharð Stefánsson leggur til að það verði samþykkt.
Nefndarálit Bernharðs Stefánssonar er svohljóðandi:
„Nefndin hefir klofnað um
málið. Enginn meðnefndar-
manna minna vill láta sam-
þykkja frv., að minnsta kosti
ekki í þeirri mynd, sem það er
nú. Ég lít hins vegar svo á, að
ef reyna á að halda dýrtíðinni
í skefjum, með svipuðum hætti
og gert hefir verið, og ef standa
á við þau ákvæði dýrtíðarlag-
anna, sem fjalla um verðlag
landbúnaðarvara, þá sé óhjá-
kvæmilegt, að framlengja verð-
lækkunarskattinn, eins og frv.
gefir ráð fyrir.
Ef hætt væri að reisa skorður
gegn dýrtíðinni, mundi allur
framleiðslukostnaður stórhækka
Er þá hætt við, að ýmis at-
vinnufyrirtæki lömuðust eða
stöðvuðust jafnvel með öllu.
Sérstaklega mundi þetta koma
hart niður á bátaútveginum og
fiskimönnum. Tekjur af fram-
leiðslunni gætu ekki hækkað
neitt, en kostnaður hlyti að
aukast. Ég tel því óhjákvæmi-
1. Þingið yrði ómáttugt,vegna
flokkadráttar, engin starfhæf
stjórfl yrði mynduð og þannig
skapaðist stjórnleysi líkt og hjá
þeim þjóðum, þar sem svipuð
kosningatilhögun hefði ríkt.
2. Afstaða dreifbýlisins yrði
mjög veikt og myndi koma í
kjölfar þess frekari viðleitni til
að skerða rétt og hag fólksins
þar.
Þjóðin getur nú metið það,
hvort við Framsóknarmenn
spáðum rangt, er vér héldum
þessu fram. Það mat mun leiða
í ljós, að okkur hafi ekki mis-
sézt, nema þá að því leyti, að
hafa stofnað sérstakt sveita
blað, svo að þeir þyrftu ekki
lengur að láta bændur skrifa í
þau blöð, sem þeir gefa út í
bæjunum. Þannig geta þeir enn
betur en áður látið bæjarblöð
sín taka þátt í kapphlaupinu
gegn bændum, þegar búið er að
koma í veg fyrir, að þeir skrifi
í þau.
Þetta sést því enn skýrara á
Alþingi sjálfu. Þar hefir í haust
rignt niður frumvörpum, tillög-
um og fyrirspurnum, sem fela
í sér beinar ofsóknir, illkvittni
og ósæmilegar getsakir í garð
bænda, samtaka þeira og stofn-
ana.
Kommúnistar flytja frv. um
að taka af bændum umráða-
réttinn yfir miklu af fram-
leiðsluvörum þeirra, og láta
hann i hendur bæjarstjórna,
taka af bændum rétt til að verð-
leggja þessar vörur sínar og
taka af félögum bænda eignir
þeirra, án endurgjalds. Þá
flytja þeir tillögu um opinbera
rannsókn á því, hvort fyrirtæki
bænda hafi ekki vísvitandi eyði-
lagt matvæli í stórum stíl. Hins
(Framh. á 4. síSu)
Frá Hornströndum
Sjá grein Jóns Eyþórssonar á 2. síðu.
legt að halda áfram þeim fjár-
greiðslum úr ríkissjóöi til að
lækka verð á vörum, sem inntar
hafa verið af hendi undanfarið,
þar til samkomulag næst um
róttækari aðgerðir, en til þess
þarf fé.
í annan stað lít ég svo á, að
það sé bein lagaskylda að
tryggja bændum það verð fyrir
afurðir þeirra, sem 6 manna
nefndin ákvað, en til þess þarf
einnig allmikið fé.
Afgreiðsla fjárlaganha verður
sýnilega með þeim hætti, að af-
gangur af venjulegum tekjum
ríkissjóðs mun ekki nægja til
að standa undir þessum gjöld-
um. Er þá ekki annað ráð fyrir
hendi en að afla nýrra tekna.
Síðasta Alþingi samþ. nær
einróma ákvæði þessa frv. um
verðlækkunarskatt, að vísu til
eins árs. En þar eð sama þörf
er fyrir tekjur til dýrtíðarráð-
stafana nú eins og var þá, ei i H0ml>jarg séð frá Rekavik. Kálfstindar til hœgri á myndinni. (Úr Horn-

(Framhy á 4. síðu)
strendingabók. Ljósm. Finnur Jónsson. alþm.)
Á víðavangi
MORGUNBLAÐIÐ RÁÐLEGG-
UR SAMVINNUMÖNNUM.
Einhver náungi, sem kallar -
sig Gáinn, skrifar nýlega í
Morgunblaðið og læzt vera mik-
ill vinur samvinnufélaganna.
Einkum heldur hann því fram,
að það væri þeim til mikillar
hagsbótar og viðreisnar, ef
Framsóknarflokkurinn væri að
velli lagður.
Samvinnumenn munu náttúr-
lega ekki efast um, að þetta
heilræði, sem þeim er gefið í
Mbl., sé borið fram af góðum
hug. Hvers annars er að vænta
af aðalmálgagni kaupmann-
anna? Sýnir líka ekki reynslan,
að herra Gáimi hefir rétt að
mæla? Myndu innflutnings-
höftin ekki hafa verið fram-
kvæmd á æskilegri hátt fyrir
kaupfélögin, ef Sjálfstæðismenn
hefðu stjórnað framkvæmd
jeirra? Myndi ekki samvinnu-
lögunum verða breytt kaupfé-
lögunum í vil, ef heildsalarnir
réðu á Alþingi og samvinnufé-
lögin ættu þar enga talsmenn?
Þá þyrfti ekki heldur að ótt-
ast, að Alþingi fyrirskipaði póli-
tíska rannsókn á hendur sam-
vinnufélögum bænda?
Eða komast samvinnumenn
að raun um, þegar þeir athuga
aðeins þessi atriði af mörgum
svipuðum, að heilræði Gáins er
byggt á nokkuð vafasömum
heilindum?
HÆTTUMERKI“ OG
FORUSTULEYSI.
Morgunblaðið hefir nú hafið
nýja sókn gegn ríkisstjórninni.
Hún heitir orðið á máli þess
„hættumerki á blindskeri“. Það
var nokkuð öðruvísi með ríkis-
stjórn Ólafs Thors hér á árun-
um, sem mynduð var á þing-
ræðislegan hátt.
Morgunblaðið kann líka orðið
leiðina út úr ógöngunum. Það
þarf ,,,að einbeita kröftunum að
því að mynda sterka forustu á
hálum stigum þjóðmálanna",
segir Mbl. í forustugrein sinni
á sunnudaginn.
Þetta er mikið rétt. Og þá er
að byrja á byrjuninni, sem er
sú, að stærsti flokkur þingsins,
er á að hafa forustuna þar, fái
sér forustu, sem veit hvað hún
vill, en sé ekki tvískiptur í öllum
aðalmálum þingsins.
RAFMAGNSVERÐIÐ OG
VERKALÝÐSBLÖÐIN.
Þjóðviljinn og Alþýðublaðið
hafa vaknað við vondan draum,
þegar Tíminn fletti ofan af því
hneyksli bæjarstjórnar Reykja-
víkur, að reyna að bæta úr raf-
magnsskortinum með hækkun
á rafmagnsverðinu. Látast þessi
blöð nú hafa verið hin skelegg-
ustu í málinu. Sannleikurinn er
sá, eins og lýst var í frásögu
Tímans, að þau raunverulegu
þögðu um málið, því að vitan-
lega jafngildir það þögn um
slík mál, þótt þeim sé smávægi-
lega getið á lítið áberandi stað
og ekki minnzt á þau meira.
Lesendur blaðanna geta ekki
séð á því, að blöðin telji málin
einhverju skipta.
Ef blöðin vilja afsanna þau
ummæli Tímans, að þau hafi
hagað sér næsta öðruvísi í þessu
máli en í mjólkurskortsmálinu,
ættu þau að mæla dálkalengd-
ina, sem þau hafa varið til að
ræða um þetta mál annars veg-
ar og mjólkurmálið hins vegar
og skýra frá þeirri niðurstöðu.
Þá myndi vel ljóst, hvorir segja
réttara frá þessum hlutum.
Hitt er vel, ef skrif Tímans
hafa eitthvað vakið forsvars-
menn sósíalista og kommún-
ista í þessu máli og mun fylgzt
með því, hvað þeir reyna að gera
málinu til leiðréttingar á næstu
bæ j arst j órnar f undum.
KOMMÚNISTAR OG
KVIKMYNDAHÚSIN.
Þjóðviljinn er að reyna að
(Framh. á 4. síðu)