Tíminn - 30.11.1943, Blaðsíða 3

119. blað
TÍMITCN, þrSIBjndagiim 30. nóv. 1943
475
Stofnun lýðveldis og sambandsslit
(Framh. af 2. síöu)
veldisins veröi ráðið til lykta
áður en þau störf kalla þannig
að, að eigi verður frá þeim
flúið.
Senn höfum vér beðið hæfi-
lega lengi og þá jafnframt nógu
lengi. íslendingar eiga nú að
sameinast um stofnun lýðveldis
17. júní 1944.
Eigi er trútt um, að á því sé
alið, að sambandsslit á næsta
ári muni vekja andúð með öðr-
um þjóðum vegna þess, hversu
ástatt er um Danmörku og þá
jafnframt spilla sambúð vorri
við Norðurlönd í framtíðinni.
Ég er sannfærður um að
sanngjarnir menn með öðrum
þjóðum munu láta sér skiljast
að við förum rétt að og hóflega
með því að ráða til lykta sam-
bandsslitum á næsta ári, er
þeir kynnast réttum mála-
vöxtum, enda höfum vér þegar
fengið reynslu um þetta. Eina
hættan í þessu sambandi er sú,
að landsmenn gerist til þess
sjálfir að útbreiða hættulegan
misskilning og flytji málið fyrir
sér og öðrum þannig, að til
skaða leiði.
Reynslan um sambúð íslend-
inga og Dana er sú, að hún hef-
ir sífellt farið batnandi eftir
því sem meira hefir verið losað
um þau óeðlilegu stjórnmála-
tengsl, er verið hafa á milli
xandanna.
Danir eru ein hin merkasta
þjóð, er við þekkjum og höfum
haft náin kynni af. Hið sama
má segja um aðrar frændþjóðir
vorar á Norðurlöndum.
íslendingar hafa saknað þess
að hafa eigi nú í fjögur ár get-
einhverir málið gjalda þess, sem
óheppilega hefir verið um það
sagt, eða hverjir um það hafa
látið sér tíðast á almannafæri
nú um skeið, og hvernig þeir
hafa á því. haldið?
Þjóðin verður að gera sér ljóst
að hér er um meira að tefla en
svo, að nokkurt formsatriði
megi verða gert að aðalatriði
né inn í megi blandast viðhorf
til einstakra manna eða flokka.
Þjóðaratkvæðagreiðslan verð-
ur sú þýðingarmesta, sem farið
hefir fram á íslandi, og það er
fullkomlega tímabært, að menn
fari nú þegar að undirbúa hana
víðsvegar um landið og undir-
búa hana þannig, að hún verði
einn af merkustu atburðunum í
sögu þjóðarinnar.
Eysteinn Jónsson.
Kjöfmálið
Ég sé í blöðunum, að mikið er
rifizt út af kjötleifum, sem ó-
nýtar hafa orðið á vegum S.Í.S..
o. fl.
Alltaf er hryggðarefni, þegar
matur verður ónýtur' en þótt
svo sé, þá kemur þaö fyrir á
hverju ári, bæði hjá einstakl-
ingum og félögum, að eitthvað
af mat verði ónýtt, sem lengi
þarf að geyma. Blöðin láta þessa
ógetið og er því illkvitnin, sem
fram kemur hjá Reykjavíkur-
blöðunum út af þessum kjöt-
skemmdum, í garð okkar sveita-
mannanna og starfsmanna okk-
ar, er sjá um kjötsöluna fyrir
okkur, næsta óvanaleg.
Þegar saman kemur af öllu
landinu eru 20 smál. af kjöti
að haft samband við þessar. ekki svo mjög mikið, að okkur
þjóðir. Vér finnum það val'a- ] sveitakörlunum ofbjóði sérlega
laust' greinilegar nú en nokk- ; þetta óhapp. Það er í hæsta
uru sinni fyr, að vér eigum lagi 1—2 kg. á hvern fjáreig-
heima í hópi Norðurlandaþjóð- | anda á landinu. Sá sem á t. d.
anna, finnum það betur en j 50 kindur og missir eitt lamb
ella af því hvernig við höfum : úr bráðafári rétt áður en hann
einangrazt nú á þesum árum. rekur lömbin sín til slátrunar,
Enginn veit hvað átt heffr fyr missir þetta 12—15 kg. af kjöti,
en misst hefir; það sannast
enn sem fyr.
Ég fullyrði, að það er vilji
þjóðarinnar, að eftir styrjöld-
ina verði upp tekin þráðurinn
rnn samstarf við Norðurlönd,
þar sem hann slitnaði og sam-
vinnan rækt með meiri alúð en
nokkuru sinni fyr.
Þjóðaratkvæði fer fram um
hina nýju lýðveldisstjórnarskrá
áður en lýðveldi verður endan-
lega sett á fót.
Mest er undir því komið í
þessu máli hversu sú atkvæða-
greiðsla tekst. Ber þjóðin gæfu
til þess að standa saman á úr-
slitastund eða ná hversdagsleg-
ar deilur um formsatriði og úr-
tölur tökum á nægilega mörg-
um, til þess að þjóðin bíði af
varanlega hnekki? Eða láta
sem enginn hefir not af. Það er
um 10 sinnum meira heldur en
hver fjáreigandi hefir tapað til
jafnaðar við þetta óhapp. En
hver vorkennir fjáreigandanum,
eða skammar hann fyrir að
missa eitt lamb, sem má þo
rekja til þess, að hann bólu-
setti ekki unglömbin að vorinu?
Nei, mér finnst, að hér muni
liggja eitthvað annað en um-
bótahugur eða sársauki yfir
tapi því, sem orðið hefir, á bak
við vandlætingu bæjarblað-
anna í Reykjavík. Og þó að ég
sé ekki mikið kunnugur í höf-
uðstaðnum, veit ég þó til að
mörgum verðmætum , er fieygt
þar.
Annars er mikið vandamál,
hvað gera skal við ýmsar teg-
undir af kjöti, sem virðast nær
(Framh. á 4. síðu)
legt, að draugar og galdramenn
á Hornströndum háfa ekki ver-
ið nein lömb að leika sér við,
og skammt er síðan þeir voru í
fullu fjöri, ef þeir eru þá með
öllu dauðir ennþá. Inngangin-
um að þessum kafla hefði höf-
undur mátt sleppa að skaðlitlu.
Hann skemmir heldur en hitt.
Þjóðsögur eru þjóðsögur, og
draugar eru draugar. Það er
ekki laust við, að höf. hafi af-
neitað æskustöðvum sínum í
þessum formála og komi þang-
að sem kennaraskólagenginn
sumargestur til að skýra fyrir
hinum fáfróðu, hvers vegna þeir
hafi verið myrkfælnir, séð
drauga og jafnvel tekizt á við
þá. Ef þessi heimspeki, að
myrkrið og stórhríðarnar hafi
skapað draugatrú og oftrú á
dulmögn og vætti, hvernig
stendur þá á því, að þjóðir, sem
ala aldur sinn undir brennandi
hitabeltissól eru engu síður
haldnar oftrú á anda og drauga,
dulin mögn og galdra?
* * * *
Höfundurinn er Hornstrend-
ingur að ætt og að nokkru leyti
að uppeldi. Stendur hann því
manna bezt að vígi til þess að
rita um land og lýð þar norður.
Er auðsætt, að hann hefir unn-
ið verk sitt af miklum dugnaði
og natni, þótt sums staðar hefði
verið æskilegt að gera efninu
enn betri skil. Hann ritar kjarn-
gott mál og víðast slétt, en á
köflum stappar nærri, að það
sé rekið og tilgerðarlegt. — Mér
er næst skapi að benda höfund-
inum á, hvort hann hafi ekki
haldið of mikið aftur af Horn-
strendingnum í sér. Lýsingar
hans mættu víða vera persónu-
legri. Það mundi hafa gætt þær
meira lífi og lit. En í slíku er
vissulega vandratað meðalhófið
og þykist ég vel skilja varfærni
höfundarins í því efni.
Hornstrendingabók er vand-
aðasta héraðssagan, sem hefir
orðið á vegi mínum fram að
þessu. Hún er heilsteyptari en
gengur og gerist, af því að hún
er eins manns verk. Útgefandi
hefir sýnilega fátt til sparað, að
hún yrði vel og virðulega úr
garði búin. Margar myndir eru
í bókinni, og hefir Finnur Jóns-
son, alþihgismaður, tekið flest-
ar þeirra á þriggja daga ferð
um Hornstrandir í sumar, sem
leið. En vitanlega gat hann ekki
farið um allt sögusvæðið á þeim
tíma, og því er myndunum all-
mjög misskipt á byggðrinar.
Eins og áður er drepið á vant-
ar tilfinnanlega myndir af
smíðisgripum Hornstrendinga,
skipum, sígtækjum, veiðarfær-
um og búshlutum.
Hafi ég gerzt aðfinnslusamur
við Þorleif Bjarnason, er það af
því að verk hans er svo vel af
hendi leyst, að hann á vel að
þola það.
Að öllu saman iögðu, er Horn-
strendingabók meðal myndar-
legustu, eigulegustu og læsileg-
ustu bóka, sem ennþá hafa birzt
á þessu mikla bókaári. J. Ey.
Maðurinn í skínnbrókunum
FRAMHALD
Dómarinn lét nú um stund niður falla kröfuna um eiðstafinn, og
sneri sér að sjálfri sakargiftinni. En Georg Fox varð ekki skota-
skuld úr því að benda á margar mótsagnir í ákærunni og hvers
konar veilur og lögleysur í málsmeðferðinni. En dómarinn var
staðráðinn í að láta Kvekarann ekki sleppa undan refsingu. Hann
bar því aftur fram þá kröfu réttvísinnar, að hann ynni eið að
framburði sínum, og þegar hann harðneitaði því, lét hann fara
með hann í fangelsið að nýju. Skömmu síðar var hann fluttur
í Scarborough-kastala, og þar var hann hafður í haldi þar til
árið 1666. Hafði hann þá setið meira en þrjú ár samfleytt í fang-
elsum og oft orðið að þola hina verstu meðferð. En slíkt bugaði
hann ekki.
Georg Fox var sleppt úr fangelsinu daginn áður en bruninn
mikli varð í Lundúnum. Hin siðustu ár hafði orðið mikil mann-
fækkun af völdum plágunnar miklu í höfuðborginni, og meðal
annars höfðu mörg hundruð Kvekarar dáið þar í fangelsunum.
Bruninn, sem í rauninni slævði mjög pestina, því að mörg örg-
ustu pestarbælin brunnu til kaldra kola, var af Kvekurum og
Púrítörum talin refsing Herrans fyrir syndir mannanna, er eigi
vildu þekkjast boðskap postula hans, heldur ofsóttu þá, hnepptu
þá í fangelsi og murkuðu úr þeim lífið. Þessi atburður blés því
nýju lífi í Kvekarahreyfinguna, og næstu vikur mátti oft sjá
Kvekara ganga nakta um götur hinnar ógæfusömu borgar, er
pest og eldur hafði herjað, og hrópa ógnþrungin aðvörunarorð
til vegfarenda og bjóða þeim að iðrast, svo að ekki hlytu þeir
sömu örlög og íbúar Sódómu og Gómorru.
Lengi fram af höfðu Kvekarar mest ítök meðal lágstéttanna.
Sjálfur hafði upphafsmaður hreyfingarinnar verið skósmiður. En
er hér var komið sögu tóku ýmsir menntamenn að snúast á
sveif með þeim og í kjölfar þeirra komu fleiri áhrifamenn í
þjóðfélaginu. Meðal þeirra voru Róbert Barclay, maður af frægri
og voldugri aðalsætt, og Vilhjálmur Penn, sonur Vilhjálms Penns
flotaforingja, þess er stjórnaði hinni sigursælu herför til Jam-
aíku. Flotaforinginn var mjög andsnúinn þessari háttsemi sonar
síns, en enda þótt hann beitti öllu því valdi, er honum var veitt
sem föður, til þess að sveigja son sinn til hlýðni við sig og reiði
stjórnarvaldanna væri þeim vís, er gengi opinberlega í lið með
Kvekurum, sat Vilhjálmur yngri við sinn keip. Hann varð síðar
frægur ágætismaður, grundvallaði borgina Fíladelfíu, „borg hinn-
ar bróðurlegu elsku“, í nýlendum Englendinga í Vesturheimi, og
var ríkið, sem hún er í, síðan nefnt Pennsylvanía eftir honum.
Penn hélt alla ævi mjög við siði og kenningar Kvekara, og er
það í minnum haft, að hann tók eklji einu sinni af sér hattinn,
er hann eitt sinn var kvaddur á konungsfund. En þá segir sag-
an, að Karl II. hafi sjálfur tekið af sér-kórónu sína með þeim
ummælum, að ekki mætti nema einn maður krýndur vera á há-
sal konungs.
Landnámi Penns og Kvekara hans fylgdi sú gifta, sem var eins
dæmi í allri sögu Bandarikjanna, að fullur friður og einlæg vin-
átta hélzt með frumbyggjum landsins, Indíánunum, og innflytj-
endunum, allt fram til ársins 1779, sem sagt í meira en heila öld.
Þá tók nýr og óheillavænlegri andi að leggja Pennsylvaníu undir
sig. Eins og einn sagnritari Bandaríkjanna komst að orði:
„Kvekarahatturinn og kvekarakápan reyndust traustari hlífar
en hjálmur og brynja.“
Að þessu hefir vestur-íslenzka stórskáldið Stephan G. Steph-
ansson vikið í einu kvæða sinna, er hann segir frá heimsókn
Dominus Bærós, konungs Brazilíu, í kolanámur Pennsylvaníu
árið 1876, er hátíðahöldin miklu í Fíladelfíu fóru fram, af til-
efni aldarafmælis Bandaríkjanna. Skáldið segir þenna þátt í sögu
Penns með svofelldum orðum:
Eldri sagan öll úr skorðum —
annar leikur nú d borðum,
frá því Penn í fyrnsku hjó um
fyrsta tréð í numdum skógum.
Settist þá með sáttu liði
sanngirnin með aldafriði.
Blettur ei milli af blóði manns
bœjarins nýja og tjaldsins hans,
vesturheima-húsbóndans:
höfðingjans á villiviði.
*
Árið 1669 gerðust þau tíðindi, að Georg Fox ánetjaðist í snöru
ástarinnar. Hinn strangi, alvörugefni maður varð altekinn af
ómótstæðilegri ást til miðaldra ekkju dómara eins i Wels. Hún
hét Margrét Fell, auðug og mikils metin, en hafði fyrir nokkru
snúizt til fylgis við Kvekara. Hann sagði, að Herrann hefði boðið
sér að kvænast henni, og þar eð hún var mjög fús til að giftast
honum, tókst sá ráðahagur. En þótt Georg festi ráð sitt, hafði
hann ekki hugsað sér að setjast í helgan stein. Hann hóf ferðir
sínar að nýju, er hann hafði byggt eina sæng með brúði sinni
um vikuskeið. Hann kom til Lundúna sama daginn og í gildi
gengu ný lög, er bönnuðu allar leynilegar trúarsamkomur. Er
hann kom að dyrum samkomuhúss Kvekara, var slagbrandur fyr-
ir hurðinni og hermenn á verði við húsið. Fregnin um komu
Georgs hafði þegar breiðzt út um borgina, og margt fólk var
samankomið við húsið til þess að sjá, hverju fram yndi. En
Georg lét sér hvergi bregða. Óskelfdur sneri hann sér að her-
mönnunum og mannfjöldanum og mælti hárri röddu:
„Sál, Sál! Hví ofsækir þú mig?“
*
Enn líða stundir fram.
Georg Fox hafði lagt leið sína um gervallt England og víðs veg-
ar um Skotland, Wels og írland og flutt boðskap sinn, hvar sem
áheyrn fékkst. Nú fýsti hann að fara til Vesturheims, þar sem
Kvekarahreyfingin hafði fest djúpar rætur, þrátt fyrir ofsóknir
nýlendustjórnarinnar. En áður en hann tækist þá ferð á hendur,
varð hann að bjarga konu sinni, sem hafði nokkru eftir giftingu
verið tekin höndum og hneppt í fangelsi fyrir ákafan stuðning
við málstað manns síns. Hann ákvað að biðja sjálfan konunginn
um áheyrn. Karl II., er var góðhjartaður og mildur maður, varð
við þessari bón þegns sins. Gekk Georg þá fyrir konung, ásamt
tveim stjúpdætrum sínum, og bað konu sinni miskunnar. Varð
árangurs þessa sá, að konungurinn skipaði að láta konuna lausa.
Skömmu síðar tók Georg sér far með skútu einni, sem sigla átti
vestur um haf. En í þá daga voru það margar hættur, er að gáfu
steðjað á slíkum ferðum. Er skútan nálgaðist Barbadóeyjar, en
þangað var för hennar heitið, urðu varðmenn varir sjóræningja,
sem sigldu á eftir skútunni. Urðu allir mjög skelkaðir, nema Ge-
org. Hann lagðist æðrulaus til svefns í klefa sínum og sofnaði þeg-
er og svaf næstu nótt alla, unz dagur rann. Herrann hafði blásið
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN!
Vér vátryggjum vörur og innbú fyrir Sam-
bandsfélögin og viðskiptamenn þeirra. Enginn
ætti að fresta að vátryggja eignir sínar, því elds-
voði getur orðið á hverri stundu.
Fyrir hönd systkina okkar og stjúpmóður, viljum við
færa Dalamönnum beztu þakkir fyrir rausnarleg f járfram-
lög til minningar um föður okkar, Bjarna Jensson frá Ás-
garði, auk dýrmæts silfurskjaldar, er héraðsmenn létu
gera til minningar um hann. Hafa þeir með persónuleg-
um fjárframlögum, framlögum úr Sparisjóði Dalasýslu
og sýslusjóði, keypt herbergi í Nýja Stúdentagarðinum til
minningar um hann, látna eiginkonu hans og ekkju.
Um leið og við endurtökum þakklæti okkar til Dalasýslu-
búa, viljum við bera fram þá ósk, er föður okkar var jafn-
an ríkust í huga, að ykkur íbúum Dalasýslu megi ávallt
vegna vel.
Ásgarði, 28. nóv. 1943.
Jens Bjarnason, Ásgeir Bjarnason.
Tilkynníng
til h 1 u t h a í a
Gegn framvísun stofna frá hlutabréfum í h. f Eim-
skipafélagi íslands fá hluthafar afhentar, nýjar arð-
miðaarkir á skrifstofu félagsins í Reykjavík. — Hlut-
hafar búsettir úti á landi eru beðnir að afhenda
stofna frá hlutabréfum sínum á næstu afgreiöslu
félagsins, sem mun annast útvegun nýrra arðmiða-
arka frá aðalskrifstofunni í Reykjavík.
H.F EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS.
-----------~
A L
Rœstitluft —
fyrir nokkru komið á
kaðinn og hefir þegar
ið hið mesta lofsorð, því
er til þess vandað á allan
t. Opal ræstiduft hefir
, þá kosti, er ræstiduft
f að hafa, — það hreinsar
þess að rispa, er mjög
, og er nothæft á aUar
iir búsáhalda og eld-
A L rœs+iduft
. ir ----------------------
-----------------------------
Orðsending
tii kaupenda Tímans.
Ef kauucudur Tímaits vcröa fyrir van-
skllum á lilaöinu, cru þeir vinsamlcga
bcSSuir að smia scr STRAX til
ÞÓRÐAR ÞORSTEEVSSOAAR
afgrciðslumanns,
i síma 2329, helzt kl. 10—12 fyrir hádegi,
eða 3—5 e. h.
honum því í brjóst, að hann myndi sleppa úr klóm ræningjanna.
Svo fór og að þeir sluppu frá víkingunum og náðu heilu og
höldnu til hafnar í Barbadó, þótt margir væru illa til reika eftir
langa og volksama sjóferð.
Allir tóku vel á móti Georg Fox á Barbadó, jafnvel yfirvöldin.
Þau gerðu sér meira að segja far um að votta honum virðingu
sína, þótt sjálfsagt hafi það meira verið af ótta við hann heldur
en falslausu vinarþeli.
(Niðurlag næst).
er
m
hl
ve
hí
ai:
Þe
án
drjúgt
te
húsáhalda