Tíminn - 23.12.1943, Síða 2

Tíminn - 23.12.1943, Síða 2
510 TlMIM, fiiiimtudaginii 33. des. 1943 128. blað SteSán Jasonarson, Vorsabæs Valdimar Björnsson, sjólidsforingis Þarf nýjan bændaflokk? Þannig munu margir sam- vinnumenn hafa spurt, er þeim barzt 8. tölublað I. árg. Bónd- ans, í hendur, og lásu hina mjög svo furðulegu grein Egils kaup- félagsstjóra í Sigtúnum, þar sem hann leggur til, að Fram- sóknarflokkurinn verði lagður niður, en nýr flokkur — „sem án allrar feimni, viðurkennir sig- málsvara framleiðenda", — stofnaður í hans stað. Eftir þeim undirtektum, sem tillaga Egils hefir fengið manna á meðal hér í Árnessýslu, er ekki annað að sjá en samvinnu- menn kunni Agli litlar þakkir fyrir uppástunguna og hafi vænzt annarra tillagna frá kaupfélagsstjóra sínum „í bar- áttunni gegn kommúnisman- um“ en þeim að leggja Fram- sóknarflokkinn að velli, — ein- mitt þann flokkinn, sem einn allra flokka hefir þorað, „án allrar feimni“, að viðurkenna „sig málsvara framleiðenda", — flokkinn, sem í áratugi, — allt frá því er hann var stofnaður, hefir ótrauður og markvisst mætt hverri árásinni af annarri, sem beint hefir verið gegn fram- leiðendum landbúnaðarins, hvort heldur þær hafa komið frá hægri eða vinstri. Það er alveg víst, að öllum þorra fram- leiðenda er ljóst, að á Alþingi þ.ví, er setið hefir undanfarið, hafa árásir andstöðuflokkanna gengið enn lengra og verið enn róttækari en nokkru sinni áð- ur. Framleiðendum er líka Ijóst, með hvað dæmafárri festu málsvarsmenn Framsóknar- flokksins á þingi, hafa gengið fram fyrir skjöldu framleiðenda og borið af þeim höggin, sem að þeim hefir verið stefnt. Þetta ætti Agli í Sigtúnum líka að vera ljóst, aðeins ef hann vill líta á málin í ljósi stað- reyndanna. Tæplega er hann búinn að gleyma „mjólkurverk- falinu“, sem „íhaldsfrúrnar“ stofnuðu tiJ „hér í gamla daga“, eða öllum þeim áróðri, sem í- haldsmenn og kommúnistar beittu gegn setningu mjólkur- laganna 1934 og hve einhlít og sigursæl barátta Framsóknarfl. fyrir málefnum framleiðenda var þá, þó að Egill kannske hafi látið sig litlu skipta hverjir hafi • staðið í fylkingarbrjósti á Al- þingi nú í haust, þegar sem frek- legast var ráðizt á athafna- frelsi bænda.' í fljótu bragði virtist það trú- legra, að tillaga sú, er Egill í Sigtúnum kemur með í Bónd- anum, væri runnin frá þeim mönnum, sem lögðu til á síðasta aðalfundi S. í. S., að búta það sundur og á þann háU gera það áhrifaminna en það er núna, heldur en að hún kæmi frá for- stjóra eins stærsta samvinnufé- lags sunnlenzkra bænda! Egill í Sigtúnum hefir ekki gert sér grein fyrir, að með til- lögu sinni um að leggja Fram- sóknarflokkinn að velli, hefir hann unnið kommúnistum meiri greiða en þeirn sjálfum gat nokkru sinni komið til hugar að hann ynni þeim, því að hvílíkur stórsigur, og óskastund, væri það ekki fyrir kommúnista, ef sá flokkurinn, sem fastast hefir staðið á móti byltingaráróðri þeirra, allt í einu hyrfi af stjórn- málasviðinu. Þeir, sem nú láta sig dreyma um nýjan flokk, Bændaflokk, Framleiðendaflokk, Atvinnurek- endaflokk, eða ,hvað svo, sem hann á að heita, ættu fyrst að renna húganum 10 ár aftur í tímann, áður en þeir í alvöru fara að telja sér trú um, að draumur sinn rætist. Það voru sem sé uppi allhá- værar raddir um það fyrir 10 árum síðan, að nauðsyn væri á að stofna nýjan framleiðenda- flokk — bændaflokk — harð- snúinn, ákveðinn flokk, sem stæði betur í ístaðinu fyrir bændur landsins en áður hafði verið gert. Og sjá: Bændaflokk- urinn var stofnaður „með pompi og prakt“ — eins og einn af frambjóðendum hans komst eitt sinn að orði á þingmála- fundi. í byrjun var jafnvel svo að sjá, sem flokkurinn eignaðist nokkurt fylgi, enda spöruðu fyr- irliðar hans ekki að telja auð- trúa kjósendum trú um, að þetta væri hinn eini rétti Bændaflokkur. Hér átti svo sem ekkert „rautt“ að komast að, eins og hjá hinum deyjandi Framsóknarflokki, sögðu þeir. En hverjar urðu svo efndirnar hjá hinum „harðsnúna" Bænda- flokki? Og hvert var svar fram- tíðarinnar við hinum stóru orð- um Bændaflokksforingjanna? Sífellt minnkandi kjósendafylgi ár frá ári, og fór svo að lokum að við síðustu kosningar vildi enginn frambjóðandi mæta frammi fyrir kjósendum lands- ins, sem frambjóðandi Bænda- flokksins. Þannig s vöruðu íslenzkir bændur mönnum þeim, er lögðu til að Framsóknarflokkurinn yrði lagður að velli.1934. Og það ætti Agli í Sigtúnum að vera Ijóst, að það er engin tilviljun að svar bænda var á þá leið, sem raun varð á, og að þeir sáu í tíma, að þeir höfðu þegar sinn eigin bændaflokk, sem var þess fyllilega tiltrúandi að gæta hagsmuna þeirra í hvi- vetna, því að með setningu af- urðasölulaganna 1934, má segja að Framsóknarfl. hafi valdið tímamótum hjá ísl. bændastétt. Þeir, sem nú hrópa hástöfum á nýjan Bændaflokk, munu komast að raun um það í næstu kosningum, að ísl. bændur hafa lært af reynslunni frá 1933 og 1934, þegar átti að leggja Fram'- sóknarflokkinn að velli. Þeir munu ekki nú, frekar en þá, láta glepjast af orðúnum ein- um, heldur íhuga með festu og fullri einurð, hvað stétt þeirra og þjóðfélaginu í heild sé fyrir beztu. Þeir munu óhikað fylkja sér um þann flokkinn, sem á undanförnum árum hefir barizt sigursælli baráttu fyrir bættum kjörum sveitafólksins. og styrkja hann af alefli. Hver sá’ sem nú vill skapa glundroða í fylkingu bænda, — þegar sem óvægast er sótt að bændastéttinni og mest þörf er á að hún sameinist öll í sinn eigin flokk, — og gerast lið- hlaupi sinna eigin hagsmuna, hvort heldur hann er venjuleg- ur liðsmaður eða telur sig úr foringjaliði,. mun hljóta sama dóm sinna samtíðarmanna, og þeir, sem sagan segir frá að hafi hlaupið til dyra, eftir að hafa fengið góðan beina, og dregið lokur frá dyrum, er þeir heyrðu óvinina ríða á hlaðið og búast til inngöngu. . Stefán Jasonarson, Vorsabæ. Jólin fyrir vestan „Sinn er siður í landi hverju“ á við um jólin eins og við ann- að, — ep það er sérstakt um Ameríku, að þar er siðum margra þjóðabrota haldið við. Það er kannske hægt að segja, að til séu raunverulega ame- rískir jólasiðir, en þeir eru þá aðallega byggðir á enskri fyrir- mynd. Og enska fyrirmyndin byggist í sumum atriðum á því, sem hefir myndazt * í Hollandi og Þýzkalandi. Þannig er það, að „Santa Claus“, sem er orð- inn hálfgerður jóladýrlingur Bandaríkjabarna, rekur ætt sína til St. Nicholas á Hollandi, og margt í þjóðtrúnni, sem skapazt hefir í kringum hann, hefir uppruna sinn í Þýzkalandi. Börn þeirra íslendinga, er fluttu vestur um haf fyrir nofckuð mörgum árum, voru einkennileg meðal Ameríku- og Kanadamanna í einu að minnsta kosti: þau trúðu ekki á Santa Claus. Þau heyrðu hans varla getið. Þau höfðu jólasveinana, huldufólkið og allt það lið. Yngri börnin hafa vanizt Santa Claus og hann er fyrstu árin lifandi vera í vitund þeirra. Samt sem áður er enn þann dag í dag merkileg sambræðsla af íslenzkum og amerískum jóla- venjum, þar sem íslendingar og afkomendur þeirra búa fyrir vestan. Eitt hefir breytzt með jóla- hald íslendinga vestan hafs: ‘þar er ekki nærri því eins mik- il áherzla lögð á hátíðahöldin alla dagana út fram tii þrett- ánda. Messur eru haldnar á annan í jólum, en þá venjulega aðeins í heimasókn, þar sem presturinn kemst ekki yfir að tala fyrir alla söfnuði sína á sjálfan jóladaginn. Þrátt fyrir það heyrir maður fólk af sænsk-. um ættum fyrir vestan óska hvað öðru „God fortsátning!“ — eins og landar hafa víst af- bakað dönskuna með því að segja „góða rest“, þegar þeir hittast einhvern tíma á milli 25. desember og 6. janúar. Sé reynt eitthvað að bera saman jólasiði íslendinga aust- an hafs og vestan og þá, sem myndazt hafa meðal Ameríku- manna yfir.leitt, þá er eitt mjög svo, augljóst. í Ameríku, og eins líkast til á Englandi, er mikið um það að láta börnin bíða til morguns á jóladaginn áður en þau fá jólagjafirnar. „Santa Claus“ á nefnilega að koma með því töfravaldi, sem hann hefir, beint niður um strompinn og láta gjafir i sokkana, sem hengdir hafa verið við arin- inn á aðfangadagskvöld. Það er oftast nær, að hann lætur gjafirnar í kringum jólatréð inni í stofunni, og er' aðaltil- gangurinn sá að láta börnin hátta í eftirvæntingu aðfanga- dagskvölds, og fara svo snemma á fætur um morguninn til þess að finna gjafirnar. Þessi að- ferð er aldrei notuð meðal fólks af íslenzkum eða Noröurlanda- ættum. íslendngar fyrir vestan, alveg eins bg hér „heima“, telja að- fangadagskvöldtð hátíðlegustu stund jólanna. Þá er gjöfum útbýtt. Þá safnast fjölskyldan í kringum jólatréð, skreytt eins vel og unnt er, og þá fara margir í kirkju, sem sjást þar aðeins á hátíðum eða við jarð- arfarir. Margt er nákvæmlega eins um íslenzku jólin fyrir vestan og hér. í þeim byggðum, þar sem íslenzkar messur eru nú orðið fluttar aðeins fáeinum sinnum á ári, finnst íslending- um flestum að jólin séu varla komin fyrr en byrjað er að syngja „Heims um ból.“ Þannig er það í byggðinni, þar sem ég er uppalinn, í þorpinu Minneota í Minnesota-ríki. Þar er langt síðan að sunnudagaskólabörnin hættu að koma fram með ís- lenzkan lestur eða söng í þeirii athöfn, sem fer fram á hverju aðfangadagskvöldi í kirkjunni, en „Heims um ból“ er sungið enn, ásamt enskum sálmum. í þeim byggðum, þar sem mál- ið hefir enn meiri lífsvoii, eru sungnir allir þeir sálmar, sem þekkjast bezt hér á landi. Böng- flokkar æfa sérstaka hátíðar- söngva fyrir jólin. Börnin læra jólavers á íslenzku og fara með þau. Fólk segir „Gleðileg jól“ hvert við annað, ekki „Mevry Christmas". Það er varla sá bóndi af ís- lenzkum ættum fyrir vestan, sem reynir ekki að hafa hangi- kjöt á jólunum. Jólabrauð er orðið að hversdagsmat, þar eins og hér, en á jólunum sjálfum verður það að vera á borðinu. Húsmæður baka vínartertu, kleinur, sandkökur — allt það bezta, sem þær hafa ráð á — fyrir' jólin. Það er mikið um heimsóknir öll jólin. Fjölskyld- ur safnast saman, og frændfólk og vinir hittast. Skólafri eru alls staðar, og unga fólkið kem- ur saman á heimilum kvöld eftir kvöld á meðan á hátíðun- um stendur. Jólin eru hátíð barnanna yf- irleitt. Maður þarf ekki að vera orðinn gamall til þess að fara að hafa mestu ánægjuna af endurminningum frá barndóms- árum í því sambandi — og þá endurtekst jólagleðin hjá manni sjálfum í þeirri gleði, sem er svo augljós hjá börnunum við hátíðahöldin. Fyrir eldra fólkið eru jólin hátíð endurminninganna. Þá er sannarlega hugsað heim til gamla landsins hjá mörgum fyrir vestan. Eldra fólkið írá. torfbæjum fyrri aldar man eft- ir jólahátíðum, þar sem kerti sáust vart, nema við það tæki- færi, þar sem jólabrauð bar virkilega réttnefnið og þar sem hver minni háttar tilbreyting vakti undrun og gleði. Það skemmti sér vel á þeim árum, þótt ljómi endurminninganna kunni að gylla það talsvert þegar horft er aftur í tímann frá þessum allsnægjudögum. Ég þykist vita vel, að margur aldraður Vestur-íslendingur, hvað þá þeir, sem starfa hér hjá her eða stjórn Bandaríkjanna nú um stundarsakir, árni íolki hér heima af heilum hug og hjarta gleðilegra jóla og far- sæls og gæfuríks nýárs. Lesendur! Vekjið athygli kunningja yð- ar á, að hverjum þeim manni, sem vill fylgjast vel með al- mennum málum, er nauðsyn- legt að lesa TÍMANN. Skrifið eða símið til Tímans og tilkynnið honum nýja áskrif- endur. Sími 2323. Bjarni Asgeirsson: Ljód ogf lausavísur Kolbeins í Kollaiirði Oft hef ég saman orðum hnýtt einum mér til gleði. Það er annars ekkert nýtt að íslendingur kveði. Þannig hljóðar formáli Kol- beins í Kollafirði að einni kvæðabókinni af þremur, er hann sendi frá sér í haust. Nei, það er ekki nýtt að ís- lendingur kveði. Það hefir hann gert frá upphafi sínu. Og þegar hann hættir því, þá er hann ekki lengur íslendingur. Og það er ekki nýtt, að Kol- beinn í Kollafirði kveði. Það hefir hann gert um áratugi og er löngu kunnur fyrir lausa- vísur sínar innan héraðs og ut- an. En hitt hefir sennilega ver- ið hulið fleirum en mér, að hann væri slíkur afkastamaður í kveðskap sínum, sem raun ber vitni. Þarna.veður hann inn á skáldaþingið öllum að óvörum og ber feng sinn bak og fyrir. Og svo hellir hann yfir menn ljóðum og lausavísum úr þrem stærðar kvæðabókum. Bækur þessar nefnir hann Hnoðnagla, Kræklur og Oln- bogabörn. í Hnoðnöglum eru hátt á fjórða hundrað ferskeytl- ur, í hinum bókunum kvæði með ýmsum bragarháttum forn- um og nýjum. Kennir þarna margra grasa. Hann kveður tækifærisljóð til vina og kunn- ingja, erfiljóö um unga og gamla og minningaljóð um sögu- hetjur liðinna alda. Hann bregður upp margvíslegum þjóðlífslýsingum og mannlífs- lýsingum í lausavísum og kvæð- um, og yrkir ádeilubragi um á- stand og aldarfar. En oftast er Kollafjarðarbóndinn að baki skáldinu í þeim kvæðum, þar sem hjartað slær innilegast og glampinn í auganu er einlæg- astur. Það er sama, hvort yrk- isefnið er „móðir Esja falda- fríð“, „blómafögur brekkuþyð", „fagurmötluð hamraheið“ eða Naustanesið, þar sem „öldurnar skoppa á skerjum" og „æður- in syndir innar“. með hópinn sinn. Fögnuður vorsins, annir sumarsins, hrollur haustsins og andvökur vetrarins, — allt eru þetta skilgetin afkvæmi skálds- ins og bóndans. Yrkjugleði beggja rennur saman í eitt í lofsöng um gróandi jörð — og uppvaxandi ungviði. í þessum flokki eru mörg einkar hugð- næm kvæði, eins og t. d. kvæð- ið Esja, er ég nefndi fyr og end- ar á þessu erindi: Eigðu minnar ástar ljóð eins í hausts og vorsins skrúða, mjallahrein og röðulrjóð, rindagræn og dalahljóð. Syng ég minnar sólar óð svanna hinum göfga, prúða. Um Naustanesið segir hann m. a.: Úti í Naustanesi næri ég hjartans þrá. Orðlausum dreymandi óði einum ég lifi þá. í kvæðinu ,Vorþrá“ túlkar hann þúsund ára fögnuð ís- lenzkra manna yfir endurkomu sumars og sólar. Þar segir í upphafi kvæðis- ins: Nú er létt um ljóðamál, lífið yndi býður, sérhver dagur uppheims ál, íturhreinn og fríður, æskufrítt með brúnabál bláa vegu ríður. Og í lokin: En hve nú er lund mín létt, læt mig vona og dreyma, æðra lífs frá anganblett um mig bylgjur streyma, eins og hleypti ég einum sprett alla vorsins heima. Svo færist ró sumarsins smátt og smátt yfir bóndann. Þannig segir hann í Sumarnótt: Þú leikur í mínum ljóðum hin ljósa, fagra sumarnótt. Ég ann þínum hlýju hljóðum frá hafi, bæ og flóðum. Til þín er oft í sorgum sótt, ó, sumarnótt. Síðan kemur haustið: Þögn er í runnum, þrösturinn er flúinn. Þýtur í lofti, myrkrið fellur á. Nú er þá þessi náðartími búinn. Næðir um bleika fold og úfinn sjá. Bráðum nálgast svo skamm- degið. Um það segir hann: Þú vefur þínu valdi um mig með voðatökum þinna arma. En hve ég óttast, óttast þig, sem eykur þunga minna harma. Ég kvíði margri kvalanótt, þá kringum mig er sofið rótt. Þá vaki ég einn um húmið hljótt yfir dauðri þrá — með þurra hvarma. Svo líður veturinn og alltaf herðir að: Ymur þungan aldan grá úti á berum sandi. Gættu þín við gjögrin há, Gýmis meyjar hörpur slá. Kaldur er andi. Kaldur er hafsins andi. Grætur fugl um frosinn mó. Frostið málar glugga. Öll éru björgin undir snjó. Engin veitist lengur fró. Hver á að hugga? Hver á nú að hugga? Já, hver á nú að hugga? Svar við þessari spurningu gefur skáldið að nokkru í kvæð- inu „Desember". Þar segir það: Þú heilsar hljótt á glugga, sem hefir æ að bjóða þá lægstu og lengstu skugga, en líka tómið góða með þrá til lags og Ijóðá. Ég fagna eins og endur og alltaf komu þinni með hljóðar húmsins rendur og hulin draumakynni og ljóð í löngun minni. Á hinum löngu vetrarkvöld- um að loknum gegningum bóndans, fær skáldið nokkrar tómstundir til sinna starfa. Þegar bóndanum er varnað að yrkja jörðina, fær skáldið tæki- færi til að yrkja kvæði. Það er huggun langa íslenzka vetrar- ins, sem um allar aldir hefir verið hinn andlegi bjargræðis- tími þjóðarinnar. Þannig hafa hjá Kolbeini, eins og fjölda annarra fyrr og síðar, fléttast saman annir bóndans og skáldsins, sem báðum heíir verið sinnt eftir ástæðum. Þó má það öllum Ijóst vera, að „lífsönnin drottnandi“ sem bóndinn og skáldið Stefán G. Stefánsson minnist á, heíir æði oft sezt í dyrnar í vegi skáldgyðjunar, einnig hjá Kol- beini í Kollafirði, og vafalaust valdið því að sum „léttfleygstu ljóðin“ hafa liðið sönglaust á brott. Sjálfur orðar Kolbeinn þessa hugsun þannig: En þreytan eftir þungan dag mitt þyngir hugarfjör, svo sálar minnar ljúfast lag og ljóð mér deyr á vör. Ljóð Kolbeins eru afkvæmi skálds, sem í áhyggjum og önnum, þó ei væri nótthvíldin löng, heyrði í hjartanu ómnin frá himneskum unaðssöng. Og slíkur hljómur verður ekki kæfður, jafnvel þótt ann- irnar séu þungar á bárunni. Þeir voru skólabræður og fé- lagar Magnús heitinn Stefáns- son skáld eða öðru nafni Örn Arnarson og Kolbeinn, og orktu saman í skóla. Það er sameigin- legt með báðum, að þeir fela sig sem skáld fyrir þjóðinni fram á efri ár ög koma báðir að ó- vörum inn á skáldaþingið. En að öðru leyti er bæði æfi þeirra og ljóðagerð næsta ólík. Magn- ús Stefánsson virðist helga skáldskapnum æfistarf sitt. Þó að 'hann hafi orðið að sinná margs konar brauðstörfum í líf- inu, hefir allur hugur hans beinzt að því að auðga þekk- ingu sína og leikni í meðferð ís- lenzkrar tungu. Honum tókst líka að ná þeirri stílfegurð og fágun í ljóðagerð, að í þeirri grein stendur vart nokkur ís- lenzkur bragsnillingur honum framar. Hann er líka smekkvís og vandvirkur með afbrigðum. Kolbeinn hins vegar gerist á unga aldri sveitabóndi og fjöl- skyldufaðir. Hann býr stóru búi, er athafnasamur og mikilvirkur umbótamaður á jörð sinni og situr hana með prýði. Hann hefir annríki mikið við búskap sinn og stappar oft nærri að hann sé einyrki. Auk þessa hlað- ast á hann margvísleg félags- störf fyrir sveit og hérað.Skáld- skapur hans hlýtur því að verða alger ígripa- og tómstunda- vinna, eins og fyr er sagt, og bera mörg kvæði hans vott þess, að ekki hefir unnizt tími til að fága þau svo sem mátt hefði verða. Auk þess mun Kolbeinn ekki vera nostursmaður í kveð- skap sínum. En hann er ham- hleypa að yrkja eins og bezt sézt á því, sem eftir hann liggur við þær aðstæður í lífinu, sem hann hefir átt við að búa. Honum er sýnilega mjög létt um að ríma og er bæði orðhagur og orð- auðugur og leikur sér að því að leysa hinar erfiðustu bragraun- ir. En kvæðin eru misjöfn að gæðum eins og við er að búast, þegar flest eða allt er látið fljóta með, sem hagmæltum manni getur í hug komið. Og hefði sá, er þetta ritar, átt að velja kvæði til birtingar úr þessu safni, mundi ýmsu hafa verið „stolið undan tíund“. En enginn, hversu vandlátur sem væri, hefði getað gengið svo nærri í því vali, að ekki hefði þrátt fyrir það komið á markaðinn nægilega stór ljóða- bók til að tryggja höfundinum veglegan sess á skáldþingi þjóðarinnar. En hvað um það. Ekki er vert að fást um það hjá Kolbeini fremur' en Matthíasi, „Þótt hnjúka skilji skörð og skriður nokkrar grænum 'hlíðum eyði“. Og tíminn velur það úr, sem á að lifa og fer bezt á því. Mun þar halda velli það, sem hæfast er. En meðal þeirra kvæða tel ég að verða muni t. d. „Esja“, „Náttmál", „Vetur“, „Skammdegi", „Fjarlægð", „Draumaheimar“, „Vorþrá“, „Ég

x

Tíminn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.