Tíminn - 31.12.1943, Blaðsíða 2

518
TÍMIM, föstiidagiiiit 31. des. 1943
130. blað
Áramótahugleiðingar
'gtmtnn
Föstudagur 31. des.
Grein Jóns
á Reynístað
Jón Sigurðsson bóndi og al-
þingismaður á Reynistað birtir
í Mbl. 29. þ. m. grein, sem er á
margan hátt athyglisverð. Hann
bendir á nauðsyn þess, að þjóð-
in fái sterka og starfhæfa ríkis-
stjórn og segir síðan, að hana
sé nú eigi auðið að fá, nema
með samvinnu Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins.
Það er vafalaust, að Jón mæl-
ir hér fyrir munn margra Sjálf-
stæðismanna, einkum þeirra,
sem eru í sveitum og sjóþorpum
landsins. Þeir telja eðlilegast og
æskilegast, að forráðamenn
flokks síns reyni að ná sam-
vinnu við Framsóknarflokkinn.
Þrátt fyrir öll blekkingaskrif
ihaldsblaðanna um Framsókn-
arflokkinn sem ofbeldisflokk og
þjóðnýtingarflokk og ýmsa
Framsóknarmenn sem æstustu
kommúnista, hafa þessir Sjálf-
stæðismenn ekki látið blindast.
Þeir sjá og viðurkenna, aö
Framsóknarflokkurinn er
frjálsiyndur umbótaflokkur og
standa margir svo nálægt sjón-
armiðum hans, að þeim finnst
samvinnan við hann sjálfsögð
og æskileg.
Ef þessir menn hefðu ráðið
Sjálfstæðisflokknum, myndi
vafalaust aldrei hafa til þess
komið, að samstarf hans v'ö
Framsóknarflokkinn hefði ver-
ið rofið vorið 1942 með jaín Ó-
svífnum hætti og kunnugt er.
Ef þessir menn réðu Sjálfstæð-
isflokknuum, væri það alls ekki
ótrúlegt, að samstarf væri haf-
ið milli þessara flokka til að
rétta það við, sem eyðilagt var i
tíð upplausnarstjórnarinnar
1942.
En þessir menn ráða ekki
Sj álfstæðisflokknum.
Mennirnir, sem ráða Sjálf-
stæðisflokknum, hafa til þessa
dags hatað Framsóknarflokk-
inn mést allra flokka. Allir muna
hin hatursfullu orð Jakobs
Möllers í útvarpsumræðunum
vorið 1942, að hann skyldi fús
ganga til þriggja þingkosn-
inga á þeim tíma, sem þjóðinni
gegndi verst, ef það nægði til
að eyðileggja Framsóknarflokk-
inn. Fyrsta ritstjórnargrein hins
nýja ritstjóra „bændasamtaka“
Sjálfstæðisflokksins, Jóns Pá.,
hljóðaði líka á þá leið,
að Framsóknarflokkinn ætti að
eyðileggja og hann hefði minni
tilverurétt en kommúnistar.
Sjálfur játar Jón á Reynistað
þetta viðhorf manna Sjálfstæð-
isflokksins með svofelldum orð-
um í grein sinni:
„Ég get búist við því, að þeir
flokksbræðra minna, sem ekki
þola að heyra Framsóknarflokk-
inn nefndan á nafn, án þess að
umhverfast, telji mig hafa unn-
ið til óhelgis með þessum skrif-
um, ég sé að svíkja Sjálfstæðis-
flokkinn, ganga í Framsóknar-
flokkinn . eða . stofna . nýjan
flokk o. s. frv.“
Þessi orð Jóns nægja alveg til
að skýra orsakir þess, að ekki
er samvinna milli Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokks-
ins. Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins „umhverfast", þegar
þeir heyra Framsóknarflokkinn
og samvinnustefnuna nefnda,
því að þaðan telja þeir gróða-
bralli sínu mesta hættu búna.
Þeir telja kommúnista ekki
eins hættulega, því-að fólk fall-
izt síður á byltingastefnu þeirra.
Það er umbóta- og samvinnu-
stefnan, sem þeir telja sér skað-
legasta, og þess vegna vilja þeir
flokk hennar feigan fyrir hvern
mun. Ef atvikin neyða þá til
að vinna með Framsóknar-
flokknum, sækjast þeir eftir að
svíkja hann, þegar verst gegn-
ir, eins og reynslan frá vorinu
1942 sannar bezt.
Meðan Sjálfstæðisflokkurinn
lýtur forustu manna, sem „um-
hverfast", þegar þeir heyra
Framsóknarflokkinn nefndan,
er vitanlega engin von um heil-
brigða samvinnu þessara flokka.
Öðru máli gilti, ef Sjálfstæðis-
flokkurinn fengi aðra forustu
og vildi vinna að réttlátri lausn
I.
Árið, sem nú er að líða, hefir
minnt þjóðina á, að það þarf
harðgert og dugandi fóik til að
byggja landið, þar sem hún hef-
ir haslað sér völl. Þótt fleiri og
fleiri landsmenn ali orðið mest-
an aldur sinn innan fjögurra
veggja, þar sem hægt er að
njóta rafmagns, heits vatns og
annarra þæginda, verður þó
höfuðbaráttan fyrir brauði og
afkomu þjóðarinnar háð undir
beru lofti, þar sem andstæðing-
urinn er ekki ómáttugri en hin
ofsafengnu norðlægu náttúru-
öfl. Þetta hefir bóndinn og sjó-
maðurinn þurft að reyna í rík-
um mæli á liðna árinu. Veðrátt-
an var mestallt árið mjög ó-
hagstæð fyrir landbúnaðinn í
flestum héruðum landsins, og
vetrarvertíðin og síldarvertíðin
einhverjar þær erfiðustu, sem
sjómenn muna.
Fyrir þjóðina er þetta holl
áminning á öld vaxandi þæg-
inda og inniveru. Það er i-
skyggileg staðreynd, að fleiri og
fleiri kappkosta að fá atvinnu,
sem er þægilegri og kalsaminni
en vinna bóndans og sjómanns-
ins. Er ekki hætta á því, því
meir, sem slíkum mönnum
fjölgar, að við slítum tengslin
við landið og gerumhærri kröfur
um þægindi en það fær veitt?
Er ekki hætt við því, að færri
og færri fáist til að vinna hin
erfiðari störf og þjóðin fái á
þeim auka andúð og ýmigust?
Speglast ekki þessi hugsunar-
háttur orðið nú þegar í orðun-
um: „Hann er bóndi“, eða „hann
er bara sjómaður“, „ekki get ég
hugsað til þess að vera sveita-
kona“, „það er svo ófínt að vera
gift sjómanni“?
Það er staðreynd, sem vert
er að gefa gaum, að á a. m. k.
mjög mörgum fiskiskipum, sem
gerð eru út frá Reykjavík, eru
flestir hásetanna ýmist utan-
bæjarmenn eða nýfluttir til
Reykjavíkur. Hafa þægindin
kannske haft þau áhrif á hina
innfæddu Reykvíkinga, að þeim
fellur ekki að stunda þann at-
vinnuveg, sem öll velgengni
höfuðstaðarins byggist þó á?
Hvernig verður þá eftir 2—4
kynslóðir, sem búnar eru að
venjast inniverunni og hóg-
lífinu, þegar þannig fer með
fyrstu eða aðra kynslóðina, sem
venst slíku líferni?
Hér er vissulega um málefni
að ræða, sem vert er að fara
að gefa gaum. ísland getur ver-
ið gott og auðugt land, en þó
því aðeins, að íbúar þess hafi
manndóm til að yrkja moldina
og sækja sjóinn, því að þar
liggja helztu auðlindir þess
faldar. Aðbúnað þeirra manna,
sem þessar atvinnugreinar
stunda, má að sönnu mikið
bæta, en þó samt aldrei það
mikið, að inniveran verði ekki
talin álitlegri af þeim, sem hrýs
hugur við útivinnu og áhættu.
Þess vegna er íslendingum það
óhjákvæmileg nauðsyn að missa
ekki dugnaðinn og áræðið, sem
gert hefir þeim fært að byggja
landið við miklu erfiðari að-
stæður en nú eru.
Til þess að vinna gegn slikri
öfugþróun eru margar leiðir.
Skólarnir geta unnið hér mik-
ið verk og sennilega vséri rétt
að lengja skólaskyldutímann
með tilliti til þess, að nokkur
hluti hans yrði vinnunám.
Æskunni þurfa að vera Ijósar
þær skyldur, sem fylgja því að
málefna með Framsóknar-
flokknum á drengilegan hátt,
t. d. bæta hina stórfelldu ágalla
kosningafyrirkomulagsins í sam
banc^i við endurbót stjórnar-
skrárinnar, nota stríðsgróðann
í þjóðarþágu og styðja að öðr-
um gagnlegum félagslegum og
verklegum framförum.
Jóni frá Reynistað og öðrum,
sem líkt hugsa, má því vera
ljóst, að ætli þeir að vinna að
samstarfi Framsóknarflokksins
og Sjálfstæðismanna, þurfa
þeir að láta það vera sitt fyrsta
verk að losa Sjálfstæðisflokk-
inn við forustuna, sem „um-
hverfist", ef hún heyrir Fram-
sóknarflokkinn nefndan, eða
losa sjálfan sig undan slíkri
forustu. Þ. Þ
byggja landið og byggja það
vel. Henni þarf að vera það
dyggilega innrætt, að markmið
hennar er ekki að draga sam-
an seglin, þjappa sér sem mest
saman í heitum skrifstofum og
vinríustofum, heldur að færa
yfirráð sín lengra út, bæði á
sjó og landi. Með því eina
móti geta íslendingar haldið
efnalegu frelsi og gert óum-
deilanlegt tilkall sitt til lands-
ins, að þeir hafi hug og harð-
fengi til að rækja vel þá at-
vinnuvegi, sem þar eru eðlileg-
astir.
Framar öllu er það þó höfuð-
mál í þessum efnum, að þeir,
sem vinna hin erfiðu, áhættu-
sömu störf til sjós og sveita,
hafi fyllilega laun á við þá, er
minna leggja á sig, og finni það
hjá þjóðfélaginu, að atvinnu-
vegir þeirra skipi þann önd-
vegissess, sem þeim ber. Þetta
verður að vera eitt grundvallar-
atriði þeirrar nýsköpunar í at-
vinnumálum, sem hér er nauð-
synleg að allra dómi, þegar
styrjöldinni lýkur.
II.
Eitt helzta umtalsefni ársins,
sem er að líða, hafa verið hinir
sífelldu sigrar Rússa í styrjöld-
inni. Fyrir rúmlega ári síðan
munu flestir hafa talið, að þeir
mættu heita nær gersigraðir.
Þjóðverjar voríi komnir að
Volgu og áttu skammt ófarið til
olíulindanna í Kákasus. Þegar
sízt varði, gerðist hið mikla
gerska ævintýri: Rússar hófu
gagnsókn og hafa haldið henni
áfram með miklum árangri til
þessa dags.
Ástæðan til þess að Rússum
hefir verið þessi gagnsókn
möguleg er í stuttu máli sú, að
hinn framsýni einvaldur þeirra,
Jósef Stalin, hefir gerzt frum-
kvöðull að einu merkilegasta
landnámi sögunnar. Hann lét
flytja miljónir manna úr hin-
um þéttbyggðu landshlutum til
fjarlægra staða og koma þar á
fót blómlegum landbúnaði og
iðnaði. Þaðan fékk hann orkuna
til að hefja hina sigursælu
gagnsókn gegn Þjóðverjum,
þegar hið gamla Rússland var
að mestu leyti undir oki þeirra.
Hefði Stalin farið eftir
„kokkabókum" þeirra manna,
sem látast vera fylgismenn
hans hér á landi, en vilja hins
vegar breyta gagnstætt mörgu
því, sem hann hefir vel gert, —
eins og t. d. því, sem hér hefir
verið nefnt, — myndi hann hafa
hagað sér á þessa leið: Fólkinu
í hinum afskekktu landshlut-
um, Síberíu, Kákasus og víðar,
hefði verið smalað til Moskvu,
Leningrad og stórborganna í
Úkraínu, og þegar ekki var hægt
að veita því lífvænlega atvinnu
á þessum stöðum, hefði það
verið gert aðnjótandi atvinnu-
leysistrygginga meðan rikið gat
innt þær greiðslur af höndum.
Fyrir Þjóðverja hefði verið
næsta auðvelt að sigra Rússa,
hefði Stalin skipaö málum
þeirra á þennan hátt, og senni-
lega hefði ekki -einu sinni er-
lent herveldi þurft að koma til
sögunnar til að fullkomna hrun
jafn óviturlegrar stjórnar-
'ktefnu.
Fyrir íslendinga er það gagn-
legt að hafa framannefnt for-
dæmi Stalins vel í huga. Þróun
seinustu áratuga hefir hér verið
líkust því og' hefði nær öllum
fólksflutningum í Rússlandi
verið beint til Moskvu og Lenin-
grad. í Reykjavík er nú rúmur
þriðjungur landsmanna. Nokk-
ur þúsund þeirra byggja afkomu
sína á vinnu hjá setuliðinu eða
verzlun, iðnaðardútli og knæpu-
rekstri, sem hlýtur að fylgja
styrjaldarástandinu í gröfina. í
stríðslokin verða í Reykjavík
og stærstu kaupstöðunum
mörg þúsund atvinnuleysingja,
sem enga lífvænlega atvinnu
geta fengið á þessum stöðum.
Þó finnst þeim, sem gaspra
hæst um Stalin, að ekki sé nóg
aðgert. Hættið að byggja allt
landið, hrópa þeir. Leggið niður
megnið af byggðinni í dreif-
býlinu. Komið til Reykjavíkur,
stærstu kaupstaðanna og helztu
nábýlissveita þeirra. Þar getið
þið fengið nóg þægindi, nógar
skemmtanir og atvinnuleysis-
styrki. Komið og fylgið mér.
íslendingar væru orðnir eitt-
hvað ólíkir feðrum sínum, ef
þeir hlýddu þessu kalli. Þeir
höfðu ekki vélar og verkkunn-
áttu nútímans og láta sér
þó ekki nægja minna en
að byggja allt landið. Þeim
reyndist það kleift. Þeir áttu
líka það, sem til þess þurfti:
Landnámshuginn og kjarkinn
til að yfirstíga alla erfiðleika.
Þeir sigruðu landið, en létu ekki
erfiðleika þess sigra sig.
Sú þjóð, sem ekki á slíkan
hug, er ekki heldur fær um að
lifa. Þegar hún treystir sér ekki
lengur til að byggja, nema
nokkra bletti af byggilegum
hluta lands síns, hefir hún bæði
glatað trúnni á það og sjálfa
sig. Hennar bíður ekki annað en
að safnast saman til að líða
undir lok og sjá aðra gera það,
sem hún treysti sér ekki til sjálf.
Ef íslendingar vilja komast
heilir úr hruni stríðslokanna,
eiga þeir ekki nema eina leið í
þessum efnum. Það er leið Stal-
ins. Það er að færa byggðina
út. íslendingar eiga sína Síber-
íu, sem enn er ýmist hálfnum-
in eða ónumin. Lítið til margra
þorpa og þorpsstæða á strönd-
inni. Það þarf aðeins að bæta
þar hafnarskilyrði, rækta bet-
ur landið í kringum þau, hjálpa
þeim til að koma upp skipa-
stóli, koma þangað rafmagni.
Þá geta mörg hundruð manns
lifað þar bezta lífi og haft hina
öruggustu afkomu, þar sem
byggt er jöfnum höndum á sjáv-
arútvegi og landbúnaði. Slíka
staði höfum við í tugatali.
Kostnaðurinn við að gera þá
byggilega, er sennilega oft
minni en að ala það fólk, sem
þar gæti verið, á atvinnuleysis-
styrk í höfuðstaðnum í 1—2 ár.
Til sveitanna eru víða hin beztu
skilyrði til nýbýlahverfa, þar
sem stunda má iðnað með land-
búnaðinum, auk þess, sem víða
má fjölga einstökum nýbýlum.
Þannig býr ísland yfir ónumd-
um atvinnuskilyrðum fyrir
langtum fleira fólk en hér er
nú. Hér þarf því enga klaka-
höggsvinnu eða atvinnuleysis-
styrki í stórbæjunum. Það, sem
þarf, er að færa byggðina út,
hjálpa því fólkinu, sem er í
dreifbýlinu, til að halda þar
vel velli, og hinu, sem verður
atvinnulaust í stórbæjunum,
til að koma sér upp heimilum
og ~ atvinnu á lífvænlegum
stöðum.
Þegar hafizt verður handa um
viðreisn og skipulagningu at-
vinnuveganna eftir styrjöldina,
verður það að vera eitt höfuð-
atriðið að nema þá staði við
sjó og í sveit, sem enn hafa
ekki verið nema lítillega eða
ekkert hagnýttir. Þar eiga að
rísa ný heimili og blómlegur
atvinnurekstur. Þjóðfélagið
verður að styrkja slíkar fram-
kvæmdir með ráðum og dáð.
Þetta mikilvæga landnámsstarf
mun ekki aðeins skila árangri
í bættri efnahagslegri afkomu
þjóðarinnar, heldur einnig auka
stórhug og víðsýni hennar, efla
trú hennar á sjálfa sig og land-
ið, sem hún þarfnast senni-
lega meira en nokkurs annars
á líðandi stund.
III:
Það má telja meðal h^lztu
hérlendra atburða á liðna ár-
inut að samkomulag náðist
milli þriggja stærstu stjórn-
málaflokkanna um að ljúka
fullnaðarlausn skilnaðarmálsins
á komandi ári.
Stjórnarskárbreytingu þá,
sem nauðsynleg er vegna skiln-
aðarins, má framkvæma með
tvennum hætti.
Önnur leiðin byggist á því
bráðabirgðaákv. stjórnarskrár-
innar, sem samþykkt var af
þremur flokkum á árinu 1942.
Það heimilar Alþingi að gera þá
breytingu á stjórnarskránni, er
óhjákvæmilega hlýzt af heim-
færslu æðsta valdsins, ef á-
kvörðun þess er síðar staðfest
við þjóðaratkvæðagreiðslu. Ef
þessi leið er farin, má enga aðra
breytingu gera á stjórnar-
skránni.
Hin leiðin er að gera þessa
stjórnarskrárbreytingu með
venjulegum hætti, þ. e. sám-
aykkja hana á tveimur þingum
með kosningum á milli, og þá
má jafnhliða gera hverja aðra
breytingu á stjórnarskránni.
Kosningarnar koma þá í stað
þjóðaratkvæðagreiðslunnar og
jafngilda henni líka fullkom-
lega.
Frá sjónarmiði þeirra, sem sjá
og skilja að gera þarf róttæk-
ar breytingar á stjórnarskipun-
inni, hefði verið eðlilegast og
sjálfsagðast, að farin hefði ver-
ið síðari leiðin. Þá hefði verið
hægt að gera tvennt í einu:
flytja æðsta valdið inn í landið
og gera jafnhliða nauösynlegar
breytingar á stjórnarskránni.
Það virðist þó svo komið, að
meirihluti þingmanna hallist
að hinni fyrri leið, þ. e. gera
aðeins nauðsynlegustu breyt-
ingar á stjórnarskránni vegna
heimflutnings. æðsta valdsins,
en slá öllum öðrum endurbótum
á henni á frest. Þetta virðist
aðallega gert til að lengja líf
óstarfhæfs þings. Það er vitan-
lega engin röksemd, að kosn-
ingabarátta myndi gera lýðveld-
isstofnunina eitthvað óhátíð-
legri en hún verður á kák-
grundvellinum. Sé nokkuð, sem
getur gert lýðveldisstofnunina
óhátíðlega, er það einmitt það,
að þjóðin getur ekki tengt við
hana neinar vonir um endur-
bætur og viðreisn stjórnarfars-
ins, heldur er ljóst, að sama
öngþveitið heldur áfram. Það
myndi hins vegar gera lýðveld-
isstofnunina veglegri og á-
hrifameiri, ef þjóðin eða meiri
hluti hennar gæti bundið slíkar
vonir við hana, jafnvel þótt það
kostaði kosningabaráttu.
Hinar vaxandi kröfur almenn-
ings um gagngerar breytingar
stjórnarskrárinnar er reynt að
þagga niður með því, að sérstök
nefnd sé að athuga hana, safna
erlendum fyrirmyndum, undir-
búa tillögur o. s. frv. Slíkar
röksemdir eru gamalkunnar,
þegar veríð er að svæfa mál.
Eftir öllum sólarmerkjum að
dæma, viröist það markmið
ýmsra ráðandi manna að fá
skilnaðarmálið leyst nú samkv.
bráðabirgðaákvæði stjórnar-
skrárinnar og standa síðan með
einum eða öðrum hætti gegn
öllum frekari breytingum
á stjórnarskránni. Þetta er
klókleg aðferð, því að skilnað-
armálið rekur þá ekki lengur á
eftir stjórnarskrárbreytingu.
Það getur því svo farið, ef ekki
tekst að hamra fram endurbæt-
ur stjórnarskrárinnar í einu eða
öðru sambandi við skilnaðar-
málið, að þjóðin verði að búa
við galla núgildandi stjórnar-
skrár lengi enn.
Fyrir þá, sem telja nauðsyn-
legt, að gerðar séu rækilegar og
raunhæfar endurbætur á stjórn-
arskránni, vei'ður þingtíminn í
vetur mikilvægasti sóknartím-
inn. Fáist þingmenn ekki til að
taka stjórnarskrármálið til al-
hliða afgreiðslu á þingi í vet-
ur, þarf að fá öruggt loforð
fyrir því, að það verði ekki dreg-
ið lengur en til næsta þings eft-
ir lýðyeldisstofnunina eða að
kallað verði saman sérstakt
stjórnlagaþing næsta sumar.
Þing þetta ætti að vera kosið
eingöngu til þess að fjalla um
stjórnarskrármálið. Það yrði
svipuð samkoma og þjóðfúndur-
inn, sem samdi stjórnarskrá
Bandaríkjanna, og Eiðsvalla-
fundurinn, sem lagði grundvöll-
inn að sjálfstæði Norðmanna.
Hvert kjördæmi ætti að senda
þangað tvo eða fleiri fulltrúa.
Einhverjar raddir kunna að
heyrast um það, að slíkt þing
væri ólöglegt. Þeir, sem þannig
hugsa, gleyma því, að hér er
lýðræði og æðsta valdið er hjá
þjóðinni. Slíkt þing hefði vald
sitt frá þjóðinni eins og Alþingi.
Þær endurbætur, sem gera
þarf á stjórnarskipuninni, eru
margþættar. Valdsvið forsetans
þarf að vera annað og meira en
konungsins. Hann verður að
geta bjargað þjóðinni frá stjórn-
leysi og hruni, þegar þingið er
óstarfhæft. Kosningafyrir-
komulagið til Alþingis er nú
eins óvandað og háskalegt og
hugsast getur. Alit stjórnarkerf-
ið þarf að umskapa og gera það
einfaldara, fljótvirkara og ó-
dýrara í rekstri. Þannig mætti
lengi telja, enda er sá maður
vandfundinn, sem ekki viður-
kennir, að stjórnarskrána þarf
stórlega að endurbæta.
Það er margt rætt um öng-
pveiti og upplausn. Það er sýnt
fram á, að þingið sé óstarfhæft
og stjórnin því getulaus. Það
eru leidd rök að því, að þetta
myndi lítið breytast, þótt al-
Dingiskosningar færu fram.
Liggur þá ekki nógu ljóst fyr-
ir, að núgildandi stjórnarskip-
un er óstarfhæf og fullnægir
ekki þeim aðstæðum, sem við
búum við? Hvað liggur þá nær
en að reyna að fá henni breyt.t?
Er ekki einmitt það líklegasta
leiðin úr öngþveitinu? Því má
þjóðin ekki láta það tækifæri,
sem hún hefir nú til þess að fá
stjórnskipulaginu breytt, ganga
sér úr greipum. Það verður að
tengja þetta mál við lýðveldis-
stofnunina og knýja þingmenn-
ina til að afgreiða það samhliða
henni eða ákveða í sambandi
við hana, að strax á næsta
sumri verði stjórnarskrármálið
tekið til afgreiðslu í heild, ann-
aðhvort á Alþingi eða sérstöku
stjórnlagaþingi.
Engar úrtölur eða skraf um ó-
nógan undirbúning mega hamla *
þessu máli. Minnumst þess, að
málið þarf aðeins þann undir-
búning, sem amerísku þjóð-
fundarmennirnir og norsku
Eiðsvallamennirnir höfðu, en
hann var áhuginn fyrir því að
fá betra og starfhæfara stjórn-
skipulag.
IV.
Á liðna árinu hefir um ekkert
mál verið meira rætt og ritað
en dýrtíðarmálið. Mönnum er
ljóst, að atvinnuvegir lands-
manna fá ekki staðizt til fram-
búðar, ef eigi tekst að lækka
verðlagið og kaupgjaldið með
skaplegu móti. Verð á land-
búnaðarvörum á erlendum
markaði er nú y3 til % lægra
en bændur hér þurfa að fá fyr-
ir þær. Þó eru hlutföllin stór-
um óhagstæðari hjá iðnaðinum.
Bókaútgáfa er hér mörgum
sinnum dýrari en t. d. í ensku-
mælandi löndum. Skipabygg-
ingar eru hér líka mörgum sinn-
um dýrari. Þannig mætti nefna
óteljandi dæmi hjá iðnaðinum.
Svipuð verður vitanlega niður-
staðan hjá sjávarútveginum,
þegar verðfallið kemur.
Það er kunnar'a en þurfi að
segja, að afkoma þjóðarinnar
byggist mjög á útflutningnum,
en hann getur enginn orðið 1
framtíðinni, ef ekki tekst að
minnka dýrtíðina. Útflutnings-
uppbætur, sem nú eru greiddar
á nokkrar vörur, eru fyllsta
neyðarúrræði og geta aðeins
verið til bráðabirgða. Bætt at-
vinnutæki og nýjar vinnuað-
ferðir nægja ekki heldur, því
að við gerum þar aldrei mikið
betur en að standa keppinaut-
ur^um jafnfætis. Markmiðið
verður því að vera, að verðlagið
og kaupgjaldið sé ekki hærra
hjá okkur en þeim.
Ástæðan til þess, að við höf-
um komizt í þvílíkt öngþveiti í
þessum málum, er upphaflega
sú, að þjóðstjórnin, sem hér
var, reyndist ekki fær um að
koma í veg fyrir, að einstakir
braskarar græddu offjár á
styrjaldarástandinu. Aðrar
stéttir fóru þá einnig að gera
kröfur um að fá sinn skerf af
stríðsgróðanum. Þannig komst
dýrtíðarvélin af stað, og öll
stjórnmálasamtök, sem síðar
voru reynd til að stöðva hana,
mistókust.
Niðurstaðan af þessum ólestri
dýrtíðarmálanna ér í aðalatrið-
um sú, að þrátt fyrir hátt verð-
lag og kaupgjald hafa bændur,
verkamenn og sjómenn lítið
bætt hag sinn, en nokkrir stór-
útgerðarmenn og kaupsýslu-
menn hafa safnað of fjár. Rík-
ið hefir litlum fjármunum
safnað, þar sem kúfurinn af
stríðsgróðanum hefir lent hjá
stórgróðamönnunum. Háa fisk-
verðið, hernaðarvinnan og við-
skiptin við setuliðið, sem hafa
borið þetta óeðlilega ástand
uppi, er á förum, og hrunið er
því á næstu grösum með til-
heyrandi atvinnuleysi og mark- .
aðstapi fyrir bændur á inn-
lendum markaði. Útlitið
er því í stuttu máli þannig: At-
vinnuleysi vofir yfir verka-
mönnum og sjómönnum, mark-
aðstap yfir bændum, ríkið hefir
engin fjárráð til verklegra
framkvæmda, en stærsti hlufci
stríðsgróðans er í höndum 2D0
—300 fjölskyldna-, sem engin
trygging er fyrir að noti hann
til skynsamlegra atvinnufram-