Tíminn - 26.02.1944, Blaðsíða 2

86
TÍMIVIV, langardagiim 26. fchr. 1944 ___________________________________22. hlað
Listverkasafn Markúsar ívarssonaf hefir nú verið al-
menningi til sýnis i sjö daga, en á þriðjudaginn
kemur verður sýningunni lokið. Það er þvi skammur tími til
stefnu fyrir þá, serri ekki enn hafa komið á sýninguna eða
kynnzt nógsamlega þvi, sem þar er að sjá. — Timinn birt-
ir hér myndir af málverkum, sem eru á sýningunni. Er þó
sannast að segja mikið vandhœfi á um gerð prentmynda
af listaverkum. Þœr gefa harla litla hugmynd um fjölhœfni,
líf og litauðgi góðra málverka, hversu vel sem til slikra
mynda er stofnað.
í greinarstúf þeim, sem þessum myndum fylgir, er með
fáum orðum vikið að þeim áhuga, sem vaknaðúr
er um myndlist meðal mikils þorra fólks, svo ung sem
hún þó er hér á landi — á nútímavisu að minnsta kosti.
Að greinarlokum er vikið að þeirri brýnu nauðsyn, að
nú þegar verði hafizt handa um byggingu veglegs húss,
þar sem islenzk listasöfn hafi nœgt rými. Þetta er eitt
þeirra menningarmála, sem nú er hvað mest aðkallandi.
— Ef til vitl getur Tíminn innan skamms birt rcekilega
grein um þetta nauðsynjamál, eftir mann úr hópi lista-
manna sjálfra.
^tminn
Lauyardtifiur 26. febr.
Oskir Húsvíkínga
Fyrir nokkru síðan var hér í
blaðinu skýrt frá borgarafundi,
sem haldinn var á Húsavík. Á
fundi þessum var m. a. skorað
á ríkisvaldið að tvöfalda á
næstu árum framlög til hafnar-
gerðarinnar þar og leggja fram
fé til kaupa á efni í væntanlega
rafleiðslu frá Laxárvirkjuninni
til Húsavíkur.
Allir þeir, sem þekkja til að-
stöðu Húsvíkinga, munu telja
þessar óskir eðlilegar og skyn-
samlegar. Húsavík hefir öll skil-
yrði til að vera vaxandi fram-
tíðarbær. Þar má jöfnum hönd-
um auka sjósókn og landbún-
að. Þar mætti og hafa ýmsan
iðriað. Til þess að Húsavík-geti
notið þessara skilyrða þarf góða
höfn og rafmagn.
En það eru fleiri staðir en
Húsavík, er geta sagt svipaða
sögu. Það má telja þá einn eftir
annan hringinn í kringum allt
land. Það er ærið víða, sem
bæði vantar góða höfn og raf-
magn. Þá geta sveitirnar ekki
síður sagt þessa sögu. Þar vant-
ar rafmagn og ræktun í stórum
stíl.
Til þess að hægt sé að bæta
úr hinum brýnu þörfum sjó-
þorpa og sveita fyrir þessar og
aðrar umbætur, þarf ríkið að
geta lagt fé til þeirra. Einstakl-
ingarnir ýmjst gera það ekki eða
geta það ekki. Þess vegna beina
Húsvíkingar líka óskum sínum
til ríkisins. Slíkar óskir munu
ríkinu berast víðsvegar að af
landinu á komandi mánuðum
og árum.
En stórgróðamenn munu rísa
gegn framkvæmd þessara óska.
Það mun að vísu verða
sagt, að þessar framkvæmdir
séu góðar og gagnlegar. Ríkið
geti samt ekki orðið við óskun-
um, því að það vanti peninga.
Skattarnir séu þegar orðnir of
háir og það þurfi að lækka þá.
Þess vegna þurfi fíekar að
draga úr verklegum fram-
kvæmdum ríkisins en auka þær.
Þessi stefna hefir verið túlk-
uð ljósast í fjárlagafrumvörp-
um núv. fjármálaráðherra. Þar
hefir verið lagt til, að fella nið-
ur mestöll framlög til verklegra
framkvæmda. Þessi stefna kom
líka skýrt fram í fjárlagafrv.
Jakobs Möllers á sínum tíma,
þar sem felld voru niður fram-
lög til landbúnaðarins.
Þessi afturhaldssvör þeirra,
sem fyrst og fremst hugsa um
hag stórgróðavaldsins, þurfa
ekki að stöðva framkvæmdirnar
og umbæturnar í landinu, ef
fólkið fylkir sér nógu einhuga
um þær. Ef fólkið vill, að ríkið
hafi nóg fjárráð til að styrkja
umbæturnar, þá getur ríkið haft
nóg fjárráð. Það eru til nógir
peningar í landinu. Peningunum
þarf aðeins að ráðstafa til réttra
framkvæmda. Sumt á ríkið að
taka með sköttum á stórgróða
eða rekstri ábatasamra verzlun-
argreina, eins og nú er gert með
áfengi og tóbak. Miklu af fjár-
magni getur ríkið ráðstafað
með því að hafa gott taumhald
á útlánum bankanna. Það á t.
d. ekki að gerast aftur, að
Landsbankinn ýti undir vafa-
saman vöxt Reykjavíkur með
lánum til húsbygginga þar á
sama tima og hann veitir nær
engin lán til framkvæmda í
sveitum og sjóþorpum. Loks á
að beina fjármagni einstaklinga
að skynsamlegum verkefnum
með því að stöðva óheilbrigt
brask og óþarfa milliliðastarf-
semi.
Verði komið markvissu skipu-
lagi á fjármál íslendinga, mun
hefjast hér öld mikils starfs og
umbóta að stríðinu loknu. Þá
mun hefjast hér öld frjálsra, á-
nægðra, vinnandi manna. En
verði stjórnað eftir skattalækk-
unar- og skipulagsleysis-boð-
skap stórgróðavaldsins, mun
hefjast kyrrstaða og atvinnu-
leysi, er eykur veg kommúnism-
ans, því að hann fær aðeins
þrifist þar, sem illa og ranglát-
lega er stjórnað.
Þ. Þ.
Myndlist á nútímavísu er enn
mjög ung á landi hér. Eigi að
síður á myndlistin orðið mjög
rík ítök í huga fólks, hvað sem
annárs kann stundum að mega
segja um réttdæmi þess og um-
burðarlyndi gagnvart nýstár-
legri túlkun og óvenjulegri list-
sköpun.
Sjálfsagt er íslendingum gef-
in allmikil listhneigð, en ekki
sízt er hin almenna löngun, sem
hér er til staðar, til þess að
kynnast myndlist og njóta
hennar, því að þakka, hve
margir ágætir listamenn á þessu
sviði hafa lagt stund á mynd-
list þessa síðustu áratugi og
talað svo heillandi til okkar
hinna á máli lita og lína, að
við fengumst ekki við staðizt.
Vitaskuld hefir þessi ágæti og
mikilsverði sigur myndlistar-
mannanna íslenzku ekki verið
unninn fyrirhafnarlaust fremur
en aðrir -listamannasigrar, og
væri nógu fróðlegt og merkilegt
viðfangsefni að skrifa sögu þess,
hvernig myndlistarmenn okkar
hafa smám saman náð að verma
hug fólksins og vekja það til
ástar og skilnings á listinni.
Það mætti nefna ýmis dæmi
þessa ánægjulega menningar-
fyrirbæris: hve mörgu íslenzku
fólki er myndlist hugfólgin.
Eitt af mörgu e^: það, hve mynd-
ir góðra listamanna seljast ört
á sýningum þessi misserin, þeg-
ar þorri manna hefir rýmri
fjárráð en áður. Annað er það,
hve listsýningar eru alla jafn-
an fjölsóttar í ekki stærri bæ
en Reykjavík er. Þetta hefir enn
á ný hlotið staðfestingu þessa
dagana. Eigi færri en 1000 gest-
ir komu í Listsýningarskálann
til þess að skoða listaverkasafn
Markúsar ívarssonar fyrstu
fimm daga sýningarinnar.
En langsamlega mikilfeng-
legasta dæmið um þá ást, sem
íslendingar hafa bundið við
hina ungu myndlist, er hið frá-
bæra starf Markúsar ívarsson-
ar, er á tæpum tveim áratug-
um safnaði langstærsta og
glæsilegasta listaverkasafni,
sem til hefir verið í eigu eins
manns á íslandi. Fór því þó
fjarri, að hann hefði mikið fé
handa á milli, er aflögu gæti
talizt, að minnsta kosti fram-
an af söfnunarárum sínum.
Þýðing hins mikla starfs
Markúsar er margþætt. Hann
var í fyrsta lagi mörgum ágæt-
ustu listamönnum okkar hinn
öflugasti stuðningsmaður með
listaverkakaupum sínum — og
sjálfsagt á margan hátt annan
— einmitt á þeim árum, er að
þeim kreppti efnalega og þeim
var hvað mest þörf á uppörv-
un og fjárstuðningi. Hann hefir
í öðru lagi viðað saman ein-
stæðu og fjölbreyttu safni lista-
verka, sem- áður er lýst nokkuð,
og er merkilegt meðal annars
sökum þess, að í því eru verk frá
fyrstu árum margra þeirra
listariianna, er skipa nú hinn
fremsta bekk, og gefur því góða
hugmynd um þroskaferil sumra
þeirra. í þriðja lagi er starf hans
ógleymanlegt fordæmi öðrum
mönnum, sem kunna að hafa
vilja og aðstöðú til þess að tak-
ast svipað menningarstarf á
hendur. Óskandi væri, að sem
(Framh. á 3..síðu)
ÚTGÁFA FLATEYJARBÓKAR
Um þessar mundir er á döf-
inni stórvirki í íslenzkri bóka-
gerð: útgáfa Flateyjarbókar.
Verður hún fjögur bindi og er
þegar komin í prentun. Tvö fyrri
bindin eiga að koma út í sumar,
en hin síðari fyrri hluta næsta
árs. Mun Sigurður prófessor
Nordal búa Flateyjarbók undir
prentun og rita rækilegan for-
mála að hverju einstöku bindi.
Flateyjarbók hefir aðeins
einu sinni áður verið gefin út
í heilu lagi. Var það á árunum
1860—1868. Kom hún þá út í
Kristjaníu á kostnað forlags
eins þar í borg, og sáu þeir dr.
Guðbrandur Vigfússon og R. C.
Unger prófessor um útgáfu
hennar. En þessi útgáfa hefir
lengi verið ófáanleg, og munu
aldrei hafa komið hingað til
lands nema tiltölulega fá ein-
tök hennar.
Ljósprentaða útgáfu af hand-
ritinu 'kostaði Ejnar Munks-
gaard í Kaupmannahöfn árið
1930, en sú merkilega útgáfa er,
eins og gefur að skilja, aðeins
við hæfi fræðimanna.
Flateyjarbók er stærst og
frægust allra skinnbóka, sem
ritaðar hafa verið hér á landi,
og hefir varðveitzt heil og ó-
sködduð í hálfa sjöttu öld. Hefir
hún jafnan þótt hin mesta ger-
semi í hverra eigu, sem hún
hefir verið. Hún er 225 blöð að
stærð, 42 y2 sentimetri að hæð
og 29 sentimetrar á breidd. En
af þessu var 23 blöðum aukið í
hana á fimmtándu öld. Að öðru
leyti er hún talin rjtuð árin
1385—1390, og lét það gera höfð-
ingi í Húnavatnssýslu, Jón bóndi
Hákonarson í Víðidalstungu,
niðji Svarthöfða Dufgussonar,
sem kunnur er úr Sturlungu.
Jón Hákonarson fæddist árið
1350 og hefir sennilega lifað
nokkur ár fram á fimmtándu
öld. Voru skrifarar hans prest-
arnir Jón Þórðarson og Magnús
Þórhallsson, og lýsti (þ. e. lit-
aði og skreytti) hinn síðarnefndi
Flateyjarbók af mikilli list.
Þessi sami höfðingi lét einnig
skrifa Vatnshyrnu svonefnda,
sem í voru fjórtán íslendinga-
sögur, en nú er glötuð nær öll.
Brann helmingur hennar í
Kaupmannahöfn árið 1728, á-
samt mörgum öðrum ómetan-
legum gripum, en hinn hlutinn
glataðist hér á landi, nema örfá
blaðaslitur, sem nú eru í Árna-
safni í Kaupmannahöfn.
í Flateyjarbók er fremst Ól-
afs ríma Haraldssonar, elzta
rímnahandrit, sem til er. Síðan
koma ættartölur og þá sögur
Ólafs Tryggvasonar og Ólafs
helga Haraldssonar. Eru þær að
stofni til úr Heimskringlu
Snorra Sturlusonar, en mjög er
aukið í þær úr öðrum bókum
og ritum, þar á meðal Færeyj-
inga saga öll, Orkneyjajarla
saga,Jómsvíkingasaga og margir
bættir og sögubrot. Þessu næst
er Sverris saga Karls ábóta
Jónssonar og saga Hákonar
gamla eftir Sturlu Þórðarson.
Síðan kemur íaukinn frá
fimmtándu öld, saga Magnús-
ar góða Hákonarsonar og Har-
alds harðráða Sigurðssonar. Aft-
ast í bókinni er annáll frá sköp-
un heimsins til ársins 1394.
Á 17. öld var bókin komin í
eign Jóns bónda Finnssonar í
Flatey, og af því tók hún nafn
sitt. Gaf hann hana Brynjólfi
biskupi Sveinssyni í Skálholti,
er aftur gaf hana Friðriki kon-
ungi III árið 1656. Er hún nú
varðveitt í Konungsbókhlöðunni
í Kaupmannahöfn og þykir dýr-
asti og ágætasti gripur, sem af
íslenzkum höndum er gerður.
Hin nýja útgáfa Flateyjarbók-
ar verður á þriðja þúsund blað-
síður í stóru broti, og mjög vel
úr garði gerð að öllu leyti, meðal
annars prýdd myndum úr hand-
ritinu og af sögustöðvum ýms-
um. Eins og . áður hefir verið
tekið fram mun Sigurður Nor-
dal prófessor sjá um útgáfuna
og rita formála með hverju
bindi — gera þar grein fyrir
efni þess og sögu handritsins og
leiðbeina um lestur bókarinnar.
í stórum dráttum er efni bók-
arinnar skipað svo í bindi, að í
því fyrsta verður Ólafs saga
Tryggvasonar að meginefni, Ól-
afs saga helga í öðru, Sverris
saga og Hákonar saga gamla í
því þriðja og saga Magnúsar
góða og Haralds harðráða í
fjórða bindi. En inn í þessar
sögur eru felldar margar sögur
og þættir eins og áður hefir ver-
ið sagt frá.
Dr. phil. Sigurður Nordal prófessor.
Hvert bindi á að binda út af
fyrir sig í úrvals skinnband, og
er gert ráð fyrir að verð þeirra
verði 100 krónur til áskrifenda
þeirra, sem gefið hafa sig fram
fyrir 1. maí í vor, enda nægi
upplag útgáfunnar, sem kvað
vera mjög takmarkað vegna
pappírseklu, til þess að full-
nægja eftirspurninni.
í auglýsingum um þessa nýju
útgáfu Flateyjarbókar er sagt:
„Eignizt Flateyjarbók. Með
því móti getið þér fengið fáeina
af seðlum ykkar innleysta með.
gulli. Hún mun halda gildi sínu,
vera hverjum eiganda sínum
dýrmætur fjársjóður, þegar flest
af því, sem nú er prentað, verð-
ur gleymt og dautt.“
Vissulega eigum við því að
venjast, að auglýsingar séu oft
skrumauglýsingar, en í þessum
djörfu orðum, er áreiðanlega
ekkert ofsagt.
FRÆG BÓK EFTIR
FRÆGT SKÁLD
Frans Eemil Sillanpáá er
ágætasti rithöfundur Finna,
sem nú er uppi, og einn í flokki
allra fremstu rithöfunda á
Norðurlöndum sem kunnugt er.
Tvær skáldsögur eftir hann
hafa komið út á íslenzku, „Silja“
og „Skapadægur“, er báðar
hlutu hér sem annars staðar
hinar beztu viðtökur. Nú er hér
i prentun þriðja skáldsagan eft-
ir Sillanpáá, og mun hún koma
út í vor. Verður hún nefnd
„Sólnætur" í hinni íslenzku út-
gáfu, en hinn sænski titill
hennar er „Mánniskor i som-
marnatten.“ Er það ein af nafn-
kenndustu sögum hans, eins og
allir vita, sem skil kunna á
Norðurlandabókmenntum.
Andrés Kristjánsson kennari
hefir þýtt bókina-, hinn mesti
smekkmaður um mál og stíl og
mjög efnilegur þýðandi. Er
sannarlega góður fengur að því
að fá þannig helztu skáldverk
nágrannaþjóðanna vel þýdd og
vel út gefin.
i r
Frans Eemil Sillanpáa
Sillanpáá er nú hálfsextugur.
Hann er af fátæku foreldri
kominn, sonur þurrabúðar-
manns í finnskri sveit. Hann
stundaði nám, þrátt fyrir fá-
tækt sína, og komst í háskóla.
Las hann þar náttúruvísindi, en
hætti því námi brátt og fór að
gefa sig að ritstörfum. Kom
fyrsta bók hans, saga, er hét
„Lífið og sólin“, út árið 1916.
Þótti það góð byrjandabók og
hafði hann sóma af. Sneri hann
sér eftir það að ritstörfum af
kappi og gat sér fljótlega hina
mestu frægð fyrir skáldsögur
sínar. (Frh. á 4. síðu).