Tíminn - 04.03.1944, Blaðsíða 2

98
TÍMllVIV, laugardaginn 4. marz 1944
25. blað
^ímtnn
Luufiardaguv 4. marz
Skiptíng stórjarða
Þau dæmi eru mörg, aö ungir
menn hafi orðið að hrekjast úr
sveitunum vegna þess, að þeir
hafa hvergi fengið jarðnæði til
að hefja búrekstur. Þegar þeir
hafa fest ráð sitt, hefir þess ekki
verið neinn kostur að stofna
heimili í sveitinni og þá hefir
ekki verið annað að gera en
hrekjast til kaupstaðanna. í
hverri einustu sveit landsins
mun mega finna þessi dæmi og
þau nokkuð mörg víðast.
Svipuð dæmi er enn víða að
finna í sveitum landsins. Þar eru
ungir menn, margir nýgiftir, sem
vilja vera í sveitinni, en vantar
jarðnæði til þess að hefja eigin
búrekstur. Margt af þessum
mönnum hefir eignast nokkurt
fé seinustu árin og vill gjarnan
verja því til að koma fótum
undir heimili í sveitinni.
Þessu fólki þarf að hjálpa.
Það þarf að skapa því aðstöðu
til að mynda nýbýli, þar sem
skilyrðin eru bezt á hverjum
stað. Annars neyðist þetta fólk
til að fara úr sveitinni eða verð-
ur að mynda nýbýli, þar sem
skilyrðin eru ónóg og óhæg, eins
og stundum hefir átt sér stað
undanfarið.
Þetta er undirrót þeirrar
kröfu, að þegar sé hafizt handa
um skiptingu opinberra stór-
jarða, sem eru meira og minna
vanyrktar, og ungu fólki þannig
gefinn kostur á að festa ráð sitt
í sveitinni.
Hér í blaðinu var nýlega skýrt
frá áliti Steingríms Steinþórs-
sonar og Pálma Einarssonar,
þar sem nefndar voru nokkrar
slíkar jarðir. Margar fleiri jarð-
ir, sem svipað væri ástatt um,
má þó vafalaust nefna.
Þessar jarðir eru vanyrktar
nú og þáð bendir flest til þess,
að þannig verði í framtíðinni,
ef sama tilhögun verður um
notkun þeirra og hingað til. Þær
eru flestar ætlaðar embættis-
mönnum, er oftast dvelja
skamma stund á hverjum stað,
festa því ekki yndi við búrekst-
urinn og hafa heldur ekki að-
stöðu til þess, ef þeir rækja vel
embættisköllun sína. Margir
koma líka félitlir frá námi og
geta ekki ráðist í dýrar fram-
kvæmdir, fólkshald er erfitt o.
s. frv. Til eru vitanlega fáein-
ar undantekningar, þar sem
þessi tilhögun hefir gefizt vel,
en reynslan sýnir, að þær verða
aldrei hin almenna regla.
Embættismannslausu héruðin,
sem hafa upp á stórar embætt-
isjarðir að bjóða, sýna það bezt,
að embættismenn eru hættir að
telja það hlunnindi að fá stór-
ar bújarðir til umráða. Það er
meira að segja líklegt, að hugs-
unin um erfiðan búrekstur fæli
þá í burtu og sveitunum sé
þannig minnstur greiði gerður
með þessari tilhögun. í stað
stóru embættisjarðanna eiga að
koma embættisbústaðir með
nokkurri grasnyt. Það fyrir-
komulag hentar áreiðanlega
miklu betur þeim breytingum,
sem orðnar eru á viðhorfi og að-
stöðu embættismannanna en
embættisjarða fyrirkomulagið.
Afturhaldssemi, sem byggist á
röngum forsendum, má ekki
verða því til fyrirstöðu, að haf-
izt sé handa um skiptingu stór-
jarða, sem eru vansetnar, og
ungu fólki þannig forðað frá að
fara nauðugt úr sveitunum.
Jafnhliða því, að unnið er að
skiptingu slíkra jarða, þarf að
vinna að því, að ríkið eignist
fleiri stórjarðir, þar sem slík
skipting getur komið til greina.
Það verður ekki minnst svo
á þetta mál, að ekki sé vakin
athygli á þeirri varhugaverðu
þróun, að ýmsir stórbraskarar í
kaupstöðunum hafa undanfarið
keypt ýmsar helztu góðjarðir
landsins og virðast ætla að nota
þær til sumarskemmtunar fyrir
sig og sitt fó}k, líkt og aðals-
fólk gerir annars staðar. Þessu
þarf að gefa vakandi augu og
setja ráðstafanir, sem hindra
braskaralýðinn í því að vanyrkja
beztu jarðirnar og draga úr heil-
brigðum og sjálfstæðum bænda-
búskap. Þ. Þ.
J ó n Magnússon, fil, kand.s
Nordahl Grieg
— vdet er de beste som dor«
í nóvembermánuði síðastliðn-
um hófust geigvænlegar árásir
á höfuðborg Þýzkalands, og
upp frá því áttu Berlínarbúar
um langt skeið fárra nótta næði.
Brezki loftherinn réðst á borg-
ina og með honum flugsveitir
ýmissa þjóða, sem lúta valdi
Þjóðverja, en hafa her erlendis,
og meðal þeirra voru allmargir
norskir flugmenn. Norski rit-
höfundurinn Nordahl Grieg fór
í árásarferðina,'sem gerð var að
kvöldi 2. desember. Hann var í
norskri flugvél og fór sem
fréttamaður, að fengnu leyfi
yfirmanns norska flughersins.
Grieg mun hafa haft í hyggju
að semja bók um lofthernaðinn,
hafði sjálfur haft náin kynni
af sprengjuárásum Þjóðverja á
norska bæi og síðar á London
og vildi nú sjá með eigin aug-
um, hvernig flugmennirnir, sem
árásirnar gera, bregðast við.
Þessa nótt týndust 40 flugvélar
bandamanna yfir Berlín, og ein
þeirra var norska flugvélin, sem
flutti Grieg.
Lengi vel vissu menn ekki,
hvort hann væri lífs eða liðinn,
en í febrúarbyrjun var það til-
kynnt í London, að áreiðanlegar
fregnir hefðu borizt um lát
hans. Norðmenn höfðu misst
vinsælasta skáld sitt.
II.
Nordahl Grieg var fæddur í
Bergen árið 1902, sonur skóla-
stjóra þar í bænum, frænda
tónskáldsins Edvards Grieg.
Hann varð stúdent árið 1920,
gerðist þá farmaður og fór með
skipi suður fyrir Afríku og alla
leið til Ástralíu. Ferð þessi varð
honum efni í ljóðabókina
„Rundt Kap det gode háb“ og
skáldsöguna „Skibet gár vid-
ere“, sem kom út nokkru síðaj\
Bækur þesar hlutu góða dóma
og ágætar viðtökur almennings.
Nordahl Grieg dvaldist síðan
eitt ár við háskólann í Oxford,
var um skeið fréttaritari og
skrifaði leikritið „En ung manns
kjærlighet" á ferð til Grikk-
lands. Hann lauk málfræði-
prófi við háskólann í Oslo 1925,
vann síðan fyrir blaðið „Tidens
Tegn“ í Oslo, gerðist fréttamað-
ur þess erlendis og fór þá til
Kína 1926—1927 meðan borg-
arastyrjöldin geisaði þar. í Kína
varð hann sjónarvottur að gíf-
urlegum átökum og ósigri þess
málstaðar, sem átti samúð hans,
og þá varð til leikritið „Barra-
bas“, hinn sigrandi Barraba's,
en það var sýnt í Oslo 1927.
Tveimur árum síðar kom út
ljóðabókin „Norge i váre hjer-
ter“, Ijóð um norska náttúru-
fegurð og norskt þjóðlíf, sem al-
menningur tók tveimur hönd-
um.
Árið 1932 fór Nordahl Grieg
aftur til Oxford, sökkti sér nið-
ur í enskan skáldskap og ritaði
greinar um ýmis ensk skáld, m.
a. Keats, Shelley, Byron og
Rupert Brooke. Greinar þessar-
ar komu út í bók, sem nefnist
„De unge döde“. Árið eftir fór
hann til Moskvu og dvaldist tvö
ár í Ráðstjórnarríkjunum. Árið,
sem hann kom heim þaðan, var
leikrit hans „Vár ære og vár
magt“ sýnt í Bergen og vakti í
senn óhemju bræði og hrifningu.
Þar er ráðizt allharkalega á
norska skipaeigendur og aðra
stríðsgróðamenn í fyrri heims-
styrjöldinni, en leikurinn gerist
þá og er í rauninni og fyrst og
fremst beint gegn stríði og öll-
um þeim skelfingum, sem því
eru samfara. En Bergen er mik-
ill útgerðarbær og tók upp
þykkjuna fyrir skipaeigendur.
Leikrit þetta var síðan sýnt víða
á Norðurlöndum og vakti alls
staðar mikla athygli. í því gætir
NORDAHL GRIEG
áhrifa frá rússneskri leiksviðs-
tækni, en hana hafði Grieg
kynnt sér austur í Moskvu.
Nokkru síðar kom leikritið
„Men imorgen —“ og loks
| „Nederlaget", síðasta og ef til
vill bezt gerða leikrit hans, er
fór sigurför um Norðurlönd.
Efni þess er sótt í sögu Parísar-
kommúnunnar svo kölluðu 1871.
Þegar styrjöldin skall á, var
Grieg að semja leikrit um norska
þjóðskáldið Wergeland, en hann
var arftaki hans í ættjarðar- og
| hvatningarljóðum, og í skáld-
skap Wergelands sótti hann
nafnið á síðustu skáldsögu sinni
|„Ung má verden endnu være“.
Sú bók er ekki góð skáldsaga,
■ blaðamaðurinn og gagnrýnand-
inn ber skáldið einatt ofurliði,
en hún er hvöss ádeila á þau
þjóðfélagsöfl, sem traðka á
mannréttindum og nærast á
styrjöldum. Þar er greint frá
vélabrögðum vopnasmiða og
' stóriðjuhölda í fyrri heimsstyrj-
1 öldinni, ágengni fasismans,
| hildarleiknum á Spáni og frið-
unarstefnu lýðræðisríkjanna í
Evrópu, öllum þessum skollaleik
árásarstefnu annars vegar og
uppgjöf hins vegar, sem náði
hámarki í Múnchen 1938.
Eins og aðrir glöggskyggnir
menn á þessum árum hafði
Nordahl Grieg þegar snemma
séð hvert stefndi og ekki dregið
af sér í baráttunni gegn styrjöld
og þeirri þjóðfélagsskipun, sem
veldur fasisma og stríði. Hann
stofnaði róttækt tímarit „Veien
frem“ árið 1936 og hélt þvi jafn-
an fram þar, að hver sjáandi
maður yrði að neyta allra hæfi-
leika sinna og orku til þess að
sporna við þeim eyðingaöflum,
sem geisuðu í heiminum.
III. ’
Þegar Þjóðverjar réðust inn í
Noreg, var Nordahl Grieg stadd-
ur í Oslo. Hann brá skjótt við
og gaf sig fram til herþjónustu,
og var þá ásamt öðrum falið það
hlutverk að koma gullforða
Noregs úr greipum fjandmann-
anna og á öruggan stað. Þetta
tókst eins og kunnugt er. Nokkr-
um vikum eftir innrásina orti
Grieg kvæðið „17. maí,“ hið
fyrsta af styrjaldarkvæðum
hans, sem gerðu hann ástsælan
með þjóð sinni og lifa munu um
aldur og ævi með Norðmönnum.
Hann kom tíl Englands áður
en vörn var þrotin í Noregi og
ætlaði þangað aftur til þess að
taka þátt í baráttunni, en þá
bárust fregnir um, að banda-
menn hefðu flutt lið sitt frá
Noregi. Það átti ekki fyrir hon-
um að liggja, að stíga aftur fæti
á fósturjörð sína.
Nordahl Grieg varð síðan höf-
uðsmaður í norska hernum í
Skotlandi, stríðsfréttaritari bæði
með flugsveitum Norðmanna og
flota og flutti fjölda erinda og
kvæða í norska útvarpið frá
London. Um allan Noreg var
hlýtt á kvæði hans, og þegar
Þjóðverjar hirtu útvarpstæki
landsmanna, var þeim dreift í
leyniblöðunum. Hann var rödd
norsku þjóðarinnar, túlkaði hat-
ur hennar og fyrirlitningu á
fjandmönnunum, en framar öllu
öðru ættjarðarást hennar og
bjargfasta trú á frelsi, réttlæti
og bræðralag. í kvæðinu „17.
maí“, sem Magnús Ásgeirsson
hefir þýtt, kemst hann svo að
orði:
„Sú fullvissa er fædd í oss öllum,
að frelsið sé líf hvers manns,
jafn einfalt og eðlisbundið
sem andardráttur hans.“
Þetta er grunntónninn í skáld-
skap hans og það, „að virða
hvert líf, sem grær“.
IV.
Nordahl Grieg lét sig snemma
varða félagsmál. Hann kynntist
.ungur kjörum norskra sjó-
:manna og lét sér annt um þá,
|en eftir því sem sjóndeildar-
hringur hans víkkaði með
auknum þroska og kynnum af
mörgum og ólíkum þjóðum, urðu
áhugamál hans æ fleiri og
runnu að lokum í einn farveg
í baráttunni fyrir friði og mann-
réttindum gegn öflum niður-
rifs og mannfyrirlitningar. í
Kína varð hann sjónarvottur að
heimssögulegum átökum, þar
sem Barrabas sigraði, en við
dvölina þar varð heimalandið
honum hjartfólgnara en áður.
Síðan laust hvert reiðarslagið af
öðru þann málstað, sem honum
var hjartans mál. Með hverju
árinu, sem leið, færðist hámark
vitfirringarinnar nær, og við
honum blasti ósigur þess, sem
hann trúði á, og þar með ósigur
hans sjálfs. En skaphöfn Griegs
var ekki þannig farið, að hann
sætti sig við uppgjöf eða leit-
aði fróunar í algeru kæruleysi,
eins og marga henti á þessum
tímum. Hann var alltaf baráttu-
maðurinn, misjafnlega þokkað-
ur heima fyrir, hataður af sum-
um, en dáður af fleiri.
Novdahl Grieg
Þegar friðland þitt í báli stóð,
þögguð voru frjálsra manna Ijóð,
þú og frelsið áttuð eina leið.
Ættjörð þín í tröllahöndum beið.
Vesiur liaf þig nökkvi nokkur bar.
Noregs gull í farmi þínum var.
„Nú skal höggva,“ var þitt yrkisorð.
„Alt for Norge,“ söng við konungsborð.
Herhvöt þín var orð hins œðsta manns,
enginn munur farandsskálds og hans.
Um þau höf, sem norskar siglur ná,
Noregs rödd á tungu þinni lá.
Þessi rödd var heyrð á hverri gnoð.
Hún var nýrrar sóknar örvarboð.
Hún var eggjan hvers, er uppi stóð,
hinzta kveðjan þeim, er lét sitt blóð,
Noregs mál og nafn, — og meira þó,
Noregs hjarta í brjósti þínu sló.
Eins og sómdi frjálsum, frœknum dreng
fórstu vel með Noregs hjartastreng.
Á þeim fána, er yfir honum skín,
ekki er nokkur blettur vegna þín.
Heimur sá, er syrgir þig í dag,
sér og skilur Noregs hjartalag.
Hvar sem liggur leið hins norska manns,
lifa kvœði þín á vörum hans.
Hvar sem frelsið lög og landsrétt á,
Ijóðin þín að hjartarótum ná.
Ljóð um fórnir, ást og eld og blóð
eru þín og Noregs hetjuljóð.
Guðmundur Ingi Kristjánsson.
i------------------- -----------------._____________________
)
Fyrir stríðið var hann einn
í hópi margra gáfaðra og efni-
legra ungra rithöfunda heima
í Noregi, en á styrjaldarárun-
um tók hann sæti á bekk með
öndvegisskáldum Norðmanna.
Prófessor Winsnes segir, að hann
hafi orðið hjartfólgnari Norð-
mönnum en flest önnur skáld
þeirra, og menn væntu sér mik-
ils af honum, er landið yrði aft-
ur frjálst. Hann var viss um
lokasigurinn en hafði áhyggjur
af því, að hin mörgu ár áþjánar,
kúgunar og baráttu hefðu spillt
hugarfari landa sinna, dregið
það, sem bezt var, niður i sorp-
ið, og því segir hann í einu
kvteða sinna:
„En þegar því helvaldi
er hrundið,
sem hélt ekki, og fær ekki,
grið,
vér biðjum þig, ættmold og
ástjörð
um afl til að þola — frið.“
Viðreisnin var honum hjart-
ans mál, ekki aðeins endurbygg-
ing hruninna borga og bæja,
heldur hreinsun hugarfarsins
af hefnigirni og afplánun þeirr-
ar sektarvitundaY, sem manns-
morðum fylgir, þótt drýgð séu i
sjálfsvörn og hjá þeim verði ekki
komizt. Það varð að skapa
frjálsum hugsunum og fögrum
listum svigrúm, en fórna hik-
laust því, sem fórna varð, til
þess að framtíðin væri tryggð.
Eftir sprengjunótt í London
yrkir hann:
Listina á ekki að leyna með
lægingu í fangaham.
Hvað stoðar það frelsi í fjötrum,
að forðað sé Notre-Dame?
Listin á líka kröfu á logandi,
blæðandi sárum.
Og Lundúna minjaleysi mun
ljóma yfir komandi árum.“
En verkefnið eftir stríðið er
að græða sárin og hlúa að ný-
græðingnum, nýju kynslóðinni,
sem tekur við. Nokkrum dögum
eftir að Nordahl Grieg kom
hingað til lands sumarið 1942
hafði hann orð á því, að sér
sýndist íslenzk börn svo ein-
staklega blíð og góð hvert við
annað, og þetta hefir orðið hon-
um svo minnisstætt, að ári síð-
ar víkur hann að því sama í
kvæði til íslenzks vinar á Þing-
völlum, en það er eitt af síðustu
kvæðum hans. Honum var svo
ríkt í huga allt „líf, sem.grær".
Alúðin og umhyggjan um ný-
græðinginn var þáttur í eðli
þessa þrekmikla og hjartahlýja
manns, sem aldrei lét bugast og
dugði bezt, þegar mest á reyndi.
„Flóra Islands“
Þriðja útgáia í undír-
búoingí
Á þessu ári eru liðin 20 ár
síðan 2. útgáfa af „Flóru ís-
lands“ eftir Stefán Stefánsson
kom út. Er hún nú uppseld að
mestu. Nú hafa erfingjar Stefáns
Stefánssonar, skólameistara.
sýnt „Hinu íslenzka náttúru-
fræðifélagi“ þá rausn, að gefa
því útgáfurétt að „Flóru“. Stjórn
félagsins hefir því hafið undir-
búning þess, að ný útgáfa
,;Flóru“ geti komið út sem fyrst.
Hefir stjórnin þegar valið þrjá
menn í nefnd, til að annast út-
gáfuna, þá Steindór Steindórs-
son, menntaskólakennara á Ak-
ureyri, Ingólf Davíðsson, magist-
er í Reykjavík, og Ingimar Ósk-
arsson, grasafræðing á Dalvík.
Hin nýja útgáfa á að sjálfsögðu
að gefa fullt yfirlit um þá þekk-
ingu, sem fengin er á gróðri
landsins, eins og hinar fyrri út-
gáfur gerðu, hvor á sínum tíma.
Nú er það vitanlegt, að ýmsir
menn víða um land, þótt ekki
séu lærðir grasafræðingar, hafa
safnað plöntum og gert gróður-
athuganir, jafnvel árum saman.
Er þannig í þeirra fórum meiri
og minni fróðleikur, sem að góðu
gagni getur komið við nýja út-
gáfu „Flóru.“ Eru það vinsam-
leg tilmæli útgáfunefndarinnar
til allra þessara manna, að þeir
komi sér í samband við hana og
láti henni í té þánn fróðleik,
er þeir hafa í höndum, svo sem
flórulista, athuganir um vaxtar-
staði, blómgunar- og fræþrosk-
unartíma plantna og yfirleitt
allt, sem aukið getur við efni
„Flórunnar." Einnig eru þeir
beðnir að senda vandgreindar
og sjaldséðar tegundir til athug-
unar og staðfestingar fundum
sínum. Verða allar slíkar plönt-
ur að sjálfsögðu endursendar.
Ef einhverjir nýir menn vilja
leggja hönd á plóginn í þessu
efni, eru þeir ekki síður beðnir
að láta af sér vita.
Það er ekki að efa, að mörg-
um er það áhugamál, að ný út-
gáfa af „Flóru íslands" verði
sem fullkomnust og samboðin
minningu höfundar hennar, og
væntir útgáfunefndin stuðnings
allra flóru-unnenda hvarvetna
af landinu. Biður hún því alla
þá, sem eitthvað vilja og geta
af mörkum látið, að láta for-
mann útgáfunefndarinnar vita,
því fyrr því betra. Utanáskrift
hans er: Steindór Steindórsson,
menntaskólakennari, Munka-
þverárstræti 40, Akureyri.