Tíminn - 14.03.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDTJHUSI, Lindargötu 9A.
Símar 2353 og 437C.
AFGREIÐSLA, INNHEIMT
OG AUGLÝSINGASKT—-?: OFA:
EDDUHUSI, ^indargötu 9A.
Slml 2323.
28. árg.
Beykjavík, þriðjudaginn 14. marz 1944
43. blað
Fundur Framsóknar-
r
manna í Arnessýslu
Mikill áhugi fyrir auk-
inni flokksstarfsemi
og blaðaútgáf u.
Að tilhlutun Pramsóknar-
floksins var almennur flokks-
fundur haldinn að Þingborg í
Árnessýslu s. 1. sunnudag og
hófst hann kl. 2,30 og stóð fram
að miðnætti.
Fundarstjóri var Gísli Jónsson
hreppstjóri, Stóru-Reykjum, en
fundarritari Ágúst Þorvaldsson
bóndi Brúnastöðum.
Aðalræðumenn voru Her-
mann Jónasson.Jörundur Brynj-
ólfsson, Jónas Jónsson og Stein-
grímur Steinþórsson. Var eink-
um rætt um stjórnmálaviðhorf-
ið og vandamál komandi ára.
Af heimamönnum tóku til
máls Bjarni Bjarnason skóla-
stjóri, Egill Thorarensen kaup-
félagsstjóri, Ágúst Þorvaldsson
bóndi Brúnastöðum, Stefán Jas-
onarson bóndi Vorsabæ , Emil
Ásgeirsson bóndi Gröf og Krist-
inn Helgason bóndi Halakoti.
Eins og flokksmönnum er
kunnugt, þá stendur yfir al-
menn fjársöfnun til aukinnar
útgáfustarfsemi flokksins. M. a.
í tilefni þess, báru 8 fundar-
menn, flest kunnir bændur í
héraðinu, fram svofellda tillögu,
er samþykkt var í'einu hljóði:
„Almennur fundur Framsókn-
armanna í Árnessýslu, haldinn
að Þingborg 12. marz 1944,
þakkar þingmönnum Fram-
sóknarflokksins örugga baráttu
fyrir málefni bænda og alveg
sérstaklega vörn þeirra á Al-
þingi í vetur. í afurðasölumál-
unum.
Þá lýsir fundurinn yfir á-
nægju sinni um þá ákvörðun
miðstjórnar Framsóknarflokks-
ins, að hefja fjársöfnun um
land allt til aukinnar útgáfu-
starfsemi flokksins, og skorar
á flokksmenn að styðja hana af
alefli, þar sem fundurinn álít-
ur öflugan blaðakost áriðandi
til sóknar og varnar málstað
flokksins og auknum áhrifum
hans."
Fundinn sóttu um 200 menn
úr öllum hreppum sýsluhnar,
nema Þingvallasveit og Selvogi.
Almennur áhugi ríkti á fund-
inum fyrir eflingu Framsóknar-
flokksins og djarflegum umbót-
um í landinu.
Breytinnarnar íi PormóDi uoru gerðor án iulls
tillits
mðitarlianda oo skipsskrokks
Margar merkílegar upplýsíngar í rannsóknargerð sjódóms Reykjavíkur
Dómsmáíaráðherra hefir nú loks seht blbðunum í heilu lagi
yfirlitsskýrslu Sjódóms Reykjavíkur um rannsókn hans á Þor-
móðsslysinu. Leiðir. skýrslan margt í ljós, sem áður var hulið,
og vekur þungar ásakánir í garð þeirra manna, er stóðu að breyt-
ingunum á skipinu, þótt aldrei verði um það fullyrt, hvort þær
eða aðrar orsakir hafi valdið slysinu.
Þótt skýrslan snúist um þetta eina sjóslys, virðist hún eigi
að síður gefa glögga hugmynd um þær stórfelldu misfellur, sem
átt hafa sér stað í þessum málum. Jafnframt er hún óflug hvatn-
ing um, að ákvæðum um skipaeftirlit og framkvæmd þeirra
verði komið í stórum öruggara horf.
Þar sem rúm Tímans leyfir eigi, að skýrslan sé birt*í heilu
lagi, verður hér getið nokkurra aðalatriða hennar.
Þormóður keyptur
til lamisins.
Þormóður var keyptur í Eng- {
landi af tveimur Akureyringum
vorið 1939. Skipið var úr tré, I
byggt 1919. Það var 101 smál., J
brúttó, og hafði gufuvél. —
Söluverðið var ein 400 sterl-
ingspund og sýnir það, að
skipið hefir ekki verið hátt
metið.
Atvinnumálaráðuneytið leyfði
kaupin að því tilskildu, að skipa-
skoðunin teldi það fullnægja
gildandi öryggisreglum.
Skipaskoðunin hreyfði ekki
neinum athugasemdum um ör-
yggi skipsins, hvorki þá eða um
áramótin 1940, þegar aðalskoð-
un á því fór fram. „Er þó ljóst,
að skipið fullnægði m. a. ekki
| ákvæðum íslenzkra reglna í svo
, þýðingarmiklum atriðum, sem
j um styrkleika banda — þar á
jmeðal um samsetningu þeirra,
byrðings og húfsia", segir í
skýrslu sjódómsins.
! Þormóður var á síldveiðum
I sumarið 1939 og bar þá ekki á
neinu, nema að leki kom fram
við „skammdekk". Um haustið
fór það til Skotlands og bar þá
á leka. Eftir áramótin 1940 hóf
það siglingar með fisk til Eng-
lands, varð fyrir miklu áfalli í
ofviðri og þurfti að setja á það
Vínnuhæli berklasjúklinga
verður að Reykjum í
Mosíellssveit
Byggingarframkvæmdir hef jast í sumar.
Samband ísl. berklasjúklinga hefir fest kaup á landspildu úr
landi Reykja í Mosfellssveit fyrir hið fyrirhugaða vinnuheimili
sitt. Landspilda þess liggur móti suðri og suðvestri, er hæfilega
út af fyrir sig og hefir vegarsamband. Þar er heitt og kalt vatn,
rafmagn og byggingarefni við héndina.
Sambandið mun hafa í hyggju
;að byrja á fyrstu byggingum á
"þessu ári, en fyrirkomulag
þeirra hefir verið hugsað á
þessa leið:
Byggt verður eitt aðalhús, 3
hæðir. Á 1. hæð verður eldhús,
borðstofa, setustofa, geymslur
o. fl. Á 2. hæð verða íbúðir
hjúkrunarkonu og ráðskonu,
vinnuherbergi læknis og eitt-
hvað af íbúðarherbergjum
sjúklinga. Á 3. hæð eins og 2ja
manna íbúðarherbergi fyrir
sjúklinga.
Ennfremur verða byggð 10—
20 íbúðarhús, 2—3 herbergi
hvert, og loks 4—6 vinnuskálar.
Þar sem byggingarkostnaður
er nú mjög mikill, verður byrj-
að á að byggja nokkur af smá-
húsunum og þau notuð fyrir
6—8 sjúklinga hvert. Þetta er
gert til þess að geta hafið starf-
semina sem allra fyrst. Þegar
aðalbyggingin hefir verið reist,
munu fjölskyldumenn, sem
dvelja langvistum á hælinu,
búa í þessum húsum með fjöl-
skyldum sínum.
Sjúklingar, sem dvelja munu
á vinnuhælinu, verða i fyrsta
lagi sjúklingar nýútskrifaðir af
hælunum, sem þurfa áfram-
haldandi eftirlits og hafa tak-
markað vinnuþol. í öðru lagi
sjúklingar með langvinna, hæg-
(Framh. á 4. síðu)
nýtt stýrishús og endurnýja
nokkurn hluta vélarinnar. Sið-
an hélt það Englandsferðum á-
fram í nóvember 1940. Leka vart
vart öðru hvoru og vegna hans
var það látið hætta Englands-
ferðunum.
Breytingarnar.
Haustið 1940 keypti félag á
Akranesi skipið. Það ákvað að
setja í það „diesel"-vél í stað
gufuvélarinnar, svo að farm-
rýmið notaðist betur. Ennfrem-
ur ákvað það að gera á því ýms-
ar breytingar.
Skrifstofa Gísla Jónssonar tók
að sér að gera teikningar af
breytingum þeim, er fyrirhug-
aðar voru, fá þær samþykktar
af skipaskoðuninni og hafa síð-
an eftirlit með framkvæmd
verksins.
Þegar skrifstofa Gísla hafði
lokið að gera teikningarnar, var
nokkur hluti þeirra sendur
skipaskoðunarstjóra og óskað
samþykkis hans. Þessari mála-
leitun svaraði skipaskoðunar-
stjóri aldrei; telur hann, að
beiðni þessi hafi mislagzt hjá
sér. Skrifstofa Gísla gekk held-
ur ekki eftir svari skipaskoðun-
arstjóra, heldur var hafizt
handa um breytingarnar og var
þeim lokið í júlí 1941.
Breytingarnar voru aðallega
þessar: Yfirbygging skipsins var
stórum stækkuð, gufuvélin,
ásamt öllu tilheyrandi, tekin
burtu og sett í staðin 240 ha.
dieselvél, ásamt olíugeymum, er
tóku 12 þús. lítra, nýr hvalbak-
ur settur á skipið, aðalþilfarið
endurnýjað og einnig bátaþil-
farið. Nokkur langbönd voru
sett í lestina til styrktar, en að
öðru leyti voru bönd skipsins,
húfsíur og byrðingur óbreytt.
í réttarhöldum sjódómsins
upplýsti Erlingur Þorkelsson
vélstjóri, starfsmaður Gísla, að
teikningin af yfirbyggingunni
hefði verið gerð „án þess að
hliðsjón væri höfð af styrkleika
innviða skipsins eða skips-
skrokksins að öðru leyti". Gísli
sjálfur orðar þetta þannig ,að
teikningin hafi verið „gerð án
tillits til styrkleika banda skips-
ins eða annara máttarviða en
þeirra, er staðið hafi í beinu
sambandi við yfirbygginguna (þ.
e. langbita undir yfirbyggingu
og annara þar út frá)".
Einn skipaskoðunarmaður,
Pétur Ottason, fylgdist með
breytingunum, er gerðar voru
á skipinu, án þess að sjá teikn-
ingarnar nokkurntíma eða vita
hvað ætlazt var fyrir í þeim efn-
um, heldur sá hann það jafn-
óðum og það var framkvæmt.
Fyrir réttinum segir hann, að
sér „hafi virzt skipið grann-
byggt, frekar gisbent og böndin
fremur lítið á misvíxl," en þó
hafi hann talið skipið nógu
traust fyrir breytingarnar, þar
sem „allir viðir hafi virzt ófún-
ir og óskemmdir."
Tveir skipasmiðir, Hafliði J.
Hafliðason og Magnús Guð-
mundsson, hafa hins vegar látið
uppi það álit að styrkja hafi
þurft skipið frekar, vegna þess-
ara breytinga. Þá telja þeir
einnig, að festing yfirbygging-
arinnar við skipið hafi verið ó-
fullnægjandi og sjódómurinn
lýsir þeirri skoðun, að hún hafi
ekki fullnægt gildandi laga-
ákvæðum. Það virðist og stað-
festa þetta, að samkvæmt fram-
burði margra vitna lak með yf-
irbyggingunni.
Fljótlegá eftir breytingarnar
á skipinu, urðu á því eigenda-
skipti. Fyrst keypti það h.f.
Hængur, en síðan h.f. Njáll, en
aðalmaður þess félags mun Gísli
Jónsson hafa verið. Er það at-
hyglisvert, að Akranesfélagið
selur skipið fyrir næstum sama
verð og það hafði kostað það,
er viðgerðir eru meðtaldar, enda
þótt skip færu þá hækkandi í
verði.
Lckinn magnast v
eftir breytingarnar.
Eftir að breytingarnar voru
gerðar á skipinu, var það ýmist
í fiskflutningum til Englands
eða í flutningum hér við land.
Miklu meira bar nú á leka en
áður og tvívegis, er skipið lenti
í slæmu veðri, var það hæ,tt
komið vegna hans. í annað
skiptið var það í Englandsferð,
er mikill leki kom að því aftan-
verðu, svo og með vélarreisn, en
í hitt skiptið í ferð milli Reykja-
víkur og Breiðafjarðarhafna, er
stór rifa kom milli þilfars-
planka. Viðgerð fór fram á skip-
inu eftir bæði þessi skakkaföll.
Einnig varð það fyrir skemmd-
um, er það tók niðri á Djúpa-
vogi, og í annað sinn, er það
rak á land í Reýkjavík. Eftir
bæði þessi áföll var látin fara
fram viðgerð á skipinu.
Það þurfti þó ekki til, að skip-
ið lenti í vondum veðrum, að
leki kæmi að því. Auk þilfars-
leka, var annars leka ávallt vart
á skipinu eftir breytingarnar
1941, segir í skýrslu sjódómsins.
Því til staðfestingar fylgja vitn-
isburðir nokkurra sjómanna, er
voru á skipinu þennan tíma.
Guðmundur Gíslason, er var
1. vélstjóri skipsins júní—des.
1942, segir: „Leki kom að skip-
inu, er það erfiðaði móti sjó og
vindi, án þess að vitað væri um
það, hvar lekinn var."
Friðfinnur Árnason, er var 2.
og síðar 1. vélstjóri á skipinu
haustið 1940 til júní 1941, segir
að skipið hafi „lekið og leka-
staðir verið á víð og dreif."
Elías. Guðmundsson, sem.var
skipstjóri á Þormóði ágúst 1941
til des. 1942, segir að „Þormóður
hafi almennt lekið, er hann erf-
iðaði í vindi og sjó, sérstaklega
ef hann var tómur eða lítt lest-
aður". í því sambandi bendir
sjódómurinn á, að Þormóður
virðist hafa verið lítt lestaður
í seinustu ferð hans.
í skýrslu sjódómsins eru til-
greind svipuð ummæli allmargra
fleiri sjómanna' er verið hafa á
Þormóði. M. a. bera sumir þeirra
það, að olíugeymarnir í véla-
rúmi hafi undizt til í veltingi,
og klossarnir milli þeirra hafi
viljað losna við velting.
Viðgerðir þær, sem stöðugt
var verið að gera á skipinu,
vegna áðurgreindra áfalla, virð-
ast ekki hafa bætt neitt úr hin-
um almenna leka skipsins,
enda takmarkaðar við vissar
skemmdir.
Næst seinustu ferð sína fór
Þormóður til Húnaflóahafna í
janúar 1943. í þessari ferð varð
vart við leka. Seinustu ferð sína
fór Þormóður einnig til Húna-
flóahafna og varð þá einnig vart
við leka á norðurleiðinni. Á suð-
urleiðinni fékk skipið vont veð-
ur á Faxaflóa og hljóðaði síðasta
skeytið, er barst frá skipinu, sem
var að kvöldi 17. febrúar, á þessa
leið: „Erum djúpt út af Staf-
nesi, mikill leki kominn að skip-
inu, eina vonin er að hjálp komi
fljótt."
Sjódómurinn telur sig eigi
geta fellt neinn öruggan dóm
um það, hvað orðið hafi skip-
inu að grandi. Veðurofsinn og
sjólagið var slikt, að það hefði
vel getað grandað skipinu.
Einnig hafi það getað steytt á
grunni. Seinustu fregnirnar frá
skipinu sýni, að mikill leki hafi
verið kominn að því, og geti það
hafa farizt af þeirri ástæðu
einni. Um þetta • verði aldrei
hægt að fullyrða með vissu.
Um rannsókn sína segir sjó-
dómurinn svo að lokum, að hann
vænti þess, að hún sýni „að ljóst
verði talið, að ýmissa umbóta sé
þörf í skipateikninga-, skipa-
smíða- og skipaeftirlitsmálum
okkar íslendinga, hvort sem úr
því kann að verða bætt með
nýrri og breyttri löggjöf um
þessi efni, framkvæmdavalds-
athöfnum eða hvorttveggja."
Nokkrar ályktanir.
Það, sem skýrsla þessi sýnir,
er í stuttu máli þetta:
Þótt Þormóður sé, þegar hann
kemur til landsins, svo veik-
byggður, að hann fullnægir ekki
íslenzkum öryggisreglum, er eigi
að siður gerðar á honum stór-
felldar'breytingar, er gera stór-
um meiri kröfur til styrkleika
hans. Yfirbyggingin er stórauk-
in og miklu aflmeiri vél sett í
skipið, en hvorttveggja þetta
gerir vitanlega auknar kröfur
til styrkleika þess. Þessar
breytingar eru fyrirhugaðar og
framkvæmdar, án þess að styrk-
leiki skipsins sé aukinn svo
nokkru nemi. Afleiðingarnar
koma líka fljótt í ljós, þar sem
er hinn aukni l.eki skipsins.
Ástæðan til þessara breytinga
er fyrst og fremst sú, að útgerð-
arfélagið vill auka burðarmagn
skipsins, til þess að geta fengið
enn meiri gróða, er vafalaust
hefir þó verið ríflegur áður en
breytingin var gerð.
Meginsökin mun þó flestum
finnast að leggist á skrifstofu
Gísla Jónssonar, sem annaðist
teikninguna, tók að sér að fá
hana samþykkta af skipaskoð-
uninni og sjá um eftirlit með
breytingunni. Skrifstofan gerir
teikninguna af breytingunni, án
þess að taka tillit til almenns
styrkleika skipsins, og lætur
hefjast handa um framkvæmd-
(Framh. á 4. siðu)
Á víðavangi
FOLSUN MORGUNBL.
í aðalritstjórnargrein Morgun-
blaðsins siðastl. laugardag er
reynt að hnekkja þeirri stað-
hæfingu Tímans, að mikill meiri
hluti bændastéttarinnar fylgi
Frámso'knarmönnum að málum.
Morgunblaðið hyggst að gera
þetta á þann hátt, að bera sam-
an atkvæðatölur allra flokkanna
í kjördæmum utan kaupstað-
anna. Kemur þá í ljós, að Fram-
sóknarflokkurinn hefir flest at-
kvæðin, en þó talsvert færri en
hinir flokkarnir samanlagt.
Síðan ályktar Moígunblaðið
þetta sanna, að meirihluti bænd-
anna fylgir ekki Framsóknar-
flokknum.
Allir hljóta að sjá, hversu vill-
andi þessi málflutningur er. f
þessum kjördæmum er margt
kauptúna, þar sem Framsóknar-
flokkurinn hefir langtum minna
fylgi en hinir flokkarnir saman- -
lagt. Megnið af atkvæðum jafn-
aðarmanna og kommúnista er
fengið í kauptúnunum og einnig
mjög verulegur hluti af atkvæð-
um Sj álfstæðisflokksins.
Ef unnt væri að aðgreiná at-
kvæði kauptúnafólks frá atkvæð
um sveitaf ólks, myndi það vissu-
lega koma í ljós, að Framsókn-
arflokkurinn hefði mikinn meiri-
hluta sveitaatkvæðanha.
Þetta vita lika allir þeir, sem
til þekkja. Morgunblaðsritstjór-
anum er þó áreiðanlega einna
kunnugast um það. En þeir reyna
hér eins og endranær að vera
trúir þeirri iðju sinni að falsa
og blekkja.
GENGHE> Á SNIÐ VIÐ
SANNLEIKANN.
Morgunblaðið endar áður-
nefnda grein sína með þeirri
fullyrðingu, að Framsóknarfl.
hafi ekki haldið^ betur en svo á
málum sveitanna, að f ólki þar sé
alltaf að fækka og erfiðleikar
þess, sem eftir sé enn, séu marg-
víslegir. '
Eins og venjulega fer Morgun-
blaðið hér á snið við sannleik-
ann. Hann er sá, að vegna starf-
semi Framsóknarflokksins hefir
tekist að hindra, að fölksflutn-
ingur úr sveitum yrði ekki miklu
stórfeldari en raun hefir á orðið.
Án þeirra umbóta, er flokkurinn
hefir komið fram í sveitum
landsins, myndi nú kjör þeirra
fáu, sem þar væru eftir, ósam-
bærileg við það, sem sveitafólk-
ið býr við nú.
Þetta gerir 'sveitafólk sér vel
Ijóst. Það veit vel, hvað það á
að þakka Framsóknarflokkn-
um. Það veit líka vel, að næstum
allt, sem hefir áunnizt því til
hagsbóta, hefir kostað harða
baráttu við afturhalds- og stór-
gróðaöflin.
Vildi Mbl. ekki bregða upp
mynd af því, hvernig nú væri
ástatt í sveitum landsins, ef
stefna Jóns á Reynistað, Péturs
Ottesens og Gísla Sveinssonar
hefði fengið að ráða?
MISSKILNINGUR
LEIÐRÉTTUR.
í bréfi, sem Tímanum barst
nýlega, er óskað að fá það upp-
lýst, hvort það hafi verið brot
á samþykktum flokksþinganna
1937 og 1941, að Eysteinn Jóns-
son og Jónas Jónsson sátu í
nefnd með kommúnistum til að
ræða við þá um þátttöku þeirra
í allra flokka stjórn. Virðist
bréfritarinn líta svo á, áð
flokksþingin hafi lagt bann við
slíkum samningaviðræðum.
Slíkt er vitanlega fullkominn
misskilningur. Formaður og rit-
ari Framsóknarflokksins, ásamt
miðstjórninni, er kaus þá til
bessara starfa, brutu ekki að
neinu leyti gegn stefnu eða
flokksþingsyfirlýsingum flokks-
ins með þessum samningavið-
ræðum.