Tíminn - 21.03.1944, Blaðsíða 3

30. blað
TÍMII¥IV, þrig|adagiim 21. marz 1944
123
DAJVARMEVIVEVG:
0gmandur Ketílsson
Eyrarteígí, Skriðdal
Sviplegur atburöur gerðist á
aðfangadag jóla, s. 1., er Ög-
mundur Ketilsson í Eyrarteigi
hugðist skreppa skyndiferð til
næsta bæjar vestur yfir Grímsá.
að Mýrum.
Veður var hið fegur'sta: Auð
jörð og íslausar ár og ekki mikl-
ar. Engan grunaði, að lífshætta
gæti fylgt þessu ferðalagi; þó
fór það svo, að þessi varð ferð
hans hin síðasta í lifanda lífi.
Talið er að lítilsháttar jaka-
hlaup, er var í ánni þennan dag,
hafi fælt hest hans og hann
fallið af baki og drukknað.
Það má öllum ljóst vera, hví-
líkt reiðarslag þetta var yfir litla
fámenna heimilið hans, og hve
slegnir við vorum allir sveitung-
ar hans við þessi tíðindi.
En þessi sviplegu og sorglegu
atburðir koma tíðast yfir oss
eins og þrumuveður, fyrirvara-
lítið eða fyrirvaralaust. Þannig
hefir það gengið til hér í þess-
ari sveit á líðandi vetri.
Ögmundur var fæddur 8. des.
1872 að Valþjófsstað í Fljótsdal
og því 71 árs að aldri.
Hann dvaldist sín beztu
bernsku- og þroskaár á ýmsum
beztu heimilum Austurlands, svo
sem Desjarmýri, Hallormsstað,
Melum og Skriðuklaustri.
Að Melum til Jóns Kerúlfs
mun hann hafa komið um 7
ára aldur og var þar fram til
tvítugs.
Tókst með honum og sonum
Jóns, Metúsalem, Páli og Eiríki,
hin tryggasta vinátta, sem hélst
alla tíð upp frá því.
Frá Melum fór hann að
Skriðuklaustri til hins merka
manns og stórbónda Halldórs
Benediktssonar og var þar í 8 ár,
og heyrði ég Ögmund jafnan
tala um það tímabil sem ein-
hvern skemmtilegasta kafla ævi
sinnar.
Ögmundur var af góðu bergi
brotinn og svo lánssamur að al-
ast upp með og mótast af merku
fólki, enda bar þess glögg ein-
kenni alla ævi, meðal annars í
fasi og framkomu, sem jafnan
var falleg og prúðmannleg.
Árið 1898 kvæntist hann eft-
irlifandi konu sinni, Sigurborgu
Þorláksdóttur, frændkonu séra
Sigurðar Gunnarssonar á Hall-
ormsstað.
Foreldrar hennar voru Þor-
lákur Bergvinsson óg Vilborg
Vilhjálmsdóttir, er bjuggu mest-
an sinn búskap að Hreinsstöö-
um í Eiðaþinghá, en fluttust á
efri árum að Hallormsstað til
séra Sigurðar.
Nú fór Ögmundur að þreifa
fyrir sér með búskap á eigin
spítur, og bjó hann sitt fyrsta
búskaparár að Keldhólum á
Völlum, en annað á Borg í Skrið-
dal. — Þaðan fór hann í
Skjögrastaði í Skógum og var
þar í 9 ár.
Býli það lá fast við afrétt
þeirra Skógamanna (nú í eyði),
lítið og harðbalalegt, en þó land-
gott fyrir sauðfé. Þar kom Ög-
mundur sér upp fallegum og
duglegum fjárstofni, með dugn-
aði og harðfengi, því ekki var
ávallt mikill hagfengurinn. Stóð
hann þá oft dag eftir dag og
viku eftir viku og jafnvel mok-
aði fyrir. Þótti það í þá daga
kalt verk og karlmannlegt, þótt
nú sé talið lítt sæmandi. —
Leitarstjóri þeirra Skóga-
manna á Gilsárdalsafrétt var
hann öll sín búskaparár á
Skjögrastöðum, og er óhætt að
fullyrða það, að enginn óttaðist
að eftir væri fé í afrétti, ef Ög-
mundur taldi sauðlaust. Var
samvizkusemi hans of alkunn
til þess, og gott þótti smala-
mönnum oft köldum og hrökt-
um að koma í Skjögrastaði. Þótt
húsakynni væru ekki mikil, þá
var þar fyrir fullur skilningur
húsbændanna á því, hvað þess-
um mönnum væri fyrir beztu.
Árið 1912 kaupir hann Eyrar-
teig í Skriðdal og býr þar til
dauðadags, eða full 30 ár; en þó
um allmörg ár í tvíbýji við
tengdason sinn.
Ögmundur var hinn mesti
sæmdarmaður í sinni stétt og
stöðu. — Þótt hann væri aldrei
ríkur var hann alltaf vel efna-
lega sjálfstæður. Hann hafði
yndi af fallegum gripum, bæði
hjá sjálfum sér og öðrum, enda
fóðurskoðunarmaður sveitar-
innar um mörg ár.
Að ýmsu leyti var búskapur
þeirra Sigurborgar til fullkom-
innar fyrirmyndar. Allur þrifn-
aður bæði utan húss og innan,
nýtni og yfirleitt öll búhirða, var
svo mikil, að ég tel ekki of-
mælt þó sagt sé, að til þess
mætti jafna en tæpast lengra.
Þau eignuðust 4 börn, og eru
3 þeirra á lífi: Bergljót gift Páli
Einarssyni frá Þorbrandsstöð-
um í Vopnafirði (nú á Gnýstöð-
um en Kristín, Aðalheiður og
Hóséas ógift heima. En elzta
barn sitt, Þorlák, misstu þau um
tvítugs aldur, hinn mesta efnis-
mann, eins og þau eru öll syst-
kinin.
Ögmundur var gullvandaður
maður, greindur og orðvar, á-
kveðinn í skoðunum og þybbinn
fyrir, vinfastur og tryggur.
Sá er dómur okkar, sem þekkt-
um hann bezt.
1. febrúar 1944.
Fr. J.
Frá milliþinganefndmm
í skóla-ogkennslumálum
Fyrir tæpum þremur "árum
var samþykkt á Alþingi ályktun
þess efnis að fela rikisstjórninni
að skipa milliþinganefnd skóla-
fróðra manna til þess að rann-
saka kennslu og uppeldismál
þjóðarinnar og gera tillögur um
skipun þeirra. Skyldi stefnt að
því að gera skólana sem hag-
felldasta, samræma skólakerfið
og ákveða betur en nú starfs-
svið hinna ýmsu skóla og sam-
bandið þeirra í milli.
Samkvæmt þessari þingsá-
lyktun skipaði kennslumála-
ráðherra sjö manna nefnd 30.
júní f. á. Voru það þessir:
Aðalbjörg Sigurðardóttir frú,
Ármann Halldórsson skólastjóri,
Ásmundur Guðmundsson pró-
fessor, Ingimar Jónsson skóla-
stjóri, Jakob Kristinsson
fræðslumálastjóri, formaður,
Kristinn Ármannsson yfirkenn-
ari, Sigfús Sigurhjartarson al-
þingismaður.
Ritari nefndarinnar var ráð-
inn Helgi Elíasson fulltrúi
fræðslumálastj óra.
Skömmu eftir skipun nefnd-
arinnar voru fyrstu fundir
haldnir og komið á verkaskipt-
ingu með nefndarmönnum.
Unnu nefndarmenn síðan um
sumarið að viðfangsefnum hver
í sínu lagi eða tveir saman. En
fyrst um haustið hófust reglu-
bundin fundahöld allrar nefnd
arinnar tvisvar í viku.
Um miðjan nóvembermánuð
tók Ásmundur Guðmundsson
við formannsstörfum í nefnd-
inni sökum lasleika Jakobs
Kristinssonar og var frá síðustu
áramótum skipaður formaður.
í stað fræðslumálastjóra, er
baðst- um þær mundir lausnar
frá nefndarstörfum, var Helgi
Elíasson skipaður’.
Störf nefndarinnar hafa fram
til þessa einkum verið í því
fólgin að athuga núgildandi lög
og reglugerðir um skóla lands
(Framh. á 4. síðu)
Eg ákæ r i - -
FRAMHALD
Enn var Zóla leyft að tala. Hann vítti harðlega þær tiltektir,
sem frönsk yfirvöld létu sér sæma og beittu í þeim tilgangi að
hafa áhrif á úrskurð kviðdómsins. Hann fletti lygahjúpnum af
kynþáttakenningum Gyðingahataranna og hrakti orðróm, sem
komið hafði verið á stað um stórfelldar mútur Gyðinga og leiddi
hvöss rök að því, að slíku hefði fremur verið beitt af öðrum að-
ila. „Á þessu og þvílíku eiturbrauði hafa spilltustu klíkur París-
arborgar fóðrað þjóðina um skeið“, sagði hann. „Til þessa hafa
þær notið fulltingis sorpblaðanna, sem ætíð eru föl til þess að
ljá ranglætinu lið, og við getum verið viss um, að við sjáum þess
á margan hátt glöggt vitni, hverju lýgi og heimska fá áorkað,
þegar þær kæru systur fylgjast jafn dyggilega að og þær hafa
gert hér.“
Síðan beindi hann máli sínu til kviðdómendanna.
„Ég þekki yður. Ég veit hverjir þér eruð. Þér eruð synir Parísar,
þeirrar miklu Parísar, þar sem ég er fæddur, þeirrar Parísar, sem
ég elska af innsta grunni hjartans og hefi starfað í og fyrir 1
fjörutíu ár.
Ég spyr yður: Er ég lygari og landráðamaður? Hvað skyldi
knýja mig til þess að gera það, sem ég geri? Ég leyfi mér að
minna yður á, að bak við mig stendur ekki nein pólitísk fylking,
engin stétt né klíka. Ég er frjáls maður, óháður rithöfundur,
og hefi háð harða baráttu til þess að verða það. Það er umbun
mín, að aðrir muni rísa upp og halda áfram að starfa á þeim
grundvelli, sem ég hefi lagt, er ég fell frá.
Nú er um það deilt, hvort Frakkland er enn land hins frjálsa
manns — hvort Frakkland, sem gaf heiminum hugsjón frelsisins,
skal enn ganga veg réttlætis. Um það fellið þér atkvæði."
Að lokum hrópaði hann:
„Alfreð Dreyfus var saklaus dæmdur til þungrar refsingar.“
Enn voru málin sótt og varin um hríð. Loks kvað kviðdómur
upp úrskurð sinn. Emil Zóla var dæmdur sekur með sjö atkvæð-
um af tólf.
Skáldið sat gneypt og þögult um stund, er þessi dómsniðurstaða
hafði verið gerð heyrinkunn, og starði á ærslalýðinn, sem fyllt
hafði réttarsalinn. Síðan mælti hann hárri og skýrri röddu, svo að
gerla heyrðist um næstu bekki, þrátt fyrir glauminn:
„Þetta fólk er mannætur."
Emil Zóla var síðan dæmdur til sextán mánaða fangelsisvistar,
auk þess sem hann skyldi greiða þrjú fjögur þúsund og fimm
hundruð franka sekt, en Perreux, sem meðábyrgur var um birt-
ingu bréfsins, hlaut fjögurra mánaða fangelsisdóm og eitt þúsund
og fimm hundruð franka sekt.
Emil Zóla gekk hnarreistur út úr réttarsalnum með regnhlíf
sina í handarkrikanum. Fyrstu sporin fram gólfið voru dálítið
þyngslaleg, en þegar haturs- og reiðióp og ógnanir kváðu við til
fceggja handa var eins og hann stæltist allur. Hann var líkari
konungi, sem heldur inn í sigraða borg, heldur en dæmdum manni,
þegar hann gekk niður dyraþrep dómhússins.
Nú virtust herforingjarnir hafa unnið úrslitasigur. Allir, sem
veitt höfðu Zóla lið eða grunaðir voru um samúð með honum,
voru sviptir embættum í þágu ríkis og hers. Picquart var hnepptur
í fangelsi.
í öllum blöðum hins siðmenntaða heims birtust langar
greinar um þenna málarekstur, og skiptust dómar þeirra
mjög í tvö horn. Ensk blöð voru flest vinveitt Zóla. Skáldbróðir
hans, Leó Tolstoj, skrifaði honum bréf og vottaði honum virð-
ingu sína og samúð, og Mark Twain óð fram á ritvöllinn og líkti
hinum dæmda manni við Jóhönnu frá Ark og sagði, að slíkar
afburðahetjur gætu ekki fæðzt nema með margra alda millibili,
jafnvel í Frakklandi.
Sjálfur tók Zóla þar til, sem hann hafði frá horfið, og samdi
hinar frægu skáldsögur sínar „Guðspjöllin“, alls fjórar bækur.
En máli hans var ekki lokið. Því var skotið til æðra dómstóls,
Meðan á því þófi stóð bar Dreyfusmálið enn á ný á góma. Kona
Dreyfusar hafði sótt um leyfi til þess að mega fara til Djöfla-
eyjar og vera þar hjá manni sínum, sem hún átti í rauninni
fullan rétt til, að frönskum lögum og venjum. En henni var
meinaður þessi réttur, og var það haft að yfirvarpi, að hún
hefði undirbúið flótta Dreyfusar, og þess vegna væri hættulegt
að leyfa henni að ná sambandi við mann sinn. Þessu til frekari á-
léttingar var Dreyfus settur í járn. Er sú ráðstöfun nær eins
dæmi í réttarsögu þeirrar aldar og mæltist enda mjög illa fyrir
í flestum löndum álfunar. Þótti hún bera vott um ótrúlegan
níðingsskap.
En afturhaldið stóð traustum fótum í Frakklandi, á hverju
sem gekk. Nýr kosningasigur, sem það vann um þessar mundir,
hleypti í það auknum móði. Gyðingahatararnir óðu uppi í París
og þóttust eiga alls kostar við andstæðinga sína. Ungur liðsfor-
ingi, sem grunaður var um að hafa tekið afrit af dómsskjöl-
unum í máli Dreyfusar, fannst hengdur. En yfirvöldin létu
veðri vaka, að hann myndi hafa framið sjálfsmorð, þótt ann-
að væri almennt talið hið sanna í þessu efni.
Málalokin gengu auðvitað Zóla á móti. Hins aldna skáldmær-
ings virtist ekki annað bíða en fangavistin. En á síðustu stundu
tókst honum að flýja úr landi með hjálp vina sinna. Settist
hann nú að í Englandi og hóf þar baráttu sína að nýju. Voru
kjör hans þó orðin mjög kröpp, því að eignir hans í Frakklandi
voru gerðar upptækar og tekið fyrir tekjulindir hans svo sem
kostur var á.
Fjandskapur franskra blaða í garð Zóla magnaðist um allan
helming eftir að hann var kominn í útlegðina. Var ekki annað
sýnna en afturhaldið hefði þar tögl og hagldir. Æsingarnar
lceyrðu þó fyrst um þverbak, er þeirri sögu var dreift út, að
frumritið að skjali því, sem Dreyfus var gefið að sök að hafa
stolið og fengið Þóðverjum í hendur, vséri komið í leitirnar og
hefði borið áletrun sjálfs Vilhjálms II. Þýzkalandskeisara á
spássíunni. Stjórnarvöldin hugðu, að nú væri hentugt tækifæri
íengið til þess að kveða niður allar kröfur um nýja upptöku
málsins á þeim grundvelli, að Dreyfus kynni að vera saklaus
Þau létu því fyrirskipa nýja sýndarrannsókn. En margt fer öðru
vísi en til er ætlazt. Áður en þessi nýi rannsóknarréttur lauk
störfum var það sem sé komið á daginn, að um tvö hundruð ný
málsskjöl, sem fyrir hann voru lögð í því skyni að sanna sekt
Dreyfusar, voru fölsuð. Liðsforingi, sem við þetta hafði verið
riðinn, játaði sekt sína við yfirheyrslu og fannst skömmu síðar
dauður í fangaklefa sínum. Hafði hann verið skorinn á háls með
rakhníf. Vakti þetta atvik hinn mesta storm, sem og margt ann
að, er gerðist í málinu um þessar mundir. Þótti það með ólík-
Samband ísl. sumvinnufélaga■
Munið aff af hverri krónu, sem þér kaupiff fyrir
í félagi yffar, fáiff þér nokkra aura í stofnsjóff.
§amkeppni um
ættjarðarljóð
Þjóffhátíffarnefnd lýffveldisstofnunar á íslandi hefir
ákveffiff aff stofna til samkeppni meffal skálda þjóff-
arinnar um alþýðlegt og örfandi ljóff, er gæti orffiff
frelsissöngur íslendinga. — Heitið er 5000,00 króna
verfflaunum fyrir Ijóff þaff, er telst þess maklegt.
Frestur til þess aff skila ljóðum er ákveffinn til
20. apríl n. k. kl. 12 á hádegi, og skal þeim skilaff á
skrifstofu nefndarinnar í alþingishúsinu.
Þjóðliátföaruefndm.
$amkeppni um
hátiðarmerki

Þjóffháffarnefnd lýffveldisstofnunar á íslandi hefir
ákveðiff að bjóða til samkeppni meðal dráttlistar-
manna um hátíðarmerki viff fyrirhuguff hátíðahöld
17. júní n. k. Heitið er 2000,00 króna verfflaunum
fyrir bezta uppdrátt.
Frestur til þess aff skila uppdráttum er ákveðinn
til 1. apríl n. k., kl. 12 á hádegi, og skal uppdráttum
skilaff fyrir þann tíma á skrifstofu nefndarinnar í
alþingishúsinu.
Þjóðliátíðariiefndin.
Tiikynning
Viðskiptaráð hefir ákveðið, að verksölum í iðngreinum þeim,
sem nefndar eru í tilkynningu þessari, sé frá og með 27. marz
1944 skylt aö afhenda viðskiptamönnum sínum reikping - yfir
unnið verk, þar sem getið sé verðs notaðs efnis, ásamt tölu
unninna tíma og söluverðs þeirra. Þeim er og skylt að halda
eftir samriti reikningsins, þannig, að trúnaðarmenn verðlags-
stjórans hafi aðgang að þeim, hvenær sem þess er óskað.
-r
Þegar slíkir iðnaðarmenn framleiða afurðir til sölu af birgðum,
er þeim hins vegar skylt að haga bókhaldi sínu þannig, að trún-
aðarmenn verðlagsstjóra geti gengið úr skugga um, hvernig verð
afurðanna er ákveðið, efnisgagn, sem í þær hefir verið notað,
efnisverð, vinnustundafjölda, tímakaup o. s. frv.
Ákvæði tilkynningar þessarar ná til þessara iðngreina:
Húsgagnasmíffi
Bólstrun
Trésmíffi
Málning
Múrhúffun
Veggfóffrun
Járnsmíffi
Blikksmíði
Pípulagning
Rafvirkjastörf
Reykjavík, 17. marz 1944.
Verðlagsstjórinn.
Nýkomíð
Gardínuefni rósótt. Tobralcoefni, flunel röndótt og
einlitt. Tvistar. Telpubuxur úr ullarjency og barna-
vagnateppi.
H. TOFT
Skólavörðustíg 5. Sími 1035.
indum, að fanganum hefði verið leyft að hafa hjá sér eggjárn
í klefanum, ekki hvað sízt eftir aðra eins játningu og hann hafði
gert.