Tíminn - 20.05.1944, Page 3

Tíminn - 20.05.1944, Page 3
52. lilað TÍMINN, lawgardaginn 20. mai 1944 207 FIMMTUGIB Kjartan í HafnarSirðí Knúts saga Rasmussens FRAMHALD Frá Tromsey hélt Knútur suður á bóginn, en átti nokkra Fimmtugur er í dag Kjartan í Hafnarfirði. Svo er Kjartan venjulega nefndur; þótt hann sé Ólafsson, þá þarf það ekki að fylgja. Kjartan Ólafsson Það er svo með einstaka. menn, þótt þeir búi í allfjöl- mennum þorpum og eigi þar máske ýmsa nafna, aö þeir eru aðeins nefndir í þorpinu: Karl í Húsavík, Björn á Kópaskeri, Þorsteinn á Reyðarfirði. En í fjölmennari bæjum mun það nær einsdæmi að segja, eins og sagt er almennt: Kjartan í Hafnarfirði. Til þessa liggja ugg- lajist ýmsar ástæður. En mun sú sámt ekki stærst, að Kjartan hafi verið nokkurs konar „faðir“ flestra umbóta, Sem gerðar hafa verið í Hafnarfirði þann aldar- fjórðung, sem hann hefir dvalið þar? Fiskveiðar og saltfiskverkun var aðalatvinna Hafnfirðinga. Bærinn byggðist mest upp af fátæku fólki, er stundaði dag- launavinnu. Þegar saltfiskmark- aðurinn brást, leit mjög erfið- lega út um afkomu fólks í Hafn- arfirði. En þá tók bæjarfélagið rögg í sig að sinna útgerðar- málunum og hefir síðan sýnt meiri röggsemi og betri árangur í þeim heldur en dæmi eru til hjá nokkru bæjarfélagi. Nú mun Hafnarfjöröur bezt stæða bæj- arfélagið á landinu, Það hefir m. a. reist veglegastan gagn- fræðaskóla, sem til er ennþá i íslenzkum kaupstað. Þótt í Hafnarfirði hafi notið við ýmsra ágætra manna fleiri en Kjartans Ólafssonar, þá hefir hann þó ætíð verið í fremstu röð ráðamanna bæjarins. Fyrir nokkrum árum lentum við Kjartan saman í lítilsháttar samstarfi; Við vorum nokkrum sinnum á öndverðum skoðunum og deildum allfast. Hefi ég ekki átt í höggi við andstæðinga, sem fastara og snjallara hafa haldið á málstað sínum heldur en Kjartan. Síðan þá hefi ég betur skilið það, að hann er aðeins nefndur venjulega Kjartan í Hafnarfirði. Kjartan er bókelskur maður, fróður og víðsýnn. Hann er gamall ágætur ungmennafélagi, sem ekki hefir týnt æskueldi og hugsjónum ungmennafélagans frá fyrri árum ungmennafélag- anna. Hann er brautryðjandi mannréttinda og margskonar framfara í dvalarbæ sínum, Hafnarfirði. Hann er málsvari lítilmagnans og hefir ekki gleymt því, þegar hann sjálfur var fátækur verkamaður, þó að nú hafi hann orðið rúm kjör. Verkalýðinn í kaupstöðunum vantar tilfinnanlega fleiri for- ingja á borð við Kjartan. Kjartan í Hafnarfirði er einn þeirra manna, sem fyrirfram má vita, að ætíð eru með því, er veit til eflingar menningu og umbótum, ekki aðeins í Hafnar- firði, heldur líka á öllu land- inu. Og það, að hann er í þeirra hóp, er máske af því fyrst og fremst, að Kjartan í Hafnar- firði er mann- og ættjarðarvinur í þess orðs beztu merkingu. 16. maí 1944. V. G. Grafíð eftir vatni í Herjólfsdal Að undanförnu hafa Vest- mannaeyingar verið að grafa eftir vatni í Herjólfsdal. Hefir þetta borið þann árangur, að nýlega fundust vatnsæðar, er komu undan hlaupgrjóti suð- austan við tjörnina .í dalnum, rösklega einn metra í jörðu niðri. Vottaði þarna fýrir rúst- um brunnhúss og brunns. Vatnsmagnið hefir ekki verið rannsakað né mælt, enn sem komið er, en álitið er að það sé allmikið. Talið er, að undir vatnsæðum þessum sé þétt móbergslag, sem varnaði því, að vatnið hripi niður. Þessi vatnsfundur hefir vakið mikla athygli í Eyjunum, því að vatnsskortur er þar oft tilfinn- anlegur. Gera menn sér jafnvel vonir um, að víðar kunni slíkar vatnsæðar að finnast, ef vel er leitáð, og væri þá hugsanlegt, aö unnt væri að safna saman nægu jarðvatni til neyzlu fyrir bæjar- búa. Væri það hin mesta fram- för. viðdvöl í Lófóten. Knúti varð alls- staðar til vina, í Lófóten ekki síður eri* ann- ars staðar. Kaupmaður nokkur, stórauðugur, Sverdrup að nafni, tók hann á sína arma. Var hann gestur hans um skeið og átti kost á að kynnast fiskimannalífinu i Lófóten. Hafði Knútur jafnan í huga að skrifa bók um Lófóten og dvöl sína þar. Aðalsöguhetjurnar áttu að vera ung og falleg dóttir Sverdrups kaupmanns og fátækur fiðlari, er hafði seitt hjarta henriar. Þessi fiðlari hét Schnedler-Petersen og varð síðar forstjóri í Tívóli i Kaupmannahöfn. Kona haris þótti óvenjulega glæsileg, og það er óþarfi að taka það fram, aö hún er engin önnur en kaup- mannsdóttirin frá Lófóten. Knútur tók að skrifa blaðagreinar, er hann kom heim til Kaupmannahafnar úr þessari langferð. En ekki gaf það mikið í aðra hönd. Hann settist að í litlu kvistherbergi, því að rík- mannlegri húsakynni samsvöruöu ekki efnahag hans, og lifði á snöpum. Gékk það kraftaverki næst, hvernig hann gat dregið íram lífið. Stundum var dagverðurinn ekki annað en fáeinar hreðkur og vatn. Þrátt fyrir allt þetta harörétti skrifaði hann blaðagreinar af miklum móði. En sá hængur var á, að þær hættu að ganga út. Enginn vildi birta þær, þaðan af síður kaupa. Þá sneri hann sér að því að skrifa bók, er hann nefndi „Lapp- Iand“. Hún fjallaöi um Lappabyggðirnar í Norður-Svíþjóð og Noregi, fólkið þar og kynni hans af því. Svo var mikið kapp hans, að hann sat stundum við skriftirnar bæði nótt og dag. í þá daga hampaði víðlesið heilbrigðisrit í Kaupmannahöfn mjög ýirisum vígorðum. Eitt þeirra hljóðaði svo: „Svefn er mjólk". Þessu datt Knúti sizt í hug að bera á móti, því að svo oft hafði hann orðið að láta svefninn sefa sultinn í bili. En nú hug- kvæmdist honum, hvort þessu orðtaki mætti ekki snúa við og segj^,: „Mjólk er svefn.“ Hann keypti einn pott af undanrennu á kvöldin, vakti síðan næturlangt og sötraði eitt og eitt glas við kaflaskilin. Hann lauk bókinni á skömmum tíma og sendi Gyldendals- bókaforlagi handritið. Hann var mjög rogginn og vongóður. En það sljákkaði í honum, er honum barst svarið frá forlaginu. Það tjáði höfundinum nefnilega, að það vildi ráðast í að gefa bókina út, ef hann greiddi því svo sem 300 krónur upp í útgáfu- kostnaðinn. Hann átti með öðrum orðum að gefa með handritinu. Gyldendal er ekki einn um þá skyssu„að þekkja ekki afburða- manninn við fyrstu kynni. Knútur sneri sér nú til föður síns og bað hann að lána sér 300 krónur, svo að bókin kæmist út. En þá setti faðir hans hnefann í borðið. „Nei, það geri ég ekki. Þessi bók er allt of góð til þess, að þú íarir að gefa með henni. Bíddu bara rólegur þangað til þinn tími kemur, og þú munt sanna, að hún verður eftirsótt. Og sá tími kom. Þegar bók hans, „Nýtt fólk“, hafði unnið hon- um frægð sem rithöfundi, minntust forstjórar Gyldendalsbókaí íorlags fyrstu bókar Knúts og báðu um hana til útgáfu. Há rit- laun voru greidd. En þá var Knútur Rasmussen líka orðinn víð- kunnur maður. Árið 1902 bjó Mylíus-Erichsen, rithöfundur og blaöamaður við „Politiken“, ferð sína til Vestur-Grænlands. Einn þeirra, sem voru í fylgd með honum, var Knútur Rassussen, þá tuttugu og þriggja ára gamall og yngstur allra leiðangursmanna. Það varð þó hann, sem frpmur öðrum setti sinn svip á leiðangurinn. Mylíus-Erichsen, foringi leiðangursins, var maður gæddur ó- venjulegri atorku og mjög skyggn á allt það, sem krafðist úr- bóta. En skipulagningarmaður var hann enginn. Hann hafði aldrei komiö til Grænlands, en hann var farar- stjóri stúdenta í íslandsförinni og hafði þá kynnzt Knúti. Vin- áttasú, sem tókst með þeim, leiddi huga hans að Grænlandi og vakti hjá honum löngun til þess að svipta blæjunni af leyndar- dómum þess, og veita danskri alþýðu innsýn í grænlenzka háttu. Sambund ísl. sutnvinnuféí«</«. SAMVINNUMENN! Þegar eldsvoða ber . að höndum, brenna ná- lega í hvert sinn óvátryggðir innanstokks- munir. Frestið ekki að vátryggja innbú yðar. II ilibygfgingar í ReykJaTík Þeir, sem hafa í hyggju að reisa hús innan lög- sagnarumdæmis Reykjavíkur, eru hérmeð varaðir við að festa kaup á tilbúnum húsum í sliku augnamiði, án þess að hafa tryggt sér samþykki Byggingarnefridar Reykjavíkur, enda þótt að húsin kunni að fullnægja lágmarkskröfum sem gerðar eru til húsa í úthverfum erlendra borga. By^ingarfnlltriiiim. Reikningur H.f. Eimskipafélags íshnds iyrir árið 1943 liggur irammi í skriistoiu vorri irá deginum á morgun (iöstudag) til sýnis fyrír hluthafa. Reykjavík, 18. maí, 1944 S t j ó r n i n. Raftækjavinnustofan Selfossí framkvæmir allskonai* rafvirkjastörf. seinna var látinn þar til geðs þeim, sem bitið höfðu sig i að vera á móti „Opröreflaget", eins og þeir kölluðu bláhvíta fánann. Baráttan fyrir því, að íslendingar fengju sinn eigin fána, var hafin og barátt- an var sérstaklega terigd við bláhvíta fánann, þótt vinir hans létu undan að lokum, að taka rauða litinn inn, þegar barátt- ■an var komin á það stig, að aft- urhaldið var orðið of veikt til þess að geta staðið á móti, að íslendingar eignuðust sérfána. En það var auðvitað aðalatriðið í málinu. Það hefir heyrzt að það eigi að snúa kvæðiriu um bláhvíta fánann, „Rís þú unga íslands merki“, upp á þrílita fánann að Lögbergi 17. júní í vor. Einn bláhvítur fáni hafði ver- ið settur 1. ágúst á Almanna- gjárbarminn, þar sem vegurinri liggur niður í gjána. En hann var skorinn niður af hálfdönsk- um íslendingi um það leyti og konungsfylgdina bar þar að. Þá var sagt, að nokkrir ungir menn hefðu einhvers staðar sungiö brot úr íslendingabrag Jóns Ól- afssonar og byrjað hægt: „En þeir fólar, sem frelsi vort svíkja“, en enduðu með því að herða heldur á: „Frjáls því að íslands þjóð hún þekkir heims um slóð ei djöfullegra dáðlaust þing en danskan íslending“. Ungmennafélagarnir höfðu samþykkt að láta sinn stóra, fagra, bláhvíta fána blakta við hún hjá sér, hvað sem það kost- aði. Einn íslenzkú alþingis- mannanna kom brátt til þeirra og kvaðst vera sendiboði þing- mannanna með þau tilmæli, að þeir drægju fánann niður, eða ef þess væri ekki kostur, þá a. m. k. að veifa aðeins litlum fána, sem vekti minni athygli. En ungmennafélagarnir neituðu al- gerlega. Rétt á eftir sótti U. M. F. ís- lands um 3000 króna styrk til Alþingis. Fékk það þá þau svör við þeirri beiðni, að til þess að hlustað væri á slíkt, þyrftu félögin fyrst að breyta um stefnu í fánamálinu. Sem dæmi um það, hvað andúðin var mik- il á móti bláhvíta fánanum, er það, að kaupmenn í Reykjavík skrifuðu um þetta leyti almennt undir ályktun, að þeir ætluðu ekki að veifa bláhvíta fánan- um, heldur „hinu löggilta flaggi ríkisins, Dannebrog". Og um haustið í nóvember, á aldaraf- mæli Jónasar Hallgrímssonar, var gengið um alla Reykjavík nóttina fyrir afmælisdaginn og skornar fánalínur úr öllum stöngum, þar sem líklegt var talið, að bláhvíti fáninn yrði dreginn að hún. En ungmennafélagar, stúd- entar og ýmsir aðrir góðir ís- lendingar, báru fánann gunn- reifir fram til sigurs, og þótt bætt væri rauða litnum inn í hann seinna, til leiðinda fyrir flesta, sem tóku þátt í fánabar- áttunni móti afturhaldi þeirra tíma, þá varð þó baráttan til þess, að íslendingar fengu sinn eigin fána nokkrum árum seinna. Og munu þrír bláhvítu fánarnir, sem blöktu á Þingvöll- um 2. ágúst 1907, hafa átt sinn góða þátt í fánasigrinum, — þótt hann yrði ekki fullur sigur. Ungmennafélögin ættu að taka upp bláhvíta fánann sem sinn sérfána? Bláhvíti fáninn er allra fána fegurstur og á sér glæsi- lega sögu. Einn merkur kafli þeirrar sögu gerðist á Þingvöll- um 2. ágúst 1907. Hátíðahöld'in byrjuðu að morgninum með því, að söng- flokkur söng við Öxarárfossinn nokkur lög í viðurvist konungs, fylgdarliðs han s og mikils mannfjölda. Þaðan var gengið til Lögréttu og skýrði þar dr. Björn Ólsen þingheimi frá mörgu viðvíkj- andi sögu Þingvalla. En klukkan 11 var matarhlé. Klukkan eitt hélt þingheimur til Lögbergs. Var þar sungið nýort kvæði eft- ir Matthías Jochumsson, en Hannes Hafstein, sem þá var ráðherra, hélt snjalla ræðu. Konungur hélt þar einriig ræðu. sr. Ólafur Ólafsson og varafor- seti danska Landsþingsins. Einn- ig var þarna sungið íslands minni eftir Steingrím Thor- steinsson. Klukkan 3 hófst glíma á dans- pallinum og var þá að batna veðrið og stytti alveg upp um kvöldið og gerði sérstaklega gott veður, er hélzt um nóttina og daginn eftir. Átta glímumenn tóku þátt í glímunni. Voru það þeir Árni Helgason, Guðbrandur Magnús- son, Guðmundur Sigurjónsson, Guðmundur Stefánsson, Hall- grímur Benediktsson, Jóhannes Jósefsson, Sigurjón Pétursson og Snorri Einarsson. Glímdu þeir fyrst 7 glímur, sína við hvern hinna. Guðmundur Stefánsson og Hallgrímur unnu sex og Sig- urjón og Jóhannes fimm. Þá glímdu þeir Guðmundur og Hall- grímur saman og vann Hall- grímur og Jóhannes og Sigurjón saman og- vann Jóhannes. Glíman var sérstaklega fjör- ug, skemmtileg og „spennandi“, svo það munu margir mæla, að þetta hafi verið sú skemmtileg- asta glíma, sem þeir hafi séð um ævina. Það fór mjög vel um áhorfendur, þeir sátu í brekk- unni ofan við glímupallinn og nutu prýðilega þess, sem' fram fór. Sumir glímumannanna glímdu af reglulegri snilld og þó jafnvel einkum ýmsir þeirra, sem engin verðlaun hlutu, t. d. Snorri (bróðir Matthíasar lækn- is), sem fékk óskipta aðdáun áhorfenda og einnig fannst mönnum mikið til um mýkt og lipurð Guðbrandarr-Voru þessir báðir heldur lágir vexti og grannir, en svo tágliprir og fim- ir, að hinir þeir sterkari áttu fullt í fangi með að leggja þá að velli, þótt það tækist að lokum. En allra mest at- hygli beindist þó að Jóhannesi Jósefssyni. Bæði flaug fyrir heit- strenging hans af Akureyri, um að hann skyldi leggja alla, á Þingvöllum, og einnig var hann, þótt aðeins væri rúmlega tví- tugur, búinn að geta sér góðan hróður erlendis fyrir fangbrögð, þótt að meira yrði síðar. Jóhann- es var mjög vasklegur og drengi- legur ungur maður, er vakti athygli. En Guðmundur Stefáns- son (bróðir Eggerts Stefánsson- ar og Sigvalda Kaldalóns, fór til Ameríku), Hallgrímur og Sigur- jón voru engir liðléttingar að fást við og höfðu þaulæft sig fyrir þessa hólmgöngu á þjóð- hátíðinni á Þingvöllum. Voru allir þessir afburðaglímumenn, eins og oft kom í Ijós seinna. Glímumennirnir voru í smekk- legum og hentugum búningum og komu mjög myndarlega og prúðmannlega fram, 'enda unnu þeir sér almannahylli. Klukkan 6 gekk konungur til snæðings í veizlusalnum, ásamt fylgdarliði sínu, þingmönnum, nokkrum Reykvíkingum og embættismönnum, sem komið höfðu á Þingvöll. Um kvöldið var stiginn dans á danspallin- um og klukkan 10 var skemmt með flugeldum. Þegar kom fram á kvöldið, fóru mjög margir af stað heim- leiðis, þar á meðal var dreng- urinn úr Flókadalnum. En nú var hann ekki einn. Nú þeystu stórir flokkar á gæðingum sín- um í allar áttir. Allir voru á hestum, því að enginn var bíll- inn þá til á íslandi. Séð hafði verið fyrir hestvagni handa kon- ungi frá Reykjavík til Þingvalla, en hann kaus heldur að ríða íslenzkum gæðingi alla leið. En ekill hans, Guðmundur Há- varðsson, fékk að setja einsam- all í vagninum! Vestur í Sæluhúsahæðir var fjöldi manna samferða. En þá skildu leiðir. Flestir fóru vestur Uxahryggi, en aðrir norður Kaldadal. En ég hélt hélt niður Látið ekki tómlæt- ið aftra ykkur frá að greiða atkvæði í lýð- veldiskosniogunum. heiðar í Flókadal. Þetta var önnur nóttin, sem ég vakti al- gerlega, og man ég ekki eftir að hafa orðið jafn syfjaður oft á ævinni eins og niður heiðarnar þá í brennandi sólarhita að morgni 3. ágúst. Vaknaði ég oft við það að ég var að detta af hestbaki! En heim að Eyri komst ég heilu og höldnu, en ekki mun ég hafa farið út á engjar fyrri en fór að líða nokk- uð mikið á daginn. Alltaf síðan, þegar ég renni huganum til Þingvalla 2. ágúst 1907, minnist ég meðal annars þess, að þar blöktu hundruð danskra fána og settu svip er- lendrar þjóðar á „hjartastað vorrar öldruðu móður“. En mitt á meðal allra þessara erlendu merkja blöktu þrír íslenzkir fán- ar, fagrir, bláhvítir fánar, eins og lítil en fögur lautarblóm, sem eru að vaxa meðal stærri og framandi gróðurs — mót nýj- um og björtum degi. Þessir þrír fögru fánar voru sem árroði nýs dags í þjóðlífinu — merki vaxandi, framsækinna og djarfhuga æskumanna, sem vildu íslandi allt. V. G.

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.