Tíminn - 17.08.1945, Side 3

61. blað
3
TÍMEVTV. föstadagtim 17. ágúst 1945
Bernharð Stefánsson:
Uppgjöf Jóns Pálmasonar
- Síðari hluti greinar -
m.
Jón Pálmason slær enn um sig
með orðum Jónasar Jónssonar
og segir að hann sé vitrasti mað-
ur Framsóknarflokksins. Ekki
mun ég gera lítið úr viti Jónas-
ar, þó ég efist úm að Jón hafi
nokkurn óskeikulan „vitmæli"
til að geta dæmt um, hver sé
vitrastur, hver næstur o. s. frv.
En sér Jón virkile'ga ekki, að þa<5
er dálitið varasamt fyrir hann
að ,taka mjög undir ádeilur Jón-
asar á Framsóknarmenn? Þær
hljóta að hitta hann sjálfan og
samherja hans fyrst og fremst.
Að Framsóknarflokkurinn
ræddi við kommúnista haustið
1942 um 'hugsanlega stjórnar-
myndun, er sú synd, sem Jónas
getur ekki fyrirgefið, og allar á-
deilur hans á Hermann og Ey-
stein eru út af þessu. Framsókn-
arflokkurinn hafnaði þó skil-
yrðum kommúnista og þess
vegna varð ekkert úr þeirri
stjórnarmyndun.
En á's. 1. haust.i ræddi „Sjálf-
stæðisflokkurinn“ ekki einasta
við kommúnista, heldur gekk
hann að öllum kostum þeirra og
myndaði" stjórn með þeim. Þar
sem Jónas telur viðtal Fram-
sóknarmanna við kommúnista
svöna mikla synd, hlýtur hann
að telja þetta athæfi „Sjálf-
stæðismanna" algert hyldýpi
spillingar og lasta, þó honum
þyki hentugra að tala ekki mik-
ið um það sem stendur. Þetta er
alveg augljóst mál.
Ekki ætti Jön heldur að tala
mikið um lömb, sem pólitískir
smalar reki. Það er áreiðanlega
enginn maður á Alþingi nú, sem
hefir skipað sér í fylkingu fjær
sínu rétta eðli og raunverulegu
stefnu heldur en Jón Pálmason.
Hann hefir haft mjög líkar
skoðanir og Pétur Ottesen og
Jón á Reynistað, og maður sér
hvaða afstöðu þeir tóku. Ég ef-
ast ekkert um, að hann hefir
viljað fylgjast með þeim, en með
hvaða svipu hann hefir verið
rekinn í stjórnardilkinn vil ég
ekki leiða getum að.
Um þá fjarstæðu Jóns, að nú-
verandi stjórn eigi að vera frið-
heilög sökum þess, að húi| beri
alþjóðarhag meira fyrir brjósti
en aðrar stjórnir hafa gert, þarf
ekki lengur að ræða. Jón er eini
bóndinn á þingi) sem fylgir
stjórninni og svipað mun hiút-
fallið vera úti um landið. Sam-
þyktir félagssamtaka bænda úti
um allt land nú í vor bera þess
skýrt vitni, að þeir sem stétt
treysta stjórninni ekki til for-
ustu í sinum málum^ sem ekki er
von. Svo gildir einu hvað Jón
segir. Bændur vita vel sjálfir
hvað að þeim snýr og að þessi
stjórn er ekki þeirra stjórn.
Andstaða þeirra og flokks þeirra
er því eðlileg og sj álfsögð.
Sama er að segja um hótanir
Áka Jakobssonar, sem Jón segir
að hafi engar 'verið. Bændur
hlustuðu þúsundum saman á
hann í útvarpinu og þeir muna
margir hvað hann sagði, þó Jón
hafi gleymt því eða vilji breiða
yfir það.
í grein Jóns kemur loks skýr-
ing á því, hvers vegna „Sjálf-
stæðismenn" stukku svo mjög
úpp á nef sér þegar við stungum
upp á dr. Birni Þórðarsyni sem
forsæti.sráðherra, en hingað itl
hefir tal þeirra um þetta verið
lítt skiljanlegt. Það var þá eftir
allt saman ekki dr. Þjörn Þórð-
arson, sem þeir höfðu á móti
heldur hitt, að með hann sem
forsætisráðherra þóttust þeir
ekki geta losnað við Björn Ól-
a‘fsson, meðfram vegna þess, að
þeir bjuggust við Vilhjálmi Þór
frá Framsókn. Fullar heimildir
um V. Þór gátu þeir þó ekki haft
ein^og Jón segir, því ekkert var
um það ákveðið í Framsóknar-
flokknum, þó ég hins vegar telji
liklegt, að hann hefði orðið fyr-
ir valinu.
Ég er að vísu ekki kunnugur
innri málum „Sjálfstæðisflokks-
ins,“ en ekki get ég séð, hvaða
heimtingu Björn Ólafsson hefði
getað átt á því að vera áfram
ráðherra í nýrri stjórn, jafnvel
þó sumir af fyrv. ráðherrum
ættu þar sæti.
Jón neitar því að sveitaþing-
menn „Sj álfstæðisflokksins“ séu
kallaðir „karakúldeildin", held-
ur séu það aðeins þeir þingmenn
flokksins, sem oftast fylgi Fram-
sókn að málum, en þetta er bara
eitt og hið sama, því það eíu
einmitt sveitaþingmenn flokks-
ins, sem oftast fylgja okkur að
málum. Jón þykist nú vera orð-
inn laus við slíkt. Ég er þó ekki
viss um að svo sé með öllu. Ætl-
ar hann t. d. að svíkja í rafveitu-
málinu? Ef hann gerir það ekki,
þá er ég hræddur um, að til séu
Reykvíkingar í hans flokki, sem
telja hann áfram til „karakúl-
deildarinnar". Að fylgja um-
bótamálum sveitanna er nefni-
lega sú „smittun“, sem Jón talar
um.
Jón talar ’mikið um bardaga-
aðferðir og telur minn vopna-
burð óheiðárlegan. Ég hefi þó
ekki minnst á einstaka menn
nema tilneyddur af ummælum
*
hans. Sjálfur þykist hann vera
hinn göfuglyndi riddari. Jú, það
er svo sem riddaramennska og
göfuglyndi að segja, að mjög sé
nálægt því að Framsóknarmenn
séu landráðamenn, og að draga
Pál Zóphóníasson inn í umræð-
urnar, alveg að tilefnislausu, á
þann þokkalega hátt, sem hann
hefir gert. Sérstaklega er hann
hrifinn af þeirri göfugmennsku
sinni að þykjast vita einhverjar
vammir og skammir um Fram-
sóknarmenn, án þess að nefna
þær. Skilur hann ekki að slíkar
dylgjur eru þó mun andstyggi-
legri og eitraðri, ef nokkur tekur
mark á, heldur en bein brigzl?
Já, það er von að hann sé hrif-
inn af riddaraskap sínum.
Þrátt fyrir það, sem á milli
ber um hríð, kveð ég Jón Pálma-
son í allri vinsemd og óska hon-
um persónulega góðs gengis.
Skemmtileg unglingabók
FYLGIST MEÐ
Allir, sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
TÍMANN.
Útvegið sem flestir ykkar einn
áskrifanda að Tímanum og lát-
ið afgreiðsluna vita um það sem
fyrst.
Þið, sem í dreifbýlinu búið,
hvort heldur er við sjó eða í
sveit! Minnist þess, að Tíminn
er ykkar málgagn og málsvari.
Sýnið kunningjum ykkar blaðið
og grennslizt eftir því, hvort þeir
vilja ekki gerast fastir áskrif-
endur.
Utanáskrift: Tíminn, Lindar-
götu 9 A, Reykjavík.
Bókaútgáfan Norðri hefir ný- !
lega gefið út hina þekktu bók
Mary O’Hara um drenginn Ken
og tryppið hans. Heitir hún á
frummálinu „My friend Flicka^,
en í þýðingu hefir hún hlotið
nafnið „Trygg ertu, Toppa.“
Þýðandi er Friðgeir H. Berg,
skáld og rithöfundur á Akureyri.
Bók þessi hlaut mikinn og
skjótan frama, er hún kom fyrst
út vestan hafs. Var hún þá fljót-
lega kvikmynduð og þýdd á fjöl-
'mörg tungumál. Hefir hún
þannig farið sigurför víða um
heim, enda er hér um að ræða
ritverk, er á skilið að hljóta
mikla útbreiðslu.
Hún er fyrst og fremst lýsing
j á sambúð manna og dýra, dreg-
j in af slíkri skarpskyggni og
samúð, að unun er að lesa. Slík
I bók ætti ekki sízt að vera eft-
1 irsótt og hugðnæmt lestrarefni
: hér á landi, þar sem langflestir,
I ungir og gamlir, hafa alizt upp
í sambúð við dýr, mótazt og
þroskazt af þeirri sambúð og
eiga þaðan ýmsar sælustu
bernskuminningar sínar.
Sem betur fer eigum við í
okkar eigin’bókmenntum marg-
ar glæstar og djúpsæjar lýsing-
ar á dýrunum og sambandi
þeirra við mennina og mann-
anna við þau, og mættu þó fleiri
vera. En þó að þessi bók sé
skrifuð handan við þúsund
mílna haf, mun hún áreiðan-
lega finna hljómgrunn hér.
Fyrst og fremst er hún ætluð
unglingum, og sjálfsagt munu
þeir lesa hana af mestri á-
fergju. Þeir munu sjá sjálfa sig
í sporum Kens og hugsa til
tryppisins síns.
En trúlegt er, að þeir, sem
eldri eru, hafi ekki síður ánægju
af' bókinni, og upp úr fylgsnum
hugams kunni að stíga gömul
minning frá liðnum árum um
tindilfætt tryppi, kannske
fyrstu eignina, og eitthvert smá-
atvik, sem annars va" fyrnt yf-
ir fyrir löngu, en vaknar til nýs
lífs við lesturinn. Og það eru
góðar bækur, sem slikar tilfinn-
ingar vékja.
Stundum kynnu tilfinning-
arnar ef til vill að vera sárar
— kannske eitthvað svipaðar
því, sem segir í vísu drykkju-
mannsins:
Ég hef selt hann yngra Rauð,
er því sjaldan glaður.
Svona er að vanta veraldarauð
og vera drykkj umaður.
Í
Annar ráular svo ef til vill
y 1
fyrir munni sér, angurvær, og
þó sæll við glæður gamalla
minninga:
Heillavinur, þér ég þakka
þína grónu ævitryggð,
þyggðu klappið mjúkt á makka
meðan rökkvar yfir byggð.
Þýðing Friðgeirs H. Berg á
þessari bók, er greinin átti að
fjalla um, er víða tilþrifamikil,
en prófarkalestur laklegur og
greinarmerkj asetning ekki til
fyrirmyndar.
Bókin er prýdd nokkrum
skemmtilegum myndum úr
kvikmyndinni, er gerð var út
af sögunni.
H. K.
Þorsteiim M. Jómsson:
Sannleikurinn mun
gera yður frjálsa
Þorsteinn M. Jónsson, skólastjóri á Akureyri, er verð-
ur sextugur á mánudaginn kemur, 20. ágúst, er einn af
merkari skólamönnum landsins, auk margs annars, sem
hann hefir látið til sín taka. Birtast hér kaflar úr ræðu,
er hann fjutti síðastliðið vor, við skólaslit í Gagnfræða-
skólanum á Akureyri. í ræðu þessari er boðskapur, sem
ekki væri vanþörf á, að fólk leggði eyru við á þeim tví-
sýnu tímum, sem nú ganga yfir heiminn.
Nú eru einhverjir allra at-
burðaríkustu tímar, er mann-
kynið hefir lifað. Stórkostleg-
asta gerningahríð hefir geisað
í fimm undanfarin ár, stórkost-
legri en nokkur önnur, er ver-
aldarsagan greinir frá. í hrið
þessari hafa farizt menningar-
verðmæti, er aldrei fást áftur,
svo sem alls konar listaverk, ár-
angur af starfi heilla kynslóða
og jafnvel fjölda margra kyn-
slóða hefir verið eyðilagður;
borgir liggja í rústum, þúsund-
ir skipa liggja á hafsbotni, tugir
miljóna manna hafa farizt,
miljónir manna eru særðir eða
taugabilaðir örkumla aumingj -
ar, hungur og jafnvel hungur-
dauði blasir við miljónum
manna; hatur og heift logar í
hugum sigurvegara og hinna
sigruðu, hvorra til annarra.
Hinir sigruðu kveljast af ör-
væntingu og hjá þeim geisar
sjálfsmorðafaraldur, og gleði
sigurvegaranna er lævi blandin.
Undirokuðu þjóðirnar, er nú
hafa verið leystar undan á-
nauðaroki, fagna frelsi, en því
frelsi og þeim fögnuði fylgir líka
sorti. Frelsi og friður murm þau
hugtök, sem nú eru oftast nefnd
þessa dagana. En meðan hatur
ríkir í heiminum, á meðan
dauðadóms-dómstólar eru starf-
ræktir, þá eru þjóðirnar ekki
frjálsar. Menningin er í brotum.
Hún er nú sem rekald, er rekið
hefir á fjörur eftir manndráps-
óveður. Slíkur er sá heimur, sem
unga fólkið á nú að taka við.
„Sannleikurinn mun gera yð-
ur frjálsa“, er setning, er Jó-
hannesar-guðspjall hefir eftir
meistaranum mikla frá Nazaret.
Mér fer sem fleirum, að hug-
takið frelsi er nú tíðum í huga
minum. Ungu gagnfræðingar! Á
þessari skilnaðargtundu okkar
hefi ég einkis frekar að óska
ykkur en að þið verðið frjáls. En
hvernig eru skilyrðin fyrir ykk-
ur, að svo geti orðið. Þjóðfélag
vort er stjórnarfarslega frjálst
og að því leyti eru skilyrðin ykk-
ur ekki óhagstæð. Þjóðfélagið
tryggir einstaklingsfrelsið sæmi-
lega vel. Hér er trúfrelsi, funda-
frelsi, málfrelsi, ritfrelsi, prent-
frelsi, atvinnufrelsi o. s. frv.
Skipulag þjóðfélagsins sýnist því
ekki hefta frelsi þegnanna.Þjóð-
frelsið og einstaklingsfrelsið er
mikilsvirði, og það er um þetta
frelsi meðal annars, sem barizt
hefir verið undanfarandi ár. En
þótt lög þjóðfélagsins sí’nist
tryggja okkur öllum freísi, þá
er nú svo, að enn megum við, og
meira að ségja líka hinir vold-
ugu sigurvegarar styrjaldarinn-
ar, óttast ófrelsið meira en flest
annað. Það ófrelsi er gömul
fylgja mannkynsins, allt frá
frúmstigi þess og fram á þenn-
an dag. Og ég er þess fullviss,
að sú óheillafylgja hefir færzt
í aukana þessi fimm síðustu og
verstu ár. Það er með þessa
fylgju líkt og púkann á fjós-
básnum, er þjóðsögurnar segja
frá, er magnaðist við blótsyrðin.
Hinn gamli íslenzki málsháttur:
„Með illu skal illt út reka“( er
ekki saminn af spekingi og hef-
ir því ekki sannleika að geyma.
Illu verður aldrei útrýmt með
illu. Hið illa magnar jafnan hið
illa. — Þessi óheillafylgja mann-
kynsins, sem ég hefi nú minnst
á, er ófrelsi, sem ekki er háð
stjórnarskrám eða lögum landa
og þjóða, heldur er sálræns eðl-
is. Það býr í mönnunum sjálf-
um og menn geta magnað það
og afmagnað. Vil ég nú með
nokkrum orðum reyna að skýra
hið sálræna ófrelsi, ófrelsi, sem
jafnvel getur orðið eins hættu-
legt eða hættulegra en stjórnar-
farslegt ófrelsi, enda er hið
stjórnarfarslega ófrelsi tíðum
staðgengill þess.
Sá er aðalmunur á manni og
skynlausri skepnu eða dýri, að
dýrin leiðast af eðlishvötinni;
þau lægri alveg og hin æðri að
mestu leyti. Þau taka og hvert
eftir öðru án sjálfstæðrar hugs-
unar. Rökhugsun sýnist ekki
hjá þeim, nema þá lítilsháttar
hjá afburða vitrum dýrum, helzt
húsdýrum. Aðalsmerki mann-
1------------------------------
anna fram yfir dýrin eru hæfi,-
leikar til þess að hugsa sjálf-
stætj; og með rökum. í bernsku
og hjá mönnum á lágu þroska-
stigi ber mikið á eftirhermu-
hneigðinni líkt og hjá æðri dýr-
unum; hver tekur eftir öðrum
án rökhugsunar. Allir menn
verða alla ævi fyrir alLs konar
áhrifum hver frá öðrum. En
það er einkenni hins þroskaða
manns, að allt, sem hann sér
og heyrir, leggur hann undir
mat skynsemi sinnar. Hann
leitar að sannleikanum í öllum
fyrirbærum lífsins og myndar
sínar eigin skoðanir. Og hafi
hann viljaþrek, þá fylgir hann
skoðunum sínum fram. Það eru
slíkir menn, sem meistarinn
mikli sagði við: „Sannleikurinn
mun gera yður frjálsa."
Enginn er frjáls, sem ekki rök-
hugsar sjálfur viðfangsefni sín
í lífinu og ekki lætur leiðast af
eigin ályktunum ,eða þorir ekki
að fylgja því í orðum sínum og
gerðum, sem hann telur vera
rétt. Hann er öðrum háður,
þræll annarra, hvernig svo sem
háttað er lögum um einstak-
lingsfrelsi í þjóðfélagi hans.
Enginn er sannur listamaður,
er stælir aðeins aðra, en skapar
sjálfur ekkert frumlegt. Og
enginn er þroskaður maður eða
frjáls maður, sem ekki venur
sig á að hugsa sjálfstætt.
Það, sem gefur smáþjóð eins
og okkur íslendingum tilveru-
rétt* er að eiga tiltölulega marga
sjálfstætt hugsandi menn, mið-
að við fjöldann.
Þegar landnámsmennirnir
settust hér að, bjuggu þeir á
dreifðum býlum. Þeir höfðu að
stríða við alls konar örðugleika
landnemans, er sjálfur varð
að treysta sér, og ráða fram úr
ótal örðugleikum á eigin spýtur.
Þjóðfélag vort átti því í öndverðu
marga frjálst hugsandi menn,
i
að vísu bundna að meira eða
minna leyti við aldaranda sinn-
ar tíðar. — Á öllum öldum hafa
íslendingar átt marga menn,
sejn hafa verið sjálfstæðir í
hugsun — rökhugsandi — og
þeim er það að þakka, að við
erum til sem þjóð. — En fer nú
þeim mönnum fjölgandi eða
fækkandi á meðal þjóðarinnar,
sem hugsa sjálfstætt og eru
andlega frjálsir?
*
Breyttir þjóðhættir valda
nokkurri hættu í þessu 'efni.
Eftir því sem fleira og fleira
af þjóðinni elst upp í stórum
bæjum og fjölmenni, þarf meira
til þess en áður, að hver ein-
staklingur þroskist sjálfstætt.
Uppeldið í fjölmenninu gefur
minna næði en í fámenninu og
því færri stundir fyrir ungling-
ana til sjálfstæðrar íhugunar.
Og meiri verður hættan að verða
fyrir sterkum áhrifum af því,
sem kalla má múghugsun, þar
sem hver tekur upp annars skoð-
anir án sjálfstæðrar íhugunar.
Skoðanirnar verða svo nokkurs-
konar þröngsýnistrúarbrögð, þar
sem engin rökhugsun kemst að.
Múghugsunin þarf lítið til þsss
að að verða að múgæsingu, hún
er eins eldfim og sprek eða
hálmur.
Nazisminn, sem setti verald-
arstríðið af stað, var eitt af
þessum múghugsunar synda-
flóðum, þar sem andlegt ófrelsi
var búið að gersýkja miljónir
manna víðs vegar um heiminn.
Það, sem kom galdraofsóknun-
um af stað á sínum tíma og trú-
arbragðastyrjöldunum, var sama
eðlis. Orsökin var sú, að ein-
staklingarnir voru búnir að týna
hinu andlega frelsi sínu, það
hafði drukknað í múghugsun-
arflóðinu. Ég er þess fullviss, að
ómögulegt væri að fá almenn-
ing í nokkru landi veraldar til
þess að leggja út í aðra eins vit-
firringu sem stríð, ef hver ein-
staklingur væri andlega frjáls
og léti ekki múghugsun drekkja
sjálfstæðri hugsun þeirra. Af
múghugsuninni stafar alls kon-
ar heimska einstaklinga og
þjóða.
Nú loks eftir fimm’ ár er að
slota hinu skæðasta ofviðri, sem
geisað hefir síðan sagan hófst,
ofviðri, sem magnað var af
mönnum, er vildu bæla niður
andlegt frelsi manna. — Þeir
höfðu magnað múghugsun og
spúð henni eins og eiturgasi út
yfir þjóðirnar. Þeir höfðu reynt
að kæía sannleikann, svo að
hann gerði mannkynið ekki
frjálst aftur. En þegar þessu of-
viðri slotar, þá ganga sögur um
að menn tryllist af kæti og
sleppi allri skynsemi. Hermönn-
um á Reykjavikurhöfn er útbýtt
áfengi og íslenzk yfirvöld láta á-
fengið flóa út úr ríkisverzlun-
inni, til þess að fá næga skatta
í ríkissjóðinn. En Bakkus er
bezti bróðir múghugsunar og
múgæsinga. Hann er öflugasti
brautryðjandi afmenningarinn-
ar. Og fullir íslendingar og full-
ir brezkir hermenn slást á göt-
um Reykjavíkur í gleði yfir
styrjaldarlokum, og vísa á bug
því sem þeir áður höfðu átt af
heilbrigðri skynsemi. — Er ekki
talsverð ástæða til þess að ótt-
ast, að enn sé nokkuð í land þar
til almennt megi segja, að sann-
leikurinn hafi gert menn frjálsa,
en enginn annar en hann er
fær um að gera það.
„Sannleikurinn mun gera yð-
ur frjálsa“. Þetta er eitt af hin-
um mörgu sannyrðum, er meist-
arinn frá Nazaret hefir flutt
mannkyninu, og jafnan munu
standa óhögguð.
Ég hygg, að þjóðfélagi voru
muni ekki stafa meiri hætta af
öðru en því, að múghugsunin
(Framhald á 6. siSu)
*