Tíminn - 23.11.1945, Blaðsíða 3

89. hlað
TÍMIM, föstndagiim 23. aióv. 1945
3
Páll Þorsteinsson:
HLUTUR SVEITANNA
„Kátir voru karlar44.
Nú er liðið rúmlega ár síðan
ríkisstjórnin sú var mynduð, er
fer með völdin í landinu. Mönn-
um er enn í fersku minni, hve
mikið var um dýrðir um það
leyti, er stjórnin settist í stól-
ana. Fyrirheit stjórnarinnar
voru greypt á grammófónplötu
og ríkisútvarpið látið flytja
dyggilega þann fagnaðarboð-
skap um byggðir landsins, að í
vændum væri allsherjar „ný-
sköpun“ til lands og sjávar. Það
var engin furða, þótt hlustendur
bæði í sveit og við sjó vildu
hlýða með athygli þessum
fregnum. Framsóknarflokkur-
inn, sem borið hafði hita og
þunga dagsins við stjórn lands-
ins langa stund, stóð nú ekki
lengur við stjórnvölinn. Ráðu-
neyti Björns Þórðarsonar hafði
runnið sitt skeið. Nú höfðu
aðrir flokkar bundizt tryggðum
og tekið forustuna og af þeirra
hálfu gefin heit um nýja stefnu
og stórfelldar framfarir, rétt
eins og hin fornu orð væru í
þann veginn að rætast hér á
jarðríki: Hið fyrra er farið, sjá
allt er orðið nýtt.
íbúum sveitanna mun að
sönnu hafa orðið það Ijóst af
þeim fregnum, sem fluttar voru
í öndverðu við stjórnarmyndun-
ina, að „nýsköpunin" átti að
miklu leyti að vera bundin við
sjávarútveginn. En samt sem
áður áttu sveitirnar ekki að
gleymast. Eigi minna en 50 milj-
ónum af gjaldeyri þjóðarinnar,
sem ríkisstjórnin ætlaði að sjá
um að „ráðstafa“, mátti verja
til að kaupa „vélar og þess hátt-
ar til áburðarverksmiðju, vinnslu
og hagnýtingu landbúnaðaraf-
urða og jarðyrkjuvélar og efni
til rafvirkjunar o. fl.“ Og meira
að segja var ekki talin frágangs-
sök að færa eitthvað af gjald-
eyri milli flokka, ef skiptingin
reyndist ekki hárnákvæm sam-
anborið við þarfirnar.
En þrátt fyrir þá hrifning-
aröldu, sem reynt var að vekja
meðal þjóðarinnar, varð mörg-
um það efst í huga að rifja lítið
eitt upp fortíð þeirra flokka
gagnvart sveitunum, sem nú
töluðu eins og sá, sem valdið
hefir. Var þá skemmst að minn-
ast þess, að ári fyrr hafði
Framsóknarflokkurinn tekið upp
baráttu fyrir því að hrinda af
stað stórfeildri félagsræktun í
sveitunum með fjárhagslegri að-
stoð rikisins. Þá höfðu allir þeir
flokkar, sem í fyrra tóku við
stjórijartaumunum, sameinast
um að drepa á dreif því stóra
hagsmunamáli sveitannna segj-
andi: „Bráðabirgðaákvæði þau,
sem nú eru í jarðræktarlögun-
um, eru að svo vöxnu máli nægi-
leg 10 ára áætlun.“
„Þér lætnr svo vel
alS Iátast.“
Mörg þau vandamál, sem mætt
hafa núverandi ríkisstjórn, eru
hvorki ný viðfangsefni né óvænt.
Sérstaklega gildir það um dýr
tíðarmálin og verðlagið í land-
inu. Frá því að styrjöldin hófst
hefir dýrtíðin sótt á með vax-
andi þunga. Á fyrstu árum
stríðsins var háð deila um það,
hvert hlutfallið ætti að vera
milli kaupgjalds og afurðaverðs
í landinu, svo að fullnægt væri
öllu réttlæti. Sú deila vai' leyst
með samkomulagi sexmanna-
nefndarinnar. Með því var náð
merkilegum áfanga á þessari
braut. Bændur fögnuðu því al
mennt. Nú skyldu tekjur þeirra
hækka eftir ákveðinni vísitölu
á svipaðan hátt og kaupgjaldið
í landinu.
Afstaða stjórnmálaflokkanna
til sexmannaálitsins var frá
öndverðu ólík. Framsóknar-
flokkurinn stóð einhuga að mál-
inu, enda hafði hann þá sem
endranær alla forustu í hags-
munabaráttu sveitanna. Sjálf-
stæðisflokkurinn var skiptur um
málið, sem bezt kom fram í á-
tökunum um verðbætur á út-
fluttar afurðir. Alþýðuflokkur-
inn gagnrýndi grundvöllinn,
sem sexmannanefndin lagði, og
taldi hlut bændanna verða betri
en verkamanna. Sósíalistar
fylgdu samkomulaginu í upphafi
og rómuðu sjálfir framgöngu
sína á því sviði. Var helzt að
skilja af ræðum þeirra, er fluttar
voru um þetta leyti, að bændur
stæðu í óbættri þakkarskuld við
Sósíalistaflokkinn framar öðr-
um flokkum fyrir þessa skipun
afurðasölumálanna. Nú væri
unninn sigur — pólitískur sigur.
Það væri hagur bænda að kaup-
ið yrði sem hæst, afurðaverðið
hækkaði ávallt að sama skapi.
Nú ættu bændur að fylgja verka-
lýðsfélögunum um að gera mikl-
ar kröfur á hendur þjóðfélaginu,
gjalda þakkarskuldina með því
að falla á fótskör Sósíalista-
flokksins og fela foringjum hans
að ráða til lykta hagsmunamál-
um stéttarinnar, en fórna Fram-
sóknarflokknum. Þótt keppzt
væri við að hækka kaup og af-
uráaverð á víxl, átti öllu að vera
óhætt með dýrtíðina. Ráðið til
að hafa hemil á henni væri ofur
einfalt. Það ætti að lækka eða
afnema tolla á innfluttum nauð-
synjavörum. Það væri allt og
sumt. En yfirráð vondra manna
væru helzt til hindrunar á þeirri
braut. Sósíalistar sögðust ekki
á móti verðbótum til bænda á
útfluttar afurðir — síður en svo.
Þeir sögðust aðeins vilja setja
þær reglur um framkvæmdina,
að stórbændur fengju ekki fé
úr ríkissjóði. En blessaðir smá-
bændurnir skyldu fá sitt alveg
upp í topp. En þetta miðaði
raunar að því að taka bændur
öðrum tökum en þær stéttir, er
áttu að hafa sambærileg kjör.
Framsóknarflokkurinn vildi ekki
flokka bændur landsins í verð-
uga og óverðuga. Tillögur hans
voru miðaðar við það að greiða
öllum bændum vísitöluuppbót
án tillits til framleiðslumagns
þeirra á sama hátt og borguð
var full verðlagsuppbbó.t á allt
kaup, hvort sem grunnkaupið
er hátt eða lágt, hvort sem unn-
in er mikil eftiírvinna eða engin
og hverjar sem árstekjur aðilan
eru. Og launalögin nýju, sem
stjórnarflokkarnir stóðu að í
fyrra, ákveða fulla verðlagsupp
bót öllum til handa, hvort sem
grunnlaunin eru fimm þúsund
krónur eða fimmtíu þúsund.
En nokkru eftir að dýrtíðarlög-
in voru sett, sem fjölluðu meðal
annars um þessi atriði, kom að
því að afgreiða fjárlög og á-
kveða framlag ríl^ssjóðs. Vsr
þá að sjálfsögðu borin fram til
laga um tíu miljón króna fram-
lag til verðuppbóta. Þá tillögu
studdu „tvennir fjórtán.“ Einar
Olgeirsson flutti þá breytingar-
tillögu um, að þennan lið fjár-
laganna skyldi orða svo:
„Til tryggingar gegn atvinnu-
leysi samkvæmt lögum, er Al-
þingi setur, 4000000.00.“
Með þessu var það sagt, að
ekkert fé átti að leggja til að
verðbæta vörur bænda. Meira!
að segja átti smábændunum að j
nægja reykurinn af réttunum.
Þegar þessi tillaga Einars var
borin undir atkvæði i sameinuðu
ringi, hófust tiu hendur á loit
til að tjá fylgi við hána. Var það
að vonum, því að ritað er: Hlyð
pú áminning föður þíns. Meiri
hluti þings taldi bændum lítið
til hagsbóta að heyra taiað um
háar tölur, ef ekki yrði öðru til
að dreifa, og var ekk: upp á það
kominn að hegða sér eftir sið-
fræði þeirra manna, sem létu
blöð lýsa örlæti sínu gagnvart
bændum út um byggðir og ból,
en beittust fyrir því á þingi að
leggja peningana í annað en lof-
að var. Réð sú afstaða meiri-
hlutans úrslitum. Mættu íbúar
sveitanna gjarna hugleiða það
til hlítar, hvernig hlutur þeirra
hefði orðið ella á undanförnum
árum.
„Eitt er að fiima orð-
iim stað, aiinað að
belgja gúla“.
Það er ábyrgðarmikið starf
að stjórna þjóðfélagi og mikils
um vert, hvernig það fer úr
hendi. Eitt ár er að sönnu ekki
ýkja langur starfsferill, en þó
nægur til þess að gera mönnum
fært að meta verðleikana eftir
dómi reynslunnar. Skúlu hér
rifjuð upp nokkur atriði úr þeim
dómi, sem reynslan hefir fellt
um þá ríkisstjórn, er nú situr,
með hliðsjón af því, er áður
segir um fyrirheit stjórnarflokk-
anna, áhuga og afskipti af ým's-
um málum.
Stjórnin lofaði í öndverðu að
„ráðstafa" gjaldeyri til kaupa á
vélum í áburðarverksmiðju fyrir
landbúnaðinn. Þegar í fyrra
bauðst stjórnarflokkunum sér-
stakt tækifæri til að lyfta undir
framkvæmdir í því máli. Þá
snerust þeir gegn því, sem kunn-
ugt er.
Nú lítur út fyrir að leysa eigi
rafmagnsmálið á þann veg að
ráðum ríkisstjórnarinnar að
í
skipta byggðum landsins
„kjarna“ og „hismi.“
Nú er ekki lengur talað um
það að lækka eða afnema tolla
til að leysa þann vanda, er dýr-
tíðin skapar. Þvert á móti fara
tollatekjur ríkissjóðs hækkandi
og virðist ekki veita.af. Og ríkis-
stjórnin stóð beinlínis fyrir
þeirri „nýsköpun" í skattamál-
um, að leggja á veltuskatt, sem
kemur þyngst niður á þær verzl-
anir, sem verzla með narið-
synjavörur, og verkar eins og
tollur a. m. k. hjá viðskipta-
mönnum samvinnufélagannai
Heildsalarnir, sem fengu þá
miður fögru tilkynningu, að þeir
skyldu „skornir niður við trog“,
halda fullkomlega frelsi sínu og
fé. En samvinnufélögin, sem eru
byggð upp af samtökum fólks-
ins, sem sprottin eru af sjálfs-
bjargarviðleitni þess og löngun
til að losna undan þunga milli-
liðaokursins, fá æ minni hlut-
deild í innflutningi til landsins.
En gerir ríkisstjórnin þá hlut
sveitanna góðan að öðru leyti?
V
Sumir hafa ef til vill ætlað að
óreyndu, eftir ýmsum fyrri um-
mælum stjórnarflokkanna, að
þar yrðu lítil vandkvæði á.Hinn
24. nóvember 1943 voru þessi orð
sögð af hálfu Sósíalistaflokks-
ins í útvarp frá Alþingi og birt
í Nýja Tímanum skömmu síðar:
„Ef kjör launþega batna’,
kaupið hækkar, atvinnan eykst,
batnar hagur bændanna, verðið
á afurðum þeirra hækkar tekj-
ur þeirj-a aukast að sama skapi.
Til þess að bæta hag sinn verða
bændurnir að berjast við hlið
verkamanna fyrir hærra kaupi
og aukinni atvinnu".
Svona var talað, þegar kom-
múnistar voru að þakka sér úr-
skurð sexmannanefndarinnar.
En hvernig stenzt þetta dóm
reynslunnar? Skömmu eftir að
valdaferill stjórnarinnar hófst,
var kaupið hækkað að miklum
mun víðsvegar um land, og á
þingi í fyrra stóðu stjórnar-
flokkarnir að samþykkt launa-
laga, sem ákveða flestum starfs-
Ung söngkona í heimsókn
Það var mikið um dýrðir í
Reykjavik á föstudagskvöldið,
þegar „Dronning Alexandrine"
var að koma — í fyrsta skipti
síðan Danmörk var hernumin.
Fólk þyrptist niður á hafnar-
bakkann og beið þar fram á nótt
til þess að fagna vinum og
venziafólki,þegar skipið kæmi að
bryggju. En tollskoðun og vega-
bréfaeftirlit gekk seint, því að
farþegahópurinn var fjölmenn-
ur, svo að biðin varð nokkuð
löng. Og meðan því fór fram lá
I „Drottningin“ kyr rétt fyrir inn-
an Engey — ljósgrá á skrokkinn
og reykháfur svartur með rauðri
rönd og ljós í hverjum glugga.
En fagnaðarfundirnir urðu því
innilegri er á land kom.
Farþegarnir voru 155, fleiri þó
danskir en íslenzkir, en lang-
flestir munu þó hafa átt kunn-
ingja fyrir í landi. Verður hér
ekki rætt um einstaka farþega,
aðeins getið ungrar söngkonu,
ær nú kom til stuttrar dvalar
eftir langa veru erlendis. Er það
frú Guðmunda Elíasdóttir Knud-
sen. Það eru nú átta ár síðan
hún fór af landi brott. Hefir
hún stundað nám í Kaupmanna-
höfn siðan 1939 og getið sér þar
góðan orðstír. Meðal annars
hefir hún oft sungið í Kalund-
borgarútvarpið, tekið þátt í op-
inberum hljómleikum og sungið
á íslendingasamkomum. Má í
því sambandi geta þess, að hún
mönnum rjkisins betri kjör en
áður. Við þessar aðgerðir átti þá
að „batna hagur bændanna,
verðið á afurðum þeirra hækka,
tekjur þeirra aukast að sama
skapi“. Þetta skyldi koma til
framkvæmda um miðjan sept
ember í haust. Bændur biðu ró
legir og báru þann þunga, sem
orðinn var af hækkuðum rekst
urskostnaði í sumar. Svo koma
(Framhald á 6. slðu)
Guðmunda Elíasdóttir Knudsen
söngkonan unga
er einsöngvari í íslendingakór
þeim, sem Axel Arnfjörð tón-
skáld hefir stjórnað af dugnaði
og prýði í Khöfn síðustu ár.
Frú Guðmunda mun halda
hljómleika hér í Reykjavík inn-
an skamms, en síðar hefir hún
jafnvel í hyggju að fara víðar.
Munu margir bíða þess með ó-
þreyju, að hún auglýsi söng-
skemmtanir sínar.
Ráðgerir frúin að dvelja hér á
landi að þessu sinni eitthvað
fram yfir miðjan veturinn.
Frú Guðmunda er ættuð vest-
an úr Bolungarvík, dóttir Elías-
ar útgerðarmanns þar, Magnús-
sonar, hann er nú látinn fyrir
mörgum árum. Hún er dökk á
brún og brá, svipurinn glaðlegur'
og framkoman aðlaðandi. Maður
hennar heitir Henrik Knudsen,
gullsmiður í Kaupmannahöfn,
og er hann í för með söngkon-
unni ásamt dóttur þeirra seytján
mánaða.er hejtir Bergthora Lee.
Viðí«! i5tð Petcr Hallberci, fil. lic.:
Háskóli islands miðstöð
norrænna fræða
Áhugi íslendinga fyrir Svíþjóð og sænskri tungu fer ört vaxandi
og má glöggt marka það af því, hve margir íslendingar leggjá
nú leið til Svíþjóðar til náms eða í verzlunarerindum og einnig
af auknum fjölda fólks, er nú leggur stund á sænskunám. Und-
anfarin ár hafa starfað sænskir sendikennarar' við Háskóla ís-
lands, sem kennt hafa sænsku og kynnt sænskar bókmenntir.
Peter Hallberg, fil. lic., hefir verið sænskur sendikennari'hér við
háskólann frá því í marzmánuði 1944, og hefir hann aflað sér
mikilla vinsælda hér á landi með starfi sínu. Hallberg er giftur
íslenzkri konu, Rannveigu Kristjánsdóttur, og talar íslenzku svo .
vll, að vart heyrist annað á mæli hans en hann sé íslendingur.
Peter Hallberg kom fyrst hingað til lands^ 1936 og sat þá norrænt j
stúdentamót, sem haldið var hér á vegum Norræna félagsins. í
þessari för vaknaði áhugi hans fyrir íslandi og íslyizku, og hélt |
hann íslenzkunámi sínu áfram við háskóla Gautaborgar, ásamt
aðalnámi sínu í sænsku og sænskum bókmenntum.
þrír námsflokkar í sænsku, tveir
fyrir almenning og einn aðal-
lega fvrir stúdenta. í þeim síð-
astpefnda eru um 25 nemendur,!
en samtals um 60 á almennings-
Hallberg vakti nýlega í sænsku
'olaði athygli á máli, sem íslend-
ingar láta sig miklu skipta. En
hann skrifaði eins og kunnugt
er meira en heillar síðu grein
í Göteborgs Handels- och Sjö-
fartstidning og stakk þar upp
á því, að Svíar skiluðu aftur
til íslendinga þeim íslenzkum
handritum, sem nú eru í sænsk-
um söfnum.
Tíðindamaður blaðsins hefir
nýlega hitt Peter Hallberg og
átt tal við hann um starf hans
hér, skoðanir hans á íslandi og
íslendingum og síðast en ekki
sízt um skrif hans um endur-
heimtu íslenzkra handrita úr
sænskum söfnum.
Verður þú ekki var við mikinn
áhuga hjá fólki fyrir að læra
sœnsku og kynnast sœnskum
bókmenntum?
— Jú, áhugi fólks á sænsku
námi er svo geysimikill hér
í Reykjavík um þessar mundir,
að skortur á hæfum sænsku-
kennurum gerir tilfinnanlega
vart við sig. í háskólanum eru
, Peter Hallberg, fil. lic.,
sendikennari Svía við Háskóla íslands
námskeiðunum, Auk þess hefi ég
þar kennslu i sænskum bók-
menntum vegna stúdenta. Svo
hefir í vetur sænsku verið bætt
við námsgreinarnar í NámsfFokk
um Reykjavíkur, og kenni ég þar
samtals um 90 manns sænsku,
sem flestir eru byrjendur.
í fyrravetur flutti ég fyrir-
lestra við háskólann vegna al-
mennings um sænskar bók-
menntir og sænska nútímarit-
höfunda. Síðar um veturinn
flutti ég sams konar fyrirlestra
um Svíþjóð og sýndi með þeim
skuggamyndir. Nú er í ráði, að
ég fari fyrirlestraför til héraðs-
skólanna, og mun ég þá, ef til
kemur, flytja fyrirlestra um Sví-
þjóð, einn á hverjum stað, og
sýna skuggamyndir.
Ég hefði gjarnan kosið að
halda áfram kennslustörfum
mínum hér á landi, en því miður
verð ég líklega að fara til Sví-
þjóðar á næsta sumri til þess
að ljúka við doktorsritgerð, sem
ég hefi undanfarið unnið að,
um sænska Ijóðskáldið Erik Axel
Karlfeldt.
tslendingar eru bókhneigð
þjóð, eins og þú veizt, og ef til
vill hefðu leseftdur Tímans gam-
an af að heyra eitthvað um nú-
tima bókmenntir sœnskar.
— Já, ég hefi orðið. var við
það, að marga íslendinga lang-
ar til að,kynriast sænskum bók-
menntum. Eitt af því fyrsta, sem
ég tók eftir, þegar ég kom hing-
að til lands, var það, hve mikið
hafði verið þýtt á islenzku af
ljóðum Hjalmars Gullbergs. En
eins og íslendingum mun kunn-
ugt, hefir Magnús Ásgeirsson
gert margar ágætar þýðingar á
kvæöum þessa skálds, eins og
á kvæðum margra sænskra
skálda. Ég hefi nú skrifað grein
um íslenzkar þýðingar úr sænsk-
um bókmenntum, og mun hún
birtast í sænsku bókmennta-
tímariti.
Sumir sænskir rithöfundar,
sem við Svíar álítum góða, eru
ef til vill ekki heppilegir sem
lestrarefni handa íslendingum
sem eru byrjendur í sænsku
vegna þess að þeir skrifa þungt
mál. Meðal þeirra sænsku rit-
höfunda, er beztir eru og skrifa
þó létt mál, er Vilhelm Moberg
en hann er lesendum Timaní
i