Tíminn - 24.01.1946, Síða 2

2
rlMPíN, fimmtndaglim 24. janáar 1946
16. blað
Útvarpsræða Pálma Hannessonar
♦
Fimmtudagur 24. §an.
Hræðsla íhaldsins við
B-Iistann vex
Ótti íhaldsim við B-listann er
nú alveg búinn að setja Bjarna
Ben. aí „línunni“. Samkvæmt
samkomulaginu við Sigfús átti
hann ekki að skamma aðra en
kommúnista og Sigfús átti ekki
að skamma aðra en íhaldið.
Þannig átti að láta hina flokk-
ana „detta upp fyrir“, svo að
íhaldið og kommúnistarnir gætu
skipt kjósendunum á milli sín.
Sigfús hefir haldið sinn hluta
af samkomulaginu út í æsar, en
Bjarni er alveg dottinn af „lín-
unni“. í Morgunblaðinu í gær
er öll forustugreinin og heil siða
að auki helguö B-listanum ein-
göngu, en sama og ekkert
minnst á kommúnistana.
í þessum skrifum Mbl. kveð-
ur líka við allt annan tón en
áður. Áður var það álitið nóg
að telja B-listann alveg von-
lausan. Bjarni er nú kominn að
raun um, að þessi áróður nægir
ekki og þess vegna sé nauðsyn-
legt að grípa til áhrifameiri
úrræða. En óttinn og geðæsing-
in gera’ það að verkum, að
Bjarna fatast alveg tökin, og
það verður ljósara miklu fleiri
en áður, hvílík örvinglun
hefir gripið hann.
Forustugrein Mbl. í gær er hið
ágætasta dæmi um þetta. í
fyrri hluta greinarinnar er
reynt að vara borgaralega
menn við því að kjósa B-listann,
því að kommúnistinn Pálmi
Hannesson sé efsti maður hans!
í síðari hluta greinarinnar eru
menn svo varaðir við því að
kjósa listann vegna Pálma
Hannessonar, þar sem það verði
ekki hann, sem muni taka sæti
í bæjarstjórninni, ef listinn sigr-
ar, heldur afturhaldsmaðurinn
Hermann Jónasson!
Geti nokkur röksemdaleiðsla
sýnt örvinglan og vonlausan
málstað, er það tvísöngur sem
þessi!
Bjarni finnur það líka, að ekki
muni þessar „sprengjur“ hans
verða að miklu liði og því er á
öftustu síðu Morgunblaðsins
tekið upp gamla þrautaráðið,
rógurinn um mjólkurmálin í
Reykjavík. Ekki þykir þó hlýða
að bera hann fram í sínu gamla
formi og hafa Morgunblaðið
eitt að vitni. Þess vegna er nú
sjálfum sendiherra íslands í
Washington teflt fram á víg-
völlinn og vitnisburður hans nú
rétt fyrir kosningarnar á að vera
það bjragráð, sem ver íhalds-
meirihlutann falli. En vitnis-
burður sendiherrans er allur á
þann veg, að hver meðalgreind-
ur maður getur lesið það milli
línanna, að það er ekki hinn ó-
pólitíski og hlutlausi embættis-
maður, sem talar, heldur fyrrv.
alþingismaður Sjálfstæðis-
flokksins, sem rennur blóðið til
skyldunnar, þegar hann sér
flokk sinn vera að tapa meiri-
hlutanum í Reykjavík, eins og
líka er álitið. að honum hafi
runnið blóðið til skyldunnar
haustið 1942, þegar íhaldsmenn
létu ekkert ógert til að vinna í
kosningunum á Snæfellsnesi.
Tilraun Thor Thors til að
rétta hlut íhaldsins í mjólkur-
málunum, mun verða betur af-
hjúpuð í næsta blaði. fhaldið
mun ekki græða neitt á hin-
um síendurtekna mjólkurrógi i
þessum kosningum, enda þótt
þessi fyrrv. alþingismaður þess
hafi nú lagt nafn sitt við vissa
þætti hans. Hins vegar mun
(Framhald af 1. siöu)
ið svarar: „Allt er þetta, sem og
annað, sem Þjóðviljinn flytur
þessa daga, marklaust fleipur
móðursjúkra manna, er finna
með sjálfum sér, hvað sem þeir
kunna að láta uppi, að alþýða
manna er að snúa við þeim bak-
inu, hefir fengið skömm á ein-
ræðisdekri þeirra, óheilindum
gagnvart almenningi og hóf-
lausum blekkingum.“
Þá segir Þjóðviljinn, (4. jan.):
„Það er engin lygi svo heimsku-
leg, enginn óhróður svo auvirði-
legur, að það blað (Morgunblað-
ið) flytji ekki lesendum sínum
hann sem heilagan sannleika".
Morgunblaðið kallar sósíalista
„óþjóðlegan eftiröpunarflokk“
og „starblinda stagkálfa kom-
múnismans hér á landi“.
Þjóðviljinn svarar með því að
kalla Sjálfstæðismenn „mæringa
skattsviknu milljónanna“. —
Þegar hallað var að heildsölun-
um, komst Vísir við og spratt upp
með allmiklum vígamóði. Al-
þýðublaðið leikur með, en vegur
nokkuð til beggja handa.
Á síðasta drottinsdegi ársins,
sem leið, birtir lesbók Morgun-
blaðsins langa grein eftir út-
lendan mann um rússneska
kommúnistaflokkinn. Þar segir
meðal annars, að á árunum
1934—1939 hafi „horfið“ fí/io
hlutar þessa flokks, og þar með
flestir þeir, sem stóðu að bylt-
ingunni 1917. Nokkru síðar
kemst Þjóðviljinn þannig að
orði um Morgunblaðið: „Hrifn-
ingin af hinni „djörfu fram-
komu“ Hitlers-stjórnarinnar,
af fangabúðunum, níðingsverk-
unum, morðunum — andar út
úr hverri línu.“
Þannig mætti lengi áfram
halda, en hér verður nú stað-
ar numið. Yfirleitt virðist
Sjálfstæðismönnum veita betur
í sjálfshólinu, en sósíalistum í
skömmunum. Annars má naum-
ast í milli sjá. Ókunnugir menn
mundu nú ætla, að þessir flokk-
ar sælduðu ekki margt saman.
Svo er þó ekki, eins og kunnugt
er. Milli hjaðningavíganna sitja
þeir meir of sáttir saman, eins
og Einherjar í Valhöll forðum.
Formaður Sjálfstæðisflokksins
hefir meira að segja lýst því yf-
ir, að ekki sé unnf að hafa lýð-
ræðisstjórn í landinu, nema með
atbeina sósíalista. Hann virðist
ekki vera lífhræddur, ef hann
trúir Koestler og Morgunblað-
inu? — Það er alltaf munur
að vera maður. — Og meðan liðs-
mennirnir þreyta hina hörðu
baráttu, stíga forystumenn þess-
ara flokka sinn pólitíska vanga-
dans í sölum stjórnarráðsins.
En til hvers er þá þessi leik-
það hjálpa enn betur til að
sýna, hve örvæntingarfullt það
er og hve örðugt því er að
hamla gegn gengi B-listans, að
það skuli hafa gripið til slíkra
úrræða og þeirra, sem nú hafa
verið rakin. Það ómerkir eins
vel og verða má allan fyrri á-
róður þess um vonleysi B-list-
ans, því að það myndi ekki grípa
til slíkra ráða, ef það tryði þeiin
áróðri sjálft.
Sú stefnubreyting Mbl. sein-
ustu daga, að snúa vopnum sín-
um, þótt léleg séu, frá kom-
múnistum að B-listanum, mætti
vera kjósendum örugg sönnun
þess milli hverra aðalbaráttan
stendur. Hún er á milli efsta
manns B-listans og áttunda
manns íhaldsins. Þeir, sem vilja
steypa íháldsstjórninni á
Reykjavíkurbæ úr stóli, geta
bezt náð því marki með því að
tryggja kosningu Pálma Hann-
essonar.
ur gerður? Hann er gerður til
þess að draga athyglina að sér,
en frá málefnunum sjálfum og
yfirgnæfa alla aðra. Hann er
gerður tifþess að skapa æsing-
ar á báða bóga. Og hann er
gerður í trausti þess, að takast
megi að stinga svefnþorn heil-
brigðri hugsun og sjálfstæðri at-
hugun kjósendanna. Vitanlega
streitast þessir flokkar um völd-
in, þrátt fyrir hin pólitísku mök,
er þeir eiga nú. En þeir virðast
treysta því, báðir tveir, að
þessi bardagaaðferð gagni þeim
bezt, að undir merki óhróðurs og
gííuryrða muni þeir sigur vinna.
Hitt er svo annað mál, hvort
kjósendurnir sjálfir vilja viður-
kenna, að þetta sé þeim helzt
að skapi, hvort þeir láti siga
sér í andstæðar, æpandi fylk-
ingar.
En þó að bæjarstjórnarflokk-
arnir deili fast um flesta hluti,
hafa þeir oröið vel ásáttir um
eitt: að dæma Framsóknarmenn
óalandi, óferjandi og óráðandi
öllum bjargráðum. Þeir kalla
okkur utanbæjarmenn og óvini
Reykjavíkur. Minna má nú ekki
gagn gera.
Bjarni heitinn frá Vogi komst
einhverju sinni svo að orði um
samþingismenn sína, að þeir
riðu orðum og orðátiltækjum
eins og prikum aftur og fram
um þingsalinn. Andstæðingum
okkar Framsónarmanna er ekki
ólíkt farið. Sjálfstæðisflokkur-
inn þeysir á þessu fjandskapar-
priki sýknt og heilagt með sósí-
alistana fyrir aftan sig. Og
stundum langar Alþýðuflokkinn
að fá sér svolítinn sprett líka,
og þá er þrímennt aftur og fram
vettvang stjórnmálanna. — Ut-
anbæjarmenn, — óvinir Reykja-
víkur. Með þessum orðum hyggj -
ast þeir að útskúfa okkur út í
hin yztu myrkur. — Og ekki
bregzt þeim rökfimin, blessuð-
um snillingunum, frekar en fyrri
daginn. Fyrst er það auðvitað
mjólkin, — þessi líka mjólk,
bæði lítil og vond og súr og
skítug og alveg kvik af bakter-
íum. — Vitanlega er þetta allt
okkur Framsóknarmönnunum
að kenna, einkum þeim okkar,
skilst mér, sem búa hér í bæn-
um. Við stöndum eins og veggur
á móti öllum þeim tillögum
hinna flokkanna, sem til um-
bóta horfa í þessu mjólkurmáli,
og þær eru nú hvorki fáar né
smáar. Og við erum svo vondir,
að það er okkar helzta unun,
að saklaus börnin í þessum bæ
fái sem minnsta og óhollasta
mjólk, jafnvel okkar eigin börn.
— Þvílíkir menn.
Það er annars undarlegt með
mjólkina, að hún virðist alltaf
versna, þegar líður að kosning-
um, en svo er eins og hún skáni
heldur aftur, þegar kosninga-
hríðin er liðin hjá. — En í al-
vöru talað: Hvernig er þessum
málum háttað, eða skyldum við
ekki eiga okkur neinar máls-
bætur?
Meðferð og sala mjólkur hér
í bænum er í höndum Mjólkur-
samsölunnar, eins og kunnugt
er. í stjórn hennar eiga sæti
fimm menn. Tveir þeirra eru
Sjálfstæðismenn. Mér er kunn-
ugt um, að þeir hafa aldrei gert
ágreining út af meðferð mjólk-
urinnar eða dreifingu, heldur
hefir stjórn Samsölunnar unnið
einhuga. Þessir fulltrúar Sjálf-
stæðismanna hljóta því að vera
seldir í sömu sök sem hinir
stjórnarmennirnir, ef einhver
er. Nú er annar þessara manna
frambjóðandi á lista Sjálfstæð-
isflokksins við þessar kosningar.
Hvernig stendur á því? — Það
stendur þannig á því, að flokk-
urinn trúir ekki sjálfur þessu
hrópi sínu, þó að honum þyki
það nógu gott handa almenn-
ingi og sigurstranglegt í valda-
baráttu sinni hér. — Allir, sem
líta hleypidómalaust á mála-
vöxtu, hljóta að sjá, að það er
ekki vandalaust að sjá bæjar-
búum fyrirmjólk og viðurkenna,
að það hafi verið óvenju örðugt
á síðustu árum. Bærinn vex ört,
eins og siðar mun sagt. Þess
vegna hefir stöðugt orðið að
stækka mjólkursölusvæðið og
lengja aðflutningsleiðirnar. Vit-
anlega bætir það ekki mjólkina.
En bærinn þarf sína 30000 lítra á
hverjum degi, það er nyt úr 4000
kúm. Með geldneytum þarf því
um 5500 nautgripi til þess að
framleiða neyzlumjólk handa
bænum, auk þess, sem framleitt
er í bæjarlandinu sjálfu. —
Þessi stofn þarf mikið land,
mikla hirðingu og umönnun. Og
oft er það ærnum erfiðleikum
ttundið að koma mjólkinni á
markaðinn hér. — Önnur afleið-
ing af vexti bæjarins er sú, að
mjólkurstöðin hefir orðið of lítil.
En vélarnar hafa úrelzt og ekki
fengizt nýjar meðan á stríðinu
stóð. Andstæöingarnir kenna þó
ekki stríðinu um þetta, ekki
stjórn samsölunnar í heild,
heldur Framsóknarmönnum
einum. Þeir áttu að fá vélarnar
smíðaðar meðan á stríðinu stóð,
svo að þær væru tilbúnar nú.
— En leyfist mér að spyrja. —
Voru ekki togararnir orðnir dá-
lítið gamaldags fyrir stríð —
Voru þeir ekki kallaðir ryðkláf-
ar af sjálfum Ólafi Thors? Því
voru ekki pantaðir nýir togarar
meðan á stríðinu stóð? Komu
Framsóknarmenn í veg fyrir
það? —
Vatn er ennþá mikilsveröara
en mjólk. En hvernig er háttað
með það? Hafa bæjarbúar alltaf
nóg vatn? — Síður en svo, því
miður. í sumum hverfum bæj-
arins geta menn naumast þvegið
sér um hendurnar né notað
vatnssalerni sín eftir miðjan
dag. Hverjum er þessi vatns-
skortur að kenna? Það skyldi þó
aldrei vera, að „vinir bœjarins“
ættu þar einhverja sök? Þannig
eiga ýmsir högg í annars garði,
ef að er gáð. —
Það skal fúslega viðurkennt,
að húsmæður hér í bæ hafa orð-
ið fyrir ýmiss konar óþægindum
af því, að sölumjólk hefir verið
minni eða verri en vera skyldi,
einkum geymist hún illa á
sumrin og verður oft ónóg að
haustinu, þegar kýr geldast.
Þessi óþægindi valda óánægju,
sem alið er á sýknt og heilagt í
pólitísku skyni. Hitt er látið
liggja í þagnargildi, að víðar er
pottur brotinn. Eða hvernig er
háttað um fiskinn í þessum
mikla útgerðarbæ? Er alltaf nóg
aí'honum, — og er svo vel meö
hann farið, að ekki mætti betur
verða? Það hefir enginn sér-
fræðingur tekið sér fyrir hendur
að telja bakteríurnar í fiskinum,
— og engum er um kennt þó
að hann fáist ekki. Þess vegna
er ekki kvartað. — En um
mjólkina gegnir öðru máli. Ef
eitthvað skortir á magn henn-
ar eða gæði, er það þegar til-
kynnt á strætum og gatnamót-
um. Sem betur fer mun bráð-
lega rakna úr um mjólkur-
vinnsluna hér. Nýtt stórhýsi
hefir verið reist fyrir mjólkur-
stöðina, og von er nýrra véla
af fullkomnustu gerð innan
skamms. — Það yrði heldur
skarð fyrir skildi hjá andstæð-
ingunum, ef þá vantaði nöldrið
sitt við næstu kosningar. Von-
andi leggst þeim eitthvað til, því
að viljinn dregur hálft hlass. —
Og svo eru heldur ekki talin enn
öll hin miklu rök, er þeir færa
fyrir óvináttu okkar Framsókn-
armanna í garð Reykvíkinga.
Til dæmis eigum við að hafa
verið hatramir á móti hitaveit-
unni allt frá öndverðu. Jú, ég
man til þess, að sumir vildu upp-
haflega láta rannsaka jarðhit-
ánn víðar en á Reykjum áður
en hafizt væri handa um hita-
veituna, til dæmis í Henglinum
og Krísuvík. Þetta þótti Sjálf-
stæðismönnum hin mesta fjar-
stæða og fjandskapur í þá daga.
Nú státar það stóru letri í fyrsta
lið kosningaloforða þeirra, — og
Gísli Halldórsson, verkfræðing-
ur, sem manna mest gagnrýndi
hitaveituna þá af þessum ástæð-
um, er nú orðinn „hvítari en
snjór“ og kominn í álitlegt sæti
á framboðslista fíokksins. Og svo
var það einhver blessaður bor,
sem átti að fá frá Svíþjóð eða
Þýzkalandi, — ég man ekki, satt
að segja hvort heldur var, nema
Framsóknarmenn í ríkisstjórn-
inni þóttu verða eitthvað sein-
ir til að veita innflutningsleyfi
fyrir þessum bor og töfðu með
því hitaveituna alveg hræðilega.
Hinu er minna flíkað, að hita-
veitann tafðist af þeim ástæð-
um, að bærinn vildi ekki biðja
þessa sömu stjórn um ríkis-
ábyrgð á hitaveituláni fyrr en
í fulla hnefana. i
Og loks er því haldið fram, að
húsnæðisleysið hér í bænum
stafi af því, aö Framsóknarmenn
hafi ekki leyft innflutning á
byggingarefni meðan þeir réðu
yfir viðskiptamálunum. En eftir
á að hyggja. Lýsti borgarstjór-
inn því ekki yfir einu sinni í
haust, að fyrir ófriðinn hefði
byggingarefni ekki skort hér,
svo að jafnvel hefðu íbúðir í
bænum staðið auðar í stríðs-
byrjun? Jú, hann gerði það 20.
september.
Hér í bænum er þvi haldið
fram, að við séum utanbæjar-
menn og óvinir Reykjavíkur. En
þegar kemur út um land er fólk-
ið varað við að greiða okkur at-
kvæði af því að við séum Reyk-
víkingar. Það er þetta, sem við
köllum tvísöng.
Það er alls ekki á neinn hátt
fjandskapur við Reykjavík, þó
að gagnrýnt sé sitt hvað, sem
hér fer fram. Það er ekki fjand-
skapur við Reykjavík, þó menn
hafi ekki öðlazt þá trú, að nú-
verandi borgarstjóri sé sá, sem
koma skal. Og það er ekki fjand-
skapur við Reykjavík, þó að
menn unni öðrum landshlutum
sama réttar sem henni. Undan-
farið hefir Reykjavík vaxið óð-
fluga og aldrei meira en einmitt
nú. Sjálfstæðismenn segja, að
það sé þeirra stjórn að þakka,
en hinir lítið trúuðu telja til
þess aðrar orsakir: fjölmenni,
skemmtanir, margháttuð lífs-
þægindi, setuliðsvinnu og margt
fleira. Síðustu 10 árin hefur íbú-
unum fjölgað um full 10 þúsund
eða meira en nemur íbúatölu
Akureyrar og Hafnarfjarðar
samanlagt. En af þessari fjölg-
un koma rúm 3400 eða meira en
nemur allri mannfjölgun lands-
ins, á tvö síðustu árin, og má ef
til vill marka af því, hvert
stefnir.
Þessi mikli vöxtur bæjarins
veldur röskun á öllu þjóöfélag-
inu, en hagur bæjarfélagsins af
því virðist meira en vafasamur.
Ein afleiðing þess sýnist vera
sú, að allt skipulag bæjarins fer
í hálfgerðum handaskolum. Allt
verður of lítið á stuttri stund,
líkt og fermingarföt á unglingi.
Heil bæjarhverfi byggjast á ör-
fáum árum, án þess, að unnt
sé að láta þeim í té þau þæg-
indi, sem aðrir njóta. En hversu
mikið, sem byggt er, sér aldrei
fram úr húsnæðiseklunni. Alltaf
búa einhverjir í óhæfum vistar-
verum, og alltaf er krafizt nýrra
ög nýrra húsa. — Ég efast ekki
um, að yfirvöld bæjarins vildu
fegin ráða fram úr-þessu vanda-
máli, ef þau gætu. En það virðist
vera þeim um megn. Þau virð-
ast aldrei geta gefið sér tóm til
þess að athuga málið í heild,
heldur láta hverjum degi og ári
nægja sína þjáning. Að minnsta
kosti ber heildarsvipur bæjarins
fremur vott um óðaönn og
handahóf en yfirsýn og sam-
fellt skipulag. — Hve langt á
þessi þróun að ganga? Á að
stefna að því, að sveitir og
sjávarþorp tæmist, en íbúar
þeirra flytjist hingað? Á að
stefna að því, að hér vaxi upp
lítið borgríki í einu horninu á
stóru, litt numdu landi?
Sumir kunna að svara þessu
j átandi. Ég geri það ekki af þeim
ástæðum, sem nú skal greina:
1. Menning þjóðarinnar hefir
frá öndverðu verið tengd við
landbúnað og dreifbýli. Oss hef-
ir ekki tekizt enn að skapa hér
i landinu trausta og þjóðlega
borgarmenningu. Meðan svo
stendur, mun oss hollast að búa
enn um sinn við brjóst íslenkzr-
ar náttúru, þeir sem það geta,
líkt og forfeður vorir' hafa gert,
og varðveita menningu þeirra
sem bezt. Hitt er annað mál, aö
það er óvéfengjanlegt hlutverk
Reykjavíkur að reyna að skapa
hér þá borgarmenningu, sem ég
gat um áðan: iðnmenningu,
verzlunarmenningu og sambýl-
ismenningu. Og hver einasti ís-
lendingur hlýtur að óska þess,
að henni takist þetta sem fyrst
og sem bezt.
2. Eru afkomuskilyrði hér i
bænum ekki svo traust að þeirra
vegna geti talizt æskilegt, að
þorri þjóðarinnar flytjist hing-
að. Iðnaður og verzlun eru ekki
einhlítir atvinnuvegir, heldur
hvíla þeir á framleiðslu útflutn-
ingsverðmætanna, einkum fisk-
veiðunum. En hér er dýrt að
lifa. Það virðist kosta furðu-
lega mikið fé að dreifa vörun-
um hér um Seltjarnarnesið, og
borgarar bæjarins greiða þunga
skatta til iðnaðar og verzlunar,
án þess að vita af. Þess vegna
þurfum við hátt kaup, sem þó
verður mörgum laust við hend-
ur. En ef svo skyldi fara, að út-
gerðin geti ekki borið kaup-
gjaldið, þá gapir við atvinnu-
leysi, erjur og hver veit hvað,
jafnvel alvarlegustu átök milli
flokka og stétta. Þeir, sem telja
sér hag í slíku, vilja vitanlega
stefna sem flestum hingað. Hin-
ir láta sér hægar. — Og almenn-
ingur, hinn mikli þolandi allra
tíma, hann á mest á hættu, en
þar næst þjóðfélagið sjálft.
3. Er svo það, að við getum
tæplega vænzt þess, að fá einir
að ráða yfir landinu til lang-
frama, nema við byggjum það
og hagnýtum náttúrugæði þess
öll til lands og sjávar.
En nú munið þið spyrja: Hvað
er maðurinn að fara? Hann ætl-
ar þó líklega ekki að meina
fólki að flytjast til bæjarins?
Nei, vissulega ekki. Ég mundi
ekki vilja það, þó að ég gæti.
Og ég hefi meira að segja ekkert
á móti því að Reykjavík eflist
og vaxi. En ég vil, að hún vaxi
í eðlilegu samræmi við aðra
hluta landsins. Ég ann henni
vel allra þeirra þæginda og
(Framhald á 3. síöu).