Tíminn - 16.04.1946, Blaðsíða 3

68. blað
TÍMIM, þriðjudagiiin 16. april 1946
8
ÞEIR, SEM LESIÐ HAPA höfuð-
málgögn stjórnarflokkanna að undan-
förnu, hljóta að hafa veitt athygli í-
skyggilegu fyrirbæri í íslenzkri stjórn-
málabaráttu — fyrirbæri, sem mér er
óhætt að segja, að sé einsdæmi hér á
landi eða því nær einsæmi. Á ég þar
við getsakir þær um manndrápshug,
sem Þjóðviljinn hefir hvað eftir ann-
að borið á brýn samstarfsmönnum
kommúnista í báðum hinum stjórnar-
flokkunum. Pyrst í stað voru þessar
morðhugleiðingar látnar vera bundn-
ar við einstaka menn, en nú nýlega
hefir þetta aðalmálgagn kommúnista
á íslandi fært sig upp á skaptið og
fullyrt, að starfsmenn við stærsta
blaðið í Reykjavík ali þann draum að
hengja þúsundir íslenzkra borgara.
Hlutlausír menn hljóta þó að fella
þann úrskurð, að grein sú í Morgun-
blaðinu, sem látið er heita, að sé or-
sök þessarar ályktunar, gefur alls ekki
tilefní til hennar. Hér hlýtur því eitt-
hvað annað að búa bak við. Hvemig
í ósköpunum stendur á því, að annað
eins skuli vera skrifað og látið á
þrykk út ganga? Að vísu hafa menn
ýmsu vanizt um orðbragð úr þessari
átt. En flestum mun .hafa fundizt
mælirinn fullur með öllum landráða-
brigzlunum, sem sífellt hefir klingt að
undanförnu.
HÉR SKAL EKKI leitast við að
geta í hug þeirra manna, sem nú
virðast helzt hugsa sér að ganga út
í kosningabaráttuna í vor með bessa
manndrápssvipu reidda um öxl. Það
væri líka erfitt fyrir venjulega menn,
því að sanntrúaður og innlifaður
kommúnisti virðist hrærast í öðrum
heimi og telja sér annað og fleira
leyfilegt en þeir, sem byggja siðfræði
sína á lýðræðislegum grunni. En á
það má benda, að blöð kommúnista
munu nálega ein um þá kröfu, að
mönnum skuli „ekki þolað“ að segja
það, er þeim býr í brjóstj, og alger-
lega ein um það að krefjast ,hrein-
gerninga" þeirra og „útrýmingar",
sem þeim eru svo mjög munntamar.
Vonandi eru þetta aðeins innihalds-
laus hreystiyrði manna, f.em vita sig
friðhelga við mannfrelsi hins lýðræð-
islega skipulags. En eigi að siður segir
hinn andlegi sori til sin. Við honum
ber öllum að gjalda varhuga, hvar
sem hann nær að festa rætur. Það er
öllum nauðsyn, en lítilli þjóð, sem
byggir tilverurétt sinn fyrst og fremst
á andlegri menningu sinni, er það
höfuðnauðsyn. Nú eru válegir tímar
og umrótssamir, eins og von er til í
kjölfar ægilegrar heimsstyrjaldar, og
hættan á sýkingu viðnámslítilla ein-
staklinga meiri en elia. Hinni and-
legu spiliingu má líkja við hættulega
farsótt, er menn_verða að forða sér og
sínum frá með fyllsta hreinlæti. And-
legt hreinlæti þjóðarinnar er bezta
vörnin gegn sorakenningum þeirra,
sem orðið hafa sýkinni að bráð.
ÞAÐ MÁ- HEITA, að innbrot séu
nú framin á hverri nóttu hér í bæ —
stundum mörg samtímis. Oftast eru
hér að verki unglingar eða jafnvel
börn. Þetta hefir að vonum vakið mik-
ið umtal, og hefir víða verið leitað or-
sakanna til þessara ömurlegu stað-
reynda. Almennt agaleysi, drykkju-
skaprn-, slaklegar uppeldisaðferðir for-
eldra, skortur á hollum skemmtunum
og verkefnum handa unglingum i
tómstundum sínum — allar þessar á-
stæður hafa verið nefndar og ýmsar
fleiri. Ég vil leyfa mér að bæta hér
einni við — orsök, sem ekki hefir ver-
ið drepið á í þessum umræðum.
I
ÞESSI SÍÐUSTU MISSERI hafa
átt sér stað einhver stærstu fjársvik,
sem dæmi er um á íslandi. Ég á þar
við heildsalamálin. Einstakir menn
hafa orðið sannir að því að hafa
dregið hundruð þúsunda í sinn vasa
á ólöglegan og óviðurkvæmilegan
hátt. Þjóðin hefir borgað brúsann.
Flest þessara mála, er uppvís hafa
orðið, hafa að vísu komið til dóms —
en þó ekki öll. Hinir seku hafa verið
dæmdir til þess að endurgreiða þær
upphæðir, sem þeir hafa sannanlega
dregið sér ólöglega, og auk þess all-
háar sektir. En að öðru leyti hafa þeir
engan hnekki beðið. Þeir hafa jafn-
vel verið erindrekar þjóðarinnar í við-
skiptamálum á erlendum vettvangi,
eftir að brot þeirra urðu uppvís. Er
það að ólíkindum, þótt þetta hafi ill
áhrif á vanþroska fólk? Geta ekki
læðst að snauðum unglingum, sem
orðið hafa úti á hjarni lífsins, hugs-
anir sem slíkar: Þarna eru finir og
voldugir menn, sem hafa féflett al-
þýðu landsins um milljónir króna og
lifa við allsnægtir undir vernd vald-
hafanna — er það verri glæpur, þótt
ég hnupli frá þeim fáeinum krónum?
MÉR DETTUR EKKI í HUG að
halda þvi fram, að þetta sé eina á-
stæðan til þess auðnuleysis, sem fjöl-
margir unglingar í Reykjavík hafa
ratað í — sjálfsagt ekki einu sinni
meginástæðan. Það leggst margt á
eina sveif um ógæfu þelrra. En ekki
er óeðlilegt, þótt spurt sé, hvort
þetta sé ekki. eitt af mörgu. Þar ber
þá þjóðfélagið sína sök gagnvart þess-
um afvegaleiddu unglingum — eins og
í fleiri efnum.
Grímur í Görðunum.
HANS MARTIN:
SKIN OG SKÚRIR
„Hefir þú ekki annað til málanna að leggja?“ spyr Wijdeveld
háðslega.
„Aðeins eitt — og það liggur í rauninni mjög beint fyrir: Láttu
mig fá minn arfahlut — og þá skal ég sjálfur sjá mér farborða,
það sem eftir er ævinnar.‘.‘
Wijdeveld færir sig nær honum. “Þinn arfahlut? Ég veit ekki
betur en við séum ennþá tórandi, bæði ég og móðir þín. Þú
harmar það kannske, en það breytir ekki staðreyndum. Ef þú
hefðir lesið lögfræðibækurnar af dálítið meiri gaumgæfni, myndir
þú vita, að þú átt ekki tilkall til arfs fyrr en foreldrar þínir eru
fallnir frá.“
„Ég var að fara fram á, að þú keyptir mig út.“
„Að ég keypti þig út?“
„Já, að þú keyptir mig út úr útgerðarfyrirtækinu.“
„Ég þarf tæpast að kaupa þig út úr fyrirtæki, sem þér hefir
aldrei leyfst að koma nálægt. Skilurðu það? Sonur bóndans hérna
fyrir neðan vildi fá peninga til þess að kaupa jörð. Bóndinn
sagðist ekki reyta af sér garmana fyrr en hann leggðist til hvíld-
ar. Ég ætla ekki að láta þig slíta af ipér garmana fyrr en ég
leggst fyrir . .. . þó að þú sért þegar búinn að draga álitlegar
fúlgur úr hendi minni. Veiztu það, að ég hefi orðið að borga
áttatíu og fimm þúsund gyllini fyrir iðjuleysi þitt og ólifnað
síðustu þrjú árin? Þú, sem fengið hefir þúsund gyllini á mánuði,
hefir safnað skuldum í stórum stíl. Er þér orðið ljóst, hvernig
þú hefir stráð kringum þig annarra fjármunum og hvers vegna
það er, að ég tel mér ekki leyfilegt að láta þig halda lengur áfram
á sömu braut? Við gerðum með okkur sáttmála. Þú áttir að ljúka
prófi í nóvembermánuði. Það var síðasta tækifærið, sem þér var
veitt til þess að bæta^fyrir gamlar syndir og vanrækslu. Þú hefir
látið það ganga þér úr greipum. Og nú þykist ég með fullum rétti
vísa öllum ásökunum af þínum munni heim til sín aftur. Þú hefir
valdið mér miklum vonbrigðum. Þú ert lúpumenni — ég segi
það enn einu sinni. Þú færð arfahlut þinn, þegar tími er þil þess
kominn. En hversu mikill hann kann að verða — það get hvorki
ég né aðrir sagt nú. En því heiti ég þér, að þú skalt fá að bíða
eftir honum og það lengi. Og svo burt með þig .... a j o* ....“
„Má ég tala við þig, mamma?“
„Ég má nú bara ekki vera að því sem stendur, drengur minn.
Ég ætla að spila bridge í kvöld og á að vera komin klukkan
níu.“
„En ég verð að fá að tala við þig.“
„Hvað hefir komið fyrir? Þú ert eitthvað svo alvarlegur í
bragði.“
„Ég féll á prófinu í Leiden.“
„Reyndu það bara aftur.“
,JÉg fæ það ekki — það er einmitt meinið. Pabbi vill láta mig
hætta náminu.“
Móðir hans lætur kambinn og» burstann á snyrtiborðið og snýr
sér að honum.
„Og hvað vill hann þá?“ *
„Ég á að fara að vinna fyrir mér — við skrifstofuvinnu hjá
honum — eða eitthvað annað. Hann segist skuli borga mér tvö
hundruð gyllini á mánuði.“
* Ajo = fljótt (malajíska).
ingu á jörðunni og hefir hann
búið þar síðan og börn hans. Þá
barst Pétri sú frétt að hálf
jörðin Stakkar á Rauðasandi
væri föl til kaups, festi hann
kaup á jörðinni og tók hana það
vor til ábúðar og eignaðist hana
síðar alla. Þar bjó hann síðan
um langt skeið unz hann af-
henti jörðina i hendur Jóni syni
sinum.
Börn áttu þau hjón sex er
upp komust og eru þau þessi:
Þördís, átti Daníel Danielsson,
þau bjuggu að Valdarási 1 Víði-
dal og síðar að Þórukoti I sömu
sveit, eiga uppkomin börn. Þór-
dis lézt síðastliðið haust. Guð-
jón, sjómaður, búsettur í
Reykjavík, kvæntur Kristínu
Stefánsdóttur og eiga þau börn
uppkomin. Kristín, ógift heima
á Stökkum, Valborg átti Stef-
án Ólafsson bónda á Hvalskeri,
bróður Sigurjóns Á. Ólafssonar
alþingismanns; Stefán er látinn
fyrir þremur árum, en Valborg
býr þar með börnum þeirra.
Hólmfríður er gift Gísla Ólafs-
syni Thorlacius, þau hafa búið
í Bæ á Rauðasandi en fluttu á
næstliðnu ári til Reykjavíkur,
eiga eina dóttur uppkomna.
Yngstur barna Péturs var Jón
er tók við búi á Stökkum af föð-
ur sínum. Hann var kvæntur
Sigríðí Ólafsdóttur frá Brekku
á Rauðasandi. Jón var mikill
athafna- og dugnaðarmaður og
drengur hinn bezti. Hafði hann
gert miklar, framkvæmdir á
Stökkum og skpílað furð'ulega
stóru dagsverki, er hann lézt
vorið 1943 úr krabbameini, rúm-
lega fjörutíu og sex ára að aldri.
Ekkja hans býr á Stökkum með
tveimur börnum þeirra, pilti og
stúlku á æskuskeiði; heitir
drengurinn Pétur og er hann sá
fimmti í röðinni, svo vitað sé, í
beinan karllegg, er ber það
nafn, — og þó á þann veg að
Jóns nafn er ætíð í milli.
Þetta er í stuttu máli saga
Péturs frá Stökkum, um leið og
segja má, að það sé saga alls
þorra íslenzkra alþýðumanna.
Uppeldi við skort og fátækt og
síðan ævilöng barátta fyrir sér
og sínum, við svo erfið kjör, að
á ýmsu veltur hvort haft hefir
verið til hnífs og skeiðar. Þann-
ig líður ævin til elli.
Pétur var mjög lágur vexti en
þykkur um brjóst og herðar og
hnellinn. Hann var orðlagður
frískleikamaður og fjörmaður
og undrasnar í hreyfingum.
Hann var skjóthuga, ör og létt-
ur í skapi. Svipurinn var djarf-
ur. og heiður, brúnirnar skarp-
ar og loðnar, augun hvöss og
hrein, kinnarnar rjóðar og
hraustlegar, munnbragðið létt
en þó festulegt, viðmótið æsku-
lega barnslegt og hispurslaust.
Málfar og hugsun var hiklaust
en um of skjótgripið sökum ör-
leika. Næmi og minni var mik-
ið og furðulega öruggt. Þannig
kom Pétur mér fyrir sjónir, er
ég sá hann í fyrsta sinni sjötíu
og sex ára gamlan, og þessum
einkennum hélt hann allt til
enda.
Þegar svo var komið högum
Péturs, að hann hætti búskap
á Stökkum hátt á sjötugsaldri,
má ætla, að hann hefði tekið
þann kostinn sem venjulegastur
er, að setjast i hornið hjá börn-
um sinum og hafa fátt um sig;
en það var Pétri ekki að skapi.
Hann hafði alltaf haft sterka
löngun til umbreytinga, og nú
er hann var ekki lengur bund-
inn af búsumstangi, gafst hon-
um tækifæri til að kanna nýja
hluti og reyna athafnalöngun
sína á öðrum sviðum. Hann
tók því að fást við barnafræðslu
á vetrum, fyrst í nágrannasveit-
um, Patreksfirði og Arnarfirði,
og síðar í Tungusveit og Kald-
rananesshreppi á Ströndum.
Jafnframt því tók hann að
skrifa niður fróðleikspistla; ým-
ist æskuminningar eða sagnir
frá Breiðafirði. Sagði hann mér
sjálfur, að fyrstu tilraunir sín-
ar í þessa átt hefði hánn ekki
hafið fyrr en hann var kom-
inn yfir sjötugt. Þannig hófst
nýtt líf í þessu lífi fyrir Pétri
frá Stökkum, sem barnakennara
og rithöfundi þjóðfræða. Þann-
ig leið áttundi áratugurinn: við
heyskap heima á Stökkum á
sumrin og við barnakennslu og
ritstörf á vetrum. Þegar hann
var áttræður, sagði hann lausu
kennslustarfi því, er hann
hafði á hendi haft um nokkur
ár í nyrðri hluta Kaldrananes-
hrepps. Þá vildi hann ekki etja
kappi sínu lengur á" þeim vett-
vangi, enda fann hann þá orðið
til þess að hann væri að byrja
að þreytast; ætlaði hann að láta
sér það nægja níunda tuginn
að dútla við að rita æviminn-
ingar sínar og fleira þess hátt-
ar, en á það er nú endi bundinn
áður en varði og þó ekki vonum
fyrr.
Það sem liggur eftir Pétur frá
Stökkum á prenti er ekki ýkja-
mikið. Nokkrir þættir í blöðum
og tímaritum, svo sem sunnu-
dagi|3laði Vísis, tímariti Breið-
firðinga og víðar, — að ógleymd-
um þætti hans í ritun Barð-
strendingabókar. Þessir þættir
eru ritaðir á hreinu og látlausu
máli, eins og það lifir á vörum
greindra og athugulla alþýðu-
manna. Hann var einnig hag-
mæltur og höfðu birzt eftir hann
kvæði í blöðum og tímaritum
undir dulnefni. Þá er enn ótal-
ið það, er hann taldi sitt höf-
uðverk, en því hafði hann lok-
ið á síðastliðnu ári; það er
Strandamannabók. Er ráðið að
hún komi út á næstkomandi
hausti, en ekki fékk hann að
lifa það að sjá útkomu hennar.
(Framhald á 4. síöu).
Jarðarfö r
Uunar Benediktsdóttur Bjarklind
fer fram frá Fríkirkjunni í Reykjavík, miðvikudaginn h.
17. þ. m. kl. iy> — eitt og hálf — að lokinni kveðjuat-
höfn á heimili hennar, Mímisvegi 4.
Jarðað verður í Fossvogskirkjugarði. Athöfninni í kirkj-
unni verður útvarpað.
Eiginmaður, börn, tengdadóttir og sonarsonur.
Hugheilar þakkir fœri ég forstjóranum .og .starfsfólkl
Sambands ísl. Samvinnufélaga fyrir þá rausnarlegu pen-
inga-gjör, sem þið færðuð mér, þó vil ég sérstaklega þakka
herra Sigugrími Grlmssyni verkstjóra fyrir alla vinsemd
og vinarhug í minn garð.
Guð launi ykkur öllum.
Vlvilstöðum, 12. april 1946.
BALDUR GUÐMUNSSON.
Breiðfirðingafélagið
Breiðfirðingalieimilið h. f.
Vígslufagnaður
Breiðfirðingaheimilisins fer fram 24. þ. m., — síðasta
vetrardag — og hefst kl. 8yz síðdegis.
HÁTÍÐAFUNDIR \
1 Breiðfirðingafélaginu verða haldnir föstudaginn 26.
og laugardaginn 27. þ. m., og hefjast þeir einnig kl.
8 y2 síðdegis.
Félagsmenn geta fengið aðgöngumiða í skrifstofu félags-
ins kl. 1—7 daglega, alla virka daga til páska, meðan hús-
rúm leyfir.
Sýnið félagsskírteini 1946.
ForstöðSunefndin
• I

FyrirÍLggjandi:
Mikið úrval af dömutöskum, hliðartöskum, í 6 litum,
tízkusnið. Skjalatöskur, vandaðar, tví- og þrí-hólfa, ferfta-
töskur, sérlega hentugar til bílferðalaga, 8 gerðir og stærð-
ir, margir litir. Mjög mikið af alls konar smávöru, svo sem:
púðurdósir, leðurklæddar, 3 teg. Saumakassar, leður-
klæddir, 4 stærðir, margir litir. Silkisnúrur og borðar, 4 teg.,
myndaramma. — Ýmsar plastic—vörur. Höfuðklútar, nær-
föt kvenna, leikföng o. m. fl.
Kaupmenn! Kaupfélög! Sendum gegn eftirkröfu um
allt land.
Verksmiðjan Merkur h.f.
::
♦♦
::
♦♦
::
::
i
H
H
1
Ægtsgötn 7.
Sími 6586.
verða lokaðir
m
laugardaginn fyrir páska
Athygli skal vakin á því, að víxlar sem falla í gjalddaga
þriðjudaginn 16. apríl, verða afsagðir miðvikudaginn 17.
apríl, séu þeir eigi greiddir eða framlengdir fyrir lokunar-
tíma bankanna þann dag.
Landshanki íslands.
Bisnaöarbanki fslands.
Útvegshanld íslands h. f.
Listsýning
Barböru og' Magnúsar Árnasonar
í Listamannaskálanum. Síðasti dagurinn. Opið til kl.
10 1. kvöld.