Tíminn - 25.04.1946, Page 2

2
TÍMINN) fjmmtiidaginn 25. aprfl 1946
72. blað
Fyrirkomulagið á niður-
greiðslu kjötverðsins
IVefndarálIt Skúla Guðmiuidssouar
Tíminn birtir hér nefndarálit Skúla Guðmundssonar um
frumvarp til laga um áhrif kjötverðs á framfærsluvísitölu. Rekur
hann þar alla þá hlægilegu skriffinnsku, er viðhöfð hefir verið
um greiðslu kjötstyrksins svokallaða, misrétti það, sem í þessum
iögum felst, og smíðagalla þá, sem voru á bráðabirgðalögunum
um þetta efni og frumvarpinu eins og það var lagt fyrir þingið. —
Nú hafa stjórnarflokkarnir á þingi samþykkt frunivarpið endan-
lega, þó með nokkrum breytingum. Þannig hefir verið sett undir
þann leka, að aðeins skuli endurgreiddur neytendpm mismunur á
vísitöluverði og útsöluverði nýs kjöts. Lögin gilda til haustsins, og
afgang kjötstyrksins á að greiða í einu lagi í stað ársfjórðungslega,
eins og stjórnarvöldin virtust hafa hugsað sér.
Bændastéttin
og alþingi
Alþingi það, sem nú er að
ljúka störfum, heflr á margan
hátt verið athyglisvert fyrir
bændur landsins.
Þingið hefir sett lög um bún-
aðarráð, þar sem ákveðið er, að
nefnd, sem landbúnaðarmála-
ráðherra skipar, skuli hafa öll
völd í verðlagsmálum landbún-
aðarins. Stéttasamtök bænda
skuli engu ráða á því sviði.
Þannig verða stéttasamtök
bænda einu stéttasamtökin, sem
eru með öllu* áhrifalaus og ó-
myndug í launamálum stéttar-
innar, Meðan þessi tilhögun
helzt, eiga bændur allt sitt und-
ir náð og miskunn ríkisvaldsins.
Þingið hefir breytt lögunum
um búnaðarmálasjóð á þann
veg, að Búnaðarþing má ekki
lengur ráðstafa sjóðnum eins og
heildarhag bændastéttarinnar
og samtökum hennar kemur
bezt, heldur skal skipta fénu
milli búnaðarsambandanna
eftir því, sem greitt hefir verið
í sjóðinn á hverju félagssvæði.
Með þessu er girt fyrir, að sjóð-
urinn geti orðið heildarsamtök-
um bænda til eflingar. Með þessu
hefir bændastéttin ein allra
stétta verið svipt valdi til að ráð-
stafa eigin sjóði, eins og hún
sjálf óskar.
Þingið hefir fellt þá tillögu,
að afurðaverðið skuli byggjast
áfram á grundvelli sexmanna-
nefndarinnar, svo að bændum
verði tryggð svipuð kjör og öðr-
um vinnandi stéttum. Með því
hefir það ótvirætt sagt, að það
ætli bændum önnur kjör og lak-
ari.
Þingið hefir fellt þá tillögu,
að landbúnaðinum sé veitt sams
konar útflutningsábyrgð og það
hefir veitt sjávarútveginum.
Með því hefir það-tekið af allan
vafa um, að það ætlar landbún-
aðinum minni rétt og lakari að-
búnað en öðrum atvinnuvegum.
Alþingi hefir og höggvið í
þennan sama knérunn með
mörgum öðrum hætti. Það hefir
sett ný lög um skerðingu kjöt-
styrksins, sem beinlínis miða að
því að draga úr kjötsölunni, þótt
það komi kannske ekki verulega
að sök á þessu ári. Söm er gerð
þingsins samt. Það hefir stung-
ið mesta stórmáli landbúnaðar-
ins, jarðræktarfrv., undir stól.
Það hefir spillt raforkulögun-
um þannig, að vafasamt
er, að þau hafi nokkra
þýðingu fyrir sveitirnar. Það
hefir svæft frvv um ræktunar-
sjóð, sem miðaði að því að koma
fótum undir ýmsan iðnað í þágu
landbúnaðarins. Á sama tíma ver
það tugum og hundruðum milj.
kr. til annarrar starfrækslu, m.
a. til að koma upp útlendinga-
gistihúsi.
Þannig hefir Alþingi þetta
stefnt markvisst að því að
þrengja kost og rétt bænda og
gera þá að hornrekum þjóðfé-
lagsins.
En það er samt einn kostur
við þetta þing. Það er að renna
skeið sitt á enda. Eftir rúma
tvo mánuði á a-ð velja nýtt þing.
Ef bændur senda aftur á þing
þá menn, sem nú hafa gengið
gegn málum þeirra eða veita
forkólfum Sjálfstæðisflokksins
og kommúnista stuðning á einn
eða annan hátt, mun það verða
þinginu aukin hvatning til að
ganga enn meira á hlut bænda.
Bændur festa þá við sig það álit,
Frumvarp þetta var upphaf-
lega samhljóða bráðabirgðalög-
um, sem út voru gefin hinn 29.
september á næstliðnu ári. Ekki
verður sagt, að það hafi siglt
Jhraðbyri gegnum löggjafarsam-
komuna. Það var tekið til 1.
umræðu í efri deild 8. okt. 1945*
en er nú, meira en hálfu ári síð-
ar, eigi komið lengra áleiðis en
svo, að fyrstu umræðu um það í
neðri deild er lokið.
Með útgáfu þessara bráða-
birgðalaga hefir ríkisstjórnin
tekið upp nýja aðferð við nið-
urgreiðslu á kjötverði úr ríkis-
sjóði. Áður hefir þessu verið
hagað svo, að ríkissjóður hefir
greitt þeim verzlunum, er kjöt
selja, nokkurn hiuta af verði
þess. Þetta er einfalt og auðvelt
í framkvæmd. Þannig hefir
einnig verið hagað niðurgreiðslu
á mjólkurverði og er enn. Um
leið og þessi fyrirkomuiags-
breyting á niðurgreiðslu kjöt-
verðsins var gerð, var nokkur
hluti neytenda útilokaður frá
því að fá niðurgreiðslurnar úr
ríkissjóði. Eru það m. a. þeir,
sem hafa sauðfjárrækt að at-
vinnu að meira eða minna leyti.
Sjálfsagt eru mörg dæmi þess,
að menn þurfa að kaupa kjöt til
heimila sinna, þótt þeir' eigi
sjálfir fáeinar kindur, og er þá
ekki sanngjarnt, að þeir þurfi
að borga það kjöt miklu" hærra
verði en aðrir. Þá er einnig á-
að þeim megi allt bjóða. Þeir
muni samt beygja sig fyrir kúg-
urum sínum, eins og þeir, sem
sýndu einokunarkaupjmönnun-
um mesta undirgefni áður. Felli
bændur hins vegar þessa menn
og kjósi sér skelegga fulltrúa í
þeirra stað, mun viðhorf þings-
ins breytast og það síður treyst-
ast til að ganga á hlut þeirra.
Það væri í mótsögn við alla
sögu íslenzku bændanná, ef þeir
beygðu sig fyrir kúguninni og
misréttinum. Það voru bændur,
sem áttu drýgstan þátt í endur-
heimt sjálfstæðisins. Það voru
bændur, sem sýndu mestan á-
huga í lýðveldiskosningunum.
Það, sem bændur hafa gert fyr-
ir þjóðina, munu þeir og geta
gert fyrir 'stétt sina.
í flestum nágrannalöndunum
eflast bændafiokkarnir nú stór-
um. Bændurnir þar skilja, að
bezta stoð þeirra er öflug póli-
tísk samtök. í Svíþjóð og Dan-
mörku juku bændaflokkarnir
stórlega fylgi sitt í seinustu
þingkosningum. í Ungverjalandi
m ^
og í Austurríki fengu bænda-
flokkarnir meirihluta í kosning-
unum á síðastl. hausti. ís-
lenzkir bændur hafa aldrei stað-
ið erlendum stéttarbræðrum
sínum. að baki í félagslegum
efnum. Það munu þeir líka sýna
30. júní í sumar. Þeir munu rísa
gegn óréttinum og gera flokk-
inn, sem hefir verið brjóstvörn
þeirra í þrjá áratugi, sterkari
en nokkru sinni fyrr.
kveðið í lögunum, að atvlnnu-
rekendur, sem hafa 3 menn eða
fleiri í þjónustu sinni, skuli ekki
hafa rétt til niðurgreiðslu á
kjötverði. Þetta ákvæði og fram-
kvæmd þess hefir valdið alveg
óviðunandi misrétti.
Flestir stærstu atvinnurek-
endurnir hér á landi hafa stofn-
að hlutafélög um rekstur slnn.
Svo er t. d. yfirleitt um togara-
útgerðarmenn. Flestar heild-
verzlanir og margar smásölu-
verzlanir eru líka reknar af
hlutafélögum, svo og mörg
stærri iðnaðarfyrirtæki. Mörg
af þessum hlutafélögum eru að
mestu eign éinnar fjölskyldu
eða mjög fárra manna. Aðal-
eigendur hlutafélaganna eru svo
venjulega forstjórar og starfs-
menn hjá þessum félögum sín-
um. Þar með eru þeir sjálfir
orðnir launþegar en ekki at-
vinnurekendur, og lenda þá sól-
skinsmegin hjá ríkisstjórninni.
Margir af þessum framkvæmda-
stjórum og eigendum hlutafé-
laga, sem reka verzlun, útgerð,
iðnað og margs konar kaupsýslu-
starfsemi, eru í hópi tekjuhæstu
manna landsins, en þeir fá borg-
aðan kjötstyrkinn úr ríkissjóði
samkv. bráðabirgðalögum ríkis-
stjórnarinnar.
Svo eru aftur aðrir atvinnu-
rekendur, sem njóta minni hylli
hjá valdhöfunum. Það éru þeir,
sem ekki hafa stofnað hlutafé-
lög, en reka atvinnu á eigin
nöfnum. Þeir ábyrgjast rekstur-
inn með öllum eignum sínum,
en^það er sjaldgæft með eigend-
ur hlutafólaganna, sem venju-
lega leggja aðeins nokkuð af
eignum sínum fram sem hluta-
fé, en setja ekki alla fjármuni
sína í hættu við reksturinn. Yf-
irleitt eru það hinir smærri at-
vinnurekendur, sem hafa rekst-
urinn á eigin nöfnum, en hafi
þeir 3 menn eða fleiri í vinnu,
fá þeir engan kjötstyrkinn. Þeim
er refsað með. bráðabirgðalög-
um fyrir að hafa ekki stofnað
hlutafélag um þann atvr.inu-
rekstur, sem þeir hafa með
höndum.
Með þeirri sundurgreiningu
atvinnurekenda, sem byggð er
á þessum bráðabirgðalögum og
hér hefir verið lýst, eru svo
margir menn rangindum beittir
að enginn, sem fremur vill vinna
að réttlæti en ójöfnuði í þjóð-
félaginu, getur veitt slíku máli
stuðning.
Ríkisstjórnin muni telja, að
með þessum aðferðum sparist
ríkissjóði nokkurt fé. En ekki er
það allt hreinn hagnaður, því að
framkvæmd laganna hefir tvi-
mælalaust mikinn kostnað í för
með sér. Skal nú nokkuð að því
vikið, hvernig framkvæmdinni
hefir verið hagað í höfuðátað
landsins, þar sem flestir kjöt-
kaupendur eru saman komnir á
einn stað.
Samkvæmt 4. gr. laganna er
það verk skattanefnda eða
skattstjóra í hverju umdæmi að
r
semja skrár yfir þá, sem rétt
hafa til niðurgreiðslu. Þetta er
mikið starf og að sjálfsögðu
mest í Reykjavík. Eftir að skatt-
stjóri hafði lokið við að gera
kjötskrána, var hún lögö fram
almenningi til sýnis um nokkurt
.skeið, eins og venjulegt er um
kjörskrá og skattaskýrslur.
Næsti þáttur málsins er sá, að
ríkisstjórnin lætur prenta eyðu-
blöð í tugþúsundatali, útbúin af
vísindalegri nákvæmni. Er síð-
an tilkynnt, að menn geti íengið
þessi blöð í kjötverzlunum bæj-
arins, og voru þau látin ókeypis.
Síðan er auglýst í ríkisútvarp-
inu og öllum blöðum hbfuðstað-
arins^að þeir, sem óska niður-
greiðslu á kjötverði, skuli skila
nefnþum skýrsluformum, vand-
lega útfylltum 1 skrifstofu toll-'
stjóra íyrir ákveðinn dag. Er nú
uppi fótur og fit, og skýrslublöð-
in streyma í þúsundatali til toll-
stjóraskrifstofunnar. Er mikið
iagt á starfslið þeirra stofnunar
að taka á móti öllu þessu, til
viðbótar þeim störfum, sem þar
eru venjulega unnin. Var þá
gripið til þess ráðs.að láta milli
10 og 20 af starfsmönnum toll-
stjóra vinna við kjötskýrslurnar
í eftirvinnu dag hvern um all-
langan tíma, oft alit til mið-
nættis, fyrir 15 króna kaup á
klukkustund. Kom það í ljós,
þegar farið var að yfirfara
jskýrslurnar, að meiri hluta
skýrslugefenda hafði ekki tekizt
að útfylla þær eftir „kúnstar-
innar‘1 reglum. Þurfti þá að lag-
færa skýrslurnar, en auk. þess
að raða þeim og bera þær saman
við kjötskrárnar frá skattstof-
unni. Er vel skiljanlegt, að hér
var ærið starf og vandasamt,
sem hlaut að taka langan tíma
og hafa mikinn kostnað í för
með sér. *
Loks rennur upp sá dagur. er
starfsmenn tollstjóra hafa lokið
við að yfirfara allar kjötskýrsl-
urnar, raða þeim og undirbúa
niðurgreiðsluna. Þá eru enn
birtar auglýsingar í ríkisútvarpi
og blöðum, og má nú sjá all-
mikla mannaferð í kringum
skrifstofu tollstjóra, því að út-
borgun er hafin. Hér eru menn
afgreiddir eftir stafrófsröð.
En margir komumanna verða
fyrir vonbrigðum. Þeir fá ekkert
borgað, þótt þeir hafi sent
skýrsluformið á réttum tíma,
réttilega útfyllt og að viðlögð-
,um drengskap, því að ndfn
þeirra finnast- ekki á sjálfri
kjötskránni. Starfsmenn toll-
stjóra geta vitanlega engar upp-
lýsingar gefið, því að skattstof-
án samdi skrána. Þessir menn
verða því að beina för sinni í
skattstofuna, til þess að fá skýr-
ingar, og starfslið þeirrar stofn-
unar hefir mikið að gera þá dag-
ana. En vilji menn ekki una
við úrskurð skattstjóra, geta
þeir að 'síðustu farið til yfir-
skattanefndar, sem er hæsti-
réttur í þessum efnum, og reynt
að fá þar leiðréttingu mála
sinna. Vafalaust hafa einhverj-
ir haldið alveg á leiðarenda, til
yfirskattanefndarinnar, * * en
sennilega hefir útkoman orðið
sú hjá ýmsum af gullleitar-
möniiunum, að þeir hafa haft
hlaup, en ekkert kaup.
'Hipir, sem eru svo hamingju-
samir að vera á kjötskránni og
hafa öll sín plögg í lagi, fá
tékkávísun á einhvern bank-
(Framhald á 4. síðuj.
Á ðílaVahgi
Prófkjörskrafa gegn
Jóhanni Jósefssyni.
Hörð einvígi eru nú víða háð
innan stjórnarflokkanna í sam-
bandi við framboðin.
Hér í blaðinu var nýlega sagt
frá því, að blað -BJálfstæðls-
manna í Vestmannaeyjum, Víðir,
hefði skýrt frá því, að æskilegt
væri, að Sjálfstæðismenn þar
hefðu prófkosningu um fram-
bjóðendaefnin og myndi Einar
Sigurðsson framkvæmdastjóri
fúslega gefa kost á sér til þing-
mennsku, ef hann fengi meiri-
hluta við prófkjörið. Blaðið
kvaðst gera ráð fyrir, að Jóhann
Jósefsson myndi einnig gefa
kost á sér. En ekki lét blaðið uppi
neina sérstaka löngun í þá átt
og ekki hefði það óskað eftir
prófkjöri, ef það. hefði viljað
halda í Jóhann. Krafa um próf-
kjör, þar sem þingmaður á hlut
að máli, kemur vitanlega ekki
fram, nema óánægja sé með
þingmanninn og ætlunin sé að
losa kjördæmið við hann með
þægilegum hætti.
íslendingur vill ekki
„biófurstann.“
Enn kuldalegri kveðju en Jó-
hann hefir Garðar Þorsteinsson
fengið í blaði Sjálfstæðismanna
á Akureyri, íslendingi. Blaðið
segir nýlega frá því, að Garðar
myndi ekki gefa kost á sér aft-
ur og væri Stefán frá Fagra-
skógi sjálfsagður í hans stað.
Blaðið hældi síðan Stefáni á
hvert reipi, en sagði ekkert vin-
gjarnlegt orð um Garðar. Hins
vegar voru eigendur kvikmynda-
húsanna á Akureyri kallaðir
í annarri grein í sama blaði
„fégráðugir bíófurstar", en
Garðar er sá helzti þeirra.
Alrangt er það hjá blaðinu, að
Garðar vilji ekki gefa kost á sér,!
heldur gerir hann nú sitt itrasta
til að halda ss^tinu fyrir Stefáni.
Mun blaðlð hafa ætlað að
hjálpa Stefáni með þessu, þótt
svo kunni að fara að það réyn-
ist bj arnargreiði.
Reykjavíkurvaldið ræður.
Framangreind skrif Sjálf-
stæðisblaðanna í Vestmanna-
eyjum og á Akureyri sýna, að
það er vilji heimamanna í
flokknum að losna við stórgróða-
mennida í Reykjavík sem þing-
menn. En vafalaust verða þeir
að beygja sig-fyrir Reykjavikur-
valdinu í flokknum, se'm öllu
ræður. Það treystir reykvísku
stórgróðamönnunum bezt. Þess
vegna verður þeim Jóhanni og
Garðari vafalaust skákað • fram
aftur, hvað sem heimamennirn-
ir segja.
Tryggingalögin nýju
og verðgildi peninganna.
Úr bréfi frá gömlum manni:
Stjórnarblöðin hæla flokkum
sínum mikið fyrir nýju trygg-
ingarlögin, sem þeir séu að setja.
Þau tala minna um hitt', að
stjórnarfl. eru búnir að eyði-
leggja fyrir hundruðum gamal-
menna þá ellitryggingu, sem þau
hafa1 safnaíí með erfiði margra
áratuga. Ég á þar við spariféð,
sem 'sífellt er verið að rýra í
verði. Meðan stjórnarflokkarnir
halda þannig stöðugt áfram að
verðfella spariféð og þá jafn-
framt ellilaunin, sem þeir eru nú
að lofa okkur, sé ég ekki, að þeir
geti hðelzt mikið yfir trygginga-
starfsemi sinni. Meðan verðgildi
peninganna, er ekki tryggt, höf-
um við ekki minnstu tryggingu
fyrir því, að tryggingalögin nýju
verði okkur gaínla fólkinu til
hagsbóta. Sú tryggingin, sem
allt veltur á, er að tryggja verð-
gildi peninganná og afkomu
framleiðslunnar. Án þessara
skilyrða. verða öll tryggingarlög
ekkert annað en auglýsinga-
skrum og pappírsgagn.
SIiXTI'G:
Aldís Jónsdóttir
hiisfreyja að Ösi í
Aldis Jónsdóttir húsfreyja á
Ósi í Skilmannahreppi átti sex-
tugsafmæli síðastl. sunnudag.
Hún er orðlögð myndar- og
rausnarkona, sem nýtur trausts
og virðingar sveitunga sinna og
allra þeirra, er orðið hafa svo
lánsamir að kynnast henni og
heimili þeirra Óshjónanna. Ég
býst við, að fleiri fari sem
mér, að finnast það ótrúlegt, að
Aldís sé orðin sextug, en kirkju-
bækurnar verða ekki rengdar.
Hún er fædd á Étokkseyri 14.
apríl 1886. Þegar á unga aldri
missti hún báða foreldra sína^pg
fluttist í æsku að Kaldaðarnesi
/
og dvaldi þar mestan hluta
æskuáranna. Þau systkinin voru
mörg ,en öllum var það sameig-
inlegtfc að þau voru vel gefin og
bókhneigð í meira lagi. Aldís fór
Skflmamiahrefipt.
ekki varhluta af þeim gæðum,
því að hún er greind. kona og
fróð, enda bókhneigðari og víð-
lesnari en títt er meðal fólks,
sem ekki hefir langa skólagöngu
og menntun að baki. Eins og
gefur að skilja, hefir hún þó
ekki haft mikinn tíma til að
sinna bókalestri frekar en aðr-
ar íslenzkar sveitakonur, sem
þurfa auk þess. að gæta hús-
verka og barna, að vinna að úti-
verkum. En hún hefir áreiðan-
lega notaö hverja lausa stund
til að sinna hugðarefnum sínum
og göfga andann.
Aldís fór ekki varhluta skóla-
menntunar í æsku. Hún gekk í
Kvennaskólann í Reykjavík,
sem þá var ekki mjög algengt
að sveitastúlkur gerðu. Er hún
hafði lokið námi þar, fór hún
í mjólkurskólann á Hvítárvöll-
um og þar kynntist hún manni
sínum, Birni Lárussyni. Þau
giftust 1914, og reistu bú að
Heggsstöðum i Andakil. Þar
bjuggu þau tvö ár og eignuðust
tvö elztu börnin, Rósu og Lárus.
Síðan fluttu þ’au að Ósi í Skil-
mannahreppi, og hafa búið þai
allan sinn búskap síðan með
mestu rausn og myndarbrag.
Björn hefir verið konu sinni
samhentur í flestu. Hann er
bókelskur eins hún og víðlesinn.
Þeim hjónum hefir orðið sex
barna auðið, sem öll eru upp-
(Framhald. á 4. síðu).