Tíminn - 01.05.1946, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTQEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA hj.
HITSTJOK ASKRIh 'OFUh
EDDUHUSl Ll: Oari ðtu 9 A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A
Síml 2323
30. árg.
Reykjavík, miðvikudagmn 1. maí 1946
75. blað
Bandaríkjastjórn tilkynnir aö herverndar-
sáttmálinn hafi fallið úr gildi í stríðslok
Hefir íslenzka stjórnin
Yfirlýsing Bandaríkjastjornar
Utanrlkismálaráðuneyti Bandaríkjanna gaf um seinustu helgi
út tilkynningu, er greinir frá tilboSum, sem Bandaríkin hafa gert
islandi um sameiginlega notkun hernaðarlegra þæginda á íslandi
fram yfir lok núverandi styrjaldar. Texti tilkynningarinnar er
sem hér' segir í þýðingu Snæbjarnar Jónssonar, löggilts skjala-
þýðara:
„Herlið frá Bandaríkjunum kom til íslands eftir tilmælum ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar í júlí 194Í. Herlið þetta, og hernaðar-
leg þægindi, sem aðallega voru verk Bandaríkjanna, átti mjög
mikinn þátt í því, gegn möndulveldunum, að halda opnum sjó-
ieiðum og loftleiðum til Murmansk. Hámarkstala setuliðsins var
45.000, en síðan vopnaviðskiptum lauk í Evrópu hefir því verið
fækkað ofan í 1.000 manrfs, sem eru aðallega sérfróðir flugliðs-
menn, er annast um notkunarskylirði Meeks- (Keflavíkur-) flug-
vallarins, en hann er höfuðnauðsyn fyrir samband loftleiðis við
setulið það, er Bandaríkin hafa nú í Evrópu. Vegna styrjaldarinn-
ar er ekkert amerískt bardagalið á íslandi.
Samningurinn milli Bandaríkjanna og íslands kveður svo á,
að herlið Bandaríkjanna fari af íslandi þegar eftir stríðslok. Hin
fámenna sveit manna úr herliðinu, sem enn er á íslandi, verður
flutt þaðan og Meeks-flugvöllurinn afhentur íslenzku ríkisstjórn-
inni. í samræmi við samning þennan var það, að þann 1. október
1945. Gerðu Bandaríkin íslenzku ríkisstjórninni tilboð um grund-
völl að nýjum samningi, og samkvæmt honum skyldu hernaðar-
ieg þægindi á íslandi vera til sameiginlegra nota íslands og
Bandaríkjanna eftir lok núverandi styrjaldar. Tillaga, er Banda-
ríkin gerðu, kvað svo á, að skyldi ísland verða tekið í tölu hinna
Sameinuðu þjóða, mætti ísland láta hver þau hernaðarleg þæg-
índi, er veitt hefðu verið Bandarkjunum, falla Öryggisráðinu í
skaut, til fullnægingar þeim skuldbindingum, er ísland kynni að
taka á sig samkvæmt 13. gr., VII. kapítula, stofnskrárinnar. í
þessu sambandi endurtók Bandaríkjastjórn fyrri fullvissanir sínar,
gefnar sem svar við fyrri fyrirspurnum íslenzku stjórnarinnar,
þegar San Fransisco-ráðstefnan var haldin og aftur í september
1941, að Bandaríkin mundu af heilum hug styðja að upptöku ís-
lands í tölu hinna Sameinuðu þjóða. Bandaríkin fullvissuðu ís-
lenzku stjórnina ennfremur um það, að þeirra réttinda, sem ís-
land kynni að veita Bandaríkjunum, mundi verða neytt með fullu
tilliti til íslenzks fullveldis og algerri virðingu fyrir sjálfstæði ís-
lands. Þau boð, sem gerð voru íslandi, voru gerð kunn brezku
stjórninni og soviet-stjórninni, og síðan ríkisstjórnum Danmerkur,
Noregs og Svíþjóðar. í nóvember 1945 tilkynnti íslenzka stjórnin
Bandaríkjunum, að hún æskti ekki að hefja umræður á grund-
velli tilboðs Bandaríkjanna, en væri fús til frekari umræðna um
upptöku íslands í tölu hinna Sameinuðu þjóða og fullnægingu
skuldbindinga um hluttöku í þeim ráðstöfunum til tryggingar
heimsfriði, sem stofnskrá hinna Sameinuðu þjóða gerir ráð fyrir.
Við þetta hefir málið staðið til þessa tíma og hafa engir samningar
farið fram.“
Samvinnuskólinn
brautskráir fimmtíu
nemendur
Samvinnuskólanum lauk í
gær. Fóru skólaslit fram kl. 6
síðdegis. Guðlaugur Rósinkranz
yfirkennari flutti ræðu við
skólaslitin í forföllum skóla-
stjóra. Þakkaði hann nemend-
um ánægjulega viðkynningu og
góða framkomu um námstímann
og árnaði þeim allra heilla 1
framtíðinni. Viðstaddir skóla-
slitin voru allir nemendur skól-
ans og kennarar.
í vetur hafa stundað nám \
Samvinnuskólanum fleiri nem-
endur en nokkru sinni fyrr. Alls
luku prófi 101, nemandi. Báðar
deildir skólans hafa verið tví-
skiptar í vetur, vegna þess hve
þröng húsakynni skólans eru.
Burtfararprófi úr eldri deild
luku 51 nemandi og hafa aldrei
áður útskrifast svo margir nem-
endur frá skólanum í einu.
Bekkjarprófum á milli deilda
luku 50 nemendur, þar af voru
þrír utanskóla. Hæstu einkunn
við burtfararpróf hlaut Guðni
E. GuÖnason frá Súgandafirði
Fékk hann 9,20 í aðaleinkunn.
Ríkið lætur smíða
tvo strandferðabáta
Samgöngumálaráðherra und-
irskrifaöi í gær samning, sem
Skipaútgerð ríkisins hefir um
nokkurn tíma undirbúið, við
George Brown skipasmíðastöð í
Greenock, Skotlandi, um smiði
á tveimur strandferðabátum.
Fyrri báturinn á að vera til-
búinn í febrúar nóesta ár og
sá síðari í apríl. Bátarnir verða
í kringum um 350 register tonn,
140 fet á lengd, 25 fet á breidd
og 11 fet á dýpt, með 650 hest-
afla diesel-vél. Helmingurinn af
lest bátanna er kælirúm. Einnig
er nokkurt farþegarúm, en bát-
arnir eru aðallega ætlaðir til
(Framhald á 4. slðu).
DÁNARDÆGUR
í fyrradag var jarðsungin frá
dómkirkjunni í Reykjavík, að
viðstöddu fjölmenni, frú Þor-
björg Þorkelsdóttir kona Bjarna
Bjarnasonar skólastjóra á Laug-
arvatni. Hún lézt að heimili sínu
þann 21. apríl síðastl. eftir stutta
legu.
Frú Þorbjörg var glæsileg kona
(Framhald á 4. síðu).
FYRSTI DANSKI BÁTURINN

Mynd þessi er af vélbátnum „Fram“, sem nýlega kom til landsins frá
Danmörku. Er þetta fyrsti báturinn af 15, sem verið er að smiða þar
fyrir íslendinga. Báturinn er rúmlega 50 lestir að stærð, búinn öllum
nýtízku tækjum. Bátar þessir verða um helmingi ódýrari en bátar þeir,
sem ríkisstjórin er að láta smíða.
Verður Krossanesverksmiðjan
rekin áfram af útlendingum?
leyft Bandaríkjahernum
að dvelja hér samnings
%
iaust um ótiltekinn tíma?
Tíminn birtir á öðrum stað tilkynningu þá um herstöðvamálið,
er stjórn Bandaríkjanna birti í Washington um seinustu hclgi.
Þótt einkennilegt sé, hefir íslenzka ríkisstjórnin engar ráðstafanir
gert til að gera hana kunna hér á landi, enda þótt ærin ástæða sé
til, þar sem efni hennar er á margan hátt hið merkilegasta fyrir
íslendinga. Sérstaka athygli og ánægju mun þó vekja sú skoðun
Bandaríkjastjórnar, að herverndarsáttmálinn hafi skuldbundið
hana til að fara burt með herinn strax í stríðslok, og hún sé stað-
ráðin í að fullnægja því ákvæði samningsins.
Eigendur Krossanesverk-
smiðjunnar á Akureyri, sem
er norskt hlutafélag, hafa
boðið Akureyrarbæ að kaupa
hálfa verksmiðjuna gegn því,
að bærlnn ræki hana í sam-
einingu við hið norska hluta-
félag. Kaupverðið á helm-
ingnum átti að vera 500
þús. kr.
Akureyrar bær hefir þegar
hafnað þessu tilboði, þar sem
ekki kæmi til mála að reka verk-
smiðjuna í sameiningu við út-
lent félag og auk þes er veröið
allt of hátt, þvi verksmiðjan er
gömul og orðin mjög úr sér
gengin.
Annars hefir Akureyrarbær
lengi haft hug á að taka að sér
rekstur þessarar verksmiðju, en
hún var rekin af Norðmönnum
fyrir styrjöldina og keypti þá
síldj til vinnslu af. íslenzkum
skipum. Ni>mun Norðmaður sá,
sem veitti verksmiðjunni for-
stöðu, vera látinn. .
Á styrj aldarárunum var verk-
smiðjan tekin leigunámi, er á
þrufti að halda, yfir síldveiði-
tímann.
Maður finnst örendur
i „Esju
Þegar Esja kom upp að bryggju
í Reykjavík, nokkru fyrir hádegi
á sunnudag, var eins farþegans
saknað. Var jþað Gunnar Larsen,
útgerðarstjóri KEA á Akureyri,
en hann var meðal farþega með
skipinu frá Danmörku. Þegar
Gunnar hafði ekki komið fram
síðari hluta dagsins var hafin
leit að honum og fannst hann
þá örendur í klefa sínum um
borð í skipinu.
Fimleikaflokkur K. R.
fer til sex landa
Formaður Knattspyrnufélags
Reykjavíkur, Erlendur Ó. Pét-
ursson, boðaði blaðamenn á sinn
fund, ásamt forset^ í. S. í., Ben.
G. Waage og Vigni Andréssyni
leikfimiskennara. Skýrðu þeir
frá fyrirhugaðri fimleikaför úr-
valsflokks karla úr K. R. til
Norðurlanda og víðar.
Er hér um að ræða 13 manna
fimleikaflokk, sem ferðaðist
nokkuð um landið i fyrra og
sýndi við góðan orstír. Stjórn
K. R. hefir leitað til Flugfélags
íslands um farkost handa fim-
leikaflokknum og mun flugvél
frá félaginu fljúga með flokk
'inn. — Lagt verður af stað héð-
an 11. júní og sýnt í þessum
borgum: Bergen, Oslo, Stokk-
holm, ef til vill Leningrad, Hels-
inki, Kaupmannahöfn, London
og Edinborg. Gert er ráð fyrir
að ferðalagið taki alls þrjár vik-
ur. Vignir Andrésson leikfimis-
kennari er stjórnandi flokksins.
Áður en farið verður héðan,
verða haldnar hér sýningar fyrir
almenning.
Ymsir hafa viljað draga í efa,
að herverndarsáttmálinn hafi
skuldbundið Bandaríkjastjórn
til að faxa burt með herinn strax
i stríðslokin, þar sem í orðsend-
ingu Rooseyelts forseta frá
þessum tíma sé svo að orði kom-
izt, að herinn skuli fluttur burtu
„strax og núverandi hættu-
ástandi í milliríkjamálum sé
lokið.“ Þetta hefir verið reynt
að túlka þannig, að það gæti
eiginlega gilt um ótiltekinn tíma
eða meðan ófriðvænlegt væri í
heiminum. Hverjum einum
mætti þó vera ljóst, að „núver-
andi hættuástand" getur ekki
átt við annað en styrjöldina
milli Þjóðverja og Bandamanna.
Stjórn Bandaríkjanna hefir nú
á drengilegan hátt tekið af all-
an vafa um þetta og lýst yfir því,
að samningurinn „kveði svo á
um, að herlið Bandaríkjanna
fari af íslandi, þegar eftir
stríðslokin.“ Jafnframt lýsir hún
yfir því, að þessu ákvæði verði
iullnægt. Allar æsingar og meið-
andi getsakir í garð Bandaríkj-
anna eru þvi meira en óþarfar
og bersýnilega ekki bornar fram
í greiðaskyni við íslendinga.
Hefndarráðstöfun
gegn Pétri Ottesen
Þau tíðindi gerðust í þinglok-
in, að Sjálfstæðisflokkurinn
felldi Pétur Ottesen frá þvi að
vera endurskoðanda Búnaðar-
bankans, en hann hefir gegnt
því starfi undanfarin ár. f stað
hans kusu þeir Einar Gestsson
á Hæli.
Er hér bersýnilega að ræða
um hefndaraðgerð að undirlagi
Jóns Pálmasonar og kommún-
ista, sem hafa lagt hatur á Pét-
ur fyrir drengilega aðstoð, sem
hann hefir veitt Framsóknar-
flokknum í baráttunni gegn
ýmsum skemmdarverkum stjórn-
arliðsins, er bcinzt hafa gegn
bændum.
Þá sameinuðust Alþýðuflokks-
menn og kommúnistar um að
gera Sif^irjón Á Ólafsson að
öðrum endurskoðanda bankans
í stað séra Sveinbjörns Högna-
sonar.
BRIMHLJÓÐ
Leikfélag Akureyrar ‘ hafði
frumsýningu á sjónleiknum
Brimhljóð, eftir Loft Guðmunds-
son, á síðasta vetrardag. Var
leiknum vel tekið og leikendur
kallaðir fram og hylltir að sýn-
ingu lokinni. Leikstjóri er Jón
Norðfjörð.
lokin. Við nákvæman lestur yf-
irlýsingarinnar virðist þetta þó
skýrást allmikið. Þar segir, að
„í samrænfi“ við það ákvæði
herverndarsamningsins, að hann
Hins vegar mætti íslendingum falli úr 1 stríðslofein, hafi
Bandaríkjastjórn óskað eftir
nýjum samningi um herstöðvar
á íslandi. Fyrstu beiðni hennar
um þetta var neitað af islenzku
stjórninni, en hún fjallaði um
leigu á herstöðvum til langs
tíma. Málið 'var þó ekki látið nið-
ur falla enda var ekki með þéssu
skotið loku fyrir samninga á öðr-
um grundvelli, heldur var því
fréstað, „a. m. k. í bili“ fyrir
milligöngu íslenzka sendiherr-
ans í Washington. Hvernig þess-
ari frestun hefir verið til leiðar
komið, er enn myrkrum hulið,
en nokkuð er það, að bandaríska
stjórnin virðist telja dvöl hers-
ins heimila hér, þótt hervernd-
arsáttmálinn sé niður faliinn, og
íslenzka ríkisstjórnin % virðist
ekkert hafa við þessa dvöl hans
að athuga, þótt hún samrímist
ekki neinum opinberum samn-
ingum. Öll ástæða er því til að
ætla, að fresturinn hafi verið
keyptur því verði, að stjórnin
leyfði hernum að vera í land-
verða hugsað til þess, hve giftu-
meiri þeir eru en Eystrasalts-
þjóðirnar og fleiri smáþjóðir Ev-
rópu, er hafa ólíka sögu að segja
af voldugu grannríki sínu.
Það kann þó að vekja tor-
tryggni einhverra, að amerískur
her dvelur enn hér á landi, þrátt
fyrir þá yfirlýsingu Bandaríkja-
stjórnar, að herverndarsáttmál-
inn hefir fallið úr gildi í stríðs-
20 togurum úthlutað
í gær var úthlutað 20 af þeim
30 togurum, sem ríkisstjórnin
hefir samið um smíði á í Eng-
landi.
Skipin skiptast sem hér segir:
Reykjavíkurbær 8 skip, útgerð-
armenn í Reykjavík 5 skip, út-
gerðamenn i Hafnarfirði 6 skip
og Akureyrarbær 1 skip.
i Einn af togurum Reykjavík-
urbæjar er dieselskip, hitt eru
1 gufuskip,-
(FramhalcL á 4. sib'i).