Tíminn - 07.06.1946, Page 2

2
TÍMIM, föstudagiim 7. Júiii 1946
100. blað
Föstudagur 7. jiítií
Felumenn á flótta
„Enginn kommúnistaflokkur
hefir tilkynnt framboð", segir
Þjóðviljinn og brigzlar Alþ.bl.
um fölsun, af því að það hefir
tekið svo til orða, að nefna
framboð kommúnista. Þessi af-
neitun Þjóðviljans er dálítið
merkileg. Ekki vegna þess, að
hún sé samkvæmt sannleikan-
um, og hér séu engir kommún-
istar. Hitt er merkilegra, að
Þjóðviljinn afneitar þarna trú
sinni og stefnu líkt og þegar
Mbl. er að fela heidsalana.
Það má auðvitað deila um það,
hvort þingmenn Sósíalista-
flokksins, S. A., séu sannir kom-
múnistar eða ekki. Hinir gömlu
og góðu byltingarleiðtogar í
Rússlandi urðu missáttir og
deilu um það innbyrðis, hvorir
væru sannir kommúnistar. Fóru
þeir leikar svo, að Stalin lét
drepa niður marga helztu for-
ingjana úr eldraun byltingarár-
anna. Jafnframt yfirgaf flokk-
urinn ýmislegt af því, sem var
stefnuskrá byltingarmanna í
fyrstu.
Það er rétt að færa rök fyrir
þessari frásögn, því að vafasamt
er, að allir taki hana trúanlega
annars. Stalin flutti ræðu mikla
á þingi kommúnistaflokksins
rússneska árið 1934 og vék þar
að ágreiningsmálum flokks-
manna. Ræðu þessa þýddu kom-
múnistar á fjölda tungumála,
eins og önnur helgirit sín og
trúarbækur. íslenzka þýðingin
heitir „Sigur sósíalismans".
Þarna ræðst Stalin á þá stefnu
Lenins og annarra byltingar-
foringja, að allir ættu að hafa
jöfn laun, — þurftarlaun. Stalín
vill, að mönnum sé mismunað
og launað eftir verðleikum. Og
hann gerist svo þungorður sam-
kvæmt íslenzku þýðingunni, að
hann talar um þá nautshausa í
flokknum, sem haldnir séu jafn-
aðarfarganinu.
Um það leyti, sem þessi átök
stóðu austur í Rússlandi, var
Þórbergur Þórðarson að skrifa
bók sína „Rauða hættan“. Þar
lýsti hann því mjög skáldlega,
hvernig rússneskir verkamenn
settu upp undrunarsvip, ef vikið
væri að því við þá, að launakjör
gætu verið misjöfn i landi þeirra.
Vesalings Þórbergur færði í
skáldlegan búning lýsingar
innblásinna trúmanna á
tilraunum byltingarmannanna
frá fyrstu árunum. En þekking-
una á því, sem var að gerast,
vantaði.
En það er fleira en þykkju-
orðin um jafnaðarfarganið, sem
er athyglisvert í þessari ræðu
Stalins. Hann talar þar um þá
staðreynd, að Khovcozunum
— ríkisbúunum, þar, sem per-
sónulegur eignarréttur var
naumast til — hafi fækkað.
Hann skýrir það svo, að fólkið
sé ekki búið að fá þann þroska,
sem nauðsynlegur sé, til að meta
yfirburði þeirra. Khovcozurnar
séu fullkomnasta fyrirkomulag
búskaparins, en það þurfi að
bíða eftir því að fólkið læri að
meta þær. Það væri blátt áfram
glæpsamlegt að flýta óeðlilega
fyrir þeim.
Það er sjálfsagt hægt að deila
lengi um það fræðilega, hvað
sé kommúnismi og hvað ekki.
En það hefir nú gengið svo, að
meirihlutinn í Rússlandi hefir
alltaf talið sig berjast fyrir
hinum sanna kommúnisma.
Kommúnistum allra landa hefir
verið og er stjórnað frá Moskvu.
Björn Haraldsson, Austurgörðum:
Þokum okkur saman
Gömul saga um
Island og Rússíá
Öimur grein.
Nú skal farið'nokkrum orðum
um þær höfuðatvinnugreinar,
sem tilvera manna á þessu
landi byggist á.
Því verður ekki móti mælt, að
sauðfjárræktin skipar ekki
lengur öndvegi meðal þeirra, þó
þeir tímar séu enn skammt und-
an, að svo var. Þetta stafar þó
ekki af því, að sauðfjárræktinni
hafi hnignað á síðustu tímum
eða hún staðið í stað, heldur
hafa aðrar atvinnugreinar, svo
sem nautgriparækt, garðrækt og
þó fyrst og fremst sjávarveiðin
eflst mjög á síðustu áratugum
til aukinnar velmegunar fyrir
þjóðina. Efling þessara atvinnu-
greina hefir orðið til fyrir nýja
tækiri, bættar samgöngur og
breytta hætti. Svo er þó að sjá
og heyr'a, sem ýmsum þyki, að
einkum aukning sjávarveiðinn-
ar kasti þeim skugga á sauðfjár-
ræktina, sem allt að því megi
kalla hennar dauðadóm. Slík
kenning er þó harla fjarri lagi-,
því þó svo kunni að vera, sem
mjöS;.er þó vafasamt, að sjávar-
veiðin gefi meira í aðra hönd,
þeim sem hana stunda en sauð-
fjárræktin, þá væri það hreinn
barnaskapur, að telja slíkt
dauðadóm yfir sauðfjárrækt-
inni. Sá misskilningur, að fé það,
sem á stríðstímunum fór úr rík-
issjóði til niöurgreiðslu á sauða-
kjöti, hafi verið styrkur til sauð-
fjárræktarinnar, er nú að upp-
lýsast. En þessi misskilningur
hefir þó nokkuð ýtt undir þenn-
an fávíslega dóm yfir sauðfjár-
ræktinni.
Ýmsum, er um þessi mál rita,
er og gjarnt til þess, að láta svo
heita, að sauðfjárræktin ís-
lenzka hafi sem atvinnugrein
staðið í stað, samtímis því að
sjávarveiðin hefir stóraukizt
fyrir nýjar veiðiaðferðir og
bætta tækni. Hvort slík skrif
stafa fremur af óvild til sauð-
fjárræktarinnar eða vanþekk-
ingu skal látið ósagt hér. Þau
eru jafnt óréttmæt, hvort sem er.
Sannleikurinn er sá, að stór-
felld þróun hefir átt sér stað í
sauðfjárrækt á síðari árum. —
Fyrir kynbætur og bætta með-
ferð fjárins, aukna jarðrækt og
Og það, sem sker úr um það,
hvort menn teljist kommúnistar
eða ekki, er ekki stefnan og af-
staðan til einstakra mála þá og
þá, heldur hitt, hvort þeir eru
réttlínumenn: þ. e. reiðubúnir
að snúast í hverju rriáli, ef þeir
fá skipun um það frá yfirvöld-
unum í Moskvu.
Þessi einkenni kommúnista
hefir Sósíalistaflokkurinn, s. a.,
haft til að bera í ríkum mæli.
Það er fyrsta einkenni hans.
Það er hann hræddur við, og það
reynir Þjóðviljinn að fela.
Það er einkennandi fyrir þessa
kosningabaráttu, að báðir stærri
stjórnarflokkarnir reyna nú að
villa á sér heimildir og leyna því,
hverjir þeir eru. Þeir þora ekki
að koma fram fyrir fólkið eins
og þeir eru, því að þeir vita það,
að íslenzkur almenningur hatast
við kúgun, hvort sem hún stafar
frá braskaravaldi og fjárplógs-
mönnum eða einhverri flokks-
stjórn. Það er róttæk umbóta-
stjórn á þjóðlegum lýðræðis-
grundvelli, sem íslenzka þjóðin
vill. Það er gæfa hennar, en
jafnframt ólán felumannanna
frá heildsalavaldinu og Moskvu
línunni.
vélanotkun, meira öryggi um
fóðurbirgðir o. fl., hafa afurðir
fjárins stóraukizt í hlutfalli við
vinnuafl, miðað við það sem áð-
ur var. Óhætt mun vera að full-
yrða, að afurðirnar hafa í sum-
um héruðum tvöfaldazt og
meira en það miðað við vinnu-
afl. Einhverjir munu segja, að
sjávarveiðin geri betur. Svo
kann að vera, en þó er það ekki
víst. Á fleira er að líta en tekj-
urnar einar. Eins og nú standa
sakir er mjög ójafnt á komið
með höfuðstól þessara atvinnu-
greina. Annars vegar er niður-
níddur veiðifloti, viðhald hans
hefir verið meira eða minna
vanrækt í áratugi, hins vegar
höfuðstóll í stöðugum vexti.
Annars vegar er soginn út úr
atvinnurekstrinum hver eyrir,
sem hægt er að losa, hins vegar
er nýbygging og stöðug þróun.
Það má vera hverjum manni
ljóst, að meginið af því, fé, sem
á að verja til „nýsköpunar" út-
gerðarinnar, fer raunverulega í
margra ára eða áratuga van-
rækt viðhald veiðiflotans.
Þeir menn, sem ennþá fást til
þess að sækja sjóinn, fara að
sjálfsögðu af gömlu og lélegu
skipunum yfir á þau nýju, þegar
þau koma. Gömlu „ryðkláfarn-
ir“ verða þá úr sögunni af því
enginn vill líta við þeim lengur.
Þannig verður „nýsköpunin“ í
reysdinni aðallega viðhald.
Fljótt á litið nauðsynlegt átak,
sem gerir þó lítið betur en að
svara til þeirrar þróunar, sem
á síðari áratugum hefir orðið á
sauðfjárræktinni. Hér er þó sá
stóri munur á, að sauðfjárrækt-
in hefir sjálf annazt sína þróun
en sjávarveiðin þarf að fá láns-
fé, sem skiptir hundruðum
miljóna, til þess að byggja upp
að nýju. Þetta eru staðreyndir.
Þær eru ekki fram bornar hér
til þess að varpa rýrð á sjávar-
veiðina heldur sem svar til
þeirra manna, sem reyna að
nota velgengni sjávarveiðinnar
til þess að hnekkja áliti sauð-
fjárræktarinnar og landbúnað-
arins yfirleitt.
Enginn skilji orð mín svo, að
ég telji sauðfjárræktina í
himnalagi. Þar þarf margra
breytinga til bóta. Er þá fyrst til
að taka, að framtíð sauðfjár-
ræktarinnar veltur á því, að
fjárpestirnar verði aðeins stund-
arfyrirbæri. Útrýming þeirra er
því að sjálfsögðu efst á blaði.
Meðferð þeirra mála, þó kostað
hafi offjár, hefir verið í full-
kominni mótsögn við þá þróun,
sem lýst hefir verið. Eins og nú
standa sakir, liggur næst að
telja meira en helming sauð-
fjárræktarinnar í landinu til-
raunastarfsemi, aðeins til
skýrslugerðar um tjón af völd-
um pestanna, og vegna lækn-
inga, aðallega skottulækninga
ófróðra manna. Tvennt hefir þó
gerzt nú nýlega, sem gefur von
um batnandi tíma í þessum efn-
um. Er annað það, að erlend
stofnun hefir heitið miklu fé til
vísindalegra rannsókna á bú-
fjársjúkdómum hér á landi og
Alþingi tekið á því máli með
skilningi. Hitt er það, að bænd-
ur á allstóru sauðfjárræktar-
svæði hafa haft fjárskipti, út-
rýmt veiku fé en fengið ósýkt í
staðinn. Ef sú útrýmingaraðferð
reynist eins vel og útlit er fyrir
nú, þá verður þess skammt að
bíða, að formælendur fjárskipta
geti talað af meiri myndugleika
en hingað til yfir fálmandi van-
stjórn pestarvarnanna.
Oft hefir verið rætt um nauð-
syn verkgreiningar meðal ís-
lenzkra bænda, þó enn sitji þar
við orðin tóm. Þessi verkagrein-
ing snertir mjög sauðfjárrækt-
ina. Hin ýmsu héruð landsins
eru mjög ójafnt fallin til sauð-
fjárræktar. í sumum héruðum
eru skilyrðin ákjósanleg, en í
öðrum slæm. Áður fyrr meðan
sauðfjárrækt var svo að se'gja
einboðinn atvinnuvegur allra
landsins bænda, varð að hlíta
skilyrðunum eins og þau voru
á hverjum stað, góð eða slæm.
Þetta viðhorf er nú gerbreytt. í
mörgum þéttbýlustu héruðum
Ég, sem þetta rita, hefi lengi
verið gefinn fyrir undarleg fyr-
irbrigði, dauð og lifandi. Ekki
á ég hér við yfirnáttúrleg fyr-
irbrigði — en allt að því. Vegna
áðurnefndra tilhneigingar hefi
ég lesið Þjóðviljann og Verka-
lýðsblaðið frá upphafi, og haft
gaman af, að kynnast komm-
únistum, einkum ef tegundin
er hrein.
Nú undanfarin ár hefi ég orð-
ið þess var, að Þjóðviljinn hefir
þótt landbúnaður standa á mjög
lágu stigi hér á landi. — Sumir
öndvegismenn blaðsins hafa
kallað bændur hér miðalda-
stétt, sagt að þeir væru á
móti öllum framförum og að
heppilegast væri að hafa þá á
spítala eins og hverja aðra ó-
vinnufæra menn — svo að þeir
eyddu ekki jarðabótastyrknum
í óþarfa. Hins vegar hefi ég oft
lesið í þessu góða blaði, enda
kommúnistar sagt mér það, að
Rússland væri mesta framfara-
land í heimi, og að búskapur
hefði lengi verið rekinn þar til
fyrirmyndar og með nýtízku-
sniði. Það væri eitthvað annað
en hér, þar sem Framsóknar-
flokkurinn og hans hyski hefði
ráðið og verið á eftir með allt,
en bændastéttin dáðlaus.
„En af hverju voruð þið þá
að senda þeim traktorinn,“ sagði
ég við kunningja minn í komm-
únistaflokknum.
„Hverjum vorum við að senda
traktor?“ spurði vinur minn,
komúnistinn, hvatskeytlega.
Hann var raunar ekki nema 14
landsins, og einmitt þar sem
sauðfé er rýrara, hefir naut-
griparæktin rutt sér til rúms og
ennfremur aðrar tegundir jarð-
ræktar en grasrækt. í öllum
þessum héruðum meira að segja
í kaupstöðum og kauptúnum,
samhliða útgerð, verzlun og iðn-
aði, er fjárræktin þó enn stund-
uð sem aukaatvinnugrein, eins
og af gömlum vana. Sauðféð er
þjóðinni harla nátengt eftir þús-
und ára sambýli. En sauðfjár-
rækt er ekki vel til þess fallin
(Framhald. á 4. síðu).
ára, en Æskulýðsfylkingin hafði
gert hann að sérfræðingi 1 öllu,
sem laut að neðanjarðarjárn-
brautinni í Moskvu, sem hann
hélt að væri eina neðanjarðar-
járnbraut í heiminum.
„Hefurðu ekki heyrt um það,
þegar kommúnistarnir okkar
hérna ætluðu að gefa Rússum
traktor?“ spurði ég.
„Bölv.... asni ertu“, sagði
vinur minn gremjulega. „Held-
urðu að Sovétríkin hafi þurft
að fá traktora frá íslandi, sem
er 1000 árum á eftir tímanum
í landbúnaði“. Svo skipti hann
um umtalsefni og sneri sér að
bókmenntastyrknum. — Af til-
viljun vissi ég, að Kapitola og
Myrtur í vagni lágu undir kodd-
anum hans heima.
En ég man vel eftir því, þeg-
ar kommúnistarnir hérna nokkr-
um árum fyrir styrjöldina —
voru að reyna að fá fólk til að
skjóta saman í traktor handa
Rússum. Framsóknarstjórn var
þá búin að sitja hér við völd
um hríð og búnaðarsamtökin
fajrin að taka dráttarvélair í
notkun á ýmsum stöðum.
Kommúnistum á íslandi fannst
þá enginn þörf á að aura sam-
an í traktor handa íslenzkum
bændum. Þeir höfðu nóg. Rúss-
neskir bændur voru ver stadd-
ir á sviði tækninnar. íslendingar
urðu að hjálpa þeim með sam-
skotum. — Ekki trúi ég því, að
íslenzku kommúnistarnir hafi
þarna hugsað meira um Rússa,
en sína eigin þjóð. Nei, riei,
hver skyldi svo sem láta sér
detta það í hug? En illa gengur
mér að skilja hvers vegna ís-
lendingar, miðaldaþjóð í land-
búnaði, þurfti að senda þennan
traktor austur i Rússíá, þar
sem allir geta allt, vita allt og
hafa nóg af öllu! Kjöftugir
menn sögðu raunar, að trakt-
orinn hefði aldrei verið sendur,
en samskotin verið greidd upp
i kostnað við rússneskar víg-
stöðvar einhvers staðar heim-
inum.
En ekki trúi ég því heldur.
Ég veit ekki hverju ég á að trúa!
Sovétvinur.
Frá norskunri
sam.vLnnum.onnum
Ekki fyrir alllöngum tími birtist hét í blaðinu útdráttur úr for-
ustugrein norska samvinnublaðsins Kooperatören frá ágústmán-
uði síðastliðnum undir nafninu Þjóðarvilji. Grein þessi er að ýmsu
leyti merkileg, rituð sem vörn gegn árásum kaupmannastéttar-
innar í landinu og sýndi ljóslega, að þýzku yfirvöldin litu nákvæm-
lega sömu augum á samvinnustarfsemi og önnur þvílík umbóta-
mál almennings og samkeppnismenn gera í flestum löndum á
venjulegum friðartímum. Mátti hún því teljast næsta lærdóms-
rík fyrir fslendinga, sem ekki hafa orðið að þola slíka kúgunar-
hersetu. — Að þessu sinni verður birt hér þýðing á annarri for-
ustugrein í sama blaði, sem rituð er f svipuðum anda og af líku
tilefni.
Kaupmannablaðið í Noregi
lætur í ljós undrun sína yfir
því í ritstjórnargrein nýlega, að
svo mörg samvinnufélög hafa
verið stofnsett hina síðustu
mánuði. Það hefði fremur haldið
að samvinnuhreyfingin léti ein-
hverjar af slíkum stofnunum
hætta störfum. Blaðið þykist
sjá, að samvinnumenn þurfi
nú að þyrla upp pólitískri gern-
ingaþoku til að halda hinum
200 nýju félögum starfandi.
En hér skjátlast blaðinu al-
gerlega. Nýju samvinnufélögin
eru alls ekki risin upp vegna
verkana einhverra áróðurs-
herferða eða gervivinda, og því
síður hefir sambandið haft tæki-
færi til að leggja neinn veru-
legan skerf af mörkum við
stofnun þeirra. En nazista-
stjórnin hefti þessa starfsemi á
stríðsárunum, um leið og hún
lét verzlunarrekstur einstakl-
inganna njóta góðs af. Annars
eru þessir atburðir í mjög nánu
samræmi við þróunina eftir síð-
ustu heimstyrjöld. Þá risu einn-
ig upp meira en hundrað ný
samvinnufélög, sem sóttu um
upptöku í norska sambandið.
Og þá gátu menn tæplega tal-
að um gervivinda og gerninga-
þokur.
Ætli orsakanna sé ekki líka
að leita annars staðar, leita i
óánægju almennings með verzl-
unarrekstur einstaklinganna á
stríðsárunum. Að minnsta kosti
er þessi mikla fjölgun félaganna
alls ekki runnin af áróðri frá
samvinnumönnum. — Hreyfingu
þeirra var splundrað næstum
algerlega á stríðsárunum, eins
og flestum er kunnugt, og mál-
gagn hennar bannað. Hér þarf
því að skyggnast dýpra og finna
hiriar raunverulegu orsakir.
Fólkið stofnar samvinnufélög-
in nefnilega ekki sér til gamans,
heldur vegna þeirrar ástæðu, að
það er óánægt með viðskiptin
við kaupmenn. Og nú, og sér-
staklega nú er fræ samvinn-
unnar hefir legið óvenjulega
lengi í jörðu, án þess að þrosk-
ast. Á mörgum stöðúm víðs
vegar um landið, hafa menn
beðið óþreyjufullir eftir tæki-
færi til að geta hafizt handa
um nýjar samvinnuframkvæmd-
ir, og stríðið hefir fært þeim
enn betri og fullkomnari sann-
anir um gildi þeirra og hollustu
fyrir þjóðlífið og þjóðarstofn-
inn. En flestir komust einnig að
annarri reynslu, sem vert er að
gefa gaum, — þeirri reynslu, að
við upphaf hernámsins, áður
en herferðin gegn samvinnufé-
lögunum hófst, voru það þau
fyrst og fremst, sem höfðu nauð-
synjavörurnar til sölu. Og þrátt
fyrir ákvæði verzlunarlöggjaf-
arinnar, sem takmörkuðu mjög
leyfi samvinnufélaganna, til að
láta utanfélagsmenn einnig
njóta viðskipta, ákváðu forvíg-
ismenn þeirra að veita öllum
þjóðhollum landsþegnum þenn-
an rétt. Breytingin, eða öllu
heldur þessi réttlætisrýmkun,
var samvinnumönnunum kær-
komin, enda höfðu þeir barizt
fyrir henni árum saman.
Slíkar gerðir sem þessar
gleymast ekki, enda flestir ekki
svo ánægðir með vörudreifing-
una á hernámsárunum. Nú von-
ar almenningur, að framundan
sé betri, réttlátari og umbóta-
sinnaðri heimur, heimur, sem
heldur merki samvinnustefn-
unnar hátt á lofti.
Þá er blað norsku heildsal-
anna einnig i vigahug þessa
stundina og ræðst gegn sam-
vinnustefnunni með óvanalegri
þröngsýni. Spyr blaðið í fyrir-
sögn einnar 'árásargreinarinnar,
hvort samvinnuhreyfingin hafi
nokkurn hagfræðilegan grund-
völl við að styðjast. Auðvitað
svarar það spurningunni neit-
andi og vitnar í bók eftir nýjan
afturhalds-„spámann“, Björn
Ballstad. Hagfræðilegan grund-
völl hefir hreyfingin engan,
segir þessi nýi spámaður, og
þess vegna á hún að hverfa,
þurrkast út.