Tíminn - 14.06.1946, Qupperneq 2

____________104. blað
oíÍaOawqi
TftlINN, fðslndagmn 14. júní 1946
Föstudagur 14. júní
Halldór Kristjánsson:
Sveitafólkið og kosningarnar
Hví má ekki rétta
þeim hjálparhönd
Það vekur talsverða athygli
meðal almennings, hve erfitt
það er fyrir fólk, sem á vanda-
menn í Þýzkalandi, að koma
hjálp til þeirra, eða ná þeim
hingað heim til sín, þó að ósk-
að sé. Fyrir þá, sem þar eiga hlut
að máli, er þessi reynsla oft bæði
sár og leiðinleg.
Það er vægast sagt erfitt að
finna rök fyrir þeim torfærum
og hindrunum, sem hér er um
að ræða. Fólk hér á landi hefir
yfirleitt það góða afkomu og
svo mikið frjálsræði í meðferð
fjármuna sinna, að engin á-
stæða er til þess að láta sér
koma til hugar, að hér sé um al-
mennar sparnaðarráðstafanir
að ræða.
Það væri líka undarlegt, ef
fólk fengi a§, ferðast til út-
landa hundruðum saman sér til
gamans og leika sér með pen-
inga eins og það lystir hér
heima fyrir, ef svo ætti allt i
einu að fara að spara fyrir
þjóðfélagið, þegar fjarstaddir
vandamenn . íslenzkra þegna
þurfa með.
Oft er um það talað, að ís-
lendingar hafi sýnt rrftkinn
drengskap og hjálpfýsi með
framlögum til nauðstaddra
manna erlendis þessi árin. Má
líka vel halda því á loft. Það er
yfirleitt gleði og stolt allra hugs-
andi manna, að íslendingar
hafa ekki verið alveg blindir og
daufir fyrir bágindum nálægra
þjóða á þessum stríðsgróðatím-
um. En hvað veldur þvi þá, að
íslenzkir þegnar fá ekki að
hjálpa sínum nánustu, þegar
þeir þurfa þess með?
Ríkisstjórnin íslenzka ætti að
láta þetta mál til sín taka og
birta að minnsta kosti um það
skýrslu, svo að þjóðin fái að
vita, hvaðan séu komnir þeir
erfiðleikar, sem hér er um að
ræða. Stjórnin hefði þá líka
sterkari aðstöðu gagnvart þjóð-
inni, — meðal annars í kosning-
unum, ef hún hefði lagt fram
gögn um framgöhgu sína í mál-
inu. Og það er jafnvel ekki ör-
grannt um tortryggni í garð
stjórnarinnar, vegna þessara
mála, manna á meðal. Og það
er ekki ástæðulaust. Þjóðin man
undirtektir dómsmálaráðherr-
ans í vetur, þegar rætt var um
landvistarleyfi nokkurra sak-
lausra eiginmanna íslenzkra
kvenna. Fólkið hefir líka illan
bifur á Rússúm í þessu sam-
bandi, og fellur framkoma
þeirra í garð sumra þjóða illa.
Jafnfr^imt vita menn, að tveir
af ráðherrunum á íslandi eru
mjög háðir áhrifum að austan,
og þessir tveir ráðherrar mega
sín nokkurs í skiptunum við
þann ráðherrann, sem í forsæti
situr og með utanríkismálin fer.
Það er því að minnsta kosti
vorkunnarmál, þó að fólkið biði
með óþreyju eftir því að heyra
orð ríkisstjórnarinnar um þessi
mál, og sé ekki laust við grun-
semdir um tómlæti og áhuga-
leysi af hennar hálfu, meðan
ekkert heyrist frá henni.
Það er lika erfitt að hugsa
sér, að hér séu nokkrar ósigr-
anlegar torfærur á leiðinni. ís-
lendingar hafa fengið að senda
hjálp til ýmsra þjóða og þar á
meðal Þjóðverja sjálfra. Erfitt
er að trúa því, að Danir, sem
hafa sjálfir tekið við hjálp frá
Þreytumerki.
Því verður ekki neitað, að
meðal fólksins í sveitunum er
nú sums staðar nokkur upp-
gjafarhugur og áberandi
þreytumörk. Slíkt er mikið á-
úyggjuefni öllum þeim, sem
unna íslenzkri sveitamenningu
og sveitalífi, og trúa því, að
gróðurmold okkar góða lands og
ræktun hennar hljóti að vera
höfuðþáttur í sjálfstæði okkar
og menningu.
Þar sem þessi uppgjafarhugur
er, stafar hann sennilega eink-
um af tveimur ástæðum. Önnur
er áhrif frá þeim mönnum, sem
haldnir eru vantrú á landið og
telja það óbyggilegt til búskap-
ar, og engan hagfræðilegan
grundvöll vera til fyrir landbún-
að á íslandi, nema þá e. t. v;
einhvern hjáleigubúskap 'og
kragaræktun kringum útgerð og
verzlun, til að bæta úr barna-
mjólkurþörf kaupstaðanna,
meðan fólk er að venjast þurr-
mjólkuráti til fulls, eða bíður
betri samgangna og flutnings-
skilyrða frá Ameríku og Ástra-
líu. Þessi vantrú hefir skapað
landeyðingarstefnu íslenzkra
stjórnmálamanna. Þeir hafa bú-
ið sér til þá hagfræði, að bænd-
ur væru ómagar og þurfamenn,
og landbúnaðurinn byrði á rík-
issjóði og öðrum atvinnuvegum,
og bezta bjargráðið og brýnasta
þörfin væri því að losna við
bændur og landbúnað.
Það er fljótséð, að frá þessari
skoðun og stefnu andar ekki
styrkjandi hlýju og samúð í
garð bænda, svo að þeir þoli
betur erfið kjör. Sveitafóikið
veit það vel, að hugarfar ýmsra
bæjarbúa hefir verið ræktað
á þá leið, að þeim er óþökk og
ami að því, að mörgum sveit-
um landsins skuli vera haldið í
byggð.
Hin ástæðan fyrir þreytu
sveitafólksins er sú, að lífskjör-
in eru erfið, en afkoman ekki
góð, ef miðað er við aðrar stétt-
ir.
Sveitastörfin eru bindandi, og
þar se'm fólk er fátt, eins og yf-
irleitt er n(»4. á sveitabæjum, er
það bundið alla daga ársins við
íslandi, setji sig gegn því, að
ástvinum íslenzkra manna í
Þýzkalandi geti borizt hjálp
héðan að heiman, þegar þeim
liggur á. Þeim tuddaskap verð-
ur ekki trúað á danska þjóð eða
dönsk yfirvöld, nema skýlausar
sannanir komi til.
En hvað er þá hægt að hugsa
sér í þessum efnum? Hvernig
stendur á þessum erfiðleikum
við það að senda smápakka til
meginlandsins eða fá vanda-
menn sína flutta heim? það eru
ekki einungis þeir, sem eru ná-
komnastir málinu, sem spyrja
svo. Þjóðin öll spýr. Allir þeir,
sem sýndu samúð og hjálpar-
vilja með þurfandi mönnum er-
lendis, spyrja þessa og krefjast
svars. Þjóðin krefst þess, að
stjórn hennar geri það, sem
hægt er, til þess að úr þessu
greiðist.
Vonandi er, að þessi mál leys-
ist fljótt og vel og færi betur,
að það væri þegar orðið. En
jafnvel þó að úr rætist, væri á-
stæða til að gefa skýrslu um
mistök og leiðindi liðinna mán-
aða, svo að getsakir og grun-
semdir um þá, sem saklausir
eru, mættu niður falla.
verk sín. Frjálsræðið er því tak-
markað og frídagar engir. Það
eru dæmi til þess, að húsfreyj-
ur í sömu sveit hafi ekki sézt
áratugum saman. Slík einangr-
un hefir latnandi áhrif.
Við triÍHin á landið.
Hér veröur ekki mörgum orð-
um eytt að hagfræði landeyðu-
manna. Tíminn hefir alla stund
barizt gegn henni með áðstoð og
styrk margra beztu manna.
Lesendur hans þekkja því þess-
ar staðreyndir: íslenzk jörð er
eins vel fallin til ræktunar fóð-
urjurta og gengur og gerist víða
í landbúnaðarlöndum. íslenzk-
ur landbúnaður þolir saman-
burð við erlenda framleiðslu,
ekki síður en íslenzkur iðnaður.
íslenzka jörð eigum við einir,
en sjóinn með öðrum þjóðum
að mestu.
Jörðin er ræktuð, en rányrkj-
an gildir á sjónum, og má því
vera, áð auðæfi hans gangi
nokkuö til þurrðar.
Það er hætta fyrir sjálfstæði
íslands og íslendinga, ef jörðin
er ekki notuð og landið byggt.
Öll þessi rök eru veigamikil
og þung og sanna það, að hér
á að reka landbúnað.
Tvær lciðir.
Það, sem menn þurfa að gera
upp við sig í þessu sambandi, er
fyrst og fremst þetta:
Eigum við að byggja hin ýmsu
héruð landsins eða ekki?
Ef við svörum þessu neitandi,
eigum við auðvitað að vinna
skipulega og markvisst að því,
að eyða byggðirnar og flytja
fólkið saman. Svo gætum við
selt Ameríkumönnum Vestur-
land en Rússum Austurland, og
fengið fyrir það drjúgan pen-
ing.
Hitt er ómynd aö láta byggð-
ina eyðast smám saman og
skipulagslaust, svo að jafnframt
því, sem hún leggst niður, er
miklu til kostað, sem ekki verð-
ur flutt burtu. Hér þarf ein-
hverja stefnu.
Ef við hins vegar viðurkenn-
um, að landið eigi að haldast í
byggð, ber að gera ráðstafanir
til þess, að svo megi verða. Þá
þarf að búa svo vel að fólki, að
það geti og vilji vinna þau verk,
sem þarf að vinn'a úti um landið.
Það þarf að tryggja fólkinu þar
jafnrétti við aðra um fjárhags-
lega afkomu, félagsleg þægindi
o. s. frv.
Til þess eigum við að hafa
löggjöf og stjórnarvöld, að
fjármagni og vinnuafli sé beint
þan'gað, sem þörfin krefst, —
þörf lands og þjóðar.
Tveiuiar vígstöðvar.
Öllum hugsandi mönnum, sem
ekki eru blindaðir af landeyð-
ingarstefnunni, ber saman um
það, að nú sé hið mesta öfug-
streymi í þessum efnum. Það
þarf að skipta um stefnu og
valda straumhvörfum í þjóðlíf-
inu, svo að nýtilegir framleið-
endur og aðrir þjóðhollir starfs-
menn fái réttláta umbun, og
mönnum sé ekki refsað fyrir að
gegna nauðsyn þjóðfélagsins.
Sú lagfæring verður ekki gerð,
nema með ákveðnum samtökum
og baráttu gegn milliliðagróð-
anum. Þjóðfélaginu verður ekki
bjargað nema með baráttu við
heildsalavaldið og leppa þess,
og sigri í þeirri baráttu. Og það
er annar þáttur hins mikla og
glæsilega starfs, sem bíður nú
þeirra, sem unna' íslenzkri
sveitamenningu og landbúnaði,
að standa saman gegn yfirgangi
heildsalavaldsins og annarra
miður þarflegra gróðamanna,
sem skipa sér undir merki
þeirra.
Málefnaleg barátta um menn-
ingu og framtíð íslenzkra sveita
verður fjölþætt og breytileg.
Hún vei'ður meðal annars háð á
Alþingi hér eftir eins og hingað
til. Þar mun sveitafólkið fram-
vegis eiga sína fulltrúa, til að
byggja upp þá löggjöf, sem
tryggir fjárhagslega afkomu
landbúnaðarins, veitir þjóðfé-
lagslegan stuðning við ræktun
landsins, sem þjóðin mun búa
að öld fram af öld, tryggir fé-
lagslegt öryggi og menningar-
skilyrði, og svo framvegis. En
jafnframt því, og fyrst og
fremst, er starfssviðið heima í
sveitunum, og það er fólkið þar,
sem ber hita og þunga sóknar-
innar.
Og færið er liér.
Mörg verkefni og glæsileg
bíða úiúausnar á íslandi. Þar
má eins nefna sjávarútveg, sem
ýmislegan iðnað, en glæsilegast
finnst mér þó það starfið, sem
sveitafólkið á framundan.Rækt-
un landsins hefir alla tíð verið
baráttumál og draumsjón Fram-
sóknarmanna, og mun svo jafna
verða. Hætt er við því, að hærra
léti í sumum landeyðingar-
mönnum og þeir þættust hafa
sterkari rök og haldbetri, ef sú
barátta hefði engan árangur
borið. Á síðustu árum hefir
rýmri fjárhagur og aukin tækni
valdið því, að viðfangsefnin
hafa orðið stærri. Með setningu
jai-ðræktarsamþykkta þeirra,
sem búnaðax-sambönd hérað-
anna hafa nú gert á grundvelli
þeirrar löggjafar, sem Fram-
sóknarmenn knúðu fram, er
undirbúin skipuleg heildarrækt-
un um land allt. Reynir nú á
samtök og styrk alls sveitafólks
og þeirra, sem hafa samúð með
því, að halda svo fram sem horf-
ir, svo að ekki bregðist stuðn-
ingur við stórhug og framfara-
vilja þeirra, sem ætla að rækta
landið. Þjóðfélagið þarf að
leggja til mikið fjármiagn, en
hugsjónin, viljinn og vinnuafl-
ið kemur frá sveitafólkinu
sjálfu.
Viðfangsefni sveitafólksins á
næstu árum eru að sjálfsögðu
ræktun land^ins og bústofnsins,
en auk þess skipulag byggðar og
framleiðslu, trygging félagslegr-
ar menningar og félagslegra
þæginda.
Undirstaðan er ræktað land
og góður bústofn, þar sem fram-
leitt er á hverjum stað það,
sem hentugast er vegna náttúru
landsins og markaðsskilyrða.
Einangrun og fásinni þarf að
hverfa, án þess þó, að allt sé
miðað við það, sem tíðkast með-
fram stórfljótum Rússlands og
Ameríku. Það verður að koma
íslenzkum búskap í það form á
einhvern hátt, að ekki minna en
tvær fjölskyldur búi í nábýli, svo
að um margs konar samhjálp og
einhverja verkaskiptingu sé að
ræða.
Uppeldismál og félagsleg
menning sveitanna býr við ýms
hagstæð lagaskilyrði, svo sem
almenn lög um fræðslu barna,
ríkisstyrk til lestrarfélaga, en
það er meira atriði en margan
Má ekki nefna hann?
Eftirfai’andi fróðleikskorn stóð
nýlega í málgagni Heimdellinga:
„Frægt er orðið ferðalagið,
þegar Framsóknarráðherrarnir
fóru til Austurlandsins á stjórn-
málafundi og tóku varðskípið
Óðin til fararinnar, en fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins, Ólafur
Thors og Magnús Jónsson, ferð-
uðust á mótorbát“. — Já er
ekki von, að mönnunum blöskri,
að slikir höfðingjar skyidu
þurfa að sitja við hliðina á
fiskimönnum milli fjarða! En
ýmsu má við þessa sögu bæta.
Framsóknarráðherrann (sem
þarna er hafður í fleirtölu) var
ekki nema e i n n, nefnilega sá
hinn sami, sem nýlega fékk
sendan harmónikuspilara til
framboðs í kjördæmi á Norður-
landi. Ráðherrann útskýrði úti-
grunar, o. fl. En það þarf vel
að vinna, til þess að slík lög og
ákvæði komi að fullum notum.
Til þéss þarf lifaridi starf og á-
huga heima fyrir og góðviljuð
stjórnarvöld.
Maimsverk.
Allar þær framfarir, sem eiga
að verða í sveitum íslands, eru
baráttumál og verða næstu ár-
in. Vegna þeirra þarf að berjast
við landeyðingarstefnuna og
hagsmunasamtök forréttinda-
fólksins. Trúin á landið og
réttlát hlutdeild framleiðenda
sjálfra í þjóðartekjunum eru
frumskilyrði þess, að íslenzkar
sveitir eigi sér framtíð. Um þetta
hvorttveggja þarf sveitafólkið
að sameinast. Það varðar líf eða
dauða þess atvinnuvegar, sem
það ann.
Trúin á landið lifir í hug og
hjarta alls þorra sveitafólks,
I
eldra sem yngra. Meginhluti
þeirra, sem þar eru enn, eru
bundnir brjóstrænum tengslum
við sveitina. Ég veit ekki hverjir
eiga sér glæsilegra hlutverk en
hið unga fólk, sem vill verja lífi
sínu til þess að byggja upp betra
sveitalíf og fegurri sveitamenn-
ingu. Þar eru svo mörg tækifæri
og nauðsyn þjóðarinnar að nota
þau tækifæri er svo brýn, að
fátt getur verið skemmtilegra en
að ganga þar til verks. Ég veit,
að æska sveitanna sér þetta og
finnur og lætur hvorki úrtölur
né bölsýni á sig bíta né heldur
glepjast af stundargengi og
eftirlæti þjóðfélagsins við milli-
liði og brask.
Fólkið sigrar.
Ég veit, að það er kjarngóður
stofn, sem byggir sveitir lands-
ins í dag. Þeir, sem kjósa létt-
asta hlutskiptið, hafa flestir
leitað annarra úrræða. Og ég
trúi þvi, að unga fólkið vilji
heldur leggja krafta sína í þjóð-
holl uppbyggingastörf, en græða
fé á okri og milliliðastarfi. Þess
vegxia veit. ég, að sveitafólkið
tekur höndum saman af stór-
hug, starfsgleði og baráttuvilja.
Og fólkið við sjóinn réttir
hendur sínar á móti. Það er að-
eins tímabundið, hversu lengi er
hægt að sundra hinum jákvæðu
og þjóðhollu öflum. Trúin á
landið og trúin á manninn sam-
einar vinnandi fólk í sveit og
við sjó til raunhæfa framfara
og réttlátrar umbunar þarfa
hluta og maklegs jafnaðar um
lífskjör og lífsþægindi.
í þeirri trú er gott að ganga
til baráttu og kosninga.
lokun Óláfs frá varðskipinu
þannig, að téð persóna hefði
komið of nærri landhelgislög-
gjöfinni, til þess að vera varð-
skipshæf. En Magnúsi mun
aldrei hafa verið meinað skip-
rúm. Merkilegt, ef nafn hins
gamla og góða landhelgisráð-
herra er orðið fullkomlega frið-
að í íhaldsblöðunum — eða átti
kannske að láta fölk halda, að
Hermann og Eysteinn hefðu sem
ráðherrar staðið fyrir þvi, sem
a. m. k. margir Sjálfstæðismenn
munu telja rangt í umræddu
hrakningsmáli Ólafs og Magn-
úsar?
Stríðsgróðaforustunni
í Reykjavík er að verða órótt
út, af umtali þvi, sem orðið hef-
ir um „smákónga“ og „máttar-
stólpa“ í þessum kosningum.
Jafnframt gefur aðalmálgagn
Sjálfstæðisflokksins í skyn, svo
að ekki verður um villzt, að
frambjóðandi þess flokks í
Strandasýslu sé einn af hinum
umtöluðu kosninga-,,máttar-
stólpum“. Mun mönnum þó hafa
komið annar Sjálfstæðisfram-
bjóðandi vestanlands fyrr í hug.
En hins vegar er gott að fá þess-
ar upplýsingar í viðbót, frá
þeim, er bezt mega vita. Og eng-
inn efast um það lengur, að
málið sé Morgunblaðinu við-
kvæmt, enda mestar líkur til,
að „máttarstólpar“ þess reyn-
ist saltstólpar og hrun þeirrá að
vonum.
Stríðið við Ólaf
Ræktunarfélagsstjóra.
Þrjár stríðskempur, Valtýr
Stefánsson, Jón Pá. og Jónas
Jónsson, eiga nú í höggi við Ól-
af Jónsson Ræktunarfélagsstj.
á Akureyri. Ennþá veitir Ólafi
betur, og óttast það nú sumir, að
hann gangi frá kempunum
þrem óvígum í Ódáðahi’auni.
Gáfumennirnir
við Morgunblaðið hafa komlzt
að þeirri niðurstöðu,að Fram-
sóknarmenn séu mjög lélegir
stjórnarandstæðingar, því að
núverandi bræðingsstjórn sé
búin að sitja í tuttugu mánuði
án þess að tekizt hafi að koma
henni frá. Jafnframt er þess
getið, að Framsóknarflokkurinn
hafi áður verið svo lengi í stjórn,
að hann hafi týnt niður öllum
hæfileikum til andstöðu. En
hverjir voru þá stjórnarand-
stæðingar? Og hvernig kunnu
þeir sitt verk, úr því að þeir
fengu engu um þokað allan
þennan tíma? Var þá málstað-
ur Framsóknarstjórnarinnar
svona góður, eða stjórnarand-
staðan svona léleg — nema
hvorttveggja hafi verið? „Fjólu-
pabbi“ ætti að setja upp gler-
augun og hugsa betur.
Og enn kveða þeir, blessaðir:
„Núverandi forustumenn
flokksins(Framsóknarfl.) kunnu
þvi ekkert til þátttöku í þjóð-
málunum nema sem vaida-
miklir sérhagsmuna spekúlant-
ar“. — Þessu til sönnunar
vitnað í Jónas! Hann álítur þó
víst eins og Mbl., að það nafi
vond áhrif á menn að vera eða
hafa verið ráðherrar — geti t.
d. gert þá að „sérhagsmuna-
spekulöntum“ En hvers vegna
voru þá Ólafur og Pétur látnir
hætta sínum frómu hjörtum?
Og hvei’s vegna vilja þessir tví-
menningar, að_ dæmi hinnar til-
vitnuðu persónu, halda áfram
mögnun forherðingarinnar? Það
eru til undarlegir menn.
/