Tíminn - 06.07.1946, Blaðsíða 2

2
TlMINN, laugardagiiw 6. jálí 1946
119. blað
Kristján Friðriksson:
Tillögur um nýskipan írá 1944
Fimmta þing S. 1.8. S
Lauyardafiur 6. jjúlí
Siðfræði íhalds-
forkólfanna
Breytingar þær, sem gerðar
voru á framboðslista Sjálfstæð-
isflokksins í Reykjavík, varpa
skýru ljósi yfir siðfræði og
starfshætti þeirra manna, sem
nú ráða mestu í flokknum.
Fyrir bæjarstjórnarkosning-
arnar í vetur hafði flokksfor-
ustan gert samkomulag við
þann minnihluta flokksins, sem
Björn Ólafsson veitir forstöðu.
Samkvæmt því skyldi fulltrúi
frá minnihlutanum fá öruggt
sæti á lista flokksins við bæjar-
stjórnarkosningarnar. Þetta
samkomulag rauf flokksforust-
an á síðustu stundu, en minni-
hlutinn lét það kyrt liggja að
sinni, svo að kraftar flokksins
tvístruðust ekki í kosningunum.
Þegar þingkosningarnar fóru
í hönd, hóf minnihlutinn nýja
sókn og fór þess á leit, að Björn
Ólafsson fengi öruggt sæti á
framboðslista flokksins hér í
Reykjavík. Þessu var hafnað og
hugðist þá minnihlutinn að
leggja fram sérstakan lista.
Flokksforústan sá þá sitt ó-
vænna og bauð því Birni fimmta
sætið á lista flokksins, en Bjarni
Ben. skyldi taka sjötta sætið.
Minnihlutinn tók þessu boði og
virtist nú allt fallið i ljúfa löð,
ef heilindi hefðu verið á báða
bóga.
Nokkru eftir að þetta sam-
komulag náðist fóru þau tíðindi
að kvisast um bæinn, að menn,
sem væru nátengdir flokksfor-
ustunni, hefðu efnt til eins kon-
ar kvöldskóla á fleiri en einum
stað í bænum, þar sem þægum
flokksmönnum var ýmist kennt
að strika út nafn Björns Ólafs-
sonar á listanum eða hækka
Bjarna Ben. í röðinni. Jafn
snemma kepptust þeir Ólafur
Thors og Bjarni Ben. við að lýsa
því yfir á flokksfundum, að eng-
in svik væru í tafli og myndu
þeir beita áhrifum sínum til að
koma í veg fyrir það. Aldrei kom
þó nein áskorun frá þeim um
þetta í flokksblöðunum, sem
ekki virtist þó vanþörf á vegna
þess, hve magnaður þessi orð-
rómur var. Minnihlutamenn-
irnir létu sér þó nægja þessar
yfirlýsingar þeirra Ólafs og
Bjarna og gerðu ekki neinar
gagnráðstafanir, sem þeir höfðu
þó fullt bolmagn til.
Þegar svo kom að því, að at-
kvæðin voru talin, reyndist orð-
rómurinn um hinar skipulögðu
útstrikanir meira en réttur. Hátt
á annað þúsund af kjósendum
Sjálfstæðisflokksins höfðu strik-
að Björn Ólafsson út eða fært
hann niður með öðru móti.
Björn hrapaði því niður í sjötta
sæti, en Bjarni færðist upp í
fimmta sætið og náði þar með
þingsætinu, en samið hafði ver-
ið um, að Björn fengi. Þótt
Björn hafi nokkrar óvinsældir,
er bersýnilegt, að útstrikanirnar
hefðu aldrei orðið jafn stórkost-
legar, nema um þrautskipulagð-
an undirbúning væri að ræða.
Frá sjónarmiði frjálslyndra
manna er engin ástæða til að
harma það, þótt Björn félli út
úr þinginu og Bjarni tæki sæti
hans. Þótt þá greini nokkuð á
um afstöðu til stjórnarinnar, er
Björn sízt líklegri til að styðja
að nýskipan verzlunarmálanna
og skattamálanna, sem nú eru
mest aðkallandi nauðsynjamál-
in. En aðferðin sem höfð er,
til áð koma honum út úr þing-
Framhald.
Nú bið ég þá, sem þetta lesa,
að bera þessar áætlanir saman
við þann skipulagslausa og æðis-
gengna óskapnað, sem stjórnar-
flokkarnir hafa steypt þjóðinni
út í og getur ekki leitt til ann-
ars en ófarnaðar. Það er það,
sem ég hér með leyfi mér að
gefa nafnið: Nýsköpun óstjórn-
arinnar.
Hér kemur orðréttur kafli úr
bæklingnum:
„Aðal úrlausnarefni.
Til þess að komizt verði hjá
því, að öngþveiti skapist — og til
að bjarga hag þjóðarinnar, þarf
óhjákvæmilega ákveðnar að-
gerðir, stjórnmálalegs eðlis.
Mætti e. t. v. setja þessi við-
fangsefni fram í eftirfarandi
sex atriðum. Það þarf:
1. Að færa verðlagið innan-
lands til samræmis við það, sem
gerist með viðskiptaþjóðunum.
2. Að koma rekstri atvinnu-
veganna sem mest í samkeppn-
ishæft horf.
3. Að fyrirbyggja fjölda-at-
vinnuleysi, a) með því að
tryggja aðstöðu þeirra fyrir-
tækja, sem nú hafa heilbrigðan
atvinnurekstur í landinu (m. a.
með því að finna rétt neyzlustig
(lífsstandard)), b) með því að
koma á nýsköpun í atvinnulíf-
inu.
4. Það þarf að skapa skilyrði
fyrir vexti og viðgangi öflugrar
millistéttar og gera sem flesta
dugandi menn að beinum þátt-
takendum í framleiðslunni.
5. Það þarf að skapa visst ör-
yggi fyrir stórauðmagn ein-
staklinga, en marka því jafn-
framt svið innan þjóðarbúskap-
arins. Þetta sé gert til að koma
í veg fyrir fjárflótta, og nýta
þannig mátt stórauðmagnsins
til hagsbóta fyrir þjóðina.
6. Koma heildarskipulagi á
framleiðslu og neyzlu — nokkru
víðtækari en þegar er fyrir
hendi — einkum að því er
snertir nýtingu erlendra mark-
aða.“
í áætlun okkar gerðum við
inu, er hins vegar jafn fordæm-
anleg. Til þess að koma í veg
fyrir klofning, gerir flokksfor-
ustan við hann samning um að
láta hann hafa öruggt þingsæti,
en næstum áður en blekið er
þornað, sem samningurinn er
skrifaður með, hefst hún handa
um að svíkja hann og það á
þann hátt, sem er mest álits-
spillandi og niðurlægjandi fyrir
hinn samningsaðilann.
Þegar forustumenn Sjálf-
stæðisflokksins halda þannig
samninga við þá menn innan
flokksins, sem þeim er í nöp við,
er næsta auðvelt að ímynda sér,
hvernig þeir halda samninga
við andstæðingana, ef ekki er
hægt að ganga nógu tryggilega
frá þeim. Þess er líka skemmst
að minnast, að tveim ráðherr-
um Sjálfstæðisflokksins blöskr-
aði það ekki neitt vorið 1942
að rjúfa drengskaparheit um
frestun kjördæmamálsins, þeg-
ar aukin fríðindi fyrir þá sjálfa
og flokk þeirra voru í boði.
Það hefir skaðlegri áhrif fyrir
stjórnmál landsins en flestir
gera sér ljóst, að hæstu forkólf-
ar Sjálfstæðisflokksins skuli lifa
eftir þessari siðfræði, sem fram-
annefndir atburðir lýsa. En fyrr
eða síðar mun það koma þeim í
koll og það er því betra fyrir
þjóðina sem það verður fyrr.
ráð fyrir, að þegar þörf krefði,
þ. e. í lok stríðsástandsins, yrði
nauðsynlegt að færa niður dýr-
tiðina. Hugsuðum við okkur, Æð
það yrði gert með því blátt á-
fram — eins og gert hefir verið
hjá öðrum þjóðum, að færa nið-
ur hina útborguðu vísitölu
þannig, að tekin yrðu nokkur
þrep niður á við jafnframt því|
sem lækkað yrði verð á inn-
lendri framleiðslu. Þetta kæmi
að vísu hálf illa við launþega í
bili, en hver er sá, sem ekki vill
heldur þola smávægileg óþæg-
indi um stuttan tíma heldur en
að þjóð hans komist á vonar-
völ um langa framtíð?
En ef svo fer, að markaðirn-
ir fyrir útflutningsvörurnar
krefjast mjög mikillar niður-
færslu dýrtíðarinnar, þá verð-
ur einhver ofurlítil gengisfell-
ing óumflýjanleg.
Annars eru gengismálin svo
flókin og umfangsmikil, að ég
sé mér ekki fært að ræða þau
nema í sérstakri grein — en vil
aðeins skjóta því hér inn í, að
það er sannfæring mín, að ef
fylgt verður áfram núverandi
stjórnarstefnu, þá leiðir það til
fullkomins gengishruns, sem
er allt annað heldur en hófleg
gengisfelling, sem gerð yrði í
sambandi við aðrar dýrtíðarráð-
stafanir og jafnframt þeim.
Fjáröflun til nýsköpunar.
Eftir minni tillögu átti hóf-
leg gengisfelling að fara fram
strax meðan til voru erlendar
innstæður í stórum stíl.
Við 15% gengisstýfingu mundi
hafa myndazt gróði hjá bönk-
unum sem nema mundi 60
miljónum króna, miðað við að
innstæðurnar voru þá 400 milj.
Ég hafði satt að segja áður bú-
ist við, að óhjákvæmilegt yrði
að fella gengið meira, en vegna
verðhækkana erlendis og vegna
þess að sterlingspundið er raun-
verulega fallið gagnvart dollar,
reynist sennilega óþarft að fella
gengi íslenzku krónunnar nema
lítið — og vitanlega væri bezt
að sú gengisfelling yrði sem
minnst.
Hinar sextíu miljónir, sem
þannig yrðu eign íslenzka ríkis-
ins án skuldasöfnunar og án
beinnar skattlagningar á þá,
sem ættu peninga (þeir græddu
óbeinlínis meira á niðurfærslu
dýrtíðarvísitölunnar heldur en
sem næmi gengisfellingunni —
og fengju því að vissu leyti
hækkað peningaverð).
Allt þetta fé skyldi renna i
framkvæmdasjóð ríkisins og
skyldi það notað til nauðsyn-
legra framkvæmda í landinu á
næstu árum. Af því yrði mestur
hlutinn notaður til sérstakrar
nýsköpunar í atvinnulífinu eða
til að mynda það, sem við nefn-
um hlutarstöður. Annað færi í
hafnargerðir, rafveitur um
sveitir, e. t. v. áburðarverksmiðju
o. s. frv.
Skal nú hér gerð nánari grein
fyrir þeim rökum, sem að því
hníga, að nýskipun í atvinnu-
lífínu sé nauðsynleg, og hvernig
hún yrði byggð upp.
Enda þótt búið væri að sam-
ræma innlent verðlag við erlent
— mundi fljótt eftir lok stríð-
ástandsins (þ. e. hungursneyð-
ina á meginlandinu) sækja hér
í svipað horf um atvinnuleysi
og var á árunum frá 1930—1939.
Þá mun hafa verið hér að jafn-
aði 1000-—2500 manns atvinnu-
laust mestan hluta ársins (8—9
mánuði eða meir).
Við lítum því svo á,’að nauð-
syn beri til að fram fari nýskip-
un atvinnulífsins, sem nemur
að minnsta kosti fullkomnum
ársstörfum fyrir um 2000 manns.
Eftir lauslega athugun virðist
okkur eðlilegt, að um helming-
ur þessarar nýsköpunar fari
fram í sjávarútvegi, einn fjórði
mannaflans hyrfi til landbúnað-
ar og einn fjórði til iðnaðar —
einkum þess iðnaðar, sem stydd-
ist við sjávarútveginn.
Samvinnureknar ríkiseignir.
Nýskipun þessi í atvinnulíf-
inu leggjum við til að yrði skipu-
lögð með alveg sérstökum hætti.
Ríkið kæmi upp atvinnutækj-
um og ætti þau, en leigði þau út
gegn lágu hundraðsgjaldi beint
til einstáklinga, sem svo hefðu
félög með sér um rekstur
þeirra. Yrði allur slíkur rekstur
framkvæmdur • með því skipu-
lagi, sem við höfum nefnt
hlutaaðstöðufyrirkomulag og
skal það nú skýrt hér í einstök-
um atriðum.
Eftir að ríkið hefir tekið þá
ákvörðun, að komið sé upp sam-
vinnureknum ríkiseignum til
aukningar sjávarútveginum, þá
lætur það fara fram rannsókn á
því, hvaða stærð og gerð skipa
sé hentugust og hvaða stærðir
og gerðir falli bezt inn i þann
flota, sem fyrir er.
Að fengnum niðurstöðum um
þessi efni, gerum við ráð fyrir
að ráðlegt þyki að kaupa t. d.
10 togara og 30 vélskip, 60—80
smálesta. — Skyldi þetta gert
’smátt og smátt eftir því,
sem sýndi sig að þörfin krefði.
Setjum svo, að þannig stæði á,
að fyrir lægi að greina fjögur
70 smál. skip í hlutarstöður og
mynda um þau tilsvarandi fé-
lög.
Hlutarstöðufélag er þá mynd-
að þannig, að þrír eöa fimm
menn taka sig saman um félags-
stofnun og velja skipstjóraefni.
Þessir menn fara nú til þess
ráðherra eða þeirrar nefndar,
sem sér uffi hinar samvinnu-
reknu ríkiseignir (samvinnu-
málaráðuneytisins) og sækja
Framhald.
Árni Magnússon var barnlaus,
sem kunnugt er, og er hann
lagðist banaleguna, um jólaleyt-
ið 1729, hafði hann engar form-
legar ráðstafanir gert í sam-
bandi við eignir sínar, sem eink-
um voru hið stórkostlega og
verðmæta handritasafn hans og
einnig mikið og fágætt bóka-
safn. Drógst svo hjá Árna, að
gera arfleiðsluskrá sína, meðan
tími var til og loks 6. jan. 1730,
daginn áður en hann andaðist,
sömdu þeir Barthólín (yngri)
og ágætismaðurinn Hans Gram,
arfleiðsluskrá hans, þá sem enn
er látin halda gildi. Var Árni þá
svo langt leiddur að hann mun
vart hafa vitað hvað var að ger-
ast og svo máttfarinn að hann
gat naumlega ritað nafn sitt
undir plaggið. — Má nærri geta
hversu haldgott gildi slík arf-
leiðsluskrá hefir, og auk þess er
frumritið fyrir löngu glatað. —
Þó Jón Grunnvíkingur vitni
það, að arfleiðsluskráin sé mjög
í þeim anda, er Árni sjálfur
Fimmta þing S.Í.B.S. var hald-
að að Reykjalundi í Mosfells-
sveit dagana 22. og 23. júní.
Þingið sátu 46 fulltrúar frá 6
sambandsfélögum, auk mið-
stjórnar og gesta. Forseti þings-
ins var kosinn Jónas Þorbergs-
son útvarpsstjóri.
Á þinginu voru fluttar skýrsl-
ur miðstjórnar vinnuheimilis-
stjórnar og yfirlæknis heimilis-
ins.
Síöustu tvö árin, 1944 og 1945
hafa verið sérstaklega viðburða-
rík og merkileg í sögu sam-
bandsins. Á þessum tveim árum
hafa stórir hlutir gprzt. Nokkru
eftir að síðasta þing var liáð, í
júlí 1944, var vinna hafin við
vinnuheimilið. Nú eru komin
þarna upp 11 íbúðarhús handa
vistmönnum, auk læknisíbúðar
og ibúðar handa starfsfólki.
Vinna ef nýlega hafin við aðal-
bygginguna, sem verður mikið
hús. Búið er að fjarlægja her-
mannaskála, sem stóðu á land
inu, þá, sem ekki eru í notkun, en
eins og kunnugt er, eru allmarg-
ir skálar ennþá notaðir við
rekstur hfjimilisins, fyrir smíða-
stofur, eldhús, mötuneyti o. fl.
Landið hefir nú verið sléttað að
mestu og verður sáð í það á
næstunni.
Á þinginu fór fram kosning
miðstjórnar til næstu tveggja
ára. Kosningu hlutu þessir
menn: Maríus Helgason, forseti.
Ólafur Björnsson, gjaldkeri.
Þorleifur Eggertsson, ritari.
Þórður Beneidiktsson, varafor-
seti, Oddur Ólafsson, Ásberg
Jóhannesson og Björn Guð-
mundsson meðstjórnendur.
Til vara: Daníel Sumarliða-
son, Jónas Þorbergsson, Stefán
Kristmundsson, Jóhann Kúld.
um, að fá sig viðurkennda sem
hinn fyrsta félagskjarna, sem
mynda megi hlutarstöðufélag
um eitthvert þessara skipa.
Nefndin fær margar slíkar um-
sóknir og velur síðan úr — eftir
að hafa fengið upplýsingar um
mennina — þá hópana, sem
henni virðast líklegastir til
góðs. Setjum svo, að Jón Jónsson
og félagar hans fái sig sam-
þykkta, sem félagskjarna á
vildi, má vel vera að nánari á-
kvæði hefðu verið þar um eitt
og annað, ef Árni hefði sjálfur
gengið frá henni- — En gott var
að safninu var ekki dreift í all-
ar áttir eins og óhjákvæmilega
hefði orðið, ef það hefði verið
selt á uppboði.
Einnig sömdu þeir Barthólín
og Gram stofnskrá Árnasafns-
ins, sem hlaut þó ekki konung-
lega staðfestingu fyrr en 18.
jan. 1760, að hinn ágætasti vin-
ur íslendinga á konungsstóli
Danmerkur, Friðrik 5. undirrit-
aði hana, og var hún svo endur-
samþykkt 24. sept. 1772, af
Kristjáni konungi 7. En prent-
uð var hún á kostnað safnsins
árið 1813.
í stofnskránni, er skýrt og
skilmerkilega tekið fram, að
styrkþegar sjóðsins (legatsins)
skuli einungis vera íslendingar.
Er og af fleira auðséð, að menn
velviljaðir íslendingum hafa
farið þar höndum um. — Þó
hefir verið brugðið út af þessu
fyrirmæli, og mun það því
í vinnuheimilisstjórn var kos-
inn Árni Einarsson. Til vara:
Helgi' Steingrímsson. — Meðal
ályktana, sem þingið afgreiddi,
voru þessar:
„Unnið skal að því, að við og
við verði flutt í ríkisútvarpið á
vegum sambandsins, fræðslu-
erindi um berklaveiki og berkla-
varnir.“ s,
„Fimmta þing S.Í.B.S., haldiö
að Reykjalundi dagana 22. og
23. júní 1946, lýsir gleði sinni
yfir þeim árangri, sem náðst
hefir á tveim síðustu árum í því
að hrinda fram áhugamálum og
verkefnum berklavarnarsam-
takanna.
Jafnframt vottar þingið Al-
þingi, ríkisstjórn, íélagsheild-
um, einstökum styrktarmönn-
um og þjóðinni allri hjartfólgn-
ar þakkir sínar fyrir skilning
þann, sem samtökin hafa átt að
mæta, og styrk allan veittan
með ráðum og dáð, og væntir
þess að mega framvegis njóta
sömu góðvildar og rausnar frá
hendi ráðamanna og almenn-
ings, — unz hrundið hefir verið
fram þeim velferðarmálum, er
samtökin hafa með höndum fyr-
ir land og lýð.“
í þinglok var borin fram svo-
hljóðandi tillaga til þingsálykt-
unar og samþykkt einróma:
„Fimmta þing S.Í.B.S., háð að
Reykjalundi dagana 22. og 23.
júní 1946, ályktar að skora á
ríkisstjórn hins islenzka lýð-
veldis að hlutast til um að rík-
isstjórn Bandaríkja Norður-
Ameríku efni loforð sitt um
brottflutning herliðs sins af ís-
landi og tregðist ekki stundinni
lengur um efndir.“
Ennfremur skorar þing S.Í.B.S.
á rikisstjíirn hins íslenzka lýð-
veldis að neita afdrattarlaust
öllum tilmælum erlendra ríkja
um landvist eða landsréttindi
fyrir herlið, hvort sem það er
vopnað eða eigi.“
Mikill áhugi ríkti meðal þing-
fulltrúa fyrir að efla samtökin
í framtíðinni. Þingið vottaði
fráfarandi miðstjórn og öðrum
starfsmönnum sambaxrdsins
traust sitt og þakkir íyrir fórn-
fúst og árangursríkt starf á und-
anförnum árum. Þinginu var
slitið kl. 22,00 á sunnudag.
fremur vera „penna“ en prent-
villa, þegar próf. Guðbr. Jóns-
son segir í hinni ágætu Vísis-
grein 10. apríl, að styrkþegar
Árnasafnsins, hafi „allir verið
íslendingar'1. — Því ein undan-
tekning er frá þessari reglu,
sem sé: Werlauff (norskætt-
aður) siðar prófessor og allra
manna lengst viðriðinn Árna
Magnússonar stofnunina, eöa
frá 1812—68, og þó raunar til
dauðadags 1871, og í 30 ár um-
sjónarmaður hennar. Er ekki
ólíklegt, að Danir hafi ætlað
með þessu að skapa fordæmi.
En þar sem ekki er vitað um
nein mótmæli af hálfu íslend-
inga, í þessu sambandi, má ætla
að heiðarlegir Danir, hafi komið
i veg fyrir að um endurtekið
brot á þessum líð reglugerðar-
innar væri að ræða. — Enda
hefir það ekki orðið síðan.
IV.
Því. hefir þráfaldlega verið
haldið fram, og svo oft verlð
endurtekið, að ekki er fjærri því
að ýmsir góðir íslendingar, séu
fanxir að trúa því, að við stönd-
um ekki í mikilli þakkarskuld
við Dani, fyrir að þeir skyldu
taka að sér að „varðveita og
geyma" hin forn íslenzku hand-
rit- (Því sern þeir hafa ekki
glatað, fyrir óhöpp eða hand-
vömm). — Og þá einnig þeim
(Framhald á 4. síOu).
S. K. Steiudors:
Hugvekja um
handritamáBið