Tíminn - 12.09.1946, Blaðsíða 2

2
TlMIIVIV, fimmtiidagiim 12. scpt. 1946
165. blað
Norðurlandabréf
bara resa“. ' Holger er látinn
ferðast til lands, sem nefnist
Censtralisia, en þar er búið að
framkvæma þá stefnu jafnað-
armanna að gera ríkið álmátt-
ugt. Mörgu er spáð um kosn-
ingaúrslitin. Sérstök stofnun,
sem annast skoðanakönnun í
Svíþjóð, telur sig hafa komizt
að þeirri niðurstöðu, að jafnað-
armenn muni tapa, en komm-
únistar og íhaldsmenn vinna á.
Danir vilja ekki
smjörlíki.
Á stríðsárunum féll niður
framleiðsla á smjörlíki í Dan-
mörku, þar sem nauðsynleg hrá-
efni fengust ekki. Nú er smjör-
líkisframleiðsla hafin þar aft-
ur og hafa dönsku stjórnar-
völdin gert ráð fyrir, að það
myndi draga verulega úr smjör-
sölunni. Sú hefir þó ekki orðið
reyndin og hefir sáralítið selst
af smjörlíkinu síðan það kom
í búðirnar. Talið er líklegt, að
stjórnin grípi nú til þess ráðs
að minnka smjörskammtinn
um þriðjung og láta smjörlíki í
staðinn. Stjórnin getur ekki full-
nægt samningum við önnur ríki
um smjörsölu, nema verulega
dragi úr smjörneyzlunni inn-
anlands.
Brezk-norskur leiðangur
til Suðurheimskautsins.
í ráði er, að brezk-norskur
rannsóknarleiðangur fari til
Suðurheimskautslandanna á
næsta ári og dvelji þar árlangt.
Gizkað er á, að það sé einn til-
gangur fararinnar að finna
stórt íslaust land, sem talið er
að Þjóðverjar hafi fundið þar
skömmu fyrir styrjöldina. Sagt
er, að Bretar láti nú leita á
hernámssvæði sínu í Þýzkalandi
eftir Þjóðverjum, sem tóku þátt
í þessum leiðangrum.
Dregur úr ferðalögum
til Svíþjóðar.
Allt frá stríðslokum og fram
á síðastl. vor, sóttust Danir
mjög eftir því að fara yfir til
Svíþjóðar. Einkum fóru þeir
þangað til að kaupa þar ýmsar
vörur, sem ekki fengust í .Dan-
mörku. Á síðastl. vori var talið.
að á móti hverjum 80 Dönum,
sem færu til Svíþjóðar, kæmu
ekki nema 20 Svíar til Dan-
merkur. Nú er þetta orðið breytt.
TaliÖ er, að nú fari 60—70 Sví-
ar til Danmerkur á móti hverj-
um 30—40 Dönum, sem fara til
Svíþjóðar. Orsakir þessa eru m.
a. taldar þær, að ástandið hafi
stórbatnað í Danmörku og vöru-
skortur orðinn miklu minni, auk
þess sem gengishækkunin í Sví-
þjóð hafi gert viðskiptin þar
stórum óhag^tæðari;
Vel sóttur skemmtistaður.
Hinn frægi skemmtistaður í
Kaupmannahöfn, Tívoli, hefir
aldrei verið eins vel sóttur og í
sumar. Þann 25. ágúst var búið
að selja að selja að honum 3
milj. aðgöngumiða frá þvi, að
hann var opnaöur í vor.
Krófur danskra andatrúar-
manna.
Dönskum stjórnarvöldum hef-
ir nýlega borizt áskorun frá um
4000 dönskum andatrúarmönn-
um (spiritistum), þar sem þeir
krefjast þess, að andatrúar-
menn verði viðurkenndir sem
sérstakur trúarflokkur. Jafn-
framt krefjast þeir, að fluttir
verði fræðandi fyrirlestrar um
andatrú í danska ríkisútvarpið.
Sunnudagsskap Morgunblaðsins
Viðtal við Bjarna Gíslason:
Vildi sýna, að íslendingurinn
lægi ekki á liði sínu
Fimmtudagur 12. sept.
Ráðsmennska verð-
lagsnefndar land-
búnaðarafurða
Endurskipun búnaðarráðs og
fundur þess hér í Reykjavík á
dögunum hefir dregið athygli
manna að ráðsmennsku verð-
lagsnefndar landbúnaðarafurða,
sem búnaðarráð kaus síðastl.
sumar og nú aftur í haust
óbreytta. Auk þess nálgast nú
sá tími, að 1 ljós kemur til fulls,
hversu nefnd þessari hefir tek-
izt að leysa af hendi þau verk-
efni, sem henni voru fengin.
Það þótti tíðindum sæta, þeg-
ar það spurðist, að einstakir
búnaðarráðsmenn úr hópi
tryggra fylgismanna stjórnra-
innar höfðu haldið uppi all-
harðri gagnrýni á hendur verð-
lagsnefndinni fyrir mistök
hennar og skyssur. En nefndinni
hefir sýnilega komið þessi gagn-
rýni illa — og er það ekki nema
að vonum. Tillögur og ályktanir,
sem búnaðarráð lagði fram og
í sér fólu áminningar og viðvar-
anir til verðlagsnefndarinnar,
hafa að minnsta kosti ekki
fengið inni i greinargerð þeirri,
sem send var blöðunum til birt-
ingar.
Hér er ekki rúm til þess að
rekja öll vandræðaspor verð-
lagsnefndarinnar. En rétt er að
geta nokkurra veigamikilla at-
riða, sem sína allljóslega, hvern-
ig þessi stofnun hefir staðið í
ístaðinu.
Nefndin verðlagði kjötið
þannig í fyrrahaust, að um tíu
af hundraði vantaði til, að
bændur gætu fengið fullt sex-
mannanefndarverð fyrir þessa
framleiðsluvöru sína. Jafnvel
hið stjórnskipaða búnaðarráð
hefir mótmælt þessari verðlagn-
ingu og krafizt þess, að svo verði
til hagað í haust, að bændur fái
fullt sexmannanefndarverð eins
og þeim ber.
Verðjöfnunargjaldið var á-
kveðið svo lágt í fyrra, að það
hrekkur hvergi nærri til þess
að greiða þá verðuppbót, sem
inna ber af höndum, enda þótt
upp sé étinn hálfrar miijónar
verðjöfnunarsjóður, sem verð-
lagsnefndin tók við af kjötverð-
lagsnefndinni. Formaður verð-
lagsnefndarinnar lét svo um
mælt á einum fundi búnaðar-
ráðs, að nefndin hefði haft sér-
staka ástæðu til þess að ákveða
verðjöfnunargjaldið lágt og éta
sjóðinn upp í skyndi, þvi að hún
hefði verið smeyk um að ríkis-
stjórnin leggði að öðrum kosti
hald á hann. Þessi „afsökun"
sýnir að minnsta kosti traust
verðlagsnefndarmannannna á
ríkisstjórninni og álit þeirra á
bændavináttu hennar — og þá
væntanlega sérstaklega land-
búnaðarráðherrans. En eins og
sýnt var fram á í grein Páls
Zóphóníassonar í blaðinu í gær,
vantar um þrjár miljónir króna
upp á, að verðjöfnunarsjóður
þessa árs geti staðið við skuld-
bindingar sínar, þegar öll kurl
eru komin til grafar, enda þótt
þessi hálfa miljón, sem til var
frá fyrri tíma, væri uppurin.
En einhver allra versta skyssa
verðlagsnefndarinnar er þó sú
ákvörðun hennar að flytja um-
framkjötið frá síðasta hausti
ekki út fyrr en nú síðsumars og
þá aðeins nokkuð af því. Það
hlaut að vera ljóst hverjum
manni, sem eitthvert skyn bar
á kjötverzlun, að engar líkur
Málaferlin gegn nazistum
i Noregi.
í Noregi er unnið kappsamlega
að því að ljúka málaferlunum
gegn nazistunum og öðrum
þeim, sem unnu fyrir Þjóðverja
þar í landi. Mál hafa verið höfð-
uð gegn 17 þús. manns og hefir
dómur verið kveðinn upp í tæp-
um 8000 þeirra. Mál 37 þús.
manna verða afgreidd með sér-
stakri réttarsætt og hafa 11
þús. þeirra fengið afgreiðslu.
Afbrot þessi eru ekki stærri
en svo að þeir sleppa með sektir
og frelsisskerðingu. Auk þessa
hafa svo 13 þús. manns sloppið
með áminningu, þar sem þeir
höfðu yfirleitt ekki unnið ann-
an til saka en að vera skráðir
meðlimir í nazistaflokknum.
Alls hafa því málaferlin náð til
67 þús. manns, en fléiri eiga
sennilega eftir að koma í leit-
irnar. í nazistaflokknum voru
alls um 60 þús. manns. Flestir
þeirra, sem eiga mál sín óút-
kljáð, eru hafðir í haldi og eru
þeir geymdir í fangabúðum
þeim, sem Þjóðverjar byggðu
í landinu. Um 20 þús. nazistar
munu nú vera í hinum frægu
Grinifangabúðum, sem eru rétt
hjá Osló. Búið er að kveða upp
8 dauðadóma, en alls mun verða
krafizt um 140.
Það mun taka alllangan tíma
enn að ljúka öllum þessum mál-
um. Talsvert eru skiptar skoð-
anir um, hve langt eigi að
ganga í refsiaðgerðunum. Sum-
um þykja þær of vægar, en
aðrir telja réttara, að tekið sé
vægilega á þeim. í mörgum til-
fellum komi refsingin óbeint
niður á óverðugum,sem sé börn-
um og aðstandendum hinna
seku og það geti skilið eftir sár,
sem tæki langan tíma að græða.
Þetta síðarnefnda sjónarmið
virðist einkenna meira fram-
kvæmdina á þessum málum í
Noregi en nokkurs staðar annars
staðar, þar sem svipað hefir
verið ástatt.
Kosningabaráttan í Svíþjóð.
Um miðjan september fara
fram bæjar- og héraðsstjórna-
kosningar í Svíþjóð og jafn-
framt fer fram kosning til efri
deildar þingsins í nokkrum
landshlutum. Kosningabaráttan
er með allra harðasta móti.
Talið er að um 340 þús. manns
taki virkan þátt í áróðursstarf-
semi flokkanna eða 150 þús.
fyrir jafnaðarmenn, 50 þús.
fyrir íhaldsflokkinn,50 þús. fyrir
bændaflokkinn, 50 þús. fyrir
kommúnistaflokkinn og 40 þús.
fyrir frjálslynda flokkinn.Flokk-
arnir hafa látið gera allmargar
áróðurskvikmyndir og eru kvik-
myndir nú notaðar miklu meira
í kosningabaráttunni en áður
eru til dæmi í Svíþjóð. Einna
‘mesta athygli hefir vakið kvik-
mynd frjálslynda flokksins,sem
nefnist „Holger Nilssons under-
voru til þess, að allt kjötið seld-
ist á innlendum markaði. En
eigi að síður fékkst verðlags-
nefndin ekki til þess að leyfa
S. í. S. að flytja út kjöt fyrr en
það var orðið hér um bil árs-
gamalt, fallinn á það miklll
áþarfur geymslukostnaður,
flutningskostnaður milli hafna
og gæði þess mjög tekin að
rýrna, svo að jafnvel er hætta
á, að það geti spillt áliti ís-
lenzks työts erlendis. Þetta er
ráðsmennska, sem segir sex,
enda hefir hún vakið sára
gremju bænda, sem orðið hafa
að bera hallann af fráleitum
ákvörðunum þessarar stjórn-
skipuðu verðlagsnefndar.
Fyrir nokkrum árum sigldi
ungur og ómenntaður sjómaður
af landi burt. Hann hafði þegar
frá bernsku þráð að menntast,
en kjör hans voru þannig, að
hann gat því ekki til vegar
komið, enda lifði hann æskuárin
hér heima á verstu kreppuár-
um. Þessi maður var Bjarni M.
Gíslason, rithöfundur, sem nú
er orðinn frægur maður í Dan-
mörku og víða um lönd. Bjarni
missti foreldra sína þegar hann
var barn í vöggu, var sjómaður
eftir fermingaraldur, orti ljóð
og gaf út ljóðabókina „Ég ýti
úr vör“ árið 1933, en sigldi síð-
an til Danmerkur með það fyrir
'augum að berjast áfram í fram-
andi. landi.
Erlendis hefir Bjarni unnið
mikið að því að kynna ættjörð
sína. Árið 1937 gaf hann útbók
um ísland, „Glimt fra Nord“
kallar hann hana, en hún varð
svo vinsæl, að hún kom út í
nýrri útgáfu árið 1938. Var búið
að þýða hana á þýzku þegar
stríðið skall á, og átti hún að
heita „Leuchtendes Island“ (ís-
land norðurljósanna) á þýzk-
unni og koma út hjá „Hoff-
mann und Chamfe Verlag“ í
Hamborg. En stríðið hindraði
útgáfu hennar, einkum þó vegna
þess, að þýzka ritskoðunin
vildi breyta vissum köflum í
bókinni, en Bjarni neitaði að
gefa leyfi til þess. En nú hefir
Bjarni tilkynnt þýzka útgáfu-
félaginu það, að ef þýzka hand-
ritið finnist í vörzlum þess óski
hann að það verði gefið út til
ágóða fyrir þýzk börn. Önnur
bók eftir Bjarna um ísland
kemur út i Danmörku í haust,
og verður hún seld til ágóða
fyrir börn í Finnlandi. Er það
safn ritgerða, valið úr þeim
greinum, sem Bjarni hefir skrif-
að til varnar fyrir íslenzk mál,
þegar Danir. fóru að ýfast við
okkur út af sjálfstæðismálinu
og auk þess einarðlegar rit-
gerðir, sem styðja kröfur ís-
lands um að fá handritunum
af fornsögunum okkar skilað
aftur.
En Bjarni hefir ekki aðeins
skrifað um ísland í blöð og bæk-
ur, heldur og ferðast víða um
Norðurlönd og haldið fyrirlestra
um ættjörð sína. í yfir 600 þorp-
um og bæjum hefir,Bjarni haft
f j ölmennan tilheyrendaskara,
stundum mörg þúsund manns í
einu. í kjallaragrein um Bjarna
í dönsku þlaði, sem við höfum
nýlega séð, er sagt að hann sé
miklu kunnari meðal bændaal-
þýðunnar dönsku, en Gunnar
Gunnarsson, sem þó hefir mesta
frægð hlotið af íslendingum í
Danmörku. „Það er varla það
þorp til, þar sem maður heyrir
ekki Bjarna getið“, segir í blað-
inu,“ og leitist maöur fyrir um,
hvað danskir bændur þekkja til
íslands, svara þeir oft: „Jú ég
hefi hlustað á hann Gíslason,
og fallegar voru myndirnar, sem
hann sýndi okkur; ég hefi á-
kveðið að skreppa einhvern-
tíma til íslands — og svo er
í gamla daga var hlakkað til
sunnudagsins í sveitinni. Það
var hvíldardagur. Þá voru menn
í sunnudagsskapi. Þá var létt
yfir mönnum og margir gerðu
sér glaðan dag.
Einstöku undantekningar voru
hér frá. Einstakir nöldurseggir,
sem sáu fjandann uppmálað-
an á næstu vegamótum,
voru næstum eins skapillir og
Morgunblaðið hinn bj arta
sunnudagsmorgun, þann 8. sept.
1946.
Góðsamir menn, er minnast
gamansamra sunnudaga frá
fyrri árum, hugleiða hvort höf.
Mbl. hafi síðustu dagana borð-
að heldur mikið af gömlu,
frosnu kjöti, — sem er ekki
lengur hæft til útflutnings.
Þetta hafi valdið óhægri líðan,
og þaðan stafi geðvonzkan. Víst
er um, að skapið er alls ekki
gott, — alls ekki sunnudags-
skap.
Það er nokkurt ergelsi til
Gunnlaugs Péturssonar og lof-
gerðarrolla um Pétur okkar. Að
slepptum öllum elskulegheitun-
um til Tímans og vitlausu
mannanna og illgjörnu, sem
hann skrifa.
En það er mikil gæfa, að við
eigum Pétur með lyklana og
þessa andlegu jöfra, sem skrifa
Mbl., þar sem engin fjóla vex.
En menn eru- misjafnlega
gæfusamir, og máske er hér
stiklað á ofurlítið tæpu vaði í
leit að alsælu hamingjunnar,
þegar Mbl. fer einmitt í byrjun
sept. 1946, að slá um sig og Pét-
ur með ráðdeild og vizku í kjöt-
sölumálum þjóðarinnar.
Ef Mbl. væri hlutverki sínu
trútt sem stærsta blað höfuð-
staðarins, ætti það að skrifa um
hvers vegna hinir nær 50 þús.
þetta vitleysa, sem fólk segir að
íslendingar almennt búi í torf-
kofum, það voru skárri fram-
kvæmdirnar, sem hann sagði
okkur frá!“
Þannig eru áhrifin af land-
kynningu Bjarna, en þar fýrir
utan fæst hann við ritstörf, og
hefir skrifað 6 bækur, þar á
meðal skáldsögu í tveimur bind-
um. Heitir hún á dönskunni „De
gyldne Tavl“, og er nú verið að
þýða hana á mörg mál, einnig
á íslenzku.
Tíminn hefir náð tali af
Bjarna, og spurt hann um
kynni hans af Dönum.
„Eins og um allar þjóðir er
hægt að segja margt til lofs
og lasts um Dani“, segir Bjarni.
„En þó mörgum íslendingum
ef til vill líki stundum miður við
þá, eru þeir í rauninni einkenni-
lega frjálslynd þjóð. Við verð-
um að muna, að t. d. Fjölnis-
menn, sem lögðu grundvöllinn
að stjórnarfrelsi íslands, fengu
alla sína menntun í Danmörku,
og á vissan hátt höfðu höfuð-
setur baráttu sinnar í Kaup-
mannahöfn, mitt á meðal Dana
sjálfra. Hið sama skeður enn
í dag, því aö hvaða mót eru það,
sem ég aðallega hefi talað á
um ísland í Danmörku? Það er
meðal annars á dönskum þjóð-
minningardögum, þegar fólk
kemur saman úr öllum áttum
til að treysta gömul vináttu-
bönd, til að minnast síns og átt-
haganna, tungunnar og gam-
als þjóðararfs. Til þannig móta
bjóða þeir íslendingi, sem ekk-
ert gerir annað enn skamma þá
fyrir vanþekkingu þeirra á mál-
efnum fslands. Og ég hefi víða
orðið þess var, að dönsk alþýða
metur meira þann íslending,
sem ber einkamál þjóðar sinn-
ar einarðlega fram, en hinn,
Reykvíkingar eiga enn ekki kost
á að fá nýtt kindakjöt að borða
á þessu sumri og munu ekki
ekki eiga þess kost fyrr en
haustslátrun byrjar. En veröa
þess í stað að notast við ársgam-
alt kjöt, sém a. m. k. er alls
ekkert sælgæti.
Mbl. er sjálfsagt ánægt með
þetta fyrir hönd höfuðstaðar-
búa, enda er þetta óhjákvæmi-
leg afleiðing af því, sem Mbl.
kallar viturlega stjórn þessara
mála á umliðnu ári. En aðrir,
og þar á meðal þessir vondu
Tímamenn, vildu strax í fyrra-
vetur láta flytja út um 1000
smál. kindakjöts. En þeir voru
bornir ráðum. •
Aðrir menn höfðu völdin og
höfðu góðviljaða og framsýnav
ráðunauta, eins og t. d. Mbl.
Þeir vildu ráða og fengu að ráða.
Árangurinn er auðsær.. Fyrst í
sumar voru iluttar út um 350
smál. af kindakjöti, og nú í
byrjun sept. eru enn til í land-
inu rúmlega 500 smál.
Þessi ráðsmennska veldur því,
að Reykvíkingar fá ekki að
bragöa nýtt kjöt og bændur ekki
að hafa not af sumarslátrun-
inni.
Þetta þætti vont ráðslag hjá
Tímamönnum. Það þætti vond-
ur reikningur, að misreikna sig
um eitt þúsund smálestir, ef
aðrir ættu í hlut en Mbl., verð-
lagsráð eða Pétur.
En hverjir eru ánægðir með
svona ráðslag? Eru húsmæður
Reykjavíkur það? Eru bændur
það? Er nolckur neytandi eða
framleiðandi það? Er Pétur
það?
Spaugsamur náungi hefir
sagt, að aðeins ein stétt i þjóð-
félaginu væri ánægð með íyrír-
(Framhald á 4. síöu)
sem reynir að koma sér í mjúk-
inn hjá henni með fleðumæl-
um. Þeir segja sem svo, að sá
maður er gerir það síðast
nefnda, geti alveg eins orðiö
leiguliði annarra, og þessháttar
leiguliða hafði danska þjóðin
sjálf því miður of marga á
stríðsárunum. En einmitt þetta
einstaka — ég held í meirihluta
heimsins — að maður getur
staðið mitt á meðal Dana sjálfra
og áfellt þá fyrir framkomu
þeirra-gagnvart gömlum hluta
danska ríkisins, vitnar um
djúptæka frelsiskennd, og það
hefir hjá mér rótfest mikla
virðingu fyrir dönsku þjóðinni.
Ég trúi því alls ekki fyrr en ég
tek á þvi, að Danir fyrr eða
síðar sýni okkur ekki fullkom-
inn skilning í handritamálinu.“
Bjarni gengur fram og aftur
um gólfið meðan hann segir
þetta, og hann bætir því við,
að kali Dana í garð okkar sé
mikið á yfirborðinu og muni
hverfa vonum fyr. Hann heldur,
að það sé mikið blaðamanna-
ýkjur, sem hafi komið þessari
úlfúð á stað, og þegar hann
nefnir blöðin, getum við ekki
látið hjá líða að minnast á
annað mál, sem töluvert hefir
verið rætt í erlendum blöðum:
Útgáfu erlendra bóka á íslandi,
án leyfis höfunda!
„Já,“ segir Bjarni og brosir
út í annað munnvikið, „ég
skrifaði örlítið um það mál í
Morgunblaðið, og þó ísland
verði að ganga í Bernarsam-
bandið, þá er það ekki þannig
að skilja, að ég álíti hin er-
lendu skrif um málið algjör-
lega sanngjörn. Það er nú ekki
sérlega prúðmannlegt af erlend-
um rithöfundum, þótt þeir verði
óánægðir með einstaka íslenzka
bókaútgefendur, að fara að