Tíminn - 11.10.1946, Qupperneq 2

2
TÍMIMV, föstmlaginn 11. okt. 1946
185. blað
Kristján Benediktsson:
Almannatryggingar
Kristján Benedsktsson, bóndi í Einholti, hefir sent Tímanum
þessa grein um Tryggingarlögin. Hann bendir hér á hve mikill
nefskattur iðgjöldin eru og í öðru lagi að miklar byrðjar eru
lagðar á sveitafólk vegna skrifstofukostnaðar í Reykjavík, þar
sem hver maður verður nú að greiða tugi króna árlega vegna
skrifstofukostnaðar sjúkratrygginganna einungis.
Föstudagur 11. oUt.
Ég gerði það ekki!
Það er alkunnugt fyrirbrigði,
að kjarklitlir en óvandaðir
pörupiltar, sem hafa gert eitt-
hvað af sér og óttast réttmæta
þykkju og eðlilegar ávítur reyna
að koma sekt sinni og skömm
á aðra. „Ég gerði það ekki,“
segja þeir.
Þetta sannast nú á stjórnar-
blöðunum. Nú treysta þau sér
ekki lengur til að þræta fyrir að
stefnl til stórvandræða, en mun-
ur nokkur er á því, hvernig þau
bregðast við, þó að úrræðaleys-
ið sé svipað hjá þeim öllum.
Mbl. og Alþbl. eru ósköp vælu-
leg og segja: „Ég gerði það ekki.
Það fór sjálft.“ En Þjóðviljinn
er forhertur og segir: „Þetta er
allt að kenna skömminni hon-
um Jóni Árnasyni í Landsbank-
anum. Ef hann bara vildi lána
eins og við segjum honum, þá
færi allt vel. Þá fengju allir ó-
dýrar og vandaðar íbúðir. Þá
gætu útvegsmennirnir gert út
með hagnaði og allir haldið á-
fram að græða.“
Þetta er samandreginn kjarni
þess, sem Þjóðviljinn hefir sagt
ura innanríkismal undanfarna
daga, en vitanlega fer rnest af
rúmi hans undir fréttir frá
Moskvu. Það er bersýnilegt að
Sósíalistaflokkurinn virðist á-
kveðinn í því að hylja misgjörð
sína undir kápu Jóns Árnason-
ar.
Nú er í fyrsta lagi svo að Jón
Árnason ætti ekki a? vera ein-
ráður í Landsbankanum, og
miklir aumingjar mættu það
vera, sem þar eiga til að gæta
með honum, ef hann kuðlaði
þeim öllum skilmálalaust í vasa
sinn. Svona gaspur er næsta
gagnslítið. Væri hér um sekt að
ræða, þá bitnaði hún engan veg-
inn á Jóni Árnasyni einum
heldur þeim öðrum sem fara
með stjórn Landsbankans og
þeim sem hafa fengið þessum
mönnum valdið. En hvenær hef-
ir Þjóðviljinn skýrt frá því að
hans menn hafi gert ágreining í
Landsbankaráði eða Lands-
bankanefnd?
Það er auðvitað bæði rétt og
skylt að gagnrýna stjórn Lands-
bankans eins og aðrar nefndir
og stofnanir, en gera ætti það
með rökum fremur en hrópi. Og
gæta verður þess, að jafnframt
því, sem Landsbankinn á að
beina fjármagni þjóðarinnar
á þær brautir, sem almannaheill
krefst, ber hann ábyrgð á spari-
fé því, sem honum er trúað fyrir
að varðveita og ávaxta. Ef
bankastjórn freistast t. d. til
þess, að veita ofmikið fé í ó-
þarfa verzlun fremur en nauð-
synlegan atvinnurekstur, vegna
þess, að hinn þjóðholli atvinnu-
rekstur er áhættusamur tap-
rekstur en glingurverzlunin arð-
viss og ábatasöm, þá er það lög-
gjafarvaldsins sök, að hafa ekki
gert við því í tíma.
Stjórn Landsbankans hefir
ekki í hendi sér að sigra verð-
bólgludrauginn. Hún gæti að
sönnu lánað sparifé þjóðarinn-
ar í byggingar, sem enginn get-
ur borgað, skip, sem aldrei renta
sig, og atvinnurekstur, sem aug-
ljós hætta er á að stöðvist.
Þannig mætti lengja gálga-
frest gálausrar þjóðar um
nokkra mánujði, en hættunni
væri á engan hátt bægt frá
bæjardyrunum. Og það er fram-
hald þeirrar stefnu, sem Ólafur
og Brynjólfur hafa markað.
Fyrst að eyða hinum almenna
Almannatryggingarlöggj öf in
er nú þegar að ganga í gildi,
eða um næstkomandi áramót
að mestu leyti. Er því að sjálf-
sögðu rétt að almenningur fari
að gjöra sér ljóst, hvað hér er
að gjörast og hvernig trygging-
arnar muni verka í framkvæmd.
Að sjálfsögðu fagna allir al-
manna tryggingum og því ör-
yggi sem þær eiga að veita
þegnum þjóðfélaganna, en þá
er að gjöra sér grein fyrir á
hvern hátt okkar tryggingar-
löggjöf verkar í því efni. Ég
mun taka hér fátt eitt til at-
hugunar:
1. í bréfi tryggingarstofnun-
arinnar til sýslumanna lands-
ins um einstök atriði laganna
og áhrif þeirra 1 heild á hag
sveitarfélaganna segir svo í
þriðja lið:
„Gjört er ráð fyrir að bóta-
greiðslur samkvæmt II. kafla
laganna, leiði til þess, að fá-
tækraframfærsla vegna elli, ör-
orku, fyrirvinnuskorts og ó-
megðar falli að mestu leyti nið-
ur o. s. frv.“
Þessu get ég verið samþykkur
svo langt sem það nær, en fá
ekki sveitarfélögin annað fólk
til framfærslu, sem bjargast
mundi án sveitarhjálpar, ef
ekki þyrfti að greiða eins hátt
tryggingargjald og lög þessi
gjöra ráð fyrir?
Við skulum taka dæmi er ég
þekki og ég veit að fleiri þekkja
ekki svo fá, að foreldrar, sem
eru að koma upp stórum barna-
hóp þurfa að greiða sln vegna á
öðru verðlagssvæði á ári
kr. 138,00
Þau hafa þrjú börn á
aldrinum frá 16 til 20
ára, og við gjörum ráð
fyrir að tvö séu piltar — 216,00
og ein stúlka .......— 84,00
og leyfist okkur ekki
að áætia, að þessi
sömu hjón hafl að
minnsta kosti eltt
foreldri á aldrinum 60
til 67 ára ............ — 108,00
Samtals sem heimilið
þarf að greiða .... kr. 546,00
og með vísitölu 290
verður upphæðin kr. 1583,40
Þetta er ekki lítil upphæð til
árlegfar greiðslu og gjörir stórt
skarð í tekjur bóndans og er
gróða, og það er búið. Næst er að
eyða sparifénu, hvar sem í það
næst. Svo er að selja skip og
önnur framleiðslutæki úr landi,
til að lengja gálgafrest ábyrgð-
arleysisins um nokkra mánuði.
Það er svona stjórnarstefna,
sem kennd er við Sardanapul,
Lúðvík 16. og slíka menn. Þar
hafa stjórnmálaleiðtogar ís-
lendinga, Ólafur Thors, Ásgeir
Ásgeirsson, Brynjólfur Bjarna-
son o. fl. fundið sér fyrirmyndir
við sitt hæfi.
Það, sem nú verður að gera, er
að skapa íslenzkum atvinnuveg-
um þann grundvöll, sem þeir
geta staðið og starfið á. Við það
s'arf mun Jón Árnason áreið-
anlega reynast liðtækari maður
en blaðurtungur Þjóðviljans,
meðan þær temja sér einkum
ábyrgðarleysi.
ekki ver farið en heima setið,
ef þetta, sem á að verða ör-
yggi fyrir lífsafkomu fólksins
verður til þess að gjöra hér um
talaðan bónda og marga slíka
hjálparþurfandi vegna þessarar
greiðslu og mér er alveg sama
hvort það mundi kallast fram-
færslustyrkur eða ekki. Sjálfs-
bjargarhvöt fjölda manna er
það sterk, að sómatilfinning
þeirra er særð með því að þurfa
að leita til sveitar sinnar til að
inna þessa greiðslu af höndum.
Ef einhver vildi rengja að
svona mikil upphæð til trygg-
inganna geti lent á einu litlu
heimili þá get ég til viðbótar
sagt ykkur að heimili mitt er
svo skipað fólki nú og hefir
oft áður verið, að því bæri að
greiða samkvæmt tryggingar-
lögunum miðað við vísitölu 290
á þriðja þúsund krónur á ári,
og geta kunnugir borið um hve
mikill hluti tekna heimilisins
hyrfi á þann hátt, og svo kemur
upphæð sú, er heimilin þurfa að
bera vegna trygginganna í gegn
um útsvör i sveitarsjóð, og ef
ýmsir skefast úr leik með að
greiða útsvör vegna persónu-
gjaldsins til tryggingarinnar, þá
getur orðið nokkuð þungur
bagginn á þeim, sem upp úr
standa og mikið má það heita,
ef þeirra bak ekki bognar eða
brestur. Ég bið afsökunar ef ég
skildi mála þetta of svart, og
ég mundi þakksamlega taka
upplýsingum, sem sýndu mér
rök fyrir því að þetta yrði í
framkvæmd eitthvað hagkvæm-
ara en ég hefi gjört mér í hugar-
lund, því ég ann tryggingunum í
sjálfu sér.
Það sem ég finn trygging-
unum mest til foráttu er þetta:
í fyrsta lagi, hefði mátt í
byrjun, hafa bæturnar lægri,
sem greiddar eru til þeirra
Framh.
Um tónlistina er það að segja,
að iðkun hennar og kynning
hefir verið bundin mjög mikl-
um erfiðleikum, og er sízt und-
arlegt, þó að skilningur á henni
sé takmarkaður og dómar um
hana oft hæpnir og lítið mennt-
andi. En með útvarpinu hefir
skapazt sérstök aðstaða til efl-
íngar tónlistarmenningu lands-
manna, en engan dóm skal ég
á það leggja, hversu það hefir
tekizt og hverjar horfur séu þar
um í framtíðinni. Ég er lítt
fróður um tónlist og tónlistar-
mál, en dylst það þó hins vegar
ekki, að margt af því, sem í
tónum er boðið þjóðinni í út-
varpinu, er á borð við hina
væmnu og launklæmnu ástar-
reyfara, sem sum blöðin hafa
stundum boðið lesendum sínum
sem neðanmálssögur, og ýmsir
bókaútgefendur sótzt eftir að
gefa út. Vísa Arnar skálds Arn-
arsonar: Aumingja kötturinn
úti, hefir mér stundum dottið
í hug, þegar ég hefi heyrt þessa
tóna í útvarpinu. Er óskaplegur
og að mér finnst ósanngjarn
tryggðu, það var alltaf hægt að
hækka þær upphæðir, ef vel
gekk. f öðru lagi og þar legg ég
aðaláherzluna á, að persónu-
iðgjaldið á ekki að vera svona
hátt, ríkið á að bera meira, með
því móti er hægra að ná til að
láta breiðu bökin bera meira,
en þá sem aðeins berjast í
bökkum með lífsafkomu, það er
miklu nær samhjálparvilja
hinna íslenzku þegna, að láta
hinn almenna sjóð, ríkissjóðinn,
bera aðalþunga trygginganna,
og þá einnig sveitarfélögin sinn
bróðurpart, heldur en þrautpína
þegnana með persónugjaldi,
nefskatti, sem lagður er á fólkið
án tillits þess hvort hlutaðeig-
andi hefir erfiða aðstöðu eða
ekki.
Nú er Alþing þegar að setjast
á rökstóla. Mér sýnist að þær
breytingar, sem það ætti nú
þegar að gjöra á tryggingarlög-
gjöfinni séu þessar: 1. Það ætti
að lækka yfirleitt persónugjald
hinna tryggðu, en færa meira
yfir á ríkissjóðinn. 2. Það ætti
algjörlega að sleppa unglingum
frá 16—18 ára við persónugjald
meðan unglingarnir eiga ekkert
til, það gjald kemur að sjálf-
sögðu á foreldrana. 3. Það ætti
einnig að sleppa við persónu-
gjald fólki frá 60—67 ára. Þetta
fólk, sem venjulega er slitið
mjög, jafnvel þótt það hafi
sæmilega heilsu. Þetta fólk, sem
hefir í flestum tilfellum slitið
kröftum sínum við að ala upp
fólk, byggja varanlegar bygging-
ar og bæta jarðirnar, sem allt er
gjört fyrir framtíðina. Þetta er
tryggingarsjóður fyrir framtíð-
ina, en verður ekki gripið til,
til persónugjalds fyrir umrædda
einstaklinga til tryggingarstofn-
unar ríkisins. Þetta fólk á aldr-
inum 60—67 ára er oft gjald-
eyrislítið og er á þessum árum
að hreiðra um sig í horninu hjá
vandamönnum, og kemur því
tryggingargjaldið óbeint á
vandamennina, hvort þeir eru
veikir eða sterkir efnalega.
Fólkinu á aldrinum 60—67 ára
munur gerður á því, hvort
kattarkvikindi túlkíar okkur í
tónum sína frumstæðu þrá
fyrir utan gluggann okkar —
með öllu ókeypis — eða hvort
við fáum að heyra slíka tóna
leikna á hljóðfæri, þeir látnir
okkur í té gegn ákveðnu gjaldi
á ábyrgð hins íslennka menn-
ingarríkis — og jafnvel lofræð-
ur látnar fylgja. Þykir mér sýnt,
að ekki muni vandhæfni að
finna auðskilin lög — og það
jafnvel danslög — þó að ekki
sé seilzt mjög áberandi inn á
hvatasvið og tónstiga okkar
mjög kæru og þörfu húsdýra.
Mér virðist þarna um ekki ósvip-
uð mistök að ræða hjá okkur
í viðleitni okkar til að fylgjast
með umheiminum, eins og þegar
ýmsar íslenzkar meyjar lentu
út á þá refilstigu í hinni annars
ágætu fegrunarlist, að auðskýrt
mun vera, hversvegna hermenn,
kunnugir vissum götum og
hverfum erlendra stórborga,
ihafa gerzt svo djarfir að víkja
kunnuglega að þeim á götu, þó
að þeir hafi þær ekki áður aug-
um litið. Vörumerki er vöru-
á að sleppa við persónugjald til
trygginganna. Þótt það ákvæði
haldist, að það ekki fái greidd
ellilaun fyrr en eftir 67 ára ald-
ur. Sama er að segja um ungl-
ingana frá 16—18 ára. Þeir
eiga einnig að vera í nokkurs
konar millibilsástandi þessi tvö
ár, í milli þess að greiddar sé
þeirra vegna fjölskyldubætur og
þess að greiða persónugjald.
Þetta sem ég hefi skrifað hér er
miðað við annað verðlagssvæði
og við sveitir, þar sem ég er
kunnugur. Aðrir geta út frá því
skoðað málið frá sínum bæjar-
dyrum.
2. atriði sem ég vildi gjöra hér
að umtalsefni er atriði í 11 gr.
almannatryggingarlaganna, þar
sem rætt er um hlutverk trygg-
inganefnda, þar sem gjört er
ráð fyrir að tryggingarnefndir
„bendi á atriði er mættu verða
til sparnaðar í rekstri trygg-
inganna". Ég er í engum vafa
um að tryggingarnefndir í sveit-
um landsins munu gjöra allt,
sem í þeirra valdi stendur, til
að gjöra rekstur trygginganna
sem ódýrastan. En við komum
þarna að dálítið viðkvæmu at-
riði, sem er spurningin sú, hvað
mikið af því fé sem greitt er frá
einstaklingum, sveitarfélögum
og ríki til almannatrygginganna,
fer til þess að halda við skrif-
stofubákni í Reykjavík vegna
trygginganna. Við sem í sveit-
um landsins búum og vinnum
að jafnaði 10—12 stundir á sól-
arhring, hvað þurfum við mörg
að greiða persónugjald. til að
launa skrifstofufólk í Reykjavík
vegna trygginganna, skrifstofu-
fólki sem hefir 4. stunda vinnu-
dag. Er þar gætt hins ýtrasta
sparnaðar? Erum við ekki þarna
enn sem áður að flytja stórfé til
Reykjavíkur af öllu landinu á
þann blett sem dýrtíðin er mest
og safna þangað fólki til at-
vinnu um eitt skrifstofubáknið
enn, til að dreifa þessu sama fé
út um land aftur, hve mikið af
þessu fé mun síast burt á þenn-
an hátt í aðra farvegi en þann
eina, sem þetta er greitt til, al-
mannatryggingarinnar. Það er
gott að almennnigur geri sér
ljóst um þessi atriði, og ég vil
mega mælast til þess við hina
mætu menn sem mælast til
sparnaðar af tryggingarnefnd-
um að þeir gjöri sér og almenn-
ingi ljóst hve dýr muni verða
merki, eins á íslandi og annars
staðar, hugsa þeir — og þykjast
vonsviknir og illa leiknir, þegar
I
þeir komast að raun um, að
þeir hafa 'verið gabbaðir. Ann-
ars er það orðið fullséð, að ekki
skortir íslendinga tónlistargáf-
ur — og ótrúlega margir góðir
söngmenn eru hér til, enda stór-
hugur ríkjandi i söngmálum og
tónmennt.
Myndlistin hefir þegar náð
hér á íslandi ótrúlegum þroska,
svo ung sem hún má þó teljast.
Á myndlistarsviðinu eigum við
ekki einn eða tvo — heldur milli
tíu og tuttugu — núlifandi
menn, sem mundu teljast hlut-
gengir hjá hvaða menningar-
þjóð sem væri — og einstaka
vera viðurkenndir meistarar, ef
þeir hefðu notið þeirrar kynn-
ingaraðstöðu, er skapazt hefir
í hóp efnaðra listvina og list-
elskra blaðamanna hjá miljóna-
þjóðunum í menningarlöndum
Evrópu, sem á þessu sviði eru
ennþá á undan hinum nýja
heimi, þó að Ameríka — eða
nánar til tekið Bandaríkin —
hafi um hríð haft forystuna í
bókmenntum heimsins. En
dómar um myndlist hafa yfir-
leitt — með sárafáum undan-
tekningum — verið hinir fárán-
legustu — vart nokkur list, sem
hér hefir átt við annað eins að
búa. Hér á landi er sem sé varla
Saltfiskframleiðendur
vilja stofna alþjóða-
skrifstofu
Dagana 23.—26. september var
haldin í Bergen ráðstefna helstu
þjóða, er framleiða saltfisk. Af
hálfu íslands sátu ráðstefnu
þessa þeir Stefán Þorvarðsson,
sendiherra, og Kristján Einars-
son, forstjóri.
Að ráðstefnunni lokinni var
gefin út eftirfarandi tilkynning:
„Á fundi saltfiskframleiðenda,
sem haldinn var í Bergen 23.—
26. september 1946 í framhaldi
af umræðum, sem fram fóru í
London 1939 voru mættir full-
trúar frá Canada, Danmörku,
Færeyjum, Frakklandi, íslandi,
Nýfundalandi, Noregi og Stóra-
Bretlandi, bæði fulltrúar fisk-
framleiðenda og ríkisstjórna,
svo og fulltrúi frá matvæla- og
landbúnaðarstofnun sameinuðu
þjóðanna. Tillögur þær, sem
samþykktar voru á Lundúna-
fundinum 1939, voru staðfestar
og ákveðið að leggja drög að
stofnun alþjóða skrifstofu salt-
fiskframleiðenda svo fljótt sem
auðið er. Var samþykkt að skrif-
stofan skyldi eiga aðsetur í
London og hafa með höndum
söfnun hagfræðilegra upplýs-
inga varðandi framleiðslu,
birgðir, innflutning og útflutn-
ing saltfisks, og einnig yrði
henni falið að dreifa almennum
og sérstökum upplýsingum varð-
andi saltfiskframleiðslu meðal
útflytjenda hinna ýmsu landa.
Fundurinn styður áskorun 2.
þings matvæla- og landbúnað-
arstofnunar sameinuðu þjóð-
anna, sem haldin var nýlega í
Kaupmannahöfn, um að fram-
leiða eins mikið og hægt er af
fiskiafurðum, stuðla að aukinni
neyzlu þeirra og örari drelf-
ingu“.
rekstur tryggingarstofnunarinn-
ar og á hvern hátt það yrði
hagkvæmast og ódýrast rekið.
Vilja ekki fjórðungsþingin eða
fjórðungssamböndin láta þetta
eitthvað til sín taka. Væri ekki
hagkvæmara að reyna að beina
straumi peninganna og starfi
fólksins í sambandi við trygg-
ingarnar, á fleiri staði í landinu
en þann eina sem dýrastur er.
25. sept. 1946.
Kristján Benediktsson ..
Vinniff ötullega fyrir
Tímann.
nokkur maður, utan hóps mynd-
listarmannanna sjálfra, sem
hafi kynnt sér að nokkru ráði
þau tæknilegu grundvallarlög-
mál, sem öll myndlist lýtur, og
þeir litlu fleiri, sem hafa séð
mikið af list og það verðmætt,
að þeim hafi gefizt kostur á að
fá þar nokkuð samfellt yfirlit,
er geti skapað verulegan list-
þroska. Allur þorrinn af þeim,
sem hér hafa látið ljós sitt skína
yfir myndlistinni, hefir rétt að-
eins skotizt inn í myndasöfn á
Norðurlöndum eða í Bretlandi,
en annars ekki séð nein mynd-
listarverðmæti önnur en þau,
er orðið hafa til hér á landi síð-
ustu fjörutíu árin, og vegna
skorts á sýningasölum og mál-
verkasafni hafa þeir oftast séð
þessi listaverk á strjálingi, sem
ekkert yfirlit gefur. Um málara
þá, sem um íslenzka list hafa
skrifað, er aftur á móti það að
segja, að þeir hafa virzt of
stefnubundnir og ekki nógu víð-
sýnir, verið haldnir svipaðri
veilu og t. d. hinir bókmennta-
legu spámenn stjórnmálaflokka,
sem frekar ættu að heita trú-
arflokkar. Verður og ærið oft,
að aumasti klíkuskapur komi
til greina í myndlistardómun-
um — og manni gæti dottið í
hug að kjörorðið væri stundum:
Því fávíslegra, því frægilegra.
Framh.
Gubmundur Gíslason Hagalín:
Nokkur orð um listir