Tíminn - 13.02.1947, Blaðsíða 2

2
TtMINiX, fimmtudaglim 13. Íehr. 1947
30. blað
IIVGIMAR EYDAL:
„Sigurvegarar" og hinir „sigruöu”
Ræða ílutí á ársliátíð Fraiiisókiiarfélagiiiia á Akureyri 1. fobr. 1047
Leiksýning Menntaskólans
Fimmtudaqur 13. febr.
Fisksölumálin
í gær fóru tvær sendinefndir
utan í fisksöluerindum, önnur
til Bretlands, en hin til Rúss-
lands. Verður ekki annað sagt
en nýji utanríkismálaráðherr-
ann hafi brugðist fljótt við þeim
vanda, er beið hans í þessum
efnum.
Hitt verður ekki sagt, að á-
standið sé sérlega glæsilegt í
fisksölumálunum, þegar þessar
sendinefndir nýju stjórnarinn-
ar hefja för sína. Af framleiðslu
þessa árs hefir enn ekki verið
seldur einn einasti uggi, þótt
talsvert sé liðið á vetrarvertíð-
ina. Auk þess er mikið óselt af
framleiðslu fyrra árs. Aðrar
fisksöluþjóðir, t. d. Norðmenn,
hafa orðið okkur miklu fyrri til
að gera samninga við helztu
f iskkaupalöndin.
í Þjóðviljanum 8. þ. m. er eft-
irtektarverð lýsing á þvi, hvern-
ig fisksölumálin voru rækt af
stjórn þeirri, sem sósíalistar
hafa setið í undanfarin tvö ár
og þrem mánuðum betur. Þar
ségir m. a. orðrétt: „Afurða-
sölusamningarnir í fyrra voru ó-
fullnægjandi fyrir útveginn.
Ennþá liggur töluvert af fram-
leið'slu ársins 1946 óselt. Má þar
nefna 4—5 þúsund tonn af
hraðfrystum fiski, 3—4 þús.
tonn af saltfiski og um 5 þús.
tunnur af söltuöum hrognum.
Auk þess hafa fiskveiðar raun-
verulega legið niðri frá því í
haust vegna þess að ekki hefir
verið markaður fyrir afurðirnar
eða ekki lögð áherzla á að afla
þeirra.“
Eitthvað meira en lítið virð-
ist nú hafa verið'að hjá þeim
Áka og Ólafi eftir þessari skýrslu
Þjóðviljans að dæma. En það er
meira blóð í kúnni. Þjóðviljinn
heldur áfram: „Hvað söltuðu
hrognin áhrærir var engin .til-
raun gerð til að selja Sovétríkj-
unum þau, þrátt fyrir það þó
búast megi við, að þar sé að
finna mikinn markað fyrir
hrogn------“
Það virðist því ekki hafa verið
mikið gagn að sósíalistum í rlk-
isstjórninni. Það er eins og þeir
hafi haft meiri áhuga á að
hjálpa Rússum, en að láta
Rússa hjálpa okkur.
Og enn segir Þjóðviljinn:
„-----Mistökin í sambandi við
síldarleysið í fyrra mega ekki
endurtaka sig. Þjóðin verður að
tryggja sér öruggan og stóran
markað fyrir allar fiskafurðir,
sem líklegt er að hægt verði að
framleiða á þessu ári, og verður
auk þess að fá gott verð fyrir
þessar vörur-----“
Það er svo að sjá, að Þjóðvilj-
inn ætlist til meira af núver-
andi stjórn en hann segir að
hinni fyrrverandi hafi tekizt að
framkvæma. Erfiðleikarnir við
fisksöluna eru þó tvímælalaust
meiri nú en þeir voru þá.
Einkennileg skrif
Skrif Mbl. um stefnu stjórn-
arinnar í dýrtíðarmálunum eru
næsta einkennileg. Það segir, að
enginn munur sé á stefnu henn-
ar og fyrrverandi stjórnar. Fyrr-
verandi stjórn lét dýrtíðarvísi-
töluna hækka úm 40 stig og
gerði engar ráðstafanir til að
stöðva hana. Núverandi stjórn
hefir ákveðið að stöðva hækkun
vísitölunnar og hefja undirbún-
ing að lækkiun dýrtíðarinnar.
Framsóknarmenn!
Á þessari árshátíð okkar
minnumst við flokkssamtaka
okkar, minnumst Framsóknar-
flokksins, minnumst sigra hans
og ósigra. Marga sigra hefir
'flokkurinn unnið og marga
ósigra beðið. Hvort tveggja á að
réttu lagi að efla þroska okkar,
ekki aðeins sigrarnir, heldur
líka ósigrarnir. „Þegar ekki
þreytt er stríð, þá er enginn
sigur.“ „Gata grjóti nokkru
stráð gerir fótvissan vegfarand-
ann.“ Sigur fæst ekki nema með
stríði, og ósigur bíða menn því
aðeins, að stríð sé háð. í raun
og veru er það ekki aðalatriði,
hvort stjórnmálaflokkur vinnur
sigur eða biður ósigur, hitt er
aðalatriði að barizt sé fyrir réttu
máli. Sé það gert, fer -oftast svo,
að stundarósigur snýst síðar upp
í sigur.
Einn gáfaðasti prestur, sem ég
hefi þekkt, sagði eitt sinn í stól-
ræðu: „Hið góða hlýtur að lok-
um að vinna sigur, annars er
það ekki gott.“ Ég trúi því, að
þetta sé satt, og þessu eiga allir
Framsóknarmenn að trúa og
Alíir sjá, að það er reginmunur
á því að stöðva vísitöluna eða
að láta hana hækka viðstöðu-
laust, eins og gert var í tíð fyrrv.
stjórnar. Heppnist stöðvun vísi-
tölunnar skapazt möguleikar
fyrir lækkun hennar .síðar en
annars myndi hún verða óvið-
ráðanleg, ef hækkunarstefnu
fyrrv. stjórnar væri fylgt áfram.
Mbl. segir, að ekki sé minnzt
á aðrar dýrtíðarráðstafanir í
málefnasamningi stjórnarinnar
en niðurborganir úr ríkissjóði.
Þetta er ósatt. Þar er gert ráð
fyrir fastri skipan á fjárfesting-
unni, er mjög myndi draga úr
verðbólgunni. Þar er lofað end-
urbótum á innflutningsverzl-
uninni og strangari verðlags-
hömium. Væri síðarnefndu lof-
orðin efnd, benda allar líkur til,
að hægt sé að stöðva hækkun
vísitölunnar án aukinna fjár-
greiðslna úr ríkissjóði.
Þá segir Mbl., að ekki sé vert
að taka loforð stjórnarinnar í
dýrtíðarmálinu hátíðlega, því að
fyrrverandi stjórn hafi svikið
loforö sín. Það skal játað, að
stjórninni geta misheppnast
störf sín, ef margir Sjálfstæðis-
menn ganga til samstarfsins
með sama hugarfari og þessi
greinarhöfundur Mbl., að óhætt
sé að svíkja nú, því að fyrrv.
stjórn hafi gert það.
Þau skrif Mbl., sem hér eru
rakin, eru vissulega furðuleg.
Þar er stefna stjórnarinnar ým-
íst i^ngfærð eða sagt ósatt um
haná og því svo að endingu spáð,
að hún verði svikin. Slík skrif
væru skiljanleg i Þjóðviljanum,
sem er í andstöðu við stjórn-
ina. Mbl. hefir hins vegar talið
sig stjórnarblað.
Óþarft er að svara því, að
Framsóknarmenn hafi brugðizt
fyrri stefnu sinni í dýrtíðarmál-
unum með þátttöku sinni í
stjórninni. Framsóknarmenn
hafa knúið fram þá stefnu-
breytingu, að reynt verður að
stöðva dýrtíðina í stað þess að
láta hana hækka viðstöðulaust.
Jafnframt verða hafnar við-
ræður við fulltrúa launamanna
og framleiðenda um lækkun
hennar, en vitanlega er rétt að
reyna samningaleiðina áður en
aðrar ráðstafanir eru gerðar.
treysta. Það styrkir okkur í bar-
áttunni. „Hver, sem vinnur landi
og lýð, treysta skal að öll hans
iðja allt hið góða nái að styðja,
þess fyrir hönd er hóf hann
stríð.“ Verum einhuga, samtaka
og sókndjarfir, Framsóknar-
menn í baráttunni fyrir góðum
málstað. Vinnum allir að gæfu
og gengi lands og lýðs.
Margs er að minnast síðan
seinasta árshátíð Framsóknar-
félaganna á Akureyri var haldin.
Á þ*/í tímabili hafa kosningar til
Alþingis gengið um'garð. Eftir
þær kosningar kölluðu and-
stöðuflokkar Framsóknar eða
forvígismenn þeirra sig „sigur-
vegara,“ en Framsóknarmenn
hina „sigruðu.“ Og sigurgleðin
var mikil meðal þáverandi
stjórnarflokka. Nú skyldi lokið
við hið mikla verk „nýsköpun-
arinnar,“ Framsóknarmenn fá
að bíta í verulega súrt epli. Satt
var þaö, að sigur andstæðinga
Okkar var allglæsilegur á yfir-
borðinu, þó ekki meiri en svo,
að þingflokkur Fi’amsóknar
var enn annar í röðinni" að
stærð, og ánægjulegt er að
minnast þess, að í næst stærsta
kaupstaðarkjördæmi í landiun
Akureyri, hafði frambjóðandi
Framsóknarflokksins næst mest
atkvæðamagn í kosningunum
þar. Þetta sýnir það og sannar,
að bærinn okkar stendur lang-
samlega næst því af öllum kaup-
stöðum landsins að geta í fram-
tiðinni unnið fullnaðarsigur við
alþingiskosningar. Þetta ætti að
vera Framsóknarfélögunum á
Akureyri hvöt til djarfra og
dreiigilegra átaka á félagslegum
vettvangi.
Það hefði ekki farið illa á því,
að andstæðingar okkar hefðu
gætt nokkui-s hófs í sigurvím-
unni á síðastliðnu vori. Sá sigur
var unninn að nokkru fyrir
ranglátt og broslega fáránlegt
kosningafyrirkomulag í tví-
menningskjördæmum, og á ég
þar auðvitað við hlutfallskosn-
ingafyrirkomulagið. í öðru lagi
í Þjóðviljanum 28. nóvember
1946 er innrömmuð grein, sem er
ágrip af viðtali við skáldið Jón
úr Vör. Þó að ég sé ómenntaður
maður, og hafi vegna þess. ekki
leyfi fél að skrifa um skáldskap
eða aðra list, þá get ég ekki ann-
að en látið uppi meiningu mína,
og andmælt nokkrum fullyrð-
ingum, sem koma fram í þessu
örstutta greinarkorni.
Mér er ákaflega óljúft að ráð-
ast persónulega á mann, sem ég
þekki ekki neitt og aldrei hefir
gert mér neitt illt, en aftur á
móti skemmt mér með sumum
ljóðum sínum, sem mér hafa
þótt snjöll og vel rímuð. En anda
þeim og stefnu sem kemur fram
í umræddu viðtali, hefir und-
anfarin ár verið seitlað út meðal
þjóðarinnar á markvissan hátt,
stundum með opinberum átök-
um, en alloft með mestu hóg-
værð, eins og nokkurs konar
sýklum, sem læðast í hugsanir
og skoðanir manna, setjast þar
að og verka sljóvgandi á dóm-
greindina eins og vln, er lætur
mönnum sýnast jafnvel hið lítil-
mótlegasta og auðvii’ðilegasta
fagurt og gott.
var sigurinn unninn með því að
halla sannleikanum töluvert
mikið í kosningaáróðrinum með
því að skýra verulega rangt frá
hinu raunverulega ástandi í
viðskipta og fjárhagsmálum.
Það reynist alltaf tvíeggjað
sverð að halla sannleikanum, því
að eggin getur snúizt gegn þeim,
er því vopni beitir, og það hefir
hún einmitt gert í því falli ér
hér um ræðir. Staðreyndirnar
hafa talað, og þær sanna, að
Framsóknarmenn höfðu rétt að
mæla, er þeir héldu því fram,
að nýsköpun stjórnarflokkanna
svifi í lausu lofti, af því að hún
hvíldi ekkí á fjárhagslega
traustum grundvelli. Andstæð-
ingarnir mættu þessum flutn-
ingi .sannleikaiis með því
að stimpla Framsóknarmenn
„féndur“ nýsköpunai’innar. En
hverjir eru hollráðai’i, þeir, sem
segja þjóðinni sannleikann
hispurslaust og vara við voð-
anum, eða hinir, sem stinga
höfðinu í sandinn og þykjast
ekki sjá annað framundan en
blómskrýdda velli?
Stjói’narstefna síðustu ára
hefir vei’ið gálaus æviiitýrapóli-
tík. Flest er komið í öngþveiti í
landi voru. En nú er von til, að
ævintýrið sé á enda. Ríkis-
stjórnin hefir sprengt sjálfa sig
og stefnu sína. Með hverjum
degi, sem líður, væntum við
nýrrar og betri stjórnar, er hefji
endurreisnarstarf, þar sem andi
Framsóknarflokksins svífi yfir
vötnunum. Rætist þessi von, er
upptökin að finna í baráttu
Framsóknarmanna. Þrjátíu ára
saga Framsóknarflokksins verð-
ur ekki sögð hér. En hún mun
lifa í hjörtum þjóðarinnar. Þar
lifir einnig minning þeirra, sem
af mestum trúleik hafa vakað
yfir málurn vorum. Við vonum,
að nú séu timamót, að nú byrji
ný saga hins íslenzka lýðveldis.
En því megum við aldrei gleyma,
að það eru ekki aðeins stjórn-
mála^nennirnir, sem skapa þá
sögu. Það verða allir að gera,
Það sem hneykslun minni
veldur og fjölda annarra manna,
sem ég hefi átt tal við, eru hin
svo nefndu órímuðu ljóð. Á
sama tíma sem mest er talað
um sjálfstæði íslendinga og
landið dunar allt af alls konar
brauki og bramli og jafnvel
hver einasti útlendingur (að
minnsta kosti sé hann Banda-
rikjamaður) er bannsunginn og
brottrækur af miklum þorra
þjóðarinnar, vegna þeírrar stóru
hættu, sem samneytið við þessa
menn getur orkað á þjóðerni
vort og hið sanna íslendingseðli,
til úrkynjunar og frelsisskei’ð-
ingar, og margir okkar mennt-
uðustu manna hafa lagt allan
þunga lærdóms síns, að lýsa fyrir
okkuf með ótrúlegustu litauðgi,
á sama tíma, sem kveðinn er
samhljóma rammislagur í öll-
um blöðum og flestum tímarit-
um landsins, um endurhe.imt
hinna fornu íslenzku handrita
frá Danmörku, og sem er vissu-
lega ekki of hátt kveðinn, á
sama tíma segi ég, sem allt þetta
gerist, eru nokkrir menn, sem
leyfa sér að breytá og brengla
islenzkri ljóðagerð í formi og að
Menntaskólanemendur höfðu
frumsýningu á gamanleiknum
„Laukur ættarinnar“ eftir írska
skáldið S. Lennox Robinson í
Iðnó á mánudagskvöld.
Mönnum bregður ekki við að
sjá vel leikið í Reykjavík og það
væri ekki rétt að krefjast þess
af skólafólki, sem er e. t. v. i
fyrsta sinn á leiksviði, að það
jafnist á við þrautreynda leik-
ara. Svo er heldur ekki.
Þó er margt mjög gott hjá
þessum leikendum. Yfirleitt
kemur fram góður skilningur á
hlutverkinu og margt er vel
gert, þó að ekki hafi náðst s?m-
ræmt vald yfir svipbrigðum og
látbragði. Gallar leikendanna
eru yfirleitt þeir, að stundum
slaknar á leik þeirra, þeii' hætta
í bili að vera sú persóna, sem
þeir vilja sýna á sviðinu. En það
væri fullkomið óeðli, ef svo væri
ekki. Hvað væru þá ávextir
þrautseigrar æfingar og þjálf-
unar?
Þetta leikrit er gamanieikur.
Persónurnar eru heldur ómerki-
legt $ólk. sérgott, hégómlegt og
lágkúrulegt í hugsun. Þó eru
gallar þess allir hvei’sdagslegir.
Skyldum við ekki þekkja það að
menn lifi til þess að nurla sam-
au fé? Eða þá að fólk dreymi um
áð komast burt úr sínum auma
og omerkiléga fæðingarstáð og
verða fínt fólk á skrifstofu í
höfuðborginni?
Og ætli við höfum aldrei vit-
að gripið til þess, að reynt væri
að breiða yfir það, sem nágrönn-
unum kynni að þykja athuga-
vert við okkur, með.þvi að finna
upp á ' ýmislegri skreytni ög
skröksögum ?
Nú, eöa þá ættarlaukurinn
sjálfur, gáfnaljósið og eftirlæt-
bóndinn, daglaunamaöurinn,
sjómaðurinn, allir. Hver sá, er
leysir störf síi> af hendi með
trúmennsku og samvizkusemi,
tekur þátt 1 sköpun þeirar sögu.
Ég lýk máli mínu með þeii-ri
ó|sk, að Framsóknarflokkurinn
verði hér eftir eins og áður
frumkvöðull allra sannra og
heilbrigðra framfaramála ís-
lenzku þjóðarinnar.
Heill og hamingja fylgi störf-
um lians. . i
hætti ýmsra erlendra þjóða,
sem hvorki hafa orkt, né geta
orkt á svipaðan hátt og íslend-
ingar. Jón úr Vör segir: „Ég
hygg að aldrei komi til þess að
íslendingar hætti að ríma, ég
fyrir mitt leyti mun seint geta
neitað mér um þá ánægju, að
ríma.‘, Veri hann margblessað-
ur fyrir þessi orð, en svo kemur
dálítið annað: „En kröfur fólks-
ins um rim eiga ekki alltaf rétt
á sér, sumú efni og sumum
skáldum hæfir stundum betur
form hins órímaöa ljóðs en
nokkuð annað.“ Hvað er þetta?
Sem íslendingur finn ég enga
ljóðagerð og sé ekkert ljóð í ó-
rímuðu og óstuðluðu máli, i
mesta lagi fagrar og háfleygar
„deleríux’“ gáfaðs manns. Geta
nýyi-ðasnillingar þjóðarinnar
ekki fundið eitthvert hnittið orð
yfir svona lagaðan skáldskap?
Núna á öld hinna stóru orða,
sem maður sér næstum daglega
í hverju dagblaði, þá flökrar að
manni að kalla framleiðend-
urna Ijóðákvislinga — ljóðaníð-
inga eða ljóðasvikara. En hvað
á framleiðslan sjálf að heita?
Haldið þið ekki, að okkar ást-
kæru Ijóðaskáld og rímsnillingar
á umliðnum árum og oldum hafi
ekki- þekkt þessa tegund skáld-
skapar til hlýtar og.fundist hún
miklu a.uðveldai’i? Jú vissulega.
ið, sem er sett til náms og á að
verá fínn læknir í höfuðborg-
inni og fellur þi’isvar á prófi
áður en hann gefst upp við
námið. Skyldi hann eiga sér
nokkrar hliðstæður hér á landi?
Laukur ættarinnar er góður
gamanleikur, að því leyti, að þar
er góðlátlega skopast að algeng-
um mannlegum göllum. Og það
er fátt, sem meira er vert fyrir
okkur en að skilja að hégóminn
er hégómi og kunna að gi’eina
á milli sannra lífsverðmæta og
einskisverðs hismis.
Leikendurnir eru þessir:
Kati’ín Hauksdóttir Thórs,
sfem leikur Gæju Brjáns, áldr-
aða ekkju, sem leggur sig fram
úm að bjárga hlut yngsta sonar
síns og eftirlætis sem bezt. Það
er vorkunnarmál, þó að erfið-
lega hafi gengið að fá þunga
aldurdómsins í fas og fram-
göngu frúarinnar, ' en mai’gt
gerði hún vel.
Sigmundur Magnúsion lék
Georg, elzta son Gæju. Þessi
sköllótti og fégjarni kaup-
mannsnúrlari var jafnan sjálf-
urn sér samkvæmuiyhættulegur
maður, ef hann væri vitrari.
Magnús Pálsson lék Pétur
bróður hans.
Ilann hélt stöðugt þeim svip,
að. áhoi’fandmn trúir þvi, að
Pétur hafi sjáifur hæri’i hug-
myndir en aðrir um vitsnnmi
sina og atgei’vi.
Guörún Þorsteinsdóttir leikur
Kötu, elztu dóttur Gæju og fer
mjög vel með þétta kyrrláta
hlutverk. ; ,
Theodóra Sverrisdóttir Thor-
oddsen leikur aðra systurina,
Sjönu, blómarós í hamingju-
sömu tiihugalífi, en óþfeyjufulla
þó eftir hjúskaparsælunni.
Elín Guðmundsdóttir leikur
yngstu systurina Baby, sem er
hortug og frek, og þykist ofgóð
fyrir fæðingarþorp sitt.
Kjartan Magnússon leikur
ættarlaukinn Denna, sem er
orðinn langleiður á því að vera
sendur og haldið til náms, og
vill heldur vinna í götunni, ef
hann geti þá orðið frjáls.
Hreggviður Stefánsson leikur
Daníel unnusta Sjönu, lítið
hlutverk.
Eina.r Jóhannesson leikur Jón
(Framhald á 3. síðu)
En er þeir þýddu ei’lend ljóð, þá
þýddu þeir þau á-islenzku, ekki
einungis á íslenzkt nxál, heldur
eftir íslenzkri braglist og hrynj-
andi. Allt annað töldu þeir sér
ekki samboðið, vegna þess, að
þeir höfðu fyrst og fremst ís-
lenzkt bragmál í blóði sínu og
gátu og nenntu að gera vel.
Jón úr Vör heldur áfram:
„Brageyra telst hvort sem er
ekki lengur til skilningarvita is-
lenzkrar alþýðu eins og áður og
ljóðaáhugi er fátíðari nú en fyrir
tveimur tugum ára.“ — „Þeir,
sem áður fundu hinn minnsta
rímgalla á vísu, eru nú snilling-
ar í vélfræði, tónlist, hár-
greiðslukonur og góðir bílstjórar
og dugnaðarforkar á öðrum
sviðum þjóðmenningar og at-
háf'nalífs — jafnvel kaupsýslu-
menn. Við þessa menn tala
skáldin með öðrum hætti en
fyrr!!“ Ljóðavinir, — sjáið þið
hvað hann segir? Við erum
mældir, vegnir og léttvægir
fundnir, en sem betur fer er
þetta fimbulfamb, eins og órím-
uðu ljóðin. Ég þekki fjölda
manna úr öllum stéttum, sem
hann nefnir, nema hárgreiðslu-
konur, sem hafa lifandi áhuga
fyrir smellnum visum og góðum
ljóðum, en eru að slævast og
sárkvarta undan ljóðagerð hinna
nýrri tíma, að ég gleymi nú ekki
Hinrik fvarsson, Merklnesi:
Hvaö á barnið að heita?