Tíminn - 15.02.1947, Blaðsíða 1
• <
RITSTJÓRI: ’
í ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON \
\ ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN '
) Símar 2353 og 4373 '
| PRENTSMIÐJAN EDDA h.f. j
\ RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚoI. Lindargötu 9 A
Símar 2353 og 4373
' AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A
Sími 2323
31. árg.
Reýkjavík, laugardagiiiii 15. febr. 1947
—
33. ltlaft
ERLENT YFIRLIT:
Viðnám Þjóöverja gegn nazistum
IVýjar frásagnir af þýzku mótslöíVii-
ltreyfiiis'iiniii.
Síðan styrjöldinni lauk hafa komið út margar bækur, þar sem
§ugt er frá mótstöðuhreyfingunni í Þýzkalandi gegn nazista-
stjórninni. Sum af þessum ritum eru vafalaust samin til að
hnekkja þeim áróðri, að öll þýzka þjóðin hafi staðið að baki
nazistum, og má vera, að hlutur mótspyrnunnar sé þar gerður
meiri en skyldi. Önnur munu hins vegar segja nokkuð hlut-
laust og rétt frá staðreyndum. Niðurstaðan verður því sú, að
meðal Þjóðverja hefir ríkt miklu meiri andúð gegn nazista-
stjórninni en almennt hefir verið álitið til þessa.
Af þeim bókum, sem nýlega
eru komnar út um þessi mál,
er talin einna merkust bók eftir
H. B. Gisevius, er nefnist: „Bis
Zum bitteren Ende“. Hún nær
yfir tímabilið frá 1933 til striðs-
loka. Höfundurinn var fyrst
starfsmaður í dómsmálaráðu-
neytinu, en siðar starfsmaður
þýzku ræðismannsskrifstofunn-
ar í Zúrich. Canaris flotaforingi,
sem var forstöðumaður þýzku
leynistofnunarinnar.kom honum
í þá stöðu, svö að hann gæti
starfað fyrir mótstöðuhreyfing-
una, en Canaris var einn af að-
almönnum hennar. Gisevius
hafði því góða aðstöðu til að
fylgjast með þessum málum.
Það voru margar stoðir, sem
runnu undir valdatöku nazism-
ans. Sú ástæðan var kannske
örlagaríkust, að andstöðuöfl
hans voru sundruð og báru kom-
múnistar meginábyrgð á því.
Þeir töldu liklégt, að nazista-
stjórnin gæti ekki staðið nema
skamma stund og hrun hennar
myndi skapa öngþveiti, er lyfti
kommúnismanum til valda. Það
var og kannskó engu minna ör-
lagaríkt, að kirkjan sýndi naz-
ismanum nokkra samúð, þar
Til þess var leyniþjónusta henn
ar og lögregluvald alltof sterk.
Mótstöðuhreyfingin varð því
mjög í molum. Aðalfylgi henn
ar var hjá embættismönnum og
herforingjum, sem fundu til
þess, að náfcisminn braut gegn
þeim siðavenjum, er þeir töldu
grundvallarskilyrði sómasam-
legs þjóðfélags. Markmið margra
þeirra var kannske ekki fyrst og
fremst að endurreisa lýðveldið,
heldur að koma í veg fyrir það
siðleysi og þá glæfra, sem i">az-
isminn grundvallaðist á, og
þeir álitu, að fyrr en síðar yrðu
þjóðinni að falli. Lífið og sálin
í þessum samtökum var Goer-
deler, borgarstjóri í Leipzig, er
var sannur lýðræðissinni, ó-
hemju duglegur, óþreytandi og
alltaf jafn bjartsýnn, á hverju
sem gekk. Af öðrum forystu-
mönnum má nefna von Beck
hershöfðingja, er lagt hafði nið-
ur herþjónustu í mótmælaskyni
gegn nazistum, en var svo vin-
sæll í hernum, að 'þeir þorðu
ekki að ráðast gegn honum. Þá
má ekki gleyma Canaris flota
foringja og Hans Oster, aðstoð-
armanni hans. Allir þessir
menn urðu að síðustu að láta
sem hún mat baráttu hans^lífið fyrir andstöðu sína gegn
nazistum.
Störf mótspyrnuhreyfingar
innar, sem þessir menri héldu
uppi, vöru miklu víðtækari en
gegn kommúnismanum. Kirkj-
unnar mönnum var ekki ljóst,
að nazisminn barðist gegn öll-
pm siðalögmálum kristninnar.
meFnntuai Þjóðveíja °sáu straí .m*nn «tan Þýzkalands gerðu sér
hvert- stefndi eftir valdatöku íhufarm“d. Stundum voru^þau
nazista. Hins vegar var ekki fmin að Þ.vit.aö TfTT' ™
neinum skipulegum samtökum *™?ónin f < f
komið við eftir það og ógerning-
ur var að skapa neina fjölda-
hreyfingu meðal alþýðustétt-
anna gegn nazistastjórninni.
Hitler á seinustu stundu. Honum
heppnuðust innlimanir Austur-
ríkis og Súdettahéraðanna, og
innrásirnar i Pólland, Noreg
Danmörku, Niðurlönd og Frakk
“*~~~“—————— iand. Forvígismenn mótspyrnu-
: hreyfingarinnar höfðu oftast
ERLENDAR FRETTIR stimplað þessi tiltæki hans
hreina glæfra og talið þau ekki
Samkomulag hefir náðst milli geta haft annan endi en hrun
Bandaríkjanna og Kanada um ríkisins. Reynslan virtist hin
varnarbandalag. Tilkynning vegar veröa á aðra leið. Margir
um þetta var birt í Ottawa í er höfðu hallazt að mótstöðu-
fyrradag. Vopnabúnaður land- hreyfingunni, fóru því að ásaka
anna og herþjálfun vprður sam- forustumenn hennar um hrak-
ræmd og komið upp sameigin- spádóma og ýmist féllu frá henni
legu varnarkerfi fyrir norður- eða héldu að sér höndum til að
skautslöndin. Tekið er fram, að sjá, hverju fram yndi. Forvígis-
varnarbandalagi þessu verði mennirnir, eins og Goerdeier
ekki stefnt gegn öðrum þjóðum. Beck og Canaris gáfusi þó aldrei
upp.
Palestínuráðstefnunni lauk í
London í gær, án þess að ár-
angur nfeeðist.
Franska stjórnin hefir hafnað
vopnahlésskilmálum Vietnam-
manna.
Slésvíkurbúar hafa
Eftir að Þjóðverjar tóku að
bíða hrakfarir í Rússlandsstyrj
öldinni, bættust nýir aðilar
hópinn. Það voru ýmsir herfor
ingjar, einkum þeir prússnesku
|er óttuðust um framtíð Prúss
borið lands og herforingjastéttarinn
fram kröfur um sjálfstjórn við.ar, ef Þjóðverjar biðu fullnað
hernámsstjórn stórveldanna í
Berlín.
Frá Þýzkalandi berast fréttir
um sívaxandi neyð af völdum
írostharkanna og samgöngu-
erfiðleikanna, er hafa hlotizt af
þeim. Fjöldi verksmiðja hefir
stöðvazt. Daglega deyja tugir
manna af völdum kulda og van-
líðunar. Sjálfsmorðum fer sí-
fjölgandi. í Berlín einni voru
framin 200 sjálfsmorð í seinustu
viku. Mörg þúsund manna
liggja þar á spítölum í kalsár-
um.
arósigur. Leiðtogi þessara
manna var Stauffenberg greif
Þeir líöfðu ýms önnur sjónar
mið en Goerdeler og menn hans
Þeir vildu t. d. semja V>ið Rússa
og leggja aðaláherzlp á sam
vinnu við þá, en Goerdeler vildi
leita samvinnu við- Engilsax;
Sameiginleg andstaða gegn na^
ismanum sameinaði þó þe.ssa
menn. Tilraun þeirra lauk með
sprengjutilræðinu við Hitler
20. júlí 1944, er misheppnaðist
og leiddi til handtöku og hrylli
(Fravihald á 4. síðuj
DakótaflugvéUn nýja og áhöfn hennar
Þessi mynd var tekin á Reykjavíkurflugvelli í fyrradag, þegar hin nýja
Douglas Dakota-flugvél var nýkomin. Hinir ungu flugmenn standa hér
fyrir framan hana. — Ljósm.: G. Þórðarson.
18 ára piltur setur
svifflugmet
Kcmst í 13000 feta liæð
Átján ára piltur, Hallgrímur
Jónsson að nafni, flaug í síðast-
liðinni viku á svifflugvél upp i
12000 feta hæð, og hefir aldvei
fyrr verið svo hátt flogið á svif-
flugvél hér á landi.
Uppstreymi var mikið yíir
Reykjavík og Hvalfirði þennan
dag, og hefði Hallgrímur senni-
lega getað flogið mun hærra, ef
flugvallarstjórnin hefði ekki
skipað honum að koma niður
aftur, er hann hafði náð þessari
hæð. Var það gert vegna þess,
að farið var að skyggja, stór
farþegaflugvél í þann veginn að
hefja sig til flugs, en svifflug-
vélin ljóslaus.
Hugur Hallgríms hefir lengi
beinzt að flugi og flugmálum.
Hann byrjaði tólf ára gamall að
smiða flug'h'kön, hóf síðar svif-
flugnám, og er nú byrjaður að
nema vélflug.
Áður h?,fði Kjartan Guð-
brandssop (Magnússonar) flog-
ið hér hæst i svifflugvél. Setti
hann met sitt 1938 — flaug þá
í 5000 feta hæð.
Fiskiöjuver tekur til
starfa í Keflavík
/SCíti »0 skila 1—1 Vz iiiiijiin króita í orlrmliim
gjaldcyri eftir veíiiriiiit.
Fyrir skömmu síðan tók til starfa í Keflavík fisliiðnaðarverk-
smiðja, sem nú þegar getur unnið fiskimjöl úr 120 smáleslum
hráefnis og brætt 800—1000 mál síldar á sólarhring. Standa
hraðfrystihúsaeigendur í Keflavík og Ytri-Njarðvíkum að þessu
fyrirtæki, en framkvæmdastjórinn og sá, sem mest allra liefir
beitt sér fyrir því, er Huxley Ólafsson útgerðarmuður.
2 siglfirzkir skíða-
kappar á Holmen-
kollenmótið
Tveir siglfirzkir skíðakappar,
Jón Þorsteinsson og Jónas Ás-
geirsson, munu taka þátt í Hol-
menkollen-skíðamótinu hinn 2.
marz næstkomandi. Hefir Skíða-
samband íslands tilkynnt vænt-
anlega þátttöku þeirra.
Þeir Jón og Jónas munu keppa
í stökkum, en í öðrum greinum
skíðamótsins munu íslendingar
ekki taka þátt.
Þeir Jón og Jónas eru báðír
einhverjir fremstu skíðamenn
landsins. Hafa þeir verið mjög
sigursælir á skíðamótum hér á
landi. Verður gaman að frétta,
hvort þeir standast skiöaköpp-
um annarra þjóða snúning.
Verksmiðjan er búin nýjum
og góðum vélakosti.
Verksmiðja þessi er inn við
sjóinn milli Keflavíkur og Ytri-
Njarðvikna. Á þeim stað hafði
Karl Runólfsson í Keflavík haf-
ió beinavinnslu fyrir nokkrum
árum. Keypti hið nýja félag
þessa éign, reisti þar nýjar
byggingar og bjó þær nýjum og
góðum Vélakosti. Hafði Þóröur
Runólfsson, eftirlitsmaður véla,
yfirumsjón með þvi verki.
Vélarnar í Fiskiöjuna eru að
mestu leyti smiðaðar hér innan-
lands, sumar af vélsmiðjunni
Jötni og nokkuð þeirra af Héðni.
Hvort verkstæöi fyrir sig hefir
sett niður það, sem það hefir
smíðað, en endanlega hefir Héð-
inn gerigið frá verksmiðjunni.
Félagið, sem rekur þessa nýju
fiskiðnaðarstöð, heitir Fiskiðjan
s/f. Stofnendur. þess eru Kefla-
vík h.f., Jökull h.f., Frosti h.f.,
Hraðfrystistöð Keflavíkur h.f.,
Hraðfrýstihús Keflavíkur h.f. og
hraðfrystihús Karvels Ög-
mundssonar. Formaður félags-
ins er Elías Þorsteinsson fram-
kvæmdastjóri, en framkvæmda-
stjóri Huxley Ólafsson, eins og
áður er sagt.
Landsbankinn hleypur undir
baggann.
Fyrst í staö voru talsverðir
öröugleikar um öflun nægilegs
fjár til þess að koma fiskiðjij-
veri þessff upp, þar eö hrað-
frystihússeigendur höfðu ekki
aflögu svo mikið fé, sem til þess
þurfti. Forráðamenn Lands-
Aðalfundur Kyndils
AÖalfundur Fræðslu- og mál-
fundafélagsins KyndiU, sem
starfar meðal bifreiðastjóra í
Reykjavík, var haldinn l’. febr.
s. 1. —
í stjórn félagsins voru kosnir:
Formaður Tryggvi Kristjánsson,
gjaldkeri Guðlaugur Guðmunds-
son og ritari Valdimar Lárusson.
í varastjórn voru kösnir: Ingi-
mundur Gestsson, Einar Guð-
mundsson og Þorvaldur Jóhann-
esson.
Féip.gið starfar nú í tveim
deildum, málfundadeild og
tafldeild. Á fundinum var sam-
þykkt að sækja um , upptQku í
Skáksamband íslands fyrir tafl-
deild félí!,gsins.
Meiri síld en nokkru sinni fyrr
BBroálniiigin varð að |iræða milli síidarltáÞ
niina lil að kwinasl inn á liöfnina.
Uppgripaafli var á ytri höfninni í gær, og mátti segja, að síld-
in veiddist'í sjálfu hafnarmynninu. Kæmi það mönnum ekki á
óvart, þó að bátarnir þyrftu bráðum ekki að fara frá bryggj-
unum til að komast í síld. Drottningin varð að þræða á milli
bátanna í gærmórgun til þess að komast inn.
Erlendur í Unuhúsi
látinn
Erlendur Guðmundsson í Unu-
húsi við Garðastræti andaðist i
sjúkrahúsi hér í bænum í fyrra-
morgun. Hafði hann lengi verið
vanheill, en þó aðeins legið
skamma hríð í sjúkrahúsinu.
Erlendur var tæplega hálf-
sextugur. Hann var skrifstofu-
stjóri hjá tollstjóra. En við-
kunnastur var hann fyrir'þaö,
hvernig hann og móðir bjuggu
skáldum og listamönnum i höf-
uðstaðnum sitt annað heimili
um langt skeið.
Síldin uppi í landsteinum
við Reykjavíkurhöfn.
Ef til vill hefir aldrei fyrr í
vetur verið eins mikill uppgripa
síldarafli og á ytri höfninni tvo
undanfarna daga. í gærmorgun
voru margir bátar á veiðum á
ytri höfninni og sumir þeirra
að heita mátti fast við hafnar-
mynnið, alveg í siglingaleið.
Aörir voru nokkru utar og enn
aðrir fast upp við land annars
staðar, svo sem við Örfirisey og
upp i vikinu milli hafnargarðs-
ins og olíustöðvarinnar á Klöpp.
Voru sumir þessara báta svo
skammt undan landi, að hægt
var að sjá síldina, þegar verið
var að háfa.
700 mál í einu kasti við
hafnarmynnið.
Sumir bátanna voru öðru
hverju i gær að snurpa rétt við
hafnarmynnið. Vélbáturinn Á-
gúst Þórarinsson, sem er nýr og
stór bátur frá Stykkishólmi, kom
að bryggju um hádegi i gær,
fullhlaöinn af síld, sem hann
hafði fengíð í einu kasti utan
við hafna.cj»j»nnið. Voru það um
700 mál, er á honum var.
Nýstárleg og matarleg sjón.
Þegar Dronning Alexandrine
kom til Reykjavíkur í gærmorg-
un, ætlaði skipið varla' að kom-
ast inn á höfnina fyrir síldar-
bátunum, sem voru í óða önn
að veiða síidina. Varð skipið aó’
þræða milli þeirra til að komast
að bryggju. Þótti Dönum þetta
nýstárleg og matarleg sjón. Hið
sama þurftu einnig önnur skip
aö gera sem fóru út eöa inn frá
Reykjavik, einkum þó fýrrihluta
dagsins.
Drekklilaðnir bátarnir bíða
losunar.
Sjómenn eru vongóðir um á-
framhaldandi veiði á ytri höfn-
inni, en það tefur mjög fyrir
veiðunum, að bátarnir þurfa að
biða lengi eftir losun, þar sem
skip eru enn af skornum
skammti til að flytja síldina
norður. í gær biðu margir bátar
fullir af sild á höfninni. Meöal
þeirra voni Ágúst Þórarinsson,
Fagriklettur og Andvari, sem
allir eru drekkhlaðnir, eins og
mest gerist á sumarveiöum fyr-
ir Norðurlandi.
Fjöldi fólks gekk niður á
bryggjur i gær til að skoða síld-
arbátana og var ekki ósvipað
um að litast við Löngulínu og
á Siglufirði um hásíldveiðitím-
ann. Er þaö nýstárlegt, aö
Reykjavík tekur svomijög á sig
svip síldarbæjarins.
Iluxley Ólafsson.
bankans féllust þá á aö lána
félaginu 900 þúsund krónur. Er
það skilningi bankastjóra hans
að þakka, að þetta fyrirtæki er
nú komið upþ og tekið til starfa.
Nýbyggingarráð studdi einnig
aö framgangi málsins og mælti
með því, að Fiskiöjan fengi lán
í stofnlánadeild sjávanitvegsins.
Von um 1—V/o miljón króna
í erlendum gjaldeyri í vetur.
I|1élagiÖ hugsar sér aö hafa
með höndum hvers konar fisk-
iönað. Eins og nú standa sakir
getur verksmiöjan unniö fiski
mjöl úr 120 smál. hráefnis, og
virðist mega auka afköstin nokk-
uö. Síldarbræðslu getur félagið
framkvæmt, og ætti aö vera
hægt aö bræöa 800—1000 mál
á dag.
Fiskiðjan ætti í vetur aö geta
framleitt útflutningsvöru, sem
gefur 1—ry2 miljón króna í er-
lendum gjaldeyri. Má segia, aö
þetta sé að miklu leyti íundið
fé, því fiskbeinunum hefir aö
mestu verið hent í sjirúnn á
undanförnum- árum.
\
MERKUR ÍSLANDS-
VINUR LÁTINN
Fyri fáum dögum barst hing-
aö andlátsfregn hins kunna ís-
landsvinar, Arne Möller, dr.
phil. og theol.
Dr. Arne Möller var af ís-
lenzku kyni í móðurætt. Jón
landritari var afi hans. FaÖir
hans var prestur í Velling viö
Ringköbing, og þar fæddist
hann 1876. Lauk hann guðfræöi-
prófi, en gerðist fyrst í staö
kennari. Síðar var hann prestur
á Jótlandi og Fjóni, ejr 1929
geröist hann kennaraskólastjóri
i Jonstrup á. Sjálandi og síöar
í Hadei'Slev á Suður-Jótlandi.
Hann var hinn einlægasti vin-
ur íslands og íslendinga og
gagnkunnugur íslenzkum mál-
um og íslenzkri menningu og
, kom hingað til lands mörgum
sinnum. Hann skrifaði doktors-
(Framhald á 4. síðu)