Tíminn - 20.02.1947, Blaðsíða 2

2
TlMITMV. fimmtndagiiin 20. febr. 1947
35. hlað
Fimmtudagur 20. febr.
Áróðurinn gegn
Bretum
Þegar litið er yfir starfsögu
Sósíalistaflokksins (fyrst Kom-
múnistaflokksins) verða þau
mál ekki mörg, sem flokkurinn
hefir barizt fyrir alla tíð. í inn-
anlandsmálum hefir flokkurinn
verið ærið tækifærissinnaður og
iðulega barizt gegn því, sem
hann hafði lofsungið fyrir
skamnjri stundu. Að einu leyti
hefir stefna flokksins þó alltaf
verið hin sama. Hann hefir leit-
azt við að skapa sem mesta tor-
tryggni og óvild í garð Breta og
Bandaríkjanna, en dásamað
Rússa að sama skapi og varið
gerðir þeirra í einu og öllu.
Þessir starfshættir flokksins
hafa sjaldan komið betur í ljós
en í umræðum þeim, er orðið
hafa um landhelgissamninginn.
Einar Olgeirsson kemur með þá
sögu á Alþingi, að Bretar hafi
sett framlengingu samningsins
að skilyrði fyrir viðurkenningu
sinni á lýðveldistökunni. Þjóð-
viljijin birtir síðan skamma-
greinar um Breta fyrir að hafa
þröngvað samningnum upp á ís-
lendinga. Utanríkismálaráð-
herra tekur þennan söguburð
þá til athugunar og upplýsir, að
hann sé með öllu tilhæfulaus
og landhelgissamningurinn hafi
ekki verið framlengdur fyrr en
löngu eftir lýðveldistökuna af
stjórn þeirri, sem sósíalistar áttu
ráðherra í. Sósíalistar láta sér
þó ekki segjast við þessar af-
hjúpanir, heldur hampa lyga-
sögunni áfram og bæta við nýj-
um ósannindum, eins og t. d.
þeim, að Vilhjálmur Þór hafi
leynt skilyrðinu fyrir utanrík-
ismálanefnd og þinginu, enda
þótt hann hafi átt að segja
nefndinni strax frá því sam-
kvæmt hinni upphaflegu sögu
Einars! Þannig er ekki skirrzt
við að verða margsaga, ef hægt
er með því móti að halda
Gróusögunni lengur á loft.
Það sézt bezt, að forkólfar
sósíalista, sem standa að þessum
rógburði, eru ekki að hugsa um
lslenzka hagsmuni, því að þeir
koma með þessa Gróusögu ein-
mitt á þeim tíma, þegar íslend-
ingar eru að hefja samninga
við Breta um fisksölumálin og
ætla að fara að hefja samninga
við þá um landhelgismálin.
Slíkar rógsögur eru viVanlega
ekki til þess fallnar að bæta
sambúð þjóðanna og greiða .fyr-
ir samningum. Þjóðin hefir hér
nýja sönnun fyrir því, að það
eru framandi og annarleg sjón-
armið, er stjórna þessum vinnu-
brögðum hjá forkólfum sósíal-
ista.
Það er líka vist, að allur
meginþorri þjóðarinnar, sem
ekki hefir blindazt af áróðri
Þjóðviljans, fordæmir þessi
vinnubrögð. Yfirgnæfandi meiri-
hluti þjóðarinnar óskar einskis
fremur en góðrar sambúðar við
Breta, enda hafa þeir undan-
tekningarlítið reynzt góðir ná-
búar. Misfellur, sem orðið hafa
á sambúðinni, eins og afskiptin
af flugvallarsamningnum í
haust, gru hverfandi litlar í
samanburði við það, sem vel
hefir verið gert. Því má og aldrei
gleyma, að núv. frelsi sitt
eiga smáþjóðirnar fyrst og
fremst Bretum $ð þakka. Hefðu
þeir ekki einir allra stórþjóð-
anna háð hina hreystilegu bar-
áttu gegn villimennsku nazista,
þegar veldi þeirra var mest og
Gísli Magnússon, Eyhildarholti:
Skipting útsvara
Margt er ritað og rætt um
flutning fólks úr sveitum til
sjávar, — til kaupstaða og kaup
túna. Fólki fækkar í sveitum,
en fjölgar í kaupstöðum, eink-
um þó hinum stærri. Þessi
mannfækkun „hinna dreifðu
byggða“ er svo gífurleg, að ekki
einasta viðkoman öll hverfur á
brott, heldur meira til.
Menn fárast yfir þessu útfiri í
sveitum. Margir láta svo, sem
þeir vilji í alvöru leita orsak-
anna, svo að úr megi bæta þessu
öfugstreymi. Margt er nefnt til í
því sambandi, og flest réttilega.
En það er eins og ýmsir gangi
annaðhvort óviljandi eða vitandi
vits, fram hjá frumorsökinni,
sem er ein — og aðeins ein:
Staðsetning fjármagnsins. Lang-
samlega miklum meiri hluta
þess fjármagns, sem þjóðin hef-
ir yfir að ráða, bæði ríki og ein-
staklingar, er beint til kauptúna
og kaupstaða, þar sem það sum-
part er bundið, sumpart leikur
laust. Og fjármagnið hefir ær-
ið aðdráttarafl. Það sogar til
sín fé og fólk, — æ meira fé, æ
fleira fólk. Þetta er lögmál, sem
eigi verður rofið, meðan fjár-
munir hafa þá þýðingu fyrir líf
og líðan manna, sem enn hafa
þeir — og munu hafa.
Sveitir landsins hafa eigi að-
eins goldið hið mesta afhroð í
brottviki fjölda fólks, heldur og
í geysilegum fjárflótta, sem
raunar er hvorttveggja í senn,
bæði orsök og afleiðing. Þessi
fjárflótti verður með ýmsum
hætti: Sveitirnar ala upp fjölda
æskumanna, er hverfa á braut
jafnskjótt og þeir hafa náð
aldri og þroska til að geta unn-
önnur stórveldi höfðu ýmist
vináttusáttmála við þá eða voru
hlutlaus, myndi frelsið vera lítt
þekkt fyrirbrigði í heiminum um
þessar mundir. Þessi barátta,
sem ekki var síður háð fyrir
smáþjóðirnar en Breta sjálfa,
hefir gert þá fjárhagslega van-
megnuga og má vel minnast
þess, þegar um þessi mál er
rætt. í dag eru Bretar líka það
stórveldið, sem glæsilegast held-
ur uppi fána frelsisins, eins og
framkoma þeirra við Indverja,
Burmabúa og Egipta sýnir bezt.
Þeir vinna að auknu frelsi þjóð-
anna meðan sum önnur stór-
veldi eru í landvinningahug.
Þegar íslendingar bera hlut-
skipti sitt saman við hlutskipti
ýmsra annarra smáþjóða, sem
eiga volduga nábúa, mega þeir
vissulega fagna því, að þeir eiga
hina frelsisunnandi brezku þjóð
að næsta nágranna sínum.
Eins og legu íslands og allri
aðstöðu þjóðarinnar er háttað,
ætti henni að vera það mesta
keppikefli, að sambúð hennar
við aðrar þjóðir geti verið sem
bezt. Hinn fjandsamlegi áróð-
ur Þjóðviljans gegn Bretum, er
þjóðinni því hinn skaðlegasti
og er sprottinn af allt öðrum
ástæðum en hagsmunum ís-
lendinga. Svipað gildir og um
annan f j andsamlegan áróður,
sem hér er haldið uppi gegn
öðrum stórveldum. íslending-
ar verða að kappkosta
að halda drengilega á mál-
um sínum og unna öðrum
þjóðum sannmælis, en skipa
sér ekki í áróðurssveitir stór-
veldanna. Hver sá íslendingur,
sem brýtur þá reglu, er vargur
í véum og vinnur gegn því, að
íslendingar geti staðið drengi-
lega og fast á rétti sínum.
ið þjóðnýtt starf. Sveitirnar
verða, með öðrum orðum, að
leggja fram stórfé til uppbygg-
ingar lifandi orku, er þær sjálf-
ar fá svo einskis af notið. Hversu
mikið kostar árlegt uppeldi
manns, að meðaltali, til 16 ára
aldurs? Og hvers virði er ár-
leg starfsorka hans' úr því, Ég
veit það e kki. En víst er, að
þarna er um að ræða ógurleg
fjárlát fyrri sveitir landsins —
fyrst í uppeldiskostnaði þeirra
karla og kvenna, er hverfa á
braut á mótum æsku og þroska,
og síðan í missi starfsorku
þeirra. Þetta má heita fast fram-
lag sveita til kaupstaða. Mundi
það ekki nema nokkrum miljón-
um kr. á ári hverju?
Og þó kemur hér fleira til.
Mörgum ungum mönnum, er
nám stunda í kaupstöðum,
leggja sveitirnar til fé og farar-
eyri. Margir bændur flytja á
mölina, einkum á efri árum.
Þeir hafa, ýmsir, efnazt eigi svo
lítið í sveitinni, eignazt jörð, bú-
stofn og búslóð. Þeir selja allt,
sem þeir geta við sig losað oft-
ast fyrir ærið verð, og fara svo
með andvirðið á brott úr sveit-
inni. Munu teljandi þær sveita-
byggðir á landi hér, er eigi hafa
orðið fyrir ærnum blóðtökum
með þessum hætti. — Og svona
mætti lengi telja.
Ekkert af þessu er auðið að
koma í veg fyrir með beinum
ráðstöfunum eða fyrirmælum
laga. Slikt væri óþolandi skerð-
ing á persónulegu frelsi manna.
Hins vegar leikur ekki á tveim
tungum, að jafna mætti til mik-
illa muna aðstöðu sveita og
kaupstaða með ýmisskonar ráð-
stöfunum, beinum og óbeinum.
(Hér skal eigi farið orðum um
jafn sjálfsagðan hlut og þann,
að bændur fái eigi öllu lægra
kaup en aðrar vinnandi stéttir,
enda þótt stjórnarvöld landsins
hafi nú hin síðustu ár talið
slíkt þarfleysu eina). Kæmi þá
fyrst og fremst til greina dreif-
ing fjármagns og fjárfesting
með nokkuð öðrum hætti en
verið hefir um skeið (raforku-
leiðsla um sveitir, endurbygg-
ing sveitabýla í stórum stil,
stórfelld ræktun o. s. frv.).
En það má með nokkrum
hætti segja um ráðamenn þjóð-
arinnar, að „sjáandi sjái þeir
ekki“. Þeir vilja margir, í orði,
hamla gegn fjárflótta og fólks
úr-cveitum. En svo virðist, sem
úr þeim góða vilja verði stund-
um næsta lítið, er til fram-
kvæmda kemur. Eru ýmis dæmi
þess í löggjöf síðari ára, áð ýtt
er beinlínis undir fjárflutning
úr sveitum. Skal hér eitt slíkt
lagaáky^eði gert að umtalsefni.
í lögum um útsvör, frá 12. ap-
ríl 1945, III. kafla, 9. gr., er svo
fyrir mælt, meðal annars, að
skipta megi útsvari milli sveita:
„(2.) Ef maður stundar at-
vinnu utan heimilissveitar sinn-
ar að minnsta kosti 3 mánuði á
útsvarsárinu í sömu sveit, og
hefir fengið kaup að minnsta
kosti 3000 kr., þar með talið fæði
og önnur hlunnindi, er hann
kann að hafa haft ....“
Sama gildir um sjómann, sem
skráður er á skip utan heimilis-
sveitaj sinnar jafnlangan tíma
(3 mán.), að öðru leyti en því,
að hann verður að vinna fyrir
5000 kr. kaupi, (hvorttveggja
miðað við grunnkaup), til þess
að útsvarið geti komið til skipta.
Nú er það svo, að flestar hinar
stæ;ri framkvæmdir og þær, er
mesta atvinnu skapa (hafnar-
gerðir, verksmiðjubyggingar og
íbúðarhúsa o. s. frv.), eru
bundnar við kaupstaði og kaup-
tún, hvort heldur ríkið sjálft,
bæjarfélög og sveita eða ein-
stakli’/igar hafa þær með hönd-
um. SaiGa er og að segja um
allan meiriháttar rekstur (út-
gerð, síldariðnaður o. m. fl.).
Kaupgjald við flestar fram-
kvæmdir og fyrirtæki, er stórum
hærra en svo, að landbúnaður-
inn sé þar samkeppnisfær. Mjög
margir sveitamenn, jafnvel
bændur, sæta þeirri atvinnu, er
þarna býðst. Þeir viona þar að
vísu fy'rir háu kaupi og miklum
FRAMSÓKNARVIST
Nokkru eftir 1930 hófu Fram-
sóknarfélögin í Reykjavík að
spila spil, sem ekki hafði þekkzt
hér á landi áður, a. m. k. ekki
almennt. Var spilið nefnt Eram-
sóknarvist og hefir jafnan heit-
ið það síðan.
Forgöngu fyrir þessu höfðu
tveir Framsóknarmenn, sem
vanizt höfðu þessu spili á Bret-
landi — og þó einkum Runólfur
Sigurðsson — fyrstu árin.
Spilið var iðkað þar ytra á
samkomum og í félögum og þótti
sérstaklega handhægt til þátt-
töku allra viðstaddra. Heitir það
þar Progressiv Whist, og var því
réttnefni hér að kalla það Fram-
sóknarvist.
Fyrstu árin, sem vistin var
spiluð hér á landi, mátti oft
sjá ónot til hennar í andstæð-
ingablöðum Framsóknarmanna.
En þrátt fyrir það uxu alltaf
vinsældir hennar. Og nú er svo
komið, að fjöldi félaga og ýmsra
samtakaheilda, er farinn að
spila Framsóknarvist á sam-
komum sínum og skemmtikvöld-
um. Þykir, eins og rétt er, að
vistin sé sérstaklega handhæg
til þátttöku allra. Og það er
ekki einskisvert að eyða tíð án
lasta.
Fyrir okkur, sem höfum rutt
braut þessu handhæga og ein-
falda samkvæmisspili hér á
landi, er sérstök ánægja að
fagna gengi þess og vinsæld-
um. En varla er hægt annað en
festa auga á lágkúruskap, sem
kemur fram í feluleik einstakra
félaga, sem iðka nú á seinustu
tímum þetta spil. Þau eru að
reyna að fela hið rétta nafn
þess. Gengur þetta svo langt,
að þau láta jafnvel búa til vist-
arkort, þar sem prentaðar eru
upp orðréttar allar leiðbein-
ingarnar um spilið af kort-
um Framsóknarfélaganna, en
prenta svo yfir ^þessum leið-
beiningum eitthvert nýtt heiti
á vistinni!
Sýpist þetta vera heldur aum-
ingjaleg framkoma. Vil ég í
þessu sambandi benda þeim á,
sem hafa djörfung til og gam-
an af að spila Framsóknarvist,
að spilakort geta þeir fengið í
skrifstofu Framsóknarflokksins
í Edduhúsinu við Lindargötu.
Vona ég svo að Framsóknar-
vistin verði sem flestum félög-
um og samkvæmum til ánægju,
eins og hún hefir verið okkur
Framsóknarmönnum nú nokk-
uð á annan tug undanfarinna
ára.
V. G.
peningum. En heimilissveit
þeirra ber þó skarðan hlut frá
borði. Atvinnusveitin — kaup-
túnið, bærinn — má aftur happi
hrósa. Sjálf framkvæmdin, fyr-
irtækið, er innan hennar vé-
banda. Að því er jafnaðarlega
hin mesta hagsbót á marga lund.
Atvinnusveitin nýtur og starfs-
orku þeirra utansveitarmanna,
er að fyrirtækinu vinna, svo og
viðskipta þeirra. Er að hvoru-
tveggja hagur eigi lítill. En þó
hefir löggjafanum þótt sem sjá
yrði hagsmunum atvinnusveit-
arinnar ennþá betur borgið.
Fyrir þvi er henni, með skipt-
ingar-ákvæðum útsvarslaganna,
tryggður meiri eða minni — og
opt mestur — hluti af útsvari
utansveitarmannsAns, er at-
vinnu stundar á staðnum, því
sem á hann er lagt í heimasveit
hans. Það er því ekki einungis,
að heimilissveit mannsins fari
á mis við starfsorku hans, að
meira eða minna leyti, heldur
verður hún einnig að fá at-
^innusveit í hendur svo og svo
mikinn hluta þeira sveitar-
gjalda, er honum er gert að
greiða. Hins vegar verður hvert
sveitarfélag að inna af hendi
ýmis gjöld vegna fjarvistar-
manna sinna, jafnt sem ann-
arra, sem heimilisfesti eiga inn-
an vébanda þess, — og eins fyr-
ir því, þótt sveitarfélaginu sé
gert að skyldu að svara út til
annarra sveitarfélaga (eða
bæja) allt að tveim þriðju hlut-
um af tekjuútsvörum sumra
þessara fjarvistarmanna. Og
ýmsir þeirra gjaldliða, er sveit-
arsjóðirnir verða að standa
straum af, gerast nú ærið til-
finnanlegir, eins og t. d. fram-
lög þeirra til Tryggingastofnun-
ar ríkisins.
(Framhald á 4. slðu)
Brautryðjandi ísl. myndlistar
Þórarinn B. Þorláksson
Þessa dagana stendur yfir sýning á málverkum Þórarins B.
Þorlákssonar, í tilefni af því, að 80 ár eru liðin frá fæðingu hans.
Þórarinn skipar svo merkilegt sæti í sögu íslenzkrar myndlistar
og var slíkur brautryðjandi á því sviði, að okkur ber að minn-
ast hans og vita skil á honum. Og það er allra þakka vert að gefa
fólki kost á að njóta verka hans á yfirlitssýningu.
Þórarinn B. Þorláksson var
fæddur að Undirfelli í Vatns-
dal 14. febrúar 1867. Foreldrar
hans voru Þorlákur Stefánsson
prestur þar og Sigurbjörg Jóns-
dóttir kona hans.
Þórarinn var yngstur af mörg-
um systkinum og var aðeins
fimm ára þegar faðir hans lézt^
Fluttist hann þá til sr. Jóns
bróður síns, að Tjörn á Vatns-
nesi, en nokkru síðar til annars
bróður síns, sr. Björns í Staf-
holti, og ólst þar upp.
Þórarinn nam bókbandsiðn í
æsku. Þegar hann var 25 ára
gamall fór hann utan til að full-
komna kunnáttu sína í þeirri
grein. Veitti hann bókbands-
vinnustofu ísafoldar í Reykja-
vík forstöðu um hríð.
Árið 1895 yfirgaf Þórarinn
starf sitt við bókbandið og fór
til Kaupmannahafnar til lista-
náms. Hafði hann töluvert
stundað teikningar og hugðist
nú nema málaralist. Hann var
28 ára gamall. Hann fór frá til-
tölulega arðvænlegri og öruggri
atvinnu og lagði fyrir sig list-
nám, án þess að nokkur starfs-
skilyrði fyrir listmálara væru
til hér á landi.
í sjö ár v^r Þórarinn við list-
nám í Kaupmannahöfn. En að
því loknu kom hann heim til
lands síns og starfaði þar úr
því.
Það voru engin skilyrði til
þess, að Þórarinn gæfi sig ein-
göngu að málaralistinni eftir
að heim kom. íslendingar voru
ekki vanir því að leyfa sér þann
munað að kaupa dýrar myndir,
og það voru býsna fáir, sem
gátu veitt sér það, og margir
þeirra, sem helzt gátu það, höfðu
litla löngun til slíks. Samt var
listvinafélagið stofnað nokkru
eftir heimkomu hans, en það
voru samtök nokkurra manna,
er hlynna vildu að hinni ungu
myndlist meðal íslendinga.
Þórarinn B. Þorláksson tók
að sér teiknikennslu við Iðn-
skólann, þegar hann var stofn-
aður, og um skeið var hann
forstöðumaður skólans. Auk þess
vann hann víðar að teikni-
kennslu. Ennfremur stofnaðl
hann bókaverzlun og rak hana.
Þannig vann Þórarinn B. Þor-
láksson fyrir sér við kennslu og
verzlun, en í tómstundum sín-
um málaði hann myndirnar.
Hann andaðist 11. júlí 1924.
Fyrir daga Þórarins B. Þor-
lákssonar er helzt að geta
tveggja íslendinga, sem höfðu
ráðizt í það, að læra myndlist.
Það var sr. Sæmundur Hólm,
fjölhliða gáfumaður, en þótti
„kúnstugur" og misheppnaður,
og Sigurður Guðmundsson mál-
afi. Hvorugur þeirra hafði þó
nein skilyrði til þess að sinna
hugðarmálum sínum í heimi
listarinnar að neinu ráði, enda
skorti þjóð þeirra bæði áhuga og
fjárhagslega getu til að leyfa
þeim slíkt.
Á þeirri sýningu, sem nú
stendur yfir, eru 88 málverk.
Mest ber þar á landslagsmynd-
um,, en jpó er þar fleira, bæði
sjálfsmyndir og stofumyndif úr
Kaupmannahöfn. Það er bjartur
og heiður blær yfir myndunum,
sólskin og heiðríkja. Flestar
myndirnar eru af sólroðnu landi
i sumarklæðum. En þó eru þarna
líka nokkrar sólarlagsmyndir og
„Tjörnin“ sýnir hjarta Reykja-
víkurbæjar í náttmyrkri.
Þeim, sem nú tala mest um
málaralist, myndi ýmsum þykja
lítill listabragur á þessum
myndum. Þeir myn'du segja, að
þær væru eins og ljósmyndir,
sýndu landið með réttum litum
og hlutföllum eins og við sæj-
um það.
Þórarinn B. Þorláksson mun
ekki hafa haft neina tilhneig-
ingu til að gera landslagið ó-
eðlilegt á myndum sínum. Hann
hefir haft næman smekk og til-
finningu fyrir fegurð landsins
og mun hafa talið það hlutverk
sitt að festa á léreft fegurð
fagúrra staða, eins og hún gat
mest orðið, og flytja hana þann-
ig til varanlegrar dvalar inn í
hús manna. Mér finnst, að sú
myndagerð eigi fullan rétt á sér.
Litaðar ljósmyndir geta verið
mjög fallegar og það þarf bæði
mikla tæknilega snilli, verklega
kunnáttu og góðan smekk til að
vinna slíkt verk vel. En þó verð-
ur ljósmyndin aldrei gædd því
lífi, sem einkennir listaverk
meistaranna og náttúruna
sjálfa.