Tíminn - 26.02.1947, Blaðsíða 2

2
Ttmttjy, miðvikiidaglim 26. febr. 1947
39. blað
HALLDÓR KRISTJÁNSSON:
Vill Rauði Krossinn stríð við bindindisfólkið?
Sigur Þióbviljam.anna
Miðv.dagur 26. febr.
Vanstjómin á bíla-
innflutningnum
Á slðastl. ári var tekin upp
nýbreytni 1 bílainnflutningi
landsins. Flutt var inn svo tug-
um og hundruðum skipti af litl-
um fjögramanna bílum, sem
ekki eru nothæfir nema til
einkaþarfa. Þetta var gert á
sama tíma og ekki fengust
gjaldeyrisleyfi fyrlr jeppabílum
og stærri bílum, sem nota má til
atvinnurekstrar.Góðar sjömanna
fólksbifreiðar mátti þó fá fyrir
svipað eða lægra verð frá Amer-
Iku en fjögra manna bílana,
sem hafa verið keyptir frá Bret-
landi, Frakklandi og víðar. Hér
hafa því verið gerð eins óhyggi-
leg og óheppileg innkaup og
framast er hægt að hugsa sér,
þar sem raunverulegum þörfum
landsmanna er jafn ófullnægt,
þótt þessir litlu einkabílar hafi
verið fluttir til landsins.
Dæmi þetta sýnir næsta glöggt
hvernig stjórnin á innflutnings-
og gjaldeyrismálunum hefír ver-
ið og hve lítið hefir verið hirt
um raunverulega nýsköpun. Ef
nýsköpunarsjónarmiðið hefði
ráðið, hefði ekki veriö fluttur
inn einn einasti fjögra manna
bíll, nema kannske handa lækn-
um til innanbæjaraksturs, með-
an ekki var hægt að fullnægja
eftirspurninni eftir bílum til at-
vinnuþarfa. í stað þess er gjald-
eyrinum bruðlað takmarka lít-
ið til kaupa á litlu lúxusbílun-
um, enda þótt af þeirri gjald-
eyriseyðslu hljóti að leiða minni
innflutningur jeppabíla og ann-
arra gagnlegra bíla.
Ástæðan til þessarar van-
sjórnar á bílainnflutningnum er
auðskilin, þótt ekki sé hún
gjaldeyrisyfirvöldunum til sóma.
Heildsalarnir hafa átt auðveld-
ara með að fá litlu lúxusbílana
flutta inn, bæði vegna hentugri
afgreiðslutíma og annarra á-
stæðna. Þeir hafa hugsað um
það eitt að flytja inn eitthvað,
sem þeir gátu grætt á, án tillits
til þess, hvernig það hentaði
landsmönnum. Þeir hafa litlð á
sína hagsmuni en ekki á hags-
muni þjóðarinar. Og gjaldeyris-
yfirvöldin hafa beygt síg fyrir
vilja þeirra.
Nú eru heildsalarnir teknir að
færa sig upp á skaftið. Nýlega
hefir ein heildsöluverzlunin
flutt inn 50—60 af þessum litlu
lúxusbílum, án nokkurs gjald-
eyris- og innflutningsleyfis.
Verði þessir bílar ekki sendir út
aftur, er gjaldeyrisskipulagið
alveg brotið niður. Aðrir feta þá
í slóðina og flytja inn bíla og
aðrar vörur í leyfisleysi.
Það er áreiðanlega krafa
þeirra, sem vilja koma heil-
brigðri stjórn á þessi mál, að
tafarlaust verði breytt um stefnu
Það á ekki að flytja inn lúxus-
bíla meðan þörfinni fyrir jeppa-
bila og aðra bíla til atvinnu-
rekstrar, hefir ekki verið full-
nægt. Heildsalarnír og lúxus-
sjónarmiðin eiga ekki lengur að
drottna í þessum málum, held-
ur heilbrigðar þarfir þjóðarinn-
ar. En jafnhliða þarf vitanlega
að tryggja, að menn geti ekki
misnotað sér innflutningsleyfi
til að halda uppi svörtum bíla-
markaði. Þá skipun ætti að taka
upp, að menn gætu ekki selt
bíla, nema 1 gegnum opinbera
sölumiðstöð, sem ákveði verð
bílanna og sæi um, að þeir
kaupendur gengu fyrir, er hefðu
mesta þörf fyrir þá.
Rauði Krossinn gerði rétt,
þegar hann fór að gefa út tíma-
rit svo að áhrif hans næðu sem
bezt til fólksins. Víst er það
mikið hlutverk fyrir lítið tíma-
rit að temja fólki heilbrigt líf.
Og sjálfsagt vinnur ritið á ýms-
an hátt trúlega að því.
í þessu síðasta riti er skýrsla
Sigurðar berklayfirlæknis um
allsherjarskoðunina í Reykja-
vík 1945 og niðurstöður hennar.
Fróðleg skýrsla um fram-
kvæmdina og áminning um þýð-
ingu slíkra skoðana.
Dr. Jón Sigurðsson skrifar
um loftræstingu af miklum lær-
dómi og sýnir fram á að bygg-
ingarsamþykkt Reykjavíkur og
byggingarvenjur séu fjarri lagi.
Vilmundur Jónsson landlækn-
ir skrifar um viðsjárverða
sagnaritun, skemmtilega og
snjalla grein til að gera lítið úr
frásögn Ragnars Ásgeirssonar í
Ljósmæðrablaðinu um tvo yfir-
setumenn. Einkum bendir Vil-
mundur á veilur í frásögn um
Eymund í Dilksnesi, en mun þó
fara helzt til langt í því. Auð-
velt mun vera að fœra gild rök
að því, að fæðingatöng Ey-
mundar hafi ekki verið svo
ómerkileg flatkjafta, sem land-
læknir vill láta menn trúa, því
að enn eru merki hennar sögð á
gagnaugum lifandi manneskju.
En þó að sængurkona létizt af
barnsfararsótt árið 1884 hygg ég,
að það sé ekki annað, en oft
kom fyrir hjá læknum, þrátt
fyrir „fullkomin“ tæki, mennt-
un og góðan vilja.
Níels P. Dungal skrifar um
flour og tannskemmdir, og segir
þar þá merkilegu sögu, að í
tveimur smáborgum Vestur-
heims er nú gerð sú tilraun að
blanda efninu flour lítilsháttar
í neyzluvatn, til að sjá hvort
bað dragi ekki úr tannskemmd-
um. Jafnframt getur hann þess,
að hitaveituvatnið í Reykjavík
háfi næstum því það flourmagn,
sem hollast virðist tönnunum.
Þá er þarna frásögn Ingólfs
Gíslasonar: Þegar „Pourquoi
Pas“ fórst.“
Enn eru 1 rltinu nokkrar
Hefir þú verið við Valagilsá?
Hefir þú komið á sýningu
Kjarvals?
Við aðdáendur hans, sem viss-
um hve hátt hann fór á sýnlng-
unni 1945, spurðum sjálfa okk-
ur að því, hvort Kjarval mundi
halda til jafns nú, þegar hann
að liðnum tveim árum efnir enn
til nýrrar sýningar.
Svo birtast hin nýju verk, og
enn er stígandi í kvæði Kjar-
vals.
Sá, sem þetta ritar, er ekki
listfræðingur. Öðru nær. En hins
vegar ekki útaf jafn úrskurðar-
'aus og búfræðingurinn, sem
ritaði á þessa lund:
„Fallegastur litur á kúm er
skjöldóttar kýr, bröndóttar kýr,
rauðar kýr, svartar kýr, gráar
kýr, hvítar kýr og svo framvegis
og svo framvegis!"
Hins vegar hefir höfundur
þessara orða frá fyrstu tíð
fylgzt vel með verkum Kjarvals
og séð ríkulegan þverskurð af
öllum verkum hans. Þekkir við-
leitni hans og hugkvæmni í því,
að nota sér mismunandi eíni,
mismunandi aðferðir. Tilraunir
hans með rauðkrít,, blek og aðra
bókafregnir og smágreinar, all-
löng grein um heilbrigðisskýrsl-
urnar 1942, — en þær eru síð-
ustu prentaðar skýrslur, — og
ritstjóraspjall. Um heilbrigðis-
skýrslumar er það að segja, að
þær eru gloppótt heimild. Sumir
héraðslæknar drasla með öllu
að senda yfirlitsskýrslur, ein-
um finnst það hneyksli, sem öðr-
um þykir ekki tiltökumál og
um marga hluti eru læknar mis-
vitrir eins og aðrir menn. Það
þarf því enginn að halda að
slitur úr heilbrigðisskýrslum
gefi neítt heildaryfirlit eða rétt-
an samanburð um menningar-
ástandið.
Dálítið kemur það einkenni-
lega við mig, þegar ritstjórinn
telur ísafjarðardjúp afskekkt
hérað og ekki kann ég við þessa
klausu hjá honum: „Það lítur
því ekki efnilega út fyrir „dreif-
býlinu,“ þar sem rómantíkin á
að eiga heima, eftir því sem
ýmsir stjórnmálamenn láta um
mælt.“
Við skulum sleppa öllum há-
tíðleika og rómantík, sem ég
reyndar tel nauðsynlega heil-
brigðu lífi. En ég hugsa að Djúp-
menn hafi, þrátt fyrir allt, lítið
þurft að grípa til að notfæra sér
lög til fóstureyðingar af fátækt
einni saman, eins og hent hefir
rithöfund í Reykjavík sam-
kvæmt opinberum skýrslum.
Svo er ritstjóraspjallið. Þar er
talað um drykkjuskap, úrelta
heilbrigðissamþykkt Reykjavík-
ur, næturskemmtanatízku borg-
arinnar, subbuskap í mjólkur-
búðum, skemmda ávexti o. fl.
Þetta er allt vel meint en því
miður misjafnlega gáfulegt.
Ritstjórinn fjölyrðir um það
hve bindindishreyfingin á ís-
landi sé veik. Það er satt, að
hún er átakanlega veik, miðað
við það, sem ætti og þyrfti að
vera. En af hverju er hún það?
Bindindishreyfingin er svo
veik, sem raun ber vitni, vegna
þess að ýmsir þeir, sem vera
skulu fyrirmynd og eru sérfræð-
ingar í heilsufræðilegum efnum,
leggjast gegn henni. í nafni
mannúðar og göfugra hugsjóna
svartliti á hina sundurleitustul
pappírsfleti. Tilraunir hans vlð
að ná valdi á hinum einstöku
megineinkennum íslenzkrar
náttúru með tilstyrk vatnslita,
en þó einkum olíulita, alt frá
grjóti og moldarflagi um gróðr-
arríkið, upp í þverhnýpt fjöll og
glæsta jökla, og allt þetta í lit-
rófi hinna mismunandi fjar-
lægða, mismunandi árstíða, mis-
munandi veðurfars.
Verður hér því■ eigi gjörður
samanburður á Kjarval við aðra
andans menn í hópi þeirra, sem
tjá sig fyrir milligöngu lita og
línu, heldur freistað að dæma
um Kjarval í hlutfalli við Kjar-
val sjálfan.
Og dómurinn um þessa síð-
ustu Kjarvalsýningu er þá sá,
að hún sé þyngst á metum, enn
þyngri en sýningin 1945.
Er efast um að Kjarval hafi
nokkuru sinni komist hærra í
endursögn íslenzkrar náttúru,
en í Skagastrandarmyndunum
á þessari sýningu. Ekki svo að
skilja að þær séu fegurri en
aðrar miklar myndir sem hann
hefir málað, heldur órar mann
fyrir hinu, að aldrei hafi verið
með vígorð eins og heilbrigt líf
á vörunum er jafnvel Rauða
Krossi íslands beitt gegn henni.
Ásakanir ritstjórans á bind-
indishreyfinguna eru þær, að
„henni hefir ekki heppnast að
skapa heilbrigt almenningsálit
um n^tkun og misnotkun áfeng-
is. Hún hefir ekki kennt al-
menningi að vantreysta beri
mönnum, sem eiga það til að
drekka frá sér vitið.“
Dr. Gunnlagur Claessen er há-
menntaður maður og hefir ver-
ið fenginn sá trúnaður að vera
ritstjóri fyrir Rauða Krossinn.
Ég hygg að varla láti hann
nokkurt hefti frá sér fara án
þess að ónotast við bindindis-
hreyfinguna. Hann virðist halda,
að það þurfi ekki annað en al-
menningsálit til að skapa mönn-
um það aðhald, að þeir „neyti
áfengis I hófi, sér að skaðlausu
og hafi nautn af því.“
Skal þessi vitsmunakempa
halda það, að rónunum I Hafn-
arstræti sé ekki nautn að
drykkjuskapnum? Ætli maður-
inn hugsi sér, að samvizkusam-
ur og góður læknir, sem liggur
ósjálfbjarga í drykkjuskap, svo
að hann getur ekki bjargað
mannslífi þegar á liggur, eins og
við hefir borið, hafi ekki nautn
af áfenginu?
Og skyldi hann halda, aö þeir
góðu menn, sem orðnir eru
aumingjar og eru að verða aum-
ingjar vegna áféngisnautnar,
hafi enga mannlega sómatil-
finningu?
Þetta kjaftæði um áfengis-
menningu, sem byggist á al-
menningsáliti, er einhver sá
allra óvísindalegasti þvættingur,
sem hægt er að taka sér í munn.
Annað hvort er að segja, að
áfengisnautnin sé svo dásamleg,
að það sé ekki horfandi I það,
þó að hópur manna fari árlega í
hundana hennar vegna, eða
hreinlega að viðurkenna það, að
tryggast og réttast sé, að nota
áfengi sem minnst og bezt að
það sé ekki hreyft.
Það er nefnilega föst regla, að
af hverju þúsundi manna, sem
fest á.léreft fyrr, jafn sönn frá-
sögn hins hrjóstruga, harðneskju
lega en jafnframt stórbrotna
umhverfis, litkað hinni hvers-
dagslegustu veðurátt, sem verið
hefir hinn drottnandi aðili í
mótun þjóðarinnar I þúsund ár,
að því leyti, sem umhverfið
megnar að skapa manninn.
Allar hinar dásamlegu nátt-
úrulýsingar aðrar, sem þarna
eru sýndar, standa þá heldur
eígi að baki öðru, sem Kjarval
hefir afrekað, nema síður sé.
Um annað er þessi listsýning
Kjarvals sérstök.
Hér hefir hann loks komið til
dyranna sem skáld svo að kveði.
Þeím, sem bezt þekkja Kjar-
val, kemur þetta ekki á óvart.
Menn muna litla ljóðið hans,
Draum vetrarrjúpunnar, og ef
til vill nokkrar aðrar myndir frá
hans yngri árum af þessu tagi.
En hér flytur Kjarval sinn
fyrsta óð.
Og hver er svo þessi óður?
Lofsöngur til listaskáldsins
góða!
í sex samstæðum myndum,
sem allar hanga sér á vegg, er
lofgjörðin sungin.
Myndin af Jónasi Hallgríms-
syni við rætur Hraundrangans.
tekur af öll tvímæli um hvað hér
er verið að fara. Og undarlagt
má það vera, ef það verður ekki
Þegar sjómenn höfðu sigrað
i deilunni vlð útgerðarmenn í
Vestmannaeyjum, hér á dögun-
um, og höfðu fengið hækkaða
kauptryggingu um þrjátíu krón-
ur á mánuði (grunnkaup), þá
rak Þjóðviljinn upp mikið gleði-
öskur, og hrópaði í marga daga,
að þarna sæist máttur samtak-
anna, og blessun þeírra fyrir
„vinnandi stéttir." Sjómannafé-
lagið og ráðamenn þess, fengu
svo í tilefni af hvalreka þessum,
nokkur falleg orð hjá blaðinu.
En sannleikurinn var nú samt
öðru vísi. Sjómennirnir töpuðu
einmitt verulega á þessu átta
daga verkfalli. Gæftir voru góð-
ar meðan verkfallið stóð, svo
hlutir hefðu numið miklu hærri
upphæð, en þessi hækkun á
kauptryggingu. Auk þess kemur
kauptrygging ekki til greina,
þegar hlutir eru hærri en húfc,
eftir hvem endaðan veiðitíma,
þegar upp er gert. Sem betur fór
stóð verkfall þetta aðeins stútt-
an tlma, en samt töpuðu bæði
sjómenn og útgerðarmenn tekj-
um, og þjóðin dýrmætum gjald-
eyri.
En kommúnistar græddu sína
silfurpeninga. Þarna fengu þeir
tækifæri til að beita slnum al-
kunnu vinnubrögðum, ausa sví-
virðingum í ýmsar áttir, og
vinna aö því að kveikja hatur
milli manna og stétta.
Kommúnistar hafa lengi
starfað að því, að skrúfa upp
kauptryggingu á fiskiskipaflot-
anum, og koma hlutaskiptunum
þannig fyrir kattarnef.
Þetta er mjög skiljanlegt frá
þeirra sjónarmiði. Hlutaskiptin
eru gamallt og réttlátt launa-
fyrirkomulag, sem stuðlar að
friði, ánægju og dugnaði. Sjó-
menn og útgerðarmenn hafa þar
gagnkvæman hagnað, að allt
gangi sem bezt.
Kommúnista aftur á móti
langar í taprekstur og verður
þá ríkissjóðurinn að hlaúpa
undir bagga, og peningarnir
óhjákvæmilega teknir aftur af
fólkihu I sköttum.
Eins og nú er komið, eru gjald-
eyristekjur þjóðarinnar of litlar
til að vega á móti hinni miklu
kaupgetu landsmanna. Hag-
fræðinganefndin slær þessu
þessi mynd, sem brennir sig í
hugskot þeirra sem hana sjá, og
eitthvaö hafa tileinkað sér af
blessunarorðum listaskáldsins.
Slðan er í þremur myndum
táknaður skáldskapur Jónasar á
hinn skáldlegasta hátt. í fjórðu
myndinni er Hraundranginn
með næsta umhverfi að baki
fæðlngarstaðnum, orðinn að
risavaxinni hörpu, sem á er
leikið.
En ef til vill er sjötta myndin
i þessari hljómkviðu lita og línu
enn stórbrotnust.
Á þessari mynd er sjálfur
skaparinn. Ábúðarmikill aðstoð,-
arguð er með ófullgerðan Hraun
drangann í fanginu. Skal nú
velja honum stað með hliðsjón
á því, sem fram á að koma í
fylling tímans, að skáldið Jónas
Hallgrímsson skúli í heiminn
borinn einmitt þar, sem þessi
veglegasta fyrirmynd allra turna
allra guðsmustera var eftirlát-
inn á okkar jörð.
Þessar myndir, þessi skáld-
skapur, rifjar upp gamla mynd,
mikinn skáldskap, eftir sama
höfund..
Á heimili frú Sigurbjargar
Ásbjörnsdóttur 1 Reykjavík, er
glæsilegt listaverk eftir Kjarval,
ef til vill þegar frá námsárum
hans á listaháskólanum, djörf,
áhættumikil hugmynd, ef ekki
föstu, og. segir í áliti sínu, að
annað hvort verði að lækka
kaupgjald yfirleitt, eða hækka
tolla á aðfluttum vörum. Einnig
verði aðalatvinnuvegirnir að
bera sig. Jónas Haralz talaði líka
fyrir stuttu, um „flóttann frá
sjónum.“ Skyldu Alþýðusam-
bandið og Dagsbrún ekki vita
neitt um hvernig stendur á
þessum flótta?
Þegar sjávarútvegurinn var
þvi sem næst að stöðvast um
síðustu áramót, þá stóð þjóðin
á geysialvarlegum tímamótum.
Um tvær leiðir var að velja.
Önnur leiðin var sú að fyrir-
byggja taprekstur aðalatvinnu-
veganna með því að lækka fyrst
og fremst allar hátekjur, verzl-
unargróða og launatekjur al-
mennt, en sú leið var ekki farin.
Aftur á móti var sú leið farin,
að láta ríkissjóð raunverulega
kaupa allan fisk landsmanna
yfir sannvirði, og greiða mis-
muninn, sem getur orðið svo
tugum miljóna skiptir. Þessi
ráðstöfun þýðir, að í taili er tap-
rekstur útgerðarinnar færður
yfir á ríkissjóð, en fólkið í land-
inu sem fær háa kaupið, gætir
ekki að Jjví, að ríkissjóður getur
ekki greitt þetta nema með þvi
að láta þetta sama fólk meðal
annars, greiða tapið í hækkuð-
um sköttum. Þetta er með öðr-
um orðum svikamylla, sem kom-
in er á, mest fyrir atbeina
kommúnistanna, og þetta er ekki
leiðin til að vinna vel fyrir sjó-
menn eða verkafólk, heldur leið-
in til að undirbyggja atvinnu-
leysi og hrun atvinnuveganna.
M. G.
þetta allt saman vel. Þeir eru
engir bjánar. Þeir eru aðeins
trúaðir kommúnistar, og hafa
sínar hugsjónir, sem eru fólgnar
I því að kollvarpa okkar gamla
þjóðskipulagi. — Rússneskt ráð.
Kommúnistar eru jafnan eins
og mögru kýrnar í draumnum
hans Faraó gamla, sem átu upp
sjö feitar kýr, en voru þó jafn
horaðir eftir.
Þetta verða íslenzkir stjórn-
málamenn, og þjóðin öll að gera
sér ljóst, áður en það er orðið
of seint, aö hver sigur Þjóðvilja-
manna, er ósigur þjóðarinnar.
Magnús Guðmundsson.
tækist að útfæra af melstara-
höndum.
En þetta tókst!
Er þetta I senn mikil harm-
saga og mikil siðferðisprédikun.
Ein hin áhrifamesta sem táknuð
verður í mynd: Vœngbrotinn
engill, sem felur ásjónu sína
og grúfir sig niður á hand-
legg sinn, tæpt á hárri kletta-
nös. Er myndin sjálf með því
meistarabragði, sem súillingum
einum ekki er um megn.
Á sýningunni í Myndlistaskál-
anum. er ein myndin annars
konar skáldskapur. Mun Kjarval
kalla hana Tilbúning (Compo-
sition). Heitir myndin Próf-
essorinn. Heyrzt hefir aö Kjar-
val muni hafa haft í huga ís-
lenskan fræðimann, sem mikinn
hluta ævinnar hefir eytt árun-
um í hinu mikla Bretasafni i
Lundúnaborg.
Á þessari mynd situr maður
viö borð og les í bók. Einkar
hversdagslegt. En baksviö mynd-
arinnar er ekki hversdagslegt
og mun það, og reyndar myndin
öll, vera búin að vera viðfangs-
efni Kjarvals um mörg ár.
Að bakí prófessornum rísa
misháir stuðlar sem minna á
bókahlaða, en eru ekki bóka-
hlaðar. En linur allar og lit-
brigði í myndinni eru með þeim
töfrum, að manni koma I hug
(Framhald á 4. sídu)
(Framhald á 4. síðu)
Guðbrandur Magnússon:
Kjarval og sýning hans