Tíminn - 12.03.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, migvikmlagiim 12. marz 1947
49. blað
Miðv.dugur 12. tnraz
Jafnrétti dreifbýlisins
Svo er nú komiS, að Sjálf-
stæðismenn eru farnir að við-
urkenna, að þjóðinni stafi
hætta af hinum miklu fólks-
flutningum til Reykjavíkur.
Hinn nýi borgarstjóri gerði
þetta að umtalsefni, þegar fjár-
hagsáætlunin var til umræðu í
bæjarstjórninni á dögunum, og
Mbl. leggur síðan út af ummæl-
um hans, eins og þau séu ný-
fundin sannindi.
Ummæli borgarstjórans voru
m. a. á þessa leið:
„Ég er á þeirri skoðun, að að-
alatriðið til þess að draga úr
aðstreymi til bæjarins, sé að
gera sem lífvænlegast annars
staðar á landinu. Það er því
hagsmunamál Reykvíkinga að í
kauptúnum og sjávarplássum
fái menn sem bezt og mest at-
vinnutæki, svo fólkið haldist þar
kyrrt. Kemur þar fram sem víða
annars staðar, hve hagsmunir
Reykvíkinga og annarra lands-
manna fara saman."
Ef Mbl. hefði viljað leggja satt
og rétt út af þessum ummælum
borgarstjórans, hefði það sizt af
öllum átt að vera með köpur-
yrði til Framsóknarflokksins.
Það, sem borgarstjórinn heldur
fram í ræðu sinni og Mbl. lýsir
sig nú fylgjandi, er ekkert ann-
að en sú stefna, Sem Framsókn-
armenn hafa barizt fyrir á und-
anförnum árum og sætt hefir
ákafastri andstöðu flokks borg-
arstjórans og Mbl. í næstum
hvert skipti, sem Framsóknar-
flokkurinn hefir beitt sér fyrir
umbótamáli í þágu dreifbýlis-
ins, hefir Mbl. risið upp pg talið
málið bera vott um fja^idskap
gegn Reykjavík, kallað það nýj-
ar klyfjar á Reykvíkinga og þar
fram eftir götunum. Þessi átök
Fran>sóknarmanna og Sjálf-
stæðismanna hafa sett höfuð-
svip sinn á stjónömálabaráttu
seinustu áratuga.
Þótt Sjálfstæðismönnum hafi
langt frá því tekizt að hindra
öll framfaramál dreifbýlisins,
hefir barátta þeirra eigi að síð-
ur borið þann árangur, að dreif-
ing fjármagnsins hefir orðið því
í óhag og óeðlileg þennsla hvers
konar braskstarfsemi hefir átt
sér stað í höfuðborginni. Þangað
má rekja þann sjúkleika, sem
veldur hinum hættulegu fólks-
flutningum, sem jafnvel Sjálf-
stæðismenn eru nú orðnir
hræddir við.
En það er ekki nóg að viður
kenna staðreyndir í orði, heldur
verður líka að gera það á borði.
Hugarfarsbreyting hjá Sjálf-
stæðismönnum verðui^ ekki
dæmd eftir því, þótt borgarstjór-
inn og Mbl. mæli fagurlega,
heltívr eftir verkunum. Ætla
Sjálfstæðismenn að hjálpa til
þess, að dreifbýlið fái stórauk-
inn hluta af fjármagninu? Ætla
Sjálfstæðismenn að hjálpa
dreifbýlinu til að fá þann hluta
af verzlunarútsvörunum, sem
því ber? Ætla Sjálfstæðismenn
að gera Eipiskipafélaginu skylt,
ef það heldur skattfrelsinu
áfram, að það sjái dreifbýlinu
fyrir beinum siglingum frá út-
löndum? Eftir því, hvernig
Sjálfstæðismenn svara þessum
og svipuðujn spurningum, verða
þeir dæmdir í þessu máli.
Það er vel, að fleiri og fleiri
skuli nú opna augun fyrir því,
að sú stefna Framsóknarmanna
að berjast fyrir hagsmunum og
jafnrétti dreifbýlisins, er síður
en svo andstæð hagsmunum
J6N GAUTI PÉTURSSOA:
Hvers vegna hafa kaupmenn aldrei
verið á móti tollahækkun?
í áliti hagfræðinganefndar-
innar, sem öll blöð höfuðstað-
arins, önnur en Tímin'n, virðast
hafa samtök um að ætla að
reyna að þegja í hel, eru taldar
upp ýmsar ráðstafanir, er, að
áliti höfundanna, þurfi að gera
til að koma á, eða vinna að jafn-
vægi í greiðs.luviðskiptunum við
útlönd. Fyrsta og áhrifamesta
atriðið í þessu tilliti telja þeir
hækkun á innflutningstollum,
að, verulegum mun, og ekki
minna en tvöföldun þeirra á
sumum vörutegundum. Tolla-
löggjöfin íslenzka hefir hingað
til verið miðuð við það fyrst og
fremst, eða jafnvel eingöngu, að
afla fé í ríkissjóð, enda þótt hitt
sé víst og satt, að ýms tollagjöld
og innflutningstakmarkanir
gagnvart einstökum vöruteg-
undum, hafi haft sömu verkanir
og verndartollar væri, enda hafa,
í skjóli þeirra, vaxið upp í land-
inu ýmsar vafasamar iðngrein-
ar, sem ekki ættu sér neinn fjár-
hagslegan grundvöll, ef tolla-
ákvæði og innflutningstálmanir
hefðu ekki bægt nálega allri
utanlandssamkeppni frá þeim.
í tillögum hagfræð'jinganna,
sem áður getur, kom fram nýtt
aukasjónarmið eða tilgangur
með hækkun innflutningstolla,
Reykvíkinga, heldur er þeim
sjálfum fyrir beztu, þegar til
lengdar lætur. Alltof margir
hafa hingað til látið blekkjast
af þeim áróðri Mbl., að það væri
fjandskapur gegn Reykjavík að
sýna málefnum sveitanna vel-
vild og skilriing. Þegar napur
veruleikinn sviptir þessari
blekkingahulu frá sjónum
þeirra, eiga þeir að draga af því
réttar ályktanir og skipa sér um
Framsóknarflokkinn, sem einn
flokkanna hefir barizt fyrir
jafnrétti dreifbýlisins og þá
jafnframt fyrir hinum sönnu
hagsmunum Reykjavíkur.
þ. e. að takmarka á þann hátt
kaupgetu landsmanna, eða öllu
heldur eyða henni, og spara með
því erlendan gjaldeyri, þar sem
ætla megi að innkaup dragist
saman, að verulegum mun við
mikla tollahækkun. Þó árangur-
inn í þá átt hljóti, að óreyndu,
að byggjast á getgátum. má þó
alveg telja víst að meðan sú
kaupgeta, sem nú er fyrir hendi,
helzt innanlands, orki tolla-
hækkun ein því ekki að inn-
flutningurinn minnki í hlutfalli
við hana, og að þess vegna yrði
um auknar tollatekjur að ræða
fyrir ríkissjóð, Því gæti svo farið,
að Alþingi yrði sammála um
þann lið einan af tillögum
nefndarinnar, og kippti honum
úr sambandi við aðrar aðgerðir,
sem stungið er upp á samhliða
honum. Hvort sem þetta rætist
bókstaflega eða ekki, er mjög
við búið að veruleg tollahækkun
sé framundan þó misjafnt falli
væntanlega á vöruflokka.
Tollastefnan, sem fjáröflun-
arleið fyrir ríkissjóð, er ekkert
nýnæmi hér á landi. Ef mark
mætti taka á þingmálafunda-
gerðum og stefnuyfirlýsirigum
ýmsra stjórnmálaflokka, yrði
að ætla, að hún ætti fáa for-
mælendur í landinu, en marga
mótstöðumenn. En eftirtektar-
vert er það, að verzlunarstéttin,
eða a. m. k. verzlunarrekendur,
sem í framkvæmdinni inn-
heimt þessar tekjur hjá al-
menningi, hafa aldrei lagzt á
móti, eða kvartað undan aukn-
um tollálögum.
Hvað myndi slíku valda?
Eru þetta allt saman svo
þjóðhollir þegnskaparmenn, að
þeir hafi tekið slíka innheimtu
að sér fyrir ekki neitt? Nei,
ráðningin er allt önnur. Frá því
tekið var fyrst að leggja tolla á
verzlunarvöru, hefir sá háttur
lagzt á áð . reikna verzl-
unarálagninguna ekki einungis
af kaupverði vörunnar, kominn-
ar til landsins, heldur og að
viðbættum öllum tollgreiðslum,
sem á hverja vörutegund hafa
fallið. Af því er augljóst, að það
hefir síður en svo verið kaup-
mönnum -eða öðrum verzlunar-
rekendum, í mein, að tollálögin
hækkuðu, því við það jókst
verzlunarvelta þeirra, sem á
mátti leggja — og það á miklu
hagstæðari hátt fyrir þá, en
með því að auka vörumagnið,
því verðaukinn vegna tollanna
krafðist hvorki aukins húsnæð-
is né fjölgunar á starfsfólki, svo
nokkru næmi. Um það gegnir
sama máli og hitt, er fram kom
á stríðsárunum, að haganlegast
var að kaupa vörurnar sem
hæstu verði utanlands, því þá
var undirstaðan breiðari, sem
á mátti leggja, og arðurinn vax-
andi í hlutfalli við það. — Slík
verzlunaraðferð getur að sönnu
ekki þrifist, þar sem eðlileg sam-
keppni kemst að um verzlun og
vörueftirspurn er náttúrleg. En
vegna þeirra hamla og hindr-
ana, sem á vöruinnflutningi
voru — og eru enn — svalg hin
lausbeizlaða kaupgeta í landinu
allar vörur sem fengust, án til-
lits til verðlags á þeim. Ákvæðin
um hámarksálagningu verð-
launuðu þannig greinilega dýr
innkaup, svo freistingin varð
sterk um það að hafa mnkaupa-
reikningana sem hæsta, á lög-
legan og ólöglegan hátt, eins og
nærtæk dæmi sanna. Þá voru
og hækkandi tollgreiðslur vegna
verðlagsins (þ. e. verðtollurinn)
kærkominn útgjaldaliður tii að
leggja verzlunarálagninguna á.
Nú hefði mátt ætla, að lög-
skipaðri álagningu (eða sama
sem það), yrði hagað þannig, að
hámarksálagning yrði, að öðru
jöfnu, lægri á hátolluðum vör-
um, því vitanlega nær það engri
átt aö almenningur eigi að
greiða verzlununum 40—60%
eða þaðan af meira, í inn-
heimtulaun á þeim tollgjöldum,
sem í ríkissjóð eiga að ganga,
enda þótt innheimtunni fylgi
nokkur ómök, dálítið vaxtatap
og einhver áhætta, sem þó er
næstum að verða hverfandi
vegna þess hve staðgreiðsla til
verzlana er orðin útbreidd. Það
er þó síður en svo, að ákvæðin
um hámarksálagningu beri því
vitni, að lægri álagning sé ætluð
á tollagjöldin en aðra liði vöru-
reikningsins, enda munu kaup-
menn hafa komið þeirri venju
á áður, að hlífast þar í engu við.
En meðan nauðsyn þykir á að
fyrirskipa hámarksákvæði um
álagningu á vörur, er eina rétt-
láta og skynsamlega aðferðin
tvímælalaust sú, að leyfa álagn-
inguna einungis miðað við
kostnaðarverð vörunnar, kom-
innar á land (cif-verð + upp-
skipun) en alls ekki að viðbætt-
um tollgreiðslurii, á annan hátt
en þann, að í álagningunni fel-
ist hófleg innheimtulaun toll-
anna.
Venjan í þessum efnum hefir
gert menn sljóva fyrir þeim
ókjörum, er þeir hafa orðið að
sæta. En á þessa vanskipan
kemur til með að reyna alveg
sérstaklega, ef svo fer, sem áður
er getið til, að snögg og stór-
felld tollahækkun sé í vændum,
hvort sem hún yrði gerð í fjár-
öflunartilgangi einungis eða
sérstaklega til áhrifa á greiðslu-1
jafnvægi landsins við útlönd,
eins og fyrir vakir í nefndaráliti
hagfræðinganna. Til glöggvun-
ar skal lagt fram dæmi um
hvernig þetta myndi koma fram
í verzlun, er nú flytur inn vörur
fyrir eina miljón króna (cif-
verð), sem á falla 50% toll-
gjöld til jafnaðar hefir álagn-
ingarundirstöðu upp á iy2 mil-
jón króna. Væri nú tollarnir tvö-
faldaðir, sem hagfræðingarnir
telja ekki of freklega í farið, og
yrði 100% af vöruverðinu, færð-
ist undirstaða álagningarinnar
upp í 2 milj. króna, ef innflutn-
ingsmagnið væri óbreytt. Að
sönnu má búast við, að inn-
flutningsmagnið minnki nokk-
uð vegna tollahækkananna, —
en að óbreyttum ákvæðum um
hámadksálagningu má það
minnka um % hluta, án þess
brúttótekjur verzlunarinnar
þverri nokkuð, frá því sem áður
var, en nettótekjurnar yrðu
sennilega meiri en áður, þar
sem ætla verður að þverrandi
vörumagn geti komizt af með
minna húsrými og.færra starfs-
fólk.
Ekki er trúlegt að nokkur
gerist opinberlega formælandi
þess, að svona rangsnúin aðferð
gagnvart öllum vörukaupendum
í landinu haldist við, til þess
að tryggja einni stétt í landinu
öruggan og vaxandi ágóða af
innheimtu á tolltekjum ríkisins.
Enginn hefir gengið þess dul-
inn, að þessi stétt, verzlunarrek-
endur, . hefir á undanförnum
árum hlotið þykkustu sneiðina
í útdeilingu þjóðarteknanna, og
til þess hefir álagning á vax-
andi tollatekjur ríkisins bezt
hjálpað, allra löglegra aðferða.
Þessi stétt mun sennilega ekki,
fremur en áður, leggjast á móti
auknum tollálögum, enda geta
þær orðið rihjákvæmileg nauð-
syn, eins og þjóðarhögum er
háttað. En það er bert ranglæti
aö gera þær jafnframt að fé-
þúfu einstakra manna, eða
stétta. Ráðið til að afstýra því
er einfalt, og liggur nærri: að
taka tollálögurnar út úr undir-
stöðu álagningarinnar, en láta
heimildarákvæðin um hámarks-
álagningu ei að síður innifela
í sér hæfilega þóknun, vegna
áhættu, vaxtataps og ómaks,
sem því fylgir fyrir verzlunar-
rekendur að standa skil á toll-
tekjunum.
Jón Gauti Pétursson.
Afli Norðraanna
Samkvæmt símskeyti frá
fiskimálstjóranum í Bergen, var
síld- og þorskveiði Norðmanna
s.l. laugardag, 22. febr. sem hér
segir:
Síldveiðin var alls 3834 þús.
hektólítrar, en var á sama tíma
í fyrra 1551 þús. hektólítrar. Af
síldaraflanum var flutt út ísað
703 þús. hektólítrar, saltað 854
þús. hektólítrar, í niðursuðu fóru
117 þús. hektólítrar og í bræðslu
2040 þús. hektólítrar.
Þorskaflinn var 61874 smál.
miðað við slægðan fisk, en var
36873 smál. á sama tíma í fyrra.
Af aflanum var hert 7343 smál.,
saltað 35845 smál., en fryst og
útflutt ísað 18686 smál. Meðala-
lýsisframleiðslan var 34829
hektólítrar og salthrogn 17014
hektólítrar.
Karl Kristjáiissoit:
Baldvin Baldvinsson
á Ófeigsstöðum
Síðastliðið haust andaðist einn hinna öldnu bændahöfðingja
Þingeyinga, Baldvin Baldvinsson á Ófeigsstöðum — maður, sem
flestir lesendur Tímans kannast við af orðspori. Karl Kristjáns-
son, oddviti á Húsavík, minnist þessa látna sæmdarmanns í eftir-
farandi grein.
„í fastri minning framsækinna
og snjallra
í formannsheiðri starf og nafn þitt
vari.
Á allt, sem áttum, sundurleitt og
saman
er sættst og þakkað — alvöruna
og gaman.“
St. G. St.
Hinn 20. nóvember s.l. andað-
ist bændahöfðinginn Baldvin
Baldvinsson á Ófeigsstöðum í
Ljósavatnshreppi í Þingeyjar-
sýslu, 75 ára að aldri.
Baldvin var ekki vegna auð-
æfa til höfðingja tekinn, — eins
og þó ber stundum við um menn,
— heldur fyrir glæsimennsku og
mannkosti.
Hann var einn af þeim snjöllu
mönnum og þegnlunduðu, sem
komu fram á síðari hluta 19.
aldar, og unnu sér „formanns-
heiður“ í framfarabaráttu þjóð-
arinnar. Einn þeirra, er fram-
sækin þjóð, — ef hún er sjálfri
sér trú, — geymir „í fastri
minning," þó að dánir séu.
Baldvin Baldvinsson fæddist
í Naustavík í Suður-Þingeyjar-
sýslu 2. nóv. 1871. Foreldrar hans
voru: Baldvin Sigurðsson, bóndi
þar, og kona hans Guðrún Odds-
dóttir. Baldvin Sigurðsson var af
svonefndri Illugastaðaætt • í
Þingeyj arsýslu (Sigurður var
sonur Kristjáns á Illugastöðum
í Fnjóskadal, bróðir Björns í
Lundi, sem landskunnur er), en
Guðrún Oddsdóttir var ættuð úr
Árnessýslu.
Baldvin Baldvinsson ólst upp í
Naustavík fram undir tvítugs-
aldur, en fluttist þá með foreldr-
um sínum að Granastöðum í
sömu sveit (Ljósavatnshreppi).
Hann kvæntist árið 1896 eftir-
lifandi konu sinni, Kristínu
Jónasdóttur, Guðmundssonar á
Sílalæk í Aðaldal. Kristín er mæt
kona og mikilhæf. Áttu þau 50
ára hjúskaparafmæli á „síðast-
liðnu hausti.
Eftir að Baldvin giftist bjó
hann fyrst 8 ár að Granastöð-
um, þvínæst sex ár að Hálsi í
sömu sveit, en fluttist þaðan að
Ófeigsstöðum árið 1910 og bjó
þar æ síðan.
Fjögur börn eignuðust þau
Baldvin og Kristín. Eru þau öll
á lífi: Baldur bóndi á Ófeigs-
stöðum. Þórir byggingarfræð-
ingur í Reykjavík, Hulda hús-
freyja að Þóroddsstað í Ljósa-
vatnshreppi og Sigrún hús-
freyja að Ásbyrgi í Kelduhverfi.
Baldvin varð snemma einn af
aðalforvígismönnum í félags-
málum sveitar sinnar. Hann var
um langt skeið samstarfsmaður
Sigurðar Jónssonar í Yztafelli í
þeim málum. Tók hann við af
honum hreppsnefndaroddvita-
starfi og forstöðu kaupfélags-
deildar, þegar Sigurður varð
ráðherra árið 1916. Mátti segja
um Baldvin, að hann væri lengi
ævinnar hlaðinn þegnskapar-
störfum. Var margt í þeim efn-
um að gera í Ljósavatnshreppi,
því að menningarviðleitni var
þar allfjölbreytt. Um 25 ára
skeið var Baldvin t. d. ritstjóri
handritaðs sveitablaðs, sem var
nefnt Snarfari. Var um tíma
mikið fjör í útgáfu blaðsins, enda
margt ritfærra manna þar í
sveit — auk ritstjórans, — svo
sem: Sigurður í Yztafelli, séra
Sigurður Guðmundsson á Vatns-
enda (síðar skrifstofustjóri hjá
Verzlunarráði íslands), Konráð
Erlendsson (seinna kennarj í
Laugaskóla) o. fl. o. fl. Áttu þeir
Baldvin og Sigurður í Yztafelli,
stundum í allsnörpum ritdeilum
í blaðinu, en þeir voru þá á önd-
ver&um meið í stjórnmálum, þó
að jafnan væri með þeim mikill
vjnskapur; — Baldvin landvarn-
armaður og skilnaðarmaður, en
Sigurður heimastjórnarmaður.
Seinna, þegar Framsóknar-
flokkurinn kom til sögunnar,
urðu þeir samherjar í stjórn-
málum. Stjórnmál voru Baldvin
mikið áhugaefni alla ævi.
Baldvin var maöur fríður
sýnum, hár vexti og bar sig vel
og glæsimannlega; hlaut að vekja
eftirtekt, hvar sem hanji fór.
Hann var skemmtilega máli far-
inn, fyndinn og viðræðufimur.
Gamansamur gleðimaður, glögg-
sýnn á hið skrítna, sem fyrir
augu bar, og átti auðvelt með
að vekja glaðværð og hlátur. Á
honum margur skemmtilega
stund að þakka. En jafnframt
var hann skilningsgóður á
sorgarefni mannlífsins.
Hann gat orðið allharðskeytt-
ur, meinlega háðskur og óhlífi-
samur, ef í orðastríð fór. Mundi
h'iklaust hafa endurgoldið
hnútuköst við hirð Guðmundar
á Glæsivöllum.
Kappsfullur málafylgjumaður
að upplagi. Fórnfús fyrir áhuga-
mál sín.
Höfðingi heim að sækja,
greiðasamur og greiðvikinn.
Vildi hvers manns vandræði
leysa, er til hans leitaði.
Góður heimilisfaðir, sem var
börnum sínum ekki aðeins föð-
urlegur — í þessa orðs eiginlegu
merkingu, — heldur jafnframt
leikbróðir og féiaaj.
Baldvin skrifaði snildar rit-
1 hönd — og hafði nautn af því
|að skrifa. Var prýðilega stílfær.
(FramhalcL á 4. síðu)