Tíminn - 02.04.1947, Blaðsíða 2

2
64. blað
MiðvtUudafiur 2. upríl
Skrif Þióðviljans um
Bandaríkin
Þjóðviljinn hefir nýlega eign-
azt andstæðing, sem hann gerir
sér enn tíðræddara um og tel-
ur jafnvel enn verri en sjálfan
Stefán Jóhann. Þessi maður er
Truman Bandaríkjaforseti. Það,
sem Truman hefir unnið sér til
óhelgi er aðstoð sú, sem hann
vill veita ríkisstjórnunum í
Grikklandi og Tyrklandi, og ráð-
stafanir þær, sem hann er að
gera heima fyrir til að koma
í veg fyrir að opinberir emb-
ættismenn séu jafnframt
„fimmtu herdeildar" menn.
Þetta telur Þjóðviljinn svo
óheyrilegt, að hann nefnir
Truman forseta einræðisherra
og fasista í öðru hvoru orði, og
telur stjórnarfarið í Bandaríkj-
unum jafnvel öllu fasistiskara
en það var í Þýzkalandi í sinni
tið.
Þvi er ekki að neita, að fljótt
á litið virðist nokkuð langt
gengiö, þegar Bandaríkin veita
grísku stjórninni lán til vígbún-
aðar, svo að hún geti borið hærra
hlut I borgarastyrjöld innan-
lands. Sé hins vegar litiö á
forsöguna, horfir þetta nokkuð
öðruvísi við. Annað stórveldi
hefir fengið að leggja undir sig
hvert landið á fætur öðru með
samþykki hinna stórveldanna.
Þetta hefir því ekki nægt. Það
hefir borið fram nýjar landa-
kröfur og áhangendur þess
vinna markvisst að því að færa
út valdsvið þess. Þeir hafa byrj-
að borgarastyrjöldina í Grikk-
landi til að koma landinu undir
kommúnistisk yfirráð. Ef Grikk-
land félli, yrði haldið þannig
áfram koll af kolli. Þar sem
sameinuðu þjóðirnar eru enn of
vanmáttugar til að skakkíi leik-
inn, hafa Bandaríkin talið sig
nauðbeygð að gripa, til mótráð-
stafana. Þeir, sem áfella Banda-
rikin fyrir aðgerðir þeirra í
Grikklandsmálunum, verða að
gæta þess, að þau hafa ekki átt
fyrsta leikiim. Hjá þeim er að-
eins um mótleik að ræða. Sá
veldur mestu er upphafinu
v.eldur.
Ráðstafanir Trumans til að
koma í veg fyrir, að fasistar og
kommúnistar gegní opinberum
áhrifastörfum í Bandaríkj un-
um, eru byggðar á þeirri reynslu,
er fengist liefir af vinnubrögð-
um þessara manna. Fasistarnir
settn alltaf hagsmuni Þýzka-
lands ofar hagsmunum Banda-
ríkjanna, þegar um þetta tvennt
var að velja. Á sama hátt hafa
kommúnistar alltaf tekið hags-
muni Rússlands framyfir. í
Bandaríkjunum eru því ekki
skiptar skoðanir um, að þessum
mönnum eigi að halda frá á-
hrifastörfum, en hitt óttast
ýmsir, að slíkum varúðarráð-
stöfunum geti orðið misbeitt og
þær notaðar til að útiloka fleiri
en fasista og kommúnista. í þvi
liggi aðalhættan við slíkar ráð-
stafanir.
Annars væri það ekki nema
vel, þótt Þjóðviljinn áteldi Tru-
man og aðra forvígismenn
Bandaríkjanna fyrir það, sem
telja mætti að stefndi í yfir-
drottnunar- og einræðisátt, ef
sannur hugur fylgdi máli, og
það væri gert með skynsemd og
hófsemi. Fyrir smáþjóð er jafn-
an hollt að vera á verði og
fylgjast vel með aðgerðum stór-
veldanna. En þefcta hugarfar
skortir rithöfunda- Þjóðviljans
a.
miðvikndagum 2. apríl 1947
Guðlaugur Rósinkranz:
Skipulag í byggingamálum
„Hvenær ætli komi að okkur
með að fá íbúð“? — Þessa spurn
ingu heyri ég mörgum sinnum
á dag, dag eftir dag og viku
eftir viku frá félagsmönnum
Byggingarsamvinnuf. Reykja-
víkur, sem nú eru nokkuð á ní-
unda hundrað. Svarið er ósköp
stutt og einfalt. „Það er ómögu-
legt að segja. Félagið fær engin
lán til bygginga". Þetta er svo
sem ekkert gleðjandi svar fyrir
húsnæðislausa fjölskyldu, sem
engin úrræði eygir til úrbóta.
En það er fullkomlega í sam-
ræmi við veruleikann og hinn
kalda veruleika er hverjum bezt
að þekkjá til þess að gera sér
þá engar falsvonir.
Fjölgun um 10 þúsund í
Reykjavík á 5 árum. .
Þrátt fyrir miklar byggingar
hér að undanförnu virðist aldrei
hafa verið meira húsnæðisleysi
en nú. Aðstreymi til bæjarins
hin síðari ár hefur verið mikið
og fólksfjölgunin ör, þannig að
á siðustu 5 árunum hefur fjölg-
að í bænum um 10 þúsund. Það
er bví ofurskiljanlegt, aö ekki
hafi unhizt tími til þess að
byggja yfir allan þann fjölda.
Það er hér um bil eins og að
byggja yfir alla Akureyringa,
Siglfirðinga og ísfirðinga á ein-
um 5 árum. — Þrátt fyrir þessa
miklu fólksflutninga til Reyja-
vikur er húsnæðisskortur líka
utan Reykjavíkur. Á stríðsárun-
um hefir lítið verið byggt af
íbúðarhúsum í kauptúnum og
sveitum landsins og því mikil
þörf nýbygginga.
1500 íbúðir á ári.
Samkvæmt skýrslum þeim,
sem Skipulagsnefnd sú, er gera
átti' tillögur um framkvæmdir
eftir stríðið, hefir lá'tið gera,
lætur nærri að y3 allra íbúðar-
húsa í sveitum og kauptúnum
landsins sé óhæfur til íbúðar og
þarfnist endurbyggingar. Auk
þess þarf auðvitað að byggja
alveg. Þeir gera úlfalda úr mý-
flugunni hjá Bandaríkjamönn-
um og blað þeirra er oftast
fleytifullt af stóryrðum um
amerískan fasisma og ameríska
landráðastefnu. En það minn-
ist áldrei einu orði á rússnesku
yfirgangsstefnuna og stjórnar-
hættina í Rússlandi, þar sem
einræðið situr í öndvegi. Þetta
stafar einfaldlega af því, að
flokkur Þjóðviljans er ekki 1
raun réttri íslenzkur flokkur, er
vill verjast erlendri ásælni
hvaðan, sem hún kemur. Hann
er fyrst og fremst þjónn rúss-
neskra hagsmuna og hann
myndi glaður fallast á kröfur
frá Rússum um herstöðvar á
íslandi, alveg eins og norskir
kommúnistar hafa viljað fram-
selja Rússum herstöðvar á Sval-
barða.
Það er þó rétt að taka fram,
að í Sósíalistaflokknum er fjöldi
manna, sem eru andvígir öllum
yfirgangi og stórveldastefnum.
Jafnvel í foringjaliðinu mun
slíka menn að finna.En þeir,sem
ráða flokknum, eru trúir þjónar
rússnesku einræðisstefnunnar
og líta á Rússland sem sitt
sanna föðurland. Klofningur
verkalýðssamtakanna, sem er
eitt stærsta ólán þjóðarinnar,
stafar af því, að þessum mönn-
um hefir tekizt að villa á sér
heimildir og meðan þeim tekst
það, verða þeir verstu þrándar
í vegi heilbrigðrar og róttiækrar
umbótastjórnar á íslandi.
nýjar íbúðir vegna fólksfjölgun-
ar í landinu. Telur nefndin því,
að byggja þurfi 15 þúsund íbúð-
ir á landinu á næstu tíu árum
eða 1500 íbúðir á ári að meðal-
taii, til þess að sæmilegt geti
talizt. Þó ekki væri gert ráð
fyrir, að hver íbúð kostaði nema
100 þús. kr. eru það þó 150 milj.
kr., sem þyrfti að festa í íbúða-
byggingum á ári í Ú0 ár svo
sæmilega væri séð fyrir íbúða-
þörf þjóðarinnar. En það mun
flestum ljóst, að svo miklu fé
er tæpast hægt að verja til
íbúðabygginga á næstu árunum.
Þessvegna er það nauðsynlegt að
gera sér vel grein fyrir því,
hvar mest sé þörfin, skipuleggja
byggingaframkvæmdirnar, þann
ig, að fyrst og fremst sé bætt
úr brýnustu þörfinni, gera skyn-
samlega áætlun um áframhald
bygginganna og tryggja fé og
byggingarefni til þeirra fram-
kvæmda. Þá er einnig nauðsyn-
legt að gæta hófs um stærð og
íburð íbúðanna, svo að með því
efni og fé sem fyrir hendi er,'
verði hægt að bæta úr húsnæð-
isþörf sem allra flestra þegna
þjóðfélagsins. — Það á að miöa
ibúðastœrð við hina daglegu
þörf fjölskyldunnar en ekki við
fjölmenn boð, sem haldin eru
einu sinni eða tvisvar á ári.
Enda meira atriði að íbúð sé
vistleg og þægileg fyrir þá sem
þar eiga að dvelja að staðaldri,
heldur eh að þar séu stórir salir
til sýnis fyrir gesti.
Lög um opinbera aðstoð við
byggingar ibúðarhúsa.
Á síðastliðnu ári voru s am-
þykkt lög um aðstoð ríkisins við
byggingu íbúðarhúsa. Að efni til
eru þetta í rauninni engin ný
lög, heldur gömlu lögin um
samvinnubústaði frá 1931 dálítið
breytt. Breytingin er aðallega
í því fólgin að lengja lánstím-
ann til verkamannabústaðanna
og hækka nokkuð lánsupphæð-
ina, þannig að lánstíminn getur
orðið allt að 75 ár og lánsupp-
hæðin allt að 90% af bygginga-
kostnaði. Hvað byggingasam-
vinnufélögin snertir er aðstoðin
við þau engin önnur en heim-
ild fjármálaráðherra til þess að
ábyrgjast lán fyrir félögin, fyrir
allt að 75% af byggingakostn-
aði. Fyrir fjáröflun til bygging-
arsamvinmufélaganna er ekki
gert ráð í lögunum, enda ómögu
legt fyrir byggipgarsamvinnu-
félög að fá lán nú, en félög em-
bættismanna ríkisins, sam-
kvæmt vissum reglum fá lán til
íbúðabygginga úr lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins. Fjáröflun
til verkamannabústaða er ekki
önnur tryggð en framlag ríkis-
ins og bæja, og nemur það fram
lag sem næst 2,6 milj. kr. á ári.
En það framlag hrekkur skammt
til bygginga allra þeirra verka-
mannabústaða, sem þörf er á
að byggja. Eins og sakir standa
vantar nú nálægt 7 milj. kr. til
þess að fullgera þá verka-
mannabústaði, sem þegar er
byrjað á og flestir alllangt á veg
komnir. En fyrir liggja beiðnir
um lán til rúmlega 300 nýrra
verkamannabústaða, samtals 25
milj. króna. Á öllum þeim stöð-
um, sem sótt hefir verið um lán
til bygginga er talin mikil þörf
á nýjum íbúðum. Lánsútvegun
á opnum peningamarkaði, með
sölu ríkistryggðra skuldabréfa,
virðist nú alveg úr sögunni, sem
sjá má af því, að aðeins eitt
þúsund króna skuldabréf af
bréfum Byggingarsjóðs hefir
selzt síðan um áramót.
Breyting á byggingarsam-
vinnufélaga lögunum.
Á síðasta þingi var lögum um
byggingarsamvinnufélög breytt
þannig, að heimilt er nú að
stofna eins mörg félög og vera
skal í hverjum bæ, ef 15 menn
koma sér saman um það, nema
25 þurfa til þess í Reykjavík.
Þetta hefur orðið til þess að
fjöldi byggingarsamvinnufélaga
hefir verið stofnaður hér í
Reykjavík og keppa þau nú
hvert við annað um lóðir, láns-
fé, efni og vinnuafl. Mörg hafa
farið af stað í trausti þess, að
geta. fengið lán, sem ekki hefir
f^ngizt, og sitja svo föst með
hálfbúin hús eða ekki það. Þau
félög ein fá lán, sem stofnuð
eru um hóp opinberra starfs-
manna, sem rétt hafa á að fá
lán úr lífeyrirsjóði, og svo þeir,
sem eru í þjónustu bankanna.
Félag eins og Byggingarsam-
vinnufélag Reykjavíkur, lang
fjölmennasta og athafnamesta
byggingarfélag landsins, sem
auk þess hefir tekizt að byggja
ódýrara, heldur en aörir hafa
almennt gert á sama tíma, fær
ekkert lán, þótt leitaö hafi ver-
ið til allra lánsstofnana bæjar-
ins. Hér þarf úr að bæta. Það
er auðvitað eðlilegt, að .þeir sem
lagt hafa í lífeyrissjóð gangi
fyrir um lánsfé úr sínum eigin
sjóði. En hinar opinberu láns-
stofnanir þjóðarinnar geta ekki
mismunað þegnum þjóðfélagsins
eftir stéttum. Þar hljóta önnur
sjónarmið að ráða. Það er því
nauðsynlegt að byggingarsam-
vinnufélögunum sé tryggt eitt-
hvert lánsfé á líkan hátt og
varkamannabústöðunum. Verði
það ekki gert, eru lögin um
bygingarsamvinnúfélög harla
lítils virði, fyrir allan almenn-
ing, sem hugmyndin mun þó
hafa verið að hjálpa með lög-
um þessum.
48 miljónir vantar.
Eins og að framan segir vantar
verkamannabústaðafél. mikið
fé til þess að ljúka við þær íbúð-
ir, sem og byggingarsamvinnu-
félögin. Láta mun nærri að þau
byggingarsamvinnufélög, sem
eru innan vébanda Sambands
ísl. byggingarfélaga vanti um
3 milj. kr. og félögin, sem utan
við það eru, um tvöfalda þá upp^
hæð. Til nýbygginga þeirra, sem
samvinnubyggingarfélögin inn-
an Byggingasambandsins hafa
gert ráð fyrir að byrja á í sum-
ar, vantar 7 milj. króna lán.
Samkvæmt þeim upplýsingum,
sem fyrir liggja um byggingar-
þörf allra þeirra byggingafé-
laga, samvinnu- og verkamanna
bústaðafélaga, sem eru i Bygg-
ingasambandinu, vantar þau nú
48 miljónir króna lán til þeirra
bygginga sem áformað hefir
verið að hefja á þessu ári.
Félagsmálaráðherra hefur í
ræðu, sem hann flutti á Alþingi,
þegar lögin um fjárhagsráð voru
til fyrstu umræðu, lýst þvi yfir,
að ríkisstjórnin vilji styðja að
byggingu verkamanna- og sam-
vinnubústaða. Ég efast ekki um
hinn góða vilja ráðherrans í
þessu efni, og hið sama ætla ég
um hina aðra ráðherrana, að
þeir vilji gera það sem þeir geta
til þess að ráða bót á húsnæðis-
málunum. Enda má það ekki
bregðast. Því á það treysta nú
heimilislausar fjölskyldur, ekki
aðeins í tugatali, heldur hundr-
aðatali, að ríkisstjórninni tak-
ist á sæmilegan hátt að leysa
úr lánsþörfinni til þessarar
nauðsynlegu bygginga. Öllum,
MINNING :
Sigríöur Jóhannesdóttir
frá Hruna.
í dag fer fram jarðarför frú
Sigríðar Jóhannesdóttur frá
Hruna, einnar merkustu og vin-
sælustu húsfreyju hér á Suður-
landi síðustu áratugi.
Frú Sigríður fæddist 20. okt.
1864, að Hjarðarholti í Staf-
holtstungum. Hún var dóttir
Jóhannesar Guðmundssonar,
sýslumanns og konu hans, Mar-
enar Lárusdóttur, sýslumanns
að Enni í Skagafirði, er bæði
voru af merkum ættum. Sex voru
systkini frú Sigríðar. Þau eru
nú öll látin, nema Jóhannes,
fv. bæjarfógeti og alþm. Þegar
frú Sigríður var fjögra ára göm-
ul missti hún föður sinn. Hann
varð úti í aftakabyl hinn 11.
marz 1869. Þá fluttist frú Maren
norður að Enni, til móður sinn-
ar, er þá var líka orðin ekkja.
Skagafjörðurinn varð því
bernskuheimkynni frú Sigrðar,
enda henni mjög kær til ævi-
loka.
Um 1880 fluttist frú Maren til
Reykjavíkur með börn sín, til
þess að geta aflað þeim betri
menntunar. Henni tókst það og
með dugnaði og skörungsskap.
Þau þóttu öll hinir merkustu
menn. — Frú Sigríður stundaði
nám í Kvennaskólanum í Rvk.
Árið 1891 giftist hún sr. Kjart-
ani Helgasyni, sem þá var orð-
inn prestur að Hvammi í Döl-
um. Þar bjuggu þau í 14 ár, en
fluttu 1905 að Hruna í Hruna-
mannahreppi, bernskusveit sr.
Kjartans. Þar gerðu þau garð-
inn frægan um aldarfjórðungs-
skeið. Sr. Kjartan andaðist 1931.
Þeim varð alls 10 barna auðið,
en 7 komust til fullorðinsára.
Þau voru þessi: Unnur, kennslu-
kona, Elín, húsfreyja í Reykja-
vík, Helgi, bói^di í Hvammi, Jó-
hannes, verkfræðingur, dó 1928,
Guðrún, húsfrú í Skipholti, dó
1931, Ragnheiður, kennslukona,
gift hér í Reykjavík og Guð-
mundur, jarðfræðingur, kenn-
ari í Hafnarfirði. Fósturbörn
voru þau Maren, bróðurdóttir
frú Sigríðar,. — nú látin — og
Emil Ásgeirsson (Sigurðssonar,
konsúls), nú bóndi að Gröf í
Hrunamannahreppi. — Mörg
fleiri börn nutu ástríkis og um-
önnunar á heimili þeirra hjóna,
einkum á sumrin, þó ekki séu
hér nefnd.
Hér er þá sögð lífssaga frú
Sigríðar í fáum dráttum. Sé
betur að gáð, er augljóst, að hér
er lokið óvenjulega langri og
starfsamri ævi,- sem lærdóms-
ríkt er að kynnast. Húp hlýtur
ágætt uppeldi hjá umhyggju-
samri móður, giftist afburða-
manni, elur upp stóran barna-
hóp og veitir forstöðu einu fjöl-
mennasta heimili á landi hér
um 40 ára skeið og það með
þeim ágætum, að betur verður
vart á kosið. Það eru allir á
einu máli um, að heimili þeirra
hjóna, bæði í Hvammi vestra
sem kynnt hafa sér þessi mál er
ljóst, að það er ekki léttur leik-
ur að leysa úr þessum vanda, en
vona þó að vel megi takast.
I
Það sem mest kallar að.
Það sem mest er aðkallandi
er að útvega fé fyrir þau félög,
sem eiga hálfbúin hús, til þess
að þau stöðvist ekki alveg og
svo að ekki eyðileggist þau verð-
mæti sem búið er að leggja fé
í. Þá má einnig búast við að
fjöldi fjölskyldna, sem treyst
hafa á að fá íbúðirnar til afnota
fyrir vissan tíma, verði alveg
(Framhald á 4. slOu)
og Hruna, hafi verið í fremstu
röð og heimilisbragur allur
þannig, að heimilisfólki öllu og
gestum verður það ógleyman-
legt. Samlíf þeirra hjóna var
ástúðlegt, svo af bar, og þau
svo samtaka um uppeldi barna
sinna og fósturbarna og allan
hag heimilisfólks, að ég' veit
ekkert betra á því sviði. Hann
alltaf jafn ljúfur í umgengni,
fræðandi, skemmtandj og si-
starfandi, hún alltaf jafn glöð,
umhyggjusöm og ástúðleg, sí-
vinnandi, fór jafnan fyi’st á
fætur og siðust í rúmið öll bú-
skaparár sín. — Hjá þeim hjón-
um þótti öllum gott að vera,
enda var jafnan gestkvæmt á
heimili þeirra, bæði af inn-
lendum mönnum og útlendum.
Fólk kom þar oft hópum saman
á sumrin. Lætur að líkum, að
þá hafi oft reynt á hagsýni hús-
freyju og dugnað, því að ekki
voru efni mikil, „en allt bless-
aðist“, sagði hún sjálf einu
sinni. Kunnugir vita, að góð af-
koma heimilisins var mikið að
þakka frábærum bústjórnar-
hæfileikum hennar.
Frú Sigríður var fríð kona
sýnum og fyrirmannle^, ljúf-
mannleg og glaðleg í viðmóti,
skemmtin í viðræðum, gáfuð,
fróð og minnug. Hjálpsöm var
hún með afbrigðum, tryggur
vinur og ágætur nágranni.
Aldrei var hún glaðari en þeg-
ar hún gat rétt öðrum hjálpar-
hönd. Þá skyldu rækti hún
jafnan, þótt henni sjálfri blæddi
sorgarund. Og á tímabilj ævinn-
ar var hún sorgarbarn. Hún
missti uppkomin , börn, fóstur-
barn og eiginmanh á fáum ár-
um. Þá virtist heilsu hennar
vera hætta búin um tíma, en
raunir sínar bar hún með still-
ingu og þreki, svo að hún komst
til góðrar heilsu aftur. Mátti
segja, að hún væri heilsugóð alla
ævi, þar til nú fyrir nokkrum
vikum, að hún lagðist banaleg-
una. Hún andaðist 26. marz s.l.
Sðustu árin hefir húri dvalið
hjá Helga syni sínum í Hvammi
og notið þar friðsællar elli. Þar
hafa börn hennar, frændur og
vinir heimsótt hana og jafnan
notið ánægju af samvistum við
hana. Þeir sakna nú allir vinar
í stað, því að frú Sigríður hélt
svo vel andlegri heilbrigði og
líkamskröftum, að hún virtist
miklu yngri að árum, en raun
bar vitni um. Sístarfandi var
hún til æviloka og snilldarhand-
bragð á öllum verkum hennar.
Þeir verða margir um land
allt, sem í dag drúpa höfði með
einlægri virðingu, ást og þökk,
þegar frú Sigríður verður kvödd
hér í dómkirkjunni og kveðjan
berst með öldum loftsins til
vinanna nær og fjær.
Það er gæfa hverrar þjóðar
að eiga sem flestar slíkar hús-
freyjur og — mæður.
2. apríl 947.
Ingimar Jóhannesson.