Tíminn - 29.04.1947, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON {
ÚTGEFANDI: - )
FRAMSÓKNARFLOKKURINN J,
Símar 2353 og 4373
(
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
I .ITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚ3I. Llndargötu 9 A
Slmar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 8A
Sfml 2323
31. árg.
Reykjavík, þriðjudagiim 29. apríl 1947
79. blað
i
Það verður að horfast í augu við það, hvernig ástatt er
Ríkisstjórnin hefir stigið
fyrsta skrefiö
MæSa Eysteins Jónssonar við 3. umrseðiB f jár-
laganna í gærkvöldi.
■pr
Þar er sól og sumar
Það er óhugsandi að dætna
um stefnu ríkisstjórnarinnar og
framkvæmdir hennar, án þess
að hafa skýrt í huga, hvernig
ástatt er í landinu nú um þessar
mundir, þegar ríkisstjórnin er
að hefja störf sín. Ég mun því
byrja með því að leitast við að
gefa yfirlit í örfáum stór-
um dráttum um viðhorfið'
eins og. það kemur mér fyrir
sjónir. ^
G jal dey r isskortur inn.
Af mörgu þýðingarmiklu er það
þó þýðingarmest þegar á fjár-
hagsmálin er litið, hvering af-
staða þjóðarinnar er gagnvart
útlöndum. Á styrjaldarárunum
söfnuðust þjóðinni miklar inn-
eignir erlendis og þegar menn
litu á þær, töldu menn, að
þjóðin væri orðin rík. Þessar
inneignir söfnuðust þó ekki að-
eins vegna framleiðslu lands-
manna, heldur fyrst og fremst
vegna viðskipta við heri þá.
sem 1 landinu dvöldu og eyðslu
þeirra hér. Sézt þetta af því, að
gjaldeyris-eyðslan á stríðsárun-
um mun ætíð hafa nálgast
jafngildi útflutningsins.
Það er ómögulegt að gera sér
grein fyrir þeim vandamálum,
• sem nú bíða framundan, nema
með því að athuga nokkuð þá
þróun, sem orðio hefir í þess-
um efnum, og þá sérstaklega frá
því að inneignir þjóðarinnar
erlendis náðu hámarki, en það
var í lok nóvembermánaðar
1944. Þá komust gj aldeyrisinn-
eignirnar hæst og námu 585.
330.000 króna. Á þessu hvíldu
ábyrgðarskuldbindingar bank-
anna á þeim tíma, er námu
48 milj. kr.; þannig, að nettó
inneignir umfram ábyrgðar-
skuldbindingar námu 537 milj.
króna.
Lítum þá á, hvernig nú er á-
statt. Síðasta dag marzmánaðar
síðast liðinn, námu gjaldeyris-
inneignir bankanna samtals
149.655.000 kr., en ábyrgðar-
skuldbindingar á sama tíma
námu 41.484.000 kr., þannig, að
nettó inneignir voru þá 108.171.
000 kr. Á nýbyggingarreikningi
áttu þá að vera 111.154.000 kr.
og skorti því á þeim tíma 3 milj.
kr. til þess að bankarnir ættu
fyrir því fé, sem óútborgað á
að vera á nýbyggingarreikningi.
Ennfremur eru ófærð á ný-
byggingarreikning þau 15% af
útflutningsandvirði ársins 1946,
sem þangað áttu að fara, blátt
áfram af því, að þeir miljóna-
tugir hafa verið notaðir fyrir
venjulegan innflutning.
Útgefin innflutningsleyfi á
nýbyggingarreikning námu á
þessum tíma meiru en þeim 111
miljónum, sem þar áttu að vera.
Niðurstaðan er því sú, að öll-
um gjaldeyrisinneignum lands-
manna hefir verið ráðstafað og
meiru til.
Síðustu mánuðina hefir. svo
fast að sorfið, að bankarnir hafa
neyðst til að stöðva yfirfærsl-
ur að verulegu leyti. Vörur hafa
hrúgast upp á skipaafgreiðsl-
um, sem eigi hefir verið unnt að
greiða vegna skorts á gjaldeyri,
þótt leyfi væri fyrir hendi.
Landsbankinn hefir orðið að
taka gjaldeyrislán til bráða-
birgða og það þó lítt hrokkið
upp í þær miklu kröfur, sem fyr-
ir liggja. Fyrirmæli hafa verið
gefin til viðskiptaráðs um að
gefa ekki út leyfi fyrir öðru en
lífsnauðsynjum og brýnustu
þörfum framleiðslunnar, og hef-
ir þó framkvæmd þeirrar stefnu
ekki náð að forða frá þeim
hnút, sem þessi mál eru komin
í, enda ekki við því að búast,
þar sem sú ráðstöfun var ekki
gjörð fyrr en í febrúarmánuði
síðast liðnum, en þá var öllum
gja'deyris inneignunum þegar
ráðstafað.
Dráttur á sölu og útflutningi
á sinn þátt í því, að gera sjálf
yfirfærsluvandræðin stórkost-
legri nú þessar vikur, en þó því
hefði ekki verið til að dreifa,
væri gjaldeyrir samt þrotinn og
það raskar þó ekki þeirri heild-
armynd, sem ég hefi dregið upp.
Enginii gjaldeyris*
varasjóður lcngiir til.
Menn verða því að horfast í
augu við það, að gj aldeyrisinn-
stæður þjóðarinnar, sem ■ fyrir
rúmum tveimur árum voru nær-
fellt 600 milljónir, eða sem
svaraði 8—10 ára útflutningi
fyrir stríð, eru ekki lengur til
sem varasj óður landsmanna,
sem hægt sé að grípa til ef eitt-
hvað ber útaf. Og þær geta
held*? ekki staðið undir þeim
greiðslum vegna margtháttaðra
framfaramála, sem nauðsynlegt
er að inna af höndum á næstu
misserum.
Þjóðin verður að horfast' í
augu við, að allt það, sem hún
ver til uppbyggingar atvinnulífi
og til framfara, verður héðan
af að takast af útflutningsverð-
mæti hvers árs.
Ég efast um, að menn hafi
enn gjört sér grein fyrir því,
hversu gífurlega breytingu þetta
boðar. Renna má þó grun í
þetta rrieð því að gjöra sér ljóst,
hversu miklum gjaldeyri hefir
verið ráðstafað nú undanfarið
og gizka síðan á, hvað til ráð-
stöfunar muni geta orðið á
næstunni. Árið 1945 voru notað-
ar 427 milj. ísl. kr. í erlendum
gjaldeyri og árið 1946 508 milj.
kr., eða samtals einn miljarður
á þessum tveimur árum eða að
meðaltali 500. milj. kr. á ári.
Til samanburðar má geta þess,
að útflutningur ársins 1946 nam
291 milj. kr. og árið 1945 267
milj. kr.
(Framhald, á 2. síðu)
Það er enn kalt í lofti hér og fer lítið fyrir vorinu enn sem komið er,
þótt sumar heiti samkvæmt almanakinu. En suður í löndum er komið
indælt sumar. Trén hafa skrýðzt ilmandi laufi, og fólk er komið i sum-
arklæði — þar sem þau er að fá. — Þessi mynd hér að ofan er frá Nizza
í Frakklandi — á strönd Miðjarðarhafsins. Gestir flykkjast að útiveitinga-
stöðunum. Hér sjást veitingastaðir báðum megin götunnar.
Eyfirzkur bændaöld- Sendiherra Dana á
Viðskipti Kaupfélags Reykjavík-
ur og nágrennis árið 1946
meiri en nokkru sinni áður
Vönisisfssi! niiis! nær fiálfri fisBmaíándu miljón
króiasí.
Kaupfélag Reykiavíkur og nágrennis hélt aðalfund sinn í
gær. Var vörusala félagsins árið 1946 meiri en nokkru sinni
áður, enda þótt utanbæjardeildirnar hafi nú verið greindar
frá því.
ungur látinn
Bændaöldungurinn Guðmund-
ur Guðmundsson á Þúfnavöll-
úm í Hörgárdal'andaðist í fyrra-
kvöld, 92 ára að aldri. Hann var
fæddur í Skjaldarvík við Eyja-
fjörð, sonur Guðmundar, bónda
þar, Jóhannessonar, og konu
hans, Snjólaugar ísaksdóttur
frá Kjarna.
Guðmundur stundaði ungur
nám í Möðruvallaskóla og Hóla-
skóla. Var hann um skeið kenn-
ari að Hólum, en bjó síðan að
Þúfnavöllum um fjörutíu ára
skeið, þar sem hann átti síðan
heima alla stund.
Guðmundur var hinn merk-
asti maður og lét mikið að sér
kveða við margvísleg félags- og
umbótamál í héraðinu.
Þrír skálar á Kefla-
víkurflugvelli brenna
Þrír amerískir menn
meiðast.
í fyrramorgun kom eldur upp
í skálum á Keflavíkurflugvelli,
og brunnu þrír til ösku. Höfðu
skálar þessir áður verið notaðir
sem klúbbhús handa ameríska
setuliðinu þar suður frá. En nú
stóðu þeir auðir og yfirgefnir,
þar sem þeir hafa ekki verið
notaðir síðan herinn fór. Er ó-
kunnugt, hver eldsupptökin
voru.
Þrír aifierískir menn urðu
fyrir nokkrum meiðslum í við-
ureigninni við eldinn, og voru
þeir fluttir í sjúkrahús. En ekki
voru meiðsl þeirra hættuleg.
V iðskiptasamningar
við Svía
Sainninganefnd skipnð
í gær
Eftirtaldir menn voru í gær
skipaðir í nefnd til að ræða við
samninganefnd frá Svíþjóð um
viðskipti milli íslands og Svf-
þjóðar:
Finnur Jónsson, alþingismað-
ur, og er hann formaður nefnd-
arinnar, Ásgeir Sigurðsson, skip-
stjóri, Eggert Kristjánsson, stór-
kaupmaður, Jón L. Þórðarson,
forstjóri, Kjartan Thors, for-
stjóri, Oddur Guðjónsson, for-
maður viðskiptaráðs, og Vil-
hjálmur Þór, forstjóri.
Ritari nefndarinnar er Þór-
hallur Ásgeirsson, fulltrúi í ut-
anríkisráðuney tinu.
Formaður sænsku nefndar-
innar er Otto Johansson, sendi-
herra, en aðrir nefndarmenn
eru: fil. dr. G. Widell, Statens
livsmedelskommission, K. B.
Utbult, þingmaður, S. Cornelius-
son, Vástkustfiskarnas Central-
förbund, fil. dr. A. Molander,
Islandsfiskarnas Förening, S.
Ericson, Förening för ■ fisk-
importörerna, G. H. von Matern,
Sveriges Almánna Exportfören-
ing, Nyblad, Statens livsmedels-
kommission.
íslandi farinn til
Hafnar
Sendiherra Dana á íslandi, C.
Á. C. Brun, fór hinn 25. þessa
mánaðar til Danmerkur til þess
að vera viðstaddur heimsókn
herra Sveins Björnssonar, for-
seta íslanþs, til Danmerkur í til--
efni af útför hans hátignar
Kristjáns konungs tiunda.
í ráði að selja Súðina
Amlvirði licimar notað
í nýju skipin.
Fjárveitinganefnd bar fram
þá breytingartillögu við fjár-
lagafrumvarpið, að ríkisstjórn-
in hefði heimild til þess að selja
strandferðaskipið Súðina, ef við-
unandi verðtilboð fengizt. Þessi
tillaga var samþykkt.
Mun ríkisstjórnin hafa i
hyggju að selja Súðina og verja
andvirði hennar upp í greiðslu
á verði skipa þeirra, sem nú eru
í smíðum til strandferða hér við
land.
Súðin er gamalt skip, og hefir
lifað sitt fegursta. Lengi hefir
hún bætt úr brýnni flutninga-
og samgönguþörf dreifbýlisins
á íslandi. En nú er því hlut-
verki hennar sennilega bráðum
lokið, og ný og hentugri skip
koma í hennar stað.
Vörusalan á síðasta ári nam
alls kr. 14.374.585,64. Árið 1945
var hún kr. 12.286.740,98, en
1944 kr. 13.390.356,58.
Meðalrýrnun á matvörum,
vefnaðarvörum og búsáhöldum
var 2,59%, en hafði verið 3,85%
árið 1945.
Kaupfélagið var á liðnu ári
rekið því nær að helmingi
(49,55%) með eigin fé, en
33,28% árið 1945.
Tekjuafgangur, sem til ráð-
stöfunar kom, nam kr. 556.540,94
Lagði stjórnin til, að einum af
hundraði af vörusölu, krónur
143.745.86, yrði ráðstafað í vara-
sjóð, en til úthlutunar til fé-
lagsmanna og í stofnsjóð rynnu
7% af kr. 5.850.000,00 eða
409.500,00. í arðjöfnunarsjóð
skulu renna kr. 3.295,08.
Þessar tillögur voru samþykkt-
ar.
Sjóðir kaupfélagsins námu í
árslok:
Stofnsjóður .... kr. 1.120.390,89
Varasjóður .... — 625.232,87
Arðjöfnunar-
sjóður ......... — 31.348,90
Varasjóður inn-
lánsdeildar .. — 68.963,33
Fasteignasjóður — 309.211,12
Úr stjórn kaupfélagsins áttu
áð ganga Guðmundur Tryggva-
son, Jón Brynjólfsson og Krist-
jón Kristjónsson, og varu þeir
allir endurkosnir til þriggja ára.
Fyrsti varamaður í stjórn fé-
lagsins var kosinn Björn Guð-
mundsson, Einholti 11.
Ýmsar tillögur voru sam-
þykktar á fundinum. Meðal
annars var samþykkt að kjósa
nefnd til þess að undirbúa út-
vegun lóðar undir aðalverzlun-
húi félagsins, fjáröflun til
framkvæmda og fyrirkomulag
slíks húss. Ennfremur að vinna
að því, að komið verði á stofn
kjötiðnaðarmiðstöð í Reykjavík
og stuðla að því að koma á
sama kaupi fyrir sömu vinnu,
án tillits til þess, hvort um karl
eða konu er að ræða. Loks skor-
aði fundurinn á viðskiptaráð að
veita Kron aukin leyfi til inn-
flutning,^ á heimilisvélum.
Rottueyðingarherferð
á Akureyri
Áæílaður kostiiaðm*
105 þús. króimr.
Bæjarstjórn Akureyrar ákvað
nýlega að hefja herferð mikla
gegn rottum í bænum. Hefir hún
gert samning við brezka fyrir-
tækið The British Ratin Co. um
rottueyðinguna, og munu starfs-
menn þess fýrirtækis væntan-
legir til Akureyrar upp úr miðj-
um maímánuði.
Rottueyðingarherför þessi er
áætluð að kosta um 105 þús-
und krónur.
Snorrahátíðin í Reykholti
Krónpriiis Norðmaima o«* forsætisráðlierra
ætla að vera viðstaddir aflijúpun miimis-
varða Snorra Sturlusonar.
Mikill undirbúningur er nú hafinn af hálfu Norðmanna
undir Snorrahátíðina, sem halda á 1 Reykholti í sumar, þegar
Snorralíkneskið, sem þeir gefa þangað til minningar um
Snorra Sturluson, verður afhjúpað. Hér heima er undirbún-
ingur einnig hafinn, eftir því sem Þórir Steinþórsson skóla-
stjóri í Reykholti tjáði tíðindamanni blaðsins í gær.
Eins og kunnugt er ákváðu
Norðmenn nokkru fyrir styrjöld-
ina að gefa íslenzku þjóðinni
veglegt minnismerki um Snorra
Sturluson, er reisa skyldi að
höfuðbóli hans, Reykholti. Var
upphaflega ætlazt til, að líkn-
eskið yrði flutt til íslands og það
afhjúpað í Reykholti á dánar-
afmæli Snorra Sturlusonar, 21.
september 1941. Vegna styrjald-
arinnar gat þó ekki orðið af
neinni almennri hátíð i Reyk-
holti á tilsettum tíma. Komu þar
þá að .vísu saman nokkrir vís-
indamenn og aðrir, sem héldu
! upp á afmælið, en um almenna
i þátttöku var þar ekki að ræða,
enda stóð ekki til, að svo yrði þá.
Á styrjaldarárunum hefir all-
mikið verið unnið að hinum svo-
nefnda Snorragarði, sem á að
vera þar staðarprýöi, þegar
framlíða stundir, þó enn skorti
mikið á, að umhverfi skólans sé
komið í það horf, sem æskilegt
væri fyrir stórhátíð þessa. Hefir
styttunni verið valinn staður á
fallegri grasflöt vestan við
skólabygginguna, og blasir hún
þar við þeim, sem að Reykholti
koma.
Strax og styrjöldinni lauk nú í sumar. Verður þá hið fagra
sýndu • Norðmenn enn áhuga líkneski, sem Vigeland, hinn
sinn í þessu máli, og var brátt mikli meistari Norðmanna, hef-
ákveðið, að hátíðin skyldi haldin (Framhaid á 4. slöu)