Tíminn - 17.06.1947, Blaðsíða 2

2
l lMIMV. þriðjudagimi 17. jiiiii 1947
109. blað
E*riðiudagur 17. júní
Eftir þrjú ár
í dag eru liðin þrjú ár frá
stofnun islenzka lýðveldisins.
Það er ekki illa tilfundið að nota
þetta tækifæri til að staldra við
og íhuga það, hvort þessi þriggja
ára timi hafi verið notaður til
að styrkja lýðveldið í sessi og
auka veg þess og virðingu.
Það var bjart yfir framtíð
þjóðarinnar fyrir þremur árum.
Að vísu var allmikil verðbólga i
landinu, en þó ekki meiri en
svo, að hún mátti teljast vel við-
ráðanleg. Afkoma ríkisins og at-
vinnuveganna var mjög sæmileg
og hinar miklu inneignir erlend-
is gáfu vonir um stórfelldari
framfarir eftir styrjöldina en
þjóðin hafði nokkru sinni þor-
að að láta sig dreyma um.
Nú er viðhorfið allt annað.
Svo illa hefir þessi tími verið
notaður, að trauðla mun hægt
að finna hliðstætt dæmi í allri
íslandssögunni.
Á þessum tíma hefir verðbólg-
an verið mögnuð svo, að allir
sjóðir ríkisins og atvinnuveg-
anna eru uppétnir og ekki virð-
ist annað bíða framundan en
hrun og stöðvun og það áður en
stríðsverðið fellur á afurðun-
um. Öllum hinum miklu gjald-
eyrisinneignum hefir verið eytt
og byrjað að safna gjaldeyris-
skuldum. Aðeins lítið brot af
gjaldeyriseyðslu seinustu ára
hefir farið til raunhæfrar ný-
sköpunar. Eftir lýðveldisstofn-
unina gafst þó alveg sérstakt
tækifæri til að stöðva verðbólg-
una, þegar setuliðsvinnan hætti,
en skammsýni þeirra, sem réðu
stjórnarforustunni, var svo mik-
il, að flanað var áfram á ógæfu-
brautinni með meiri hraða en
nokkuru sinni fyrr.
Eq. afleiðingar verðbólgunnar
eru fleiri en þær, sem ógna þjóð-
arafkomunni. Það er hægt að
kenna hin ljótu fingraför henn-
ar á flestum sviðum þjóðlífsins.
í skjóli verðbólgunnar héfir
risið upp fjölmenn stétt brask-
ara og milliliða, sem hefir van-
izt á mesta óhófslifnað og krefst
að mega lifa því lífi áfram á
kostnað hins vinnandi almenn-
ings. Fyrir þessa stétt hefir
verðbólgan fyrst og fremst ver-
ið búin til og erlenda gjaldeyr-
inum eytt. í þeim.átökum, sem
bíða framundan, mun þessi stétt
neyta allra bragða til þess að
geta haldið óbreyttum lifnaðar-
háttum. Vinnandi stéttirnar
auka vitanlega kröfurnar til að
fá einnig sinn skerf þeirra gæða,
sem þær sjá eyðslustéttirnar
búa við. Afleiðingin verður sí-
vaxandi kröfusýki, síminnkandi
þegnskapur, hatursfull stéttaá-
tök og hvers konar siðferðileg ó-
áran.
Hin siðferðilega óáran, sem
jafnan er fylgifiskur verðbólg-
unnar, blasir nú næsta ömurleg
við, hvert sem litið er. Gálaus-
legasta meðferð fjármuna, sem
einkennir m. a. stóran hluta
æskulýðsins, er eitt merki henn-
ar. gvívirðilegasta okur, sem
alltof margir temja sér, án
minnstu blygðunar, er annað
tákn hennar. Léleg vinnubrögð
og vinnusvik, sem tíðkast orðið í
alltof ríkum mæli, rekur ættir
sinar til sömu uppsprettu. Öm-
urlegasta afleiðingin er þó hin
sívaxandi áfengisnautn, sem
eyðileggur heilsu, líf og ham-
ingju fleiri manna en nokkuru
sinni fyrr í þessu landi.
E^igi þjóðin að bjargast úr
þessari andlegu og fjárhagslegu
VETTVHNGUR ÆSKUNNflR
MÁLGAGN SAMBAMDS UNGRA FRAMSÓMARMANM. — RITSTJÓRI: JÓ\ HJALTASON.
„Illa er komið íslending”
ÓLAFIJR HALLDÓRSSOIV, STUD. JUR.:
Minni Jóns Sigurðssonar
í dag er þriffji afmælisdagur íslenzka lýffveldisins og
stofnunar þess er minnzt hátíðlega um allt land. Hver
íslenzkur fáni blaktir viff hún og gleffi ríkir í hug. En um
Ieiff og viff fögnum frelsi og sjálfstæffi mlnnumst viff í þökk
og virffingu mannsins, sem mest og bezt barðist fyrir sjálf-
stæffi fslands og færffi íslenzku þjóffinni dýrari gjafir en
affrir menn. — Jón Sigurffsson var sómi íslands, sverff og
skjöldur, og minningin um hann og starf hans á aff vera
okkur það áfram — þess mun viff þurfa. — Grein þessi er
erindi, sem flutt var á hátíðinni á Akureyri 17. júní í fyrra,
en hún á eins vel við nú og þá.
í dag eru liðin 135 ár síðan sá
maðurinn er fæddur, er við ís-
lendingar eigum öðrum fremur
að þakka, að við erum frjáls og
fullvalla þjóð. Þessi maður er
Jón Sigurðsson.
Nafn Jóns Sigurðssonar er
tengt frjálsri, íslenzkri þjóð ó-
rjúfandi böndum. Forysta hans
í frelsisbaráttu þjóðarinnar og
margra ára barátta hans fyrir
því að gera íslendinga að þjóð,
sem verðskuldaði frelsi og full-
veldi, var með þeim ágætum, að
hver einasti íslendingur nefnir
nafn hans með virðingu og
minning hans mun verða i
heiðri höfð, meðan frjáls hugs-
un þrífst á íslandi. Það var því
að mínu áliti mjög snjallt að
velja fæðingardag Jóns Sigurðs-
sonar til löglegrar stofnunar ís-
lenzka lýðveldisins — fyrir
tveimur árum, því að með því
var minningu Jón Sigurðssonar
veitt sú afmælisgjöf, er öllum
íslendingum ber skylda til að
gera henni verðuga.
Þegar lýðveldisfáninn íslenzki
var dreginn að hún á Þingvöll-
um 17. júní vorið 1944 og vakti I
huganum minningu tíbrár úti í
bláum fjarskanum eða regn-
þvéginna fjalla og hvítra jökla
á íslenzkum vordegi, þar sem
hann bylgjaðist fyrir stormi og
regni, fór hrifningaralda um
alla þá, er til sáu, og varminn
frá eldum þeirra hugsjóna, sem
þarna voru að verða að veru-
leika, þurrkaði áhrif óveðurs og
kulda burt úr skynjuninhi. Þá
hygg ég, að margir hafi minnzt
Jóns Sigurðssonar og baráttu
hans með þakklæti og lotningu.
óáran, sem hún hefir sjálf skap-
að sér, m. a. vegna oftrausts á
nokkrum skammsýnum stjórn-
málaleiðtogum, verður viðnám-
ið og endurreisnin að koma taf-
arlaust. Það verður að skera
niður hvers konar okurstarfsemi
og óhófslifnað, sem er frumrót
þeirrar óhamingju, sem hér er
orðin. Það verður að koma á
réttlátri skiptingu þjóðartekn-
anna, svo að hver togi ekki sinn
skika án tillits til þjóðarhags-
muna. Það verður að leiða sann-
an dugnað, ráðdeild og reglu-
semi til öndvegis á ný, en hætta
að dýrka þá, sem safna sé? fjár-
munum með hrekkjum og svik-
semi og verja þeim síðan til ó-
hófslifnaðar. Það þarf að láta
jafnréttishugsjón og bræðra-
lagsanda samvinnunnar móta
sem allra flest starfssvið þjóðfé-
lagsins í stað hinnar skefjalausu
samkeppni, sérdrægni og stétta-
átaka. Það verður öruggasta leið
íslendinga til þjóðarsjálfstæðis,
velmegunar og sannrar menn-
ingar.
Þegar Jón Sigurðsson kom
fram á sjónarsviðið var Dana-
konungur einvaldur á íslandi.
Þjóðin var fátæk og lítt mennt
og hrjáð af útlendum kaup-
sýslulýð. Óáran stjórnarfars og
veðráttu hafði á undanförnum
áratugum dregið kjark og dug
úr miklum hluta almúgans, en
þó höfðu komið fram nokkrir
menn, er telja mátti afbragð
annarra og reyndu með ræðu og
riti ag hvers konar störfum að
vekji þjóðina til dáða og lyfta
henni upp, og ruddu braut nýj-
um hugsunum og nýjum hreyf-
ingum. Það má því með nokkr-
um rétti segja, að vor hafi verið
í lofti, því að vorhugur var að
grípa um sig í hjörtum þjóðar-
innar.
En það var víðar en á íslandi,
sem voruhgur nýrra tíma sveif
yfir vötnunum. Um alla álfuna
leystust frelsishreyfingar úr
læðingi á fyrri hluta 19. aldar.
Nokkrir menn höfðu rænt eldin-
um frá Olympstindi valdhaf-
anna og komið þjóðunum í
skilning um, að þær væru ekki
skuldbundnar til að hlýða öðru
valdi en þvi, er þær sjálfar kysu.
Gamla sagan um guðdómlegan
uppruna valdsins var svipt
sauðargærunni, svo að úlfurinn
kom í ljós.
Þegar Jón Sigurðsson hóf
starf sitt, hafði hann hina ágæt-
ustu samstarfsmenn við að
gróðursetja þessar frelsishug-
sjónir í brjóstum íslendinga, og
má þar sérstaklega geta Fjöln-
ismanna. Ef til vill voru þeir
Jónas Hallgrímsson betur fallnir
til að kveikja eld hugsjónanna
en Jón Sigurðsson, en hann var
aftur raunsærri og snjallari at-
hafnamaður, er gera skyldi þær
að veruleika.
Það, starf, sem baráttumenn
íslendinga unnu í þágu þjóðar-
innar á 19. öld og framan af 20
öldinni, allt þar til lokamarkinu
var náð, verður seint fullþakkað
eða fullmetið, og ég efast um,
að nútíma íslendingar geri sér
þess fulla grein, hvað í raun og
veru hafði á unnizt. Þjóðin var
leyst úr helfjötrum þeim, sem
danskir kaupmenn höfðu haldið
henni í um áratugi.
Til þess að ná því marki þurfti
ekki aðeins þrautseiga baráttu
við stjórnarvöldin, heldur varð
einnig að svipta þeirri blekk-
ingarhulu frá augum þjóðarinn-
ar, að dönsku kaupmennirnir
gerðu það af náð og miskunn að
hætta sér yfir hafið með mat-
björg til íslendinga. í „Nýjum
félagsritum," er Jón Sigurðsson
stóð að, flettu bæði hann og
aðrir svo rækilega ofan af þess-
ari blekkingu, að hún varð ónýtt
vopn í hendi kaupmanna.
Þannig var barátta Jóns Sig-
urðssonar alltaf tvíþætt. í
fyrsta lagi, að koma þjóðinni í
skilning um rétt sinn og fá hana
til að hefjast handa og í öðru
lagi að fá dönsku stjórnina til
að ganga að kröfum íslendniga.
Það er aðdáunarvert, hvernig
Jón Sigurðsson hélt á málunum
í þessari baráttu sinni. Eldheit
eggjunarorð hans til þjóðarinn-
ar rötuðu leiðina til hjartans og
vöktu þjóðina til dáða og metn-
aðar jafnframt því sem þau
kveiktu glóð frelsishugsjónanna
eða blésu svo að þeim kolum, að
upp reis sú hreyfing, er danska
stjórnin varð að láta undan að
lokum. Þegar við íslendingar í
dag minnumst Jóns Sigurðsson-
ar, megum við gjarnan r§nna
huganum að baráttuáðferðum
hans, því, hver vopn hann valdi
sér, og hvers hann virti þann
málstað, er hann barðist fyrir.
Allir hafa heyrt getið þolgæði
hans og festu, er á einfaldan, en
áhrifamikinn hátt kom fram í
einkunnarorðum hans: „Eigi
víkja“. En fyrst og fremst barð-
ist hann alltaf með fullkomnum
drengskap.
Ég hygg, að hvergi sé að finna'
hrakyrði eða níð i ritum Jóns
Sigurðssonar, er hann hafi
stefnt að dönsku þjóðinni, eða
áróður, er miðaði að því, að
vekjá hatur meðal íslendinga í
garð Dana. Jón Sigurðsson var
svo mikill drengur og mat mál-
stað sinn svo mikils, að hann
valdi sér aldrei slík vopn lág-
mennskunnar. Þessa mættu þær
sjálfstæðishetjur okkar íslend-
inga nú í dag mi'nnast, er hyggj -
ast slá sig til riddara og vinna
ættjörð sinni þarft verk með því
að rægja erlendar þjóðir í ræðu
og riti, ár eftir ár og dag eftir
dag, bæði skyldar þjóðir og
fjarskyldar í austri og vestri.
Það eru ekki slík vopn, sem við
fáum varið sjálfstæði vort með
á komandi árum.
Ef við hyggjumst afla góðum
málstað brautargengis, verðum
við að velja okkur vopn, er hon-
um sæma. Ódrengileg bardaga-
aðferð vinnur sjálfum mál-
staðnum meira tjón en and-
stæðingnum, því að lýðurinn,
bæði samtíð og niðjar ókominna
alda, dæmir hvern og einn og
málstað hans eftir þeim vopn-
um, er hann velur sér. Það er
einmitt vegna þess, hve drengi-
lega Jón Sigurðsson barðist, að
hann má kallast sönn hetja,
hetja, sem aldrei hirti um hylli
lýðsins, en fylgdi því einu, er
hann áleit sannast og réttast.
Það var þess vegna, að hann
varð sómi íslands.
En gegn hverju barðist Jón
Sigurðsson í raun og veru?
Hann barðist gegn hinni æva-
fornu en jafnframt síungu til-
hnéligingu hins sterka til að
kúga hinn veika. Hann barðist
gegn yfirráðastefnu þjóðar, sem
af misskildum metnaði hélt, að
sér myndi horfa til frægðar og
farnaðar að ráða yfir öðrum.
þjóðum. Hann barðist gegn hin-
um eilífa bölvaldi mannkynsins
og friðspilli þjóðanna, óréttin-
um, sem segir, að einni þjóð
leyfist að eiga aðra. Þessi bar-
átta Jóns Sigurðssonar leiddi til
Fyrir nokkru barst mér í
hendur eitt tölubl. af „íslend-
ingi“. Kenndi þar ýmissa grasa
og ærið misjafnra. Ein síða
blaðsins er eignuð S.U.S. Nokkr-
ir greinastubbar birtast þar
nafnlausir og munu eftir rit-
stjórann. Þar er ungpm Fram-
sóknarmönnum eignaður fremsti
dálkur. í honum er hrúgað sam-
an ýmsum fjarstæðum, sem hin-
ir eldri og reyndari ritstj. íhalds-
blaðanna hafa japlað á mánuð-
um og jafnvel árum saman þótt
ekki hafi þær sérstaklega verið
tengdar ungum Framsóknar-
mönnum fyrr en nú. Unglingur-
inn við „íslending“ virðist hafa
gleypt þessi fræði í fullkomnu
grandaleysi og má af því marka
hversu varasamt er að hafa ljótt
fyrir blessuðum börnunum.
Ritstj. er raunamæddur yfir
því, að Jón Hjaltason skuli hafa
talið íhaldsfl. byggðan upp af
auðjöfrum og „spekulöntum."
Vel mætti ritstj. hugleiða, að
rök J. H.. fyrir þessari staðhæf-
ingu eru sterkari en svo, að þeim
verði eytt með því einu, að telja
þau „níð“, „fúkyrði“, og sleggju-
dóma.
Útaf fyrir sig er þa^ síður en
svo að lasta, að einstaklingarnir
séu vel efnum búnir. Það er
enginn stærri glæpur til en fá-
tæktin, segir Laxness í Sölku
Völku. Hitt er þjóðarskaði að
lífskjör manna séu mjög mis-
jöfn. Og það er þjóðarskömm,
að gera ekki allt, sem unnt er,
til þess að jafna þau. Verulegur
hluti af þjóðarauð okkar ís-
lendinga er í höndum tiltölulega
fárra einstaklinga. Auðnum
fylgir alltaf^vald og valdið er
háskagripur í höndum óhlut-
vandra og eigingjarnra sérgæð-
inga. Flestir eiga stóreignamenn
pólitískt sveitfesti í „Sjálfstæð-
isflokknum." Margir þeirra hafa
með höndum alls konar at-
vinnurekstur. í gegnum hann
eiga þeir oft auðvelt með að
hafa áhrif á skoðanir undir-
manna sinna og afstöðu þeirra á
sigurs fyrir Islenzku þjóðina.
En frá sjónarmiði alls mann-
kynsins væri ef til vill hægt að
segja, að vatnsdropa hefði verið
stökkt á elda helvítis, þegar til-
raun var gerð til að gera hug-
sjón frönsku stjórnarbyltingar-
mannanna um frelsi, jafnrétti
og bræðjralag að veruleika hjá
um hundrað þúsund manna
þjóð. En með sigrinum í frelsis-
baráttunni var annað og meira
að gerast, og það er ekki
aðeins mikilvægt íslending-
um, heldur öllum þjóðum, er
þjáðust undir oki erlendrar kúg-
unar, því að sigur hafði unnizt
á drottnunarandanum, hinum
sameiginlega óvini allra þeirra,
sem frelsi unna.
Baráttumenn íslendinga höfðu
undir forystu Jóns Sigurðssonar
tekið við frelsiskyndlinum frá
öðrum þjóðum. Þeir báru hann
með sæmd, og hann logaði bjart
í höndum þeirra. íslendingar
geta því borið höfuðið hátt í
hópi þeirra þjóða, er hrifið hafa
fjöregg sitt, frelsið, úr höndum
kaldrifjaðra yfirdrottnara, og
frelsishetju þeirra, Jón Sigurðs-
son, má tvímælalaust telja
meðal þeirra hetja mann-
kynsins, er fórnuðu ævidegi sin-
(Framhald á 4. slOu)
kjördegi. Er á allra vitorði að
þvílíkum þokkabrögðum er þrá-
faldlega beitt þótt slíkt verði
kannske sjaldnast sannað fyrir
dóm^tólum. StjórnmátaíHbkkiar
eru fjárfrek fyrirtæki. Sá flokk-
ur, sem sterkasta hefir fjárhags-
aðstöðuna, stendur, að öðru
jöfnu, bezt að vígi. Og íhalds-
menn horfa ekki i herkostnað-
inn. Þeningamennirnir vita sínu
viti. Það er ekki út í bláinn gert
fyrir þeim, að bera fyrir brjósti
kosningasjóð „Sjálfst.fl. Stjórn-
málabaráttan er að verulegu
leyti hagsmunatogstreyta. Og í
þeim átökum geta gróðamenri
treyst sínum flokki. Peningar
þeirra ávaxtast ekki annars
staðar betur en í kosningasjóði
„Sjálfst.fl.“
Ritstj. segir að ungir Fram-
sóknarmenn heiti kommúnist-
um hlutleysi þar til náð sé sam-
starfi við þá og fari þar eftir
bendingum frá hinum marghat-
aða Hermanni. „Vettvangur
æskunnar" hefir komið út
fjórum sinnum. f þessum tbl. er
þannig vikið að kommúnistum,
að sérstaka tegund af hæfileik-
um þarf til að leggja slíkt út
sem hlutleysisyfirlýsingu. Satt
er það að vísu, að ekki skorti
unga íhm. orðaskakjið í garð
komma. Og aldrei er það nema
maklegt, að íhaldið fái að þreyta
draugaglímu við sinn eigin upp-
vakning. Það sem kommúnistar
eru í dag eiga þeir íhaldinu fyrst
og fremst að þakka. Það studdi
þá til valda i verkalýðsfélögun-
umum. Það reiddi þeim hvílu í
ráðherrastólunum með þeim af-
leiðingum, að aðstaða þeirra til
hvers konar skemmdarverka og
skammarstrika er nú auðveld-
ari en nokkru sinni fyrr. Og loks
er það alkunna, að ýmsir íhalds-
þingmenn óskuðu ékki annars
heitar s.l. vetur en komast enn á
ný í eina sæng með ,-,útsendur-
um Stalins“. Ég held að ritstj.
ætti að siða sína eigin sálufélaga
— ef það skyldi vilja til að þeir
tækju eitthvert mark á honum
— áður en hann fer að ávíta
Framsóknarmenn fyrir synd-
samlegar hneigðir til samstarfs
við kommúnista.
Ritstj. ungra ihaldsmanna
bjástrar mikið við að telja les-
endum ,trú um að íhaldsæskan
gegni því sem þeir kalla „for-
ustuhlutverki í baráttunni við
kommúnismann.“ Mega þeir til-
burðir heita rpemlausir. En það
eru ekki eða verða íhaldsmenn,
hvorki ungír né gamlir, sem lið-
tækastir reynast í átökum við
austræna trúboðið. Til þess að
eyða áhrifum kommúnista end-
ist hvorki innihaldslítil orða-
froða, fánalist í Heimdallarstll
né nazistadrengir með „hreinar
hugsanir". Ekki heldur „brenn-
andi ofstæki“ eins og eitt sinn
var predikað í íhaldstímariti
Magnúsar dósents. Til þess þarf
þjóðhollt, vökult og fórnfúst
umbótastarf, sem íhaldsmenn,
samkv. pólitísku eðli sínu og for-
tíð, eru manna ólíklegastir til
að ljá lið, heldur þvælast fyrir
og torvelda það á allan hugsan-
legan hátt.
Væntanlega gefst síðar tæki-
færi til að rifja hér upp afstöðu
íhaldsmanna til ýmissa þjóð-
þrifamála, bæði að fornu og
nýju.
Magnús H. Gislason.