Tíminn - 03.07.1947, Blaðsíða 2

2
TlMIW fimmtndagiim 3. jnlí 1947
118. blað
Fimmtudufjur 3. jjúlí
'iinjwijwiiíai ; *
Hrakningar Snorra-
styttunnar
Um langt skeið hefir enginn
atburður vakið hér meiri undr-
un og gremju en synjun komm-
unista í Dagsbrúnarstjórninni
á uppskipun Snorrastyttunnar.
Svo að segja öll þjóðin er
þrungin gremju vegna þessa at-
burðar. Það tvennt hefir verið
gert hér í senn, að slegið hefir
verið á framrétta bróðurhönd
nánjistu frændþjóðarinnar og
minning eins merkasta' íslend-
ings, sem uppi hefir verið, hefir
verið svívirt.
Að öllu leyti hefir þessi at-
burður þó ekki orðið til ógagns.
Hann hefir sýnt betur en allt
annað, hve framandi öll þjóð-
rækni og þjóðernistilfinning er
forsprökkum ísl. kommúnista.
Hefðu þeir þekkt þessar tilfinn-
ingar, myndu þeir ekki hafa
framið þennan óhæfuverknað,
sem ekki gat komið þeim að
neinu haldi í verkfallinu, en að-
eins aukið gegn þeim andúð og
fyriilitningu. En íslenzkur hugs-
unarháttur er þessum mönnum
jafn fjarlægur og t. d. íbúum
Kákasus. Svo blind er dýrkun
þeirra á hinu útlenda valdi, sem
þeir láta stjórnast af. Þess
vegna ganga þeir jafn fullkom-
lega í berhögg við íslenzkan
þjóðarmetnað og þjóðrækni og
raun ber hér vitni.
Það var útlent vald, sem ógn-
aði ^sjálfstæði íslendinga og
eyðilagði það síðar að fullu, sem
á afeiura tíma reyndi að hindra
útför Snorra hingað og síðar
stóð yfir höfuðsvörðum hans.
Það er einnig armur útlends
valds, er hindráð hefir útför
Snorra að þessu sinni. Sagan
hefir hér enn einu siuni endur-
tekið sig. En nú er það íslend-
inga að læra af reynslunni og
falla ekki fyrir sömu exinni og
Snorri á sinni tíð. Hrakningar
Snorrastyttunnar er hin alvar-
legasta áminning til allra ís-
lendinga, sem unna frelsi og
sjálfstæði. Þótt þessir hrakn-
ingar séu leiðinlegir í svipinn,
mættu þeir gjarnan verða til að
gera hina merku vinargjöf Norð-
manna þýðingarmeiri og gagn-
legri íslenzku þjóðinni en hún
hefði getað orðið að öðrum
kosti.
Lan db únaðars ýningin
Merkur maður, sem var ný-
kominn af landbúnaðarsýning-
unni, lét þau orð falla, að hún
væri glæsilegasti atburðurinn,
sem hér hefði gerzt síðan lýð-
veldið var stofnað.
Að öllu athuguðu er þetta ekki
ofmælt.
Sýningin gefur ekki aðeins
hina fullkomnustu yfirsýn um
stórstíga þróun landbúnaðarins
seinustu áratugina, heldur engu
síður hina miklu framtíðar-
möguleika hans, þegar aukin
véltækni og rafmagn verða al-
mennt komin í þjónustu sveit-
anna. Enginn getur komið svo
á sýninguna, að trú hans styrk-
ist ekki á landið og þjóðina.
Á undanförnum árum hefir
mjög verið hamrað á því af
ýmsum aðilum, að bændurnir
væru ekki jafn áhugasamir um
framfarir atvinnuvegar síns og
aðrar stéttir og landbúnaðurinn
hefði því dregist mjög aftur úr.
Svo langt hefir verið gengið, að
fjöllesin blöð hafa kallað þá
svefngöngumenn og öðrum slík-
EYSTEINN JÓNSSON:
Kosningin í Vestur-Skaftafellssýslu
Sjálfstæðismönnum i Rvík
virðist vera talsvert mikið niðri
fyírir útaf aukakosningunni í
Vestur-Skaftafellssýslu. For-
maðurinn ritar hvert ávarpið
af öðru og varaformaðurinn
Bjarni Benediktsson hefir séð
ástæðu til þess að skrifa um
hana. Auk þess eru svo minni-
háttar ritsmíðar ónafngreindar.
Þykir mér rétt að leggja nokk-
ur orð í belg um þessa kosn-
ingu, þar sem nú er komið.
Ritgerðirnar í blöðum Sjálf-
stæðismanna eru yfirleitt sam-
bland af heldur væmnu hóli um
Jón Kjartansson og svigurmæl-
um 1 garð Framsóknarflokksins.
Það er talað um atlögu Fram-
sóknarflokksins gegn Sjálfstæð-
isflokknum, sem hann sé í sam-
starfi við. Ónáttúra, sem í þessu
lýsi sér, torveldi ærlegt sam-
starf stjórnmálaflokkanna í
landinu og fleira ámóta, er á
borð borið.
Kenningin er í stuttu máli
þessi:
Af því að Gisli Sveinsson
sýslumaður var kosinn í síðustu
kosningum á þing í Vestur-
Skaftafellssýslu, þá á Jón Kjart-
ansson, ritstjóri Morgunblaðs-
ins, nú nýbakaður sýslumaður,
að vera sjálfkjörinn þingmaður
fyrir Vestur-Skaftafellinga.
Hvað segja Vestur-Skaftfell-
ingar um þessa kenningu? Ætli
þeir kunni ekki betur við að ráða
þessu sjálfir og ætli þeir hefðu
haft það að miklu, þótt stjórn-
málamenn í Reykjavík hefðu
sezt niður og ætlað sér þá dul að
<3
ákveða þeim Jón Kjartansson
sem þingmann í stað Gísla
Sveinssonar.
Þá er tímabært að benda á
það út af þessum skrifum, að
Gísli Sveinsson var ekki kos-
inn síðast fyrst og fremst af
því að hann var Sjálfstæðis-
maður, heldur þvert á móti af
fjölmörgum þrátt fyrir það, að
um nöfnum. Því hefir einnig
verið haldið fram, að landbún-
aðurinn ætti sér ekki mikla
framtíð. Landbúnaðarsýningin
kollvarpar fullkomlega öllum
slíkum kenningum. Hún sýnir
hina stórfelldu framfarasókn
bændanna. Hún sannar ótvírætt
hina glæsilegu framtíðarmögu-
leika sveitanna.
Hitt er svo annað mál, að
sveitirnar þurfa á næstu árum
að fá stór aukinn hluta sinn af
veltufé þjóðarinnar, ef þær eiga
að geta hagnýtt sér nógu fljótt
þá tækni og þau þægindi, sem
annars standa þeim til
boða. Sama máli gegnir um
sjávarþorpin og kauptúnin, sem
eru óbein lyftistöng nærliggj-
andi sveita og leggja drjúgan
skerf til þjóðarbúsins. Land-
búnaðarsýningin ætti að hjálpa
til að glæða þann skilning, að
ekki megi standa á rétti dreif-
býlisins í þessum efnum né
öðrum.
Búnaðarfélag íslands, sem
átti forgöngu að sýningunni, og
aðrir þeir aðilar, sem að henni
stúddu, eiga sannarlega skilið
fyllstu þakkir fyrir sérstaklega
vel heppnað starf. Svo vel hef-
ir það tekizt, að óhætt má full-
yrða, að landbúnaðarsýningin
er vafalaust merkasti atburð-
urinn, sem hér hefir gerzt
síðan lýðveldið var stofnað, og
enginn, sem á þess nokkurn
kost, má láta það ógert að sjá
hana og kynnast þeim boðskap,
sem hún hefir að flytja.
hann var Sjálfstæðismaður, og
vegna þess, að hann var í opin-
berri andstöðu við flokksfor-
ustuna og þann málstað, sem
Jón Kjartansson studdi og
styður.
Þá er ástæða til þess að skoða
nánar þessa nýstárlegu kenn-
ingu um samstarf stjórnmála-
flokka um ríkisstjórn og lýð-
ræðiskosningar.
Er þá fyrst þess að geta, að
ekki hafði Sjálfstæðisfl. til-
einkað sér þá skoðun, sem nú
er fram haldið, þegar Vilmund-
ur Jónsson hætti þingmennsku
í Norður-ísafjarðarsýslu — og er
það þó aukaatriði — en sýnir
hins vegar samræmið.
Hitt er aðalátriðið, að sam-
starf um ríkisstjórn er ekki
sameining flokka. Hver flokkur
heldur sínu flokksstarfi áfram
og heldur fram sinni megin-
stefnu og sínum aðaláhugamál-
um.
Það ber vott um frámunalegt
þroskaleysi og lágreist stjórn-
málastarf, ef ekki væri unnt að
láta fara fram frjálsar almenn-
ar kosningar í einu eða fleiri
kjördæmum, án þess að það hafi
áhrif á samstarf flokka um rík-
isstjórn og lausn aðkallandi
vandamála.
Menn ættu því að spara sér
allar frekari umræður um út-
brot, árásir, óheilindi í sam-
starfi og annað þvílíkt í sam-
bandi við það, sem gerzt hefir
og gera sér það ljóst, að það var
hvorki eðlilegt né framkvæman-
legt að „úrskurða" Vestur-
Skaftfellingum þingmann í stað
Gísla Sveinssonar.
Við skiljum vel áhuga for-
ystumanna Sjálfstæðisflokks-
ins í Reykjavík fyrir því að fá
Jón Kjartansson kosinn á þing,
sem þjónað hefir þeim dyggilega
við Morgunblaöið nærfellt 25 ár.
Hann er ofur eðlilegur.
Vegna ofurkapps virðast sum-
ir hins vegar ekki hafa gert sér
fulla grein fyrir því, að málum
er ekki þannig háttað, að Vest-
ur-Skaftfellingum verði sagt
fyrir verkum, og þeim ákveðinn
þingmaður eftir geðþótta ann-
ara.
Þeir munu hafa fullan vilja á
að ráða því sjálfir, hvern þeir
senda á þing og framboðsrétt
hafa þeir að lögum.
Nú hefir sá ánægjulegi at-
burður gerzt í sambandi við
þessa aukakosningu, að fjöl-
margir bændur og samvinnu-
menn í héraðinu hafa orðið
sammála um að bjóða fram einn
úr sínum hópi, góðan bónda, ör-
uggan og traustan til allra
starfa, eindreginn og félagsvan-
an samvinnumann, Jón Gíslason
í Norðurhjáleigu í Álftaveri.
Þetta er gleðiefni öllum þeim,
sem hafa haft áhyggjur af því
undanfarið, að bændum hefir
fækkað á Alþingi.
Kosningin í Vestur-Skafta-
fellssýslu vekur mikla athygli
um allt land — ekki sízt af því,
að allir vita, að þar er valið á
milli bóndans og ritstjóra Morg-
unblaðsins, þótt hann sé nú orð-
inn sýslumaður.
Sí^ur Jóns Gíslasonar mundi
verða sigur bændastéttarinnar.
Hann gæti orðið upphaf að
nýrri pólitískri sókn bænda-
stéttarinnar — þar sem hann
bæri vott um, að foændurnir
vildu í verki styðja fulltrúa úr
sinni eigin stétt.
Það hvílir mikil ábyrgð á
skaftfellskum bændum og sam-
vinnumönnum við þessar kosn-
ingar. Þeir hafa nú tækifæri til
þess að orka mikið á framtíðar-
þróun í þessum málum, einnig
annarsstaðar á landiou.
Því skyldu þeir ekki standa
saman um það að velja á þing
mann úr sínum hópi, sem þekk-
ir þeirra hag og þeirra mál út
í æsar, sem veit hvað gera þarf
og sem er þannig að sér gjör,
að hann mundi verða þeim til
sóma, hvar sem hann færi.
Hér kemur og fleira til. Jón
Gíslason bíður sig fram fyrir
Framsóknarflokkinn, en nú er
þannig ástatt í stjórnmálum
landsins, að öll hin meiriháttar
málefni eru leyst með samning-
um á milli stjórnmálaflokkanna.
Hver flokkur um sig leggur
fram aðaláhugamál sín við
samningana.
Hvaða flokkur leggur fram
aðalmálefni landbúnaðarins við
slíka samningagerðir og gerir
þau að sínum málum. Það gerir
Framsóknarflokkurinn og eng-
inn flokkur nema hann.
Hvers vegna ættu bændur og
sveitafólk ekki að styðja þann
flokk sem berst fyrir málum
þeirra?
Hversu fer um málefni þeirra,
ef sveitafólkið styður til forráða
á þingi þá menn og þá flokka,
sem gerast mótaðilar í samn-
ingum um aðaláhugamál land-
búnaðarins.
Þetta er nauðsynlegt að hafa
í huga bæði nú og endranær
þegar gengið er til kosninga.
Finnlandsfarar
Ármanns
Finnlandsfarar Ármanns
héldu um fyrri helgi þrjár
fimleika- og glímusýningar í
íþróttahúsi í. B. R. við Háloga-
land, við ágæta aðsókn.
Flokkarnir eru nú farnir af
stað og fór fyrri hópurinn á
mánudagskvöldið með hinni
nýju flugvél Loftleiða h.f.,
Heklu, til Stockhólms, en síðari
hópurinn fór daginn eftir.
Alls eru á milli 40 og 50 manns
í förinni. Frá Stockhólmi verður
farið með skipi til Finnlands.
Félagið fékk leyfi viðskipta-
málaráðherra til þess að hafa
með sér gjafaböggla með alls-
konar fatnaði til þess að láta af
hendi rakna við þurfandi fólk í
Finnlandi.
Þess skal getið, vegna umtals
í bænum um gjaldeyrisnotkun
flokksins, að allt það, sem hann
fær af gjaldeyri til fararinnar,
er sem svarar 140 sænskum
krónum á hvern mann, enda eru
flokkarnir í boði Finna, meðan
þeir standa þar við.
Utanáskrift 1 Finnlandl er
þessi: Islándska Idrottstruppen,
c/o. Finnlands Festspel,
Stadion, Helsingfors.
Skinfaxi
Skinfaxi, tímarit Ungmenna-
félags íslands, 1. hefti 1947 er
nýkominn út. Þetta er 38. árg.
Skinfaxa, sem hefst með þessu
hefti. Skinfaxi er því gamalt
og rótfast tímarit í vissum
skilningi. Það hefir verið mál-
svari og málgagn einnar glæsi-
legustu og þýðingarmestu fé-
lagsmálahreyfingar á íslandi
allan sinn dag, og í það hafa
ritað margir hugsjónaríkustu
og ritfærustu menn hins merki-
lega framfara- og viðreisnar-
timabils síðustu áratuga á ís-
landi. Skinfaxi frá öndverðu er
því einhver bezta heimild, sem
til er um undirrót og upphaf
margra merkilegustu nýjunga
og framfara í þjóðmáíúm og
félagsmálum íslendinga á síð-
ari árum, og er því góð eign
hverjum þeim, sem hug hefir á
að kynnast ger þessu merkilega
framfaratímabili í sögu ís-
lendinga.
Á síðari árum hefir nokkuð
borið á því, að hinar öru breyt-
ingar og flóð erlendra áhrifa
hafi dregið úr starfsemi og lífs-
þrótti ungmennafélaganna í
landinu, en á allra síðustu ár-
um hafa ungmennafélögin
greinilga dafnað á ný til meira
starfs og áhrifa, og virðast þau
ætla að standa af sér rót það,
sem orðið hefir á öllum félags-
málum á síðari árum, og kæft
margar félagsmálahreyfingar
en fleytt ö2f?jum fram. Er því
þess að vænta að starf ung-
' mennafélaganna verði á næstu
árum sem fyrr snar þáttur í
menningarlífi íslendinga.
j Þetta hefti Skinfaxa — og
raunar önnur síðari hefti ritsins
— bera þsssu aukna lífsfjöri
ungmennafélaganna ljóst vitni.
í því er m. a. þessar greinar:
Skylda ungmennafélaga við
Skinfaxa, eftir Daníel Ágústín-
usson, Framtíð sveitanna, eftir
Ásmund Sigurðsson, Skáldið Örn
Arnarson, eftir Stefán Júlíusson,
Hinn fallni foringi, eftir S. J.,
Ungmennafélögin 40 ára, ræða
eftir Jón Sigurðsson, Yztafelli,
Útvarpsræða um bindindismál,
eftir Halldór Kristjánsson, o. fl.
Ritstjóri Skinfaxa er Stefán
Júlíusson, kennari i Hafnarfirðl.
KURL
Kvæði eftir Kolbein Högna-
son. Útg. ísafoldarprent-
smiðja h.f. Reykjavík 1946.
„Þar er ekki alveg nýtt, að
íslendingur kveði“. — „Sem
betur fer“, munu margir mæla,
þegar um er rætt höfund þess-
ara ljóðlína Kolbeins Högna-
sonar úr Kollafirði, því að hinn
helming vísunnar ósannar Kol-
beinn nú með hverri ljóðabók-
inni annarri betri.
Fyrir um það bil tuttugu ár-
um barst vísnakverið Stuðla-
mál um landið og varð brátt
vinsælt að vonum. Margar voru
stökurnar í kveri þessu áður
landfleygar og höfundar þeirra
kunnir, en aðrir voru með öllu
ókunnir að minnsta kosti í sum-
um landshlutum, enda ungir
menn. Svo var um Kolbein nokk-
urn Högnason úr Kollafirði, en
eftir hann voru sumar beztu
stökurnar, sem mönnum kom
saman um, að verða mundi
langlífar í landinu, svo framar-
lega sem ferskeytlan ætti sér
framtíð sem ljóðaform.
Við, sem lærðum vísur Kol-
beins í Stuðlamálum, áttum
þess von, að frá honum bærust
margar slíkar á komandi árum,
en hinu mun fæsta hafa órað
fyrir, að Kolbeínn yrði eitt-
hvert vinsælasta og athafna-
mesta ljóðskáld landsins, en sú
er nú — góðu heilli — raunin á
orðin.
Fyrir þrem árum komu út
eftir Kolbein ljóðabækurnar
Olbogabörn og Kræklur og Tíurl
nú á síðasta hausti. Margan
mun því furða á því, hve stór-
virkur Kolbeinn er, ekki sizt
þegar þess er gætt, að einungis
mun vera um tómstundavinnu
að ræða.
íslendingar vita, að hér eru
gefnar út miklu fleiri bækur —
miðað við fólksfjölda — en með-
al annarra menningarþjóða, og
sumum þykir nóg um þetta
bókaflóð. En hina ætla ég fieiri
er unna því vel, að Íslendíngar
haldi forystunni. Hitt liggur
ekki eins í augum uppi, hvort
íslendingar yrki einnig þjóða
mest, en víst er um það, að
mikið er ort og alþýða manna
ann skáldskap.
Kolbeinn hefir einungis ort 1
tómstundum sínum eins og
landar hans yfirleitt fram að
síðustu timum. En vart hafa
tómstundirnar verið margar,
meðán Kolbeinn bjó I Kollafirði,
ef miðað er við það, sem eftir
hann liggur þar. En svo rík er
skáldæðin, að ytri aðstæður
megna ekki að kæfa hana. —
Ljóðin brjótast fram undan
önnum dagsins eins og upp-
sprettulindir undan fargi fjalla.
Kolbeinn er, eins og margur
landi hans, „næstum allur í hug-
ar heimi, þótt hendurnar vinni
langan dag“.
Margt þótti mér ágætt í fyrri
bókum Kolbeins, en þó tel ég
Kurl bera af þeim að ýmsu
leyti. Yrkisefni hans eru mörg
sem fyrr, en þá má bóndinn sín
næsta mikils og setur sinn svip
á bókina.Flest kvæðin mun hann
hafa ort, eftir að hann flutti til
Reykjavíkur, og ýtir oft vel við
reykvískum sveitamönnum, sem
of sjaldan verður hugsað til
bernsku sinnar.
Auðvitað fær Kollafjörður
bróðurpartinn af ættjarðar-
kvæðum skáldsins:
Frammi í Kollafirði
fagurt á vorin er.
Brýtur þar úthafsöldu
einsamalt Helgusker.
En þó getur hver, sem er,
haft sitt íjall í huga, þegar
hann les þessar ljóðlínur:
Ég finn, ég veit ég var og er
og verð til dauðans brot af þér.
Og skyldi eilífð auðnast mér,
ég unaðs nýt þar varla,
njóti ég ekki friðar blárra fjalla.
Þá eru í bókinni veigamikil
kvæði sögulegs efnis svo sem:
Gissur biskup ísleifsson, Unnur
Marðardóttir, Þorgerður að Öx-
ará og Víga-Styrr, en bezt
þeirra þykir mér kvæðið Síðu-
Hallur.
Skemmtileg og nýstárleg eru
draugakvæðin: Dalhúsa-Láki,
Heygarðdráugurinn og Golþeys-
ingur. Þá er í bókinni ný út-
gáfa og athyglisverð af Mikla-
bæjar-Sólveigu.
Kolbeini er sýnt um að yrkja
eftirmæli og afmæliskvæði, og
eru mörg slík 1 bókinni. Þar
tel ég fremst kvæðið Þorleifur
á Vífilsstöðum.
Heimspekin á sinn streng I
hörpu Kolbeins:
Lífið er stjarna,
er Ijómar um nótt,
hlær við sem snöggvast,
hrapar svo skjótt.
Er þá allt þrotið
við umskiptin hér?
Sólkerfahöfundur,
svaraðu mér.
Sumum vísnavinum mun
þykja hlutur stökunnar lítill í
(Framhald á 4. síOti)