Tíminn - 22.07.1947, Blaðsíða 2

I
2
TÍMIW 1»riðjmlasiim 22. julí 1947
131. balð
Þriðjudagur 22. júlí
Snorrahátíðin
Snorrahátíðin í Reykholti á
sunnudaginn verður lengi
minnistæður atbuirðufr. Hátíð-
in tókst eins vel og bezt var á
kosið, og réði þar ekki minnstu
um, að veðráttan skipti skapi.
Allt fram á laugardagskvöld
hafði mátt heita stöðug ótíð á
Suðvesturlandi um langan tíma,
en þá skipti um. Á sunnudags-
morguninn var komið millt og
fagurt veður, er hélzt allan dag-
inn. Jafnvel þeir, sem engan
trúnað leggja á æðri forsjón,
urðu að játa, að hér var engu
líkara en að hulin máttarhönd
gripi í taumana til þess að gera
þennan atburð sem hátíðleg-
astan.
Þegar Alþingishátíðinni og lýð-
veldishátíðinni er sleppt, mun
ekki hafa verið haldin eins fjöl-
menn samkoma hérlendis utan
Reykjavíkur og Snorrahátíðin
var. Það voru ekki aðeins Borg-
firðingar og Reykvíkingar, er
fjölmenntu þangað, þar sem
þeir höfðu beztu aðstöðu til
þess, heldur sótti hátíðina
fjöldi fólks úr öðrum héruðum
landsins. Norðlendingar voru
þar vel fjölmennir og þar gaf
að líta margt manna af Aust-
fjörðum og Vestfjörðum og sýsl
unum austanfjalls. Snorrahá-
tíðin var þannig þjójðhátíð í
beztu merkingu þess orðs.
Það eru vafalaust margar
stoðir, sem hafa runnið undir
hina miklu þátttöku í Snorra-
hátíðinni. Minningin um fræg-
asta sagnritara íslendinga hefir
verið þar drjúgur þáttur. Meira
en nokkuð annað hefir þó hin
veglega heimsókn Norðmanna
með hinn glæsilega og ástsæla
krónprins þeirra í fararbroddi
ráðið sókn íslendinga á Snorra-
hátiðina. Það var ekki fyrst og
fremst íslenzka Snorranefndin
eða íslenzka ríkisstjórnin, held-
ur íslenzka þjóðin, sem vildi
endurgjalda Norðmönnum hina
góðu gjöf þeirra og veglegu
heimsókn. Hún vildi sýna hug
sinn til norsku þjóðarinnar í
verki og það gerði hún með því
að fjölmenna meira á Snorra-
hátíðina en dæmi eru til um
nokkra aðra samkomu hér á
landi, þegar tvær allra stærstu
þjóðhátíðar íslendinga eru und-
anskildar.
Það hefir í sambandi við
Snorrahátíðina, eins og oft áð-
ur, verið talað fagurlega um
norræna samvinnu. En það hef-
ir sjaldan verið gert gleggra og
raunsærra eri í ræðu þeirri, sem
Melbye, fyrrv. ráðherra, hélt,
er hann ávarpaði íslenzku þjóð
ina við komu Lyru á laugardag-
inn var. Hann benti þar á, að
slík samvinna hlyti fyrst og
fremst að verða „menningar-
tengsl og menningarsamvinna“.
„Vér erum af sömu rót“, sagði
hann, „vér erum sömu trúar
og höfum um aldaraðir búið við
sams konar réttarfar og sams
konar stjórn. Á þessum grund-
velli ætti oss að vera auðvellt
að vera hvor öðrum stoð og
stytta". Ræðu sinni lauk hann
síðan með þeim orðum, að
Snorrastyttan og heimsókn
Norðmanna væri „kveðja frá
þjóð til þjóðar, og vér vonumst
til þess af einlægni, að hér
megi verða upphaf af örari
samskiptum og samvinnu".
íslendingar efast ekki um, að
þessi ósk Norðmanna sé borin
fram af heilum hug. Þátttakan
„Það veit hvert barn í Noregi í hverri
skuld vér stöndum við Snorra"
Klæða Hákonar Shetelis' prófessors á Snorrabátíðmnl.
Herra forseti, íslendingar,
konur og karlar, sem hér eruð
saman komnir.
Hans konunglega tign, Ólaf-
ur krónprins hefir stýrt för
vorri frá Noregi hingað til
Reykholts til að heiðra minn-
ingu Snorra Sturlusonar með
innilegu þakklæti fyrir ritverk
hans, Eddu, sem er auðugasta
heimild um norrænt trúarlíf og
skáldskap, og Heimskringlu,
dýrmætasta þjóðartákn sem
Noregur á. í augum hvers ein-
asta Norðmanns er Reykholt
helgidómi líkast. Hér stöndum
vér nú með hrifningu í huga á
þeim stað, sem Snorri valdi sér
að bústað, þegar hann flutti frá
Borg. Hér safnaði hann hinum
mörgu bókum sínum, og hér
skráði hann sínar eigin bækur.
Vér stöndum nú á þeim stað,
þar sem hann gekk um sjálíur,
sem honum var svo kær, langar,
aflíðandi hlíðar niður að flat-
lendinu, sem hallar í vestur,
en í fjarlægð skynjar hugurirm
fjörð og haf,' hveri með ailfur-
hvítum eimi, lengst til austurs
sér á Langjökul eins og hvítan
múr að fjallabaki, en norðan
hans Eiríksjökul. Hér hefjr
Snorri dag hvern litið yfir land
sitt eins og vér gerum í dag,
fagurt land.
Hér í Reykholti finnst oss sem
vér séum hinum Iifandi Snorra
nær en á nokkrum öðrum stað.
Hér skortir það eitt á, að vér
þekkjum fátt eitt til framkomu
hans eða útlits. En ástæða er til
að halda, að hann hafi verið
fríður maður og föngulegur,
svo sem sagt er um bræður hans,
Þórð og Sighvat, og efalaust var
hann virðulegur höfðingi í öllu
sínu fasi. Hann var félagslyndur
og gestrisinn, kátur í vina hóp,
skáld í miklu áliti og hafði unun
af ungu fólki, svo sem skilja
má af frásögninni af boðinu í
Reykholti á jólum 1226, þar sem
sögumaðurinn, Sturla Þórðar-
í Snorrahátíðinni er svarið af
hálfu þeirra. Ahar ástæður
mæla þannig með því, að Snorra
hátíðin tákni upphaf aukinna
samskipta milli þessara frænd-
þjóða og verði því jafnan talin
hinn merkasti atburður, þegar
sambúðarsaga þeirra er skráð.
Hákon Shetelig:
son, bróðursonur hans, var
einnig viðstaddur, þá 12 ára
gamall. Sagan segir, að Snorri
hafi jafnan reynt að forðast ó-
frið, og sagt hefir verið, að
hann hafi skort kjark. Þó er
rangt að líta hann þeim aug-
um. Hann var annars eðlis en
samtíðarmenn hans, sem
kunnu því bezt að útkljá deilu-
mál sín með ófriði og mann-
drápum. Snorri miðlaði málum
og tókst oft vel. Hann var stór-
bóndi, starfsamur heima fyrir
en jafnframt stjórnvitur. Tví-
vegis var hann kjörinn lögsögu-
maður. En öllu framar var hann
listamaður, sagnritari, trúfræð-
ingur, skáld og bragfræðingur.
Hann var stórbrotinn maður í
heimi vísinda og lista, og hann
bar höfuð og herðar yfir víga-
menn samtíðarinnar. Þegar
hugurinn hvarflar til Snorra,
dettur mér oft Cæsar í hug.
Þar er um svipaða menn að
ræða frá sjónarmiði sögunnar.
Cæsar var líka andans mað-
ur innan um ræningja, og því
hefir sagan oft gert honum
rangt til.
Af ritum Snorra er augljóst
hvað honum var hugstæðast.
Þau bera glæsilegt vitni um
þolinmæði rannsóknarans, hug
arflug og skapandi þrótt lista-
mannsins, samfara iðj usemi
hins starfsama manns. Hér í
Reykholti hafa verk hans fæðzt
og fullgerzt. Hér stöndum vér á
helgum stað. H. k. t. Ólafur
konungsefni, sem í mörg ár
hefir verið heiðursforseti
norsku nefndarinnar, fulltrú-
um ríkisstjórnarinnar, fulltrú-
um alþjóðasamtaka í atvinnu-
lífinu, fulltrúum háskólanna,
ungmennafélaganna, sögufé-
laganna og svo mætti lengi
telja. Fyrir oss vakir að sýna,
að það er öll norska þjóðin, sem
hér hyllir Snorra Sturluson. —
Þeir eru óteljandi Norðmenn
sem gjarnan hefðu viljað vera
hér, og ég get fullvissað yður
um það, íslendingar, að í dag
hvarflar hugur allra Norð-
manna hingað til hátíðarinnar
í Reykholti.
Með því hugarfari varð
Snorrastyttan til sem gjöf frá
Noregi til íslands. Hugmyndin
fæddist fyrir aldarfjórðungi. —
Æskulýðurinn greip hana feg-
ins hendi, og fyrsta nefndin var
stofnuð í Bergen til að veita
móttöku samskotum frá ein-
stökum stöðum, en áður en
varði hafði öll þjóðin samein-
azt, enda er vitnisburðurinn
nærtækur, því að hingað er
kominn forseti bændafélags-
ins norska, Johan Mellbye rík-
isráð, en hann er einnig forseti
Snorranefndarinnar. — Hér
verður einnig að geta tveggja
manna sem leyst hafa mikið
verk af höndum. Þeir létust áð-
ur en verkinu lyki, Torleiv
Hannaas og Gustav Indrebö,
báðir prófessorar í norrænni
málfræði við Bergens Mueseum.
Það kann að virðast að lang-
ur tími sé nú liðinn frá því að
verkið var hafið. Þetta er aö
nokkru leyti einstökum óhöpp-
um að kenna, svo sem fjártjóni
í fjármálaöngþveitinu 1920. Eri
raunverulega er ástæðan önn-
ur. Það hlaut að taka drjúgan
tíma að ná markinu, því að
söfnunin leitaði ekki eftir stór-
um framlögum einstakra
manna, heldur einmitt hinum
smáu framlögum almennings.
Ungmennafélögin lögðu skatt á
meðlimi sína, og fjármunir bár-
ust að ár eftir ár. Það fór að
óskum Snorra-nefndarinnar,
styttan var gjöf frá norsku
þjóðinni og frá þjóðinni er hún
afhent islenzku þjóðinni í dag.
Á 700 ára ártið Snorra 1941 var
allt tilbúið, en þá olli stríðið
nýjum töfum, stríðið, sem færði
oss heim sanninn um það, í
ennþá ríkari mæli, hvaða þýð-
ingu konungasögurnar höfðu
fyrir norsku þjóðina.
„Mest þykir oss vert um vináttu
norsku þjóðarinnar"
Ræ$a Stefáns Jóli. Stefánssonar á Snorra-
hátióiiiiii
í dag hefir safnazt saman á
hinum sögufræga stað, Reyk-
holti, fjöldi Norðmanna og ís-
lendinga. Þeir minnast með
lotningu og hrifningu hins sí-
gilda rithöfundar, Snorra
Sturlusonar, sem fyrir tilverkn-
að, höfðingsskap og ræktar-
semi norsku þjóðarinnar er nú,
í formi eins ágætasta lista-
manns Norðmanna, kominn
heim til ættaróðals síns
með fríðu föruneyti, þar sem
konungsefni Norðmanna, hans
konunglega tign Ólafur krón-
prins, er í fararbroddi.
Snorri Sturluson og ógleym-
anleg ritstörf hans, er fagurt
tákn þeirrar andlegu reisnar,
ritsnilli og sagnfræði, er varp-
aði frægðai'ljóma á Norðurlönd
á fyrri hluta 13. aldar. Og saga
hans, afrek og örlög eru ein-
mitt nátengd bæði norsku og
íslenzku þjóðinni. Þar hafa of-
izt saman í einstæðan örlaga-
þráð menning þessara tveggja
frændþjóða á háu stigi, einnig
einkenni aldarinnar og átök í
stjórnmálum.
Fyrir íslendinga hefir Snorri
verið stolt og heiður og ritverk
hans orðið hvort tveggja í senn:
eign alþýðunnar um • land allt
og ótæmandi viðfangsefni
þeirra manna, er lagt hafa
stund á sagnfræöi og fagrar
listir. Á ömurlegum tímabilum
í sögu íslands hafa verk Snorra
yljað og eggjað. Þau hafa einn-
ig hitað norsku þjóðinni um
hjartarætur, og að sögn þeirra,
sem bezt mega um dæma, verið
Norðmönnum í hörmungum
hernámsáranna sú glóð, er
styrkti og elfdi þann stálvilja,
er gert hefir Norömenn heims-
Það veit hvert smábarn í Nor-
egi í hverri skuld vér stundum
við Snorra. Það hefir verið sagt
fyrr, og það verður sagt oft og
enn skal það sagt hér í heyr-
anda hljóði í Reykholti. Betri
orðum verður ekki að því kom-
ið en þeim, sem prófessor Worm
Muller viðhafði í ræðu sinni
hér í Reykholti 4. ágúst 1942:
Því verður ekki með orðum lýst,
hverja skuld þjóð vor á Snorra
Sturlusyni að gjalda. Enginn
maður erlendur hefir nokkurn
tíma gert, né mun nokkurn
tíma gera oss annan eins greiða
og hann. Þaö má nærri því taka
(Framhald á 4. síðu)
fræga í styrjöldinni miklu. Það
má segja, að sá andi, sem Snorri
skýrir frá i Heimskringlu, að
fylgt hafi Magnúsi konungi
góða frá föður hans, Ólafi kon-
ungi helga, hafi fylgt norsku
þjóðinni í ógleymanlegri bar-
áttu hennar gegn ofurefli ein-
ræðis og kúgunar. En Snorri
segir, að Ólafur helgi hafi eftir
dauða sinn verið svo nákvæm-
ur Magnúsi góða, syni sínum, að
óvinir hans máttu enga mót-
stöðu veita honum fyrir þá sök.
Sá norski víkingsandi, sá
þróttur, styrkur, menning og
andlegi aflgjafi, er Snorri
þannig lýsir á táknrænan hátt
í sögu Noregs konunga, hefir
fylgt norsku þjóðinni og borið
hana áfram til sigra og frægðar.
Allir þeir mörgu íslendingar,
sem hér eru samankomnir í dag,
og öll íslenzka þjóðin, þakkar
Norðmönnum fyrir þá miklu og
höfðinglegu gjöf, sem henni er
nú færð, sem ér listaverkið
styttan af Snorra Sturlusyni.
Og vissulega þykir oss góð hin
höfðinglega gjöf norsku þjóð-
arinnar, en mest þykir oss þó
vert um vinnáttu hennar, sem
liggur að baki þessari gjöf, og
þeirrar ógleymanlegu og virðu-
llegu heimsóknar, er gjöf þess-
ari fylgir.
í nafni íslenzku þjóðarinnar,
flyt ég norsku þjóðinni dýpstu
og alúðarlegustu þakkii' fyrir
gjöfina miklu. Ég þakka hans
konunglegu tign Ólafi krón-
prinsi Noregs, fyrir þann sóma,
er hann hefir oss sýnt með
heimsókn sinni og fyrir þau
hlýju og fögru orð, er hann
hefir mælt, er hann afhjúpaði
og afhenti íslenzku þjóðinni
styttuna fögru- af Snorra Sturlu
syni.
Um leið og ég veiti, viðtöku
fyrir hönd íslenzku þjóðarinn-
ar stytt^uni af Snorra Sturlu-
syni, bið ég hans konunglegu
tign, krónprinsinn, og alla hina
mörgu og virðulegu fulltrúa
Norðmanna, að flytja þjóð sinni
hinar einlægustu og beztu þakk
ir íslenzku þjóðarinnar fyrir
hina fögru og hugþekku gjöf,
og fyrir þá hina miklu vinsemd
og virðingu, sem íslenzku þjóð-
inni hefir verið sýnd. Samtim-
is bið ég fulltrúa Norðmanna,
er oss hafa heimsótt, að ílytja
norsku þjóðinni einlægar árn-
aðaróskir íslendinga.
Johan E. Mellbye:
,0ss ætti að vera auövelt að vera
hvorir öðrum stoð og stytta,
Ávarp til Íslendinga, flntt við komu Lyru til
Reykjavíkur 19. þ. m.
Kæru íslendingar!
Vér erum hingað komnir,
fulltrúar norsku þjóðarinnar
undir forystu heiðursforseta vors
Ólafs ríkisarfa, til að afhenda
minnismerki það um íslenzka
sagnritarann Snorra Sturluson,
sem konungsefni vort mun á
morgun afhjúpa að Reykholti.
Vér erum hingað komnir með
þakklæti í huga, og segja má,
að það sé ekki vonum fyrr, að
vér reisum þeim manni minn-
isvarða, sem með Heimskringlu
sinni — Noregs konunga sögum
— hefir gefið oss hinar afburða
lýsingar sínar á forfeðrum vor-
um heima og heiman, konung-
um þeirra og höfðingjum í friði
og ófriði, með þeim ágætum, að
oss svellur hugur í brjósti, af-
komendum þeirrra.
Góðir íslendingar! Frá fornu
fari hafa sterk tengsl verið okk-
ar á milli. Fyrir þúsund árum
byggðiát ísland af Noregi og
hinum norsku Vestureyjum. í
Landnámabók eru talin nöfn
nær 400 landnámsmanna, flest-
um frá Noregi vestanfjalls,
nokkrum frá Noregi norðanverð
um og enn öðrum frá Vestureyj-
um, Orkneyjum, Suðureyjum,
Skotlandi og írlandi, sem flest-
ir voru norrænir menn, sumir
hö.fðingjaættar, Það voru af-
komendur þessara manna, og
þá fyrst og fremst Snorri, sögur
maðurinn mikli, ^em skráðu
sögur feðra sinna.
Hingað erum vér komnir, rík-
isarfi vor í fararbroddi, full-
trúar stórþings og stjórnar,
fulltrúar háskóla og vísinda, og
fulltrúar félagssamtaka, og
þykir mér rétt að taka það
fram, að forgöngu um reisn
þessa minnismerkis og um för
þessa áttu menn úr þeim hér-
uðum Noregs, sem fóstrað höfðu
landnámsmenn þá flesta, sem
til íslands héldu fyrir þúsund
árum. Það var eftir fyrirlestur,
sem skáldið og presturinn And-
ers Hoven hélt árið 1919, að
hugmyndin fæddist með æsku-
mönnum vestanfjalls. Hug-
myndin var sú, að reisa skyldi
Johan E. Mellbye
minnismerkið bæði á íslandi og
í Björgvin, en það var höfuð-
staður Noregs í tíð Snorra. Af-
hjúpa skyldi styttuna í Reyk-
holti á 700 ára ártíð Snorra,
árið 1941. En ófriðurinn olli því
að þessu varö að fresta þar til
nú. En segja má og, að á sama
hátt og frumkvæðið var tekið
af þjóðinni sjálfri, svo hefir og
þjóðin framkvæmt þessa hug-
sjón.
Það er erfitt að koma orðum
að því, í hverri þakkarskuld vér
nútíma Norðmenn stöndum við
Snorra Sturluson og ævistarf
hans. Konungasögur hans eru
tvímælalaust merkasti þjóðar-
arfur vor frá þeim tíma, er Har-
aldur Hárfagri sameinaði Nor-
eg, og frá því, er heilagur Ólaf-
ur kom kristni á. Af miklum
lærdómi, snilld í máli og inni-
legri samúð lýsir hann lífi feðra
vorra á þeim tímum, svo að
Heimskringlu ■ hans hefir af-
burða vísindamaður erlendur
líkt við Grikkjasögu Heródóts.
Saga vorrar glæsilegu fortíðar
auðgar andann. Hún hjálpaði
oss til að halda höfði hátt á
hinum erfiðu tímum vanmáttar,
og hún átti sinn ríka þátt í
endurreisninni 1814. Menn eins
og Georg Sverdrup, Falsen Ja-
cob Aall-og Christie höfðu all-
ir orðið fyrir áhrifum af Snorra.
Síðan hefir verk hans öðlast æ
meiri og meiri þýðingu fyrir
andlegt líf vort, hvort heldur
það var fyrir atbeina sagnfræð-
inga eins og P. A. Munch eða
fyrir áhrif frá skáldunum
Björnson, Ibsen, Sivle og fjölda
annarra. Verk hans eru fram-
úrskarandi, ekki einungis frá
sagnfræðilegu, heldur einnig
frá bókmenntalegu sjónarmiði.
Mannlýsingar hans eru fram-
úrskarandi, einkum þegar hann
ræðir um hina fornu höfðingja
eins og Erling Skjálgsson og
Hárek í Þjóttu. Það er rétt, sem
Finnur Jónsson segir í bók-
menntasögu sinni, að hvernig
sem á Heimskringlu er litið, þá
er hún ekki einungis andlegt
afrek, heldur stórvirki, sem ekki
á sér sinn líka á þeim tíma,
Sjálfur get ég sagt, að ekkert
hvorki innanlands né utan, —
hreif mig meira á æskuárun-
um, en lýsingar á ævi, starfi og
kristniboði Ólafs helga, og
gamalt sveitafólk hefir sagt mér
frá því, hvernig börnin sátu á
æskuárum þeirra í kringum ar-
ininn og mamma eða amma
sögðu þeim úr fornsögunum.
Góðir íslendingar!
Öldum saman hafa leiðir okk
ar verið skildar. Hér skal ekki
minnzt á, að öldum saman voru
löndin undir danskri stjórn eigi
heldur á samninginn í Kiel né
ytri að'stæður. Segja mætti, að
bæði löndin hafi legið í dvala.
Svo leit það út í Noregi og sama
var vist upp á teningnum hér
En það koma fyrir tímabii í
sögu þjóðanna, jafnt og á ævum
einstaklinganna, þegar sVo virð
ist sem sá, er stýrir örlögum
allra þjóða, finnst, að vaxtar
sé þörf hið innra. Vér Norð-
menn vöknuðum 1814, og nú
hafið þér einnig byrjað sjálf-
stætt líf.
Mér virðist að þjóðirnar þurfi
hvor annarar með, og gætu
haft margt saman að sælda.
Sé litið á landabréf kemur í
ljós, að ísland liggur móts við
Norður-Þrændalög og suður-
hluta Norðlandsfylkis. Yfirleitt
má segja, að héröð af landi voru
séu meðal þeirra, sem ríkust eru
af náttúruauði. Hin langa strönd
opnar möguleika til fiskjar og
siglinga, en á landi eru mögú-
leikar til jarðyrkju og fjár-
ræktar. í elfunum býr vatnsafl,
en í fjöllunum nytsöm efni og
málmar. Það var mér ánægja
að lesa í bók eftir Th. Krabbe
„Island og dets tekniske ut-
vikling“, að ísland býr yfir
miklum möguleikum, hvað
snertir vatnsafl til þróunar raf-
yrkju og iðnaðar. Ég las um þró
(Frauihald á 4. síðu)