Tíminn - 24.07.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, fimmtudagiim 24. júlí 1947
133. blað
Finnnitudafjur 24. júlí
Kommúnistar biðla
til Ólafsdeildarinnar
Þjóðviljinn ber þess glögg
merki síðustu dagana, að for-
sprakkar kommúnista eru
komnir í biðilsbuxur og enn
sem fyrr eru það ráðherrastól-
arnir, sem þeir eru að sækjast
eftir. Þeir hugðust upphaflega
að ná þessu marki með verk-
fallsbröltinu. Þannig átti að
kúga aðra flokka til undirgefni
og hlýðni, en kommúnistar hafa
nú vel fundið, að þessar aðfarir
hafa aðeins fjarlægt þá tak-
markinu. Þess vegna er nú eink-
um beitt blíðmælum og þeim
beint að þeim hluta Sjálfstæð-
isflokksins, þar sem Ólafur
Thors er fyrir.
Til þess að sýna sem bezt
góðan vilja, er Þjóðviljinn lát-
inn kyrja harmasöng út af því,
að Sjálfstæðisflokkurinn skuli
hafa tapað Vestur-Skaftafells-
sýslu. Það sé afleiðingin af sam-
vinnunni við Framsóknarflokk-
inn og megi nú þeir menn, sem
Sjálfstæðisflokkurinn vinnur
fyrir, minnast þess, að þeir hafi
lifað meiri uppgangs- og blóma-
tíma meðan þeir höfðu sam-
starf við kommúnista. Leiðin
fyrir þá sé engin önnur en að
taka upp þráðinn aftur, þar 'sem
hann féll niður síðastl. haust,
og hefja að nýju samstarf
verkamanna og atvinnurek-
enda, en það þýðir á máli Þjóð-
vilj ans samstarf kommúnista
og Ólafsdeildar Sjálfstæðis-
flokksins.
Hér skal engu spáð um það,
hvaða undírtektir þessi blíð-
mæli kommúnista fá hjá heild-
sölunum og milliliðunum, er
skipa Ólafsdeild Sjálfstæðis-
flokksins. En vissulega hafa þeir
ekki nema góðs að minnast frá
samstarfinu við kommúnista. Á
tveimur árum fengu þeir þá að
sóa nokkuð á annan miljarð kr.
af erlendum gjaldeyri. Þeir
fengu að reisa sér dýrar hallir
og veglega sumarbústaði, en
verkamannabústaðir og sam-
vinnuhús mættu afgangi vegna
efnisleysis og fjárskorts. Þeir
fengu hvers kyns möguleika til
að fela eignir sínar bæði utan-
lands og innan. Það væri ekk-
ert undarlegt, þótt þessir menn
hugsuðu enn gott til samstarfs-
ins Við kommúrttsta, enda
ganga þær sögur, að Ólafsdeild-
in sé þess mjög fýsandi.
En það er sitt hvað að óska og
framkvæma. Möguleikinn til
samstarfs kommúnista og
braskaranna er ekki hinn sami
og hann áður var. Nú er ekki
lengur hægt að gera alla
ánægða meðan verið er að eyða
gjaldeyrinum, er safnaðist á
stríðsárunum. Nú þarf að gera
raunhæfar ráðstafanir til úr-
bóta og það er eftir að sjá, að
kommúnistar fáist til að bera
ábyrgð á slíkum ráðstöfunum.
En þótt sá ágreiningur jafnað-
ist og kommúnistar fengjust
þar til að gera verzlun, sem
braskararnir gætu vel við unað.
er eftir að sjá, hvernig ætti að
brúa bilið á sviði utanríkismál-
anna. Kommúnistar hafa aldrei
sýnt í blaði sínu auðmjúkari og
takmarkalausari þjónkun við
Rússa en seinustu mánuðina.
Raunar er þetta sama sagan
með kommúnista í öllum lýð-
ræðislöndum um þessar mundir,
og þannig ný sönnun þess, að
Sósíalistaflokkurinn hér er að-
eins angi hinnar alþjóðlegu
PÁLL ZÓPHÓNIASSON:
..Halló. halló. takið eftir“
Framh.
III.
Löngum hefir það verið sagt
að þeir menn sem færu á
Bændaskóla gerðu allt annað
er þeir kæmu af þeim en stunda
búskap og hefir þetta verið einn
liðurinn í róginum móti sveit-
unum.
Nú sýndu báðir bændaskól-
arnir, hvor í sínu hólfi. Og það,
sem þeir sýndu, var skrá yfir
hve margir nemendur hefðu
sótt þá, og að hverju þeir, sem
nú lifðu af nemendum þeirra,
störfuðu. Og þá kom í ljós að
meiri hlutinn (60—70%) af
kommúnistahreyfingar. Afleið-
ing þessa er sú, að í öllum iýð-
ræðislöndum eykst nú bilið
milli kommúnista og lýðræðis-
flokkanna. Það er því erfitt að
sjá, hvernig Sjálfstæðisflokkn-
um tækist að samríma það að
teljast lýðræðisflokkur og hafa
samvinnu við kommúnista með-
an afstaða þeirra er óbreytt í
utanríkismálum.
Það eru þannig allar ástæður
til að ætla, að sú ástleitni, serr.
braskaradeild Sjálfstæðis-
flokksins er nú sýnd af komm-
únistum, verði ekki endurgoldin,
þótt ekki skorti vilja hennar (U
þess. Slíkt mun heldur ekki
harmað af neinum þjóðhollum
manni, því að svo dýr hefír s(ik
san^vinna þegar reynst þjóð-
inni. En hinu er ekki að neita,
að innan Sósíalistaflokksins eru
ýms nýtileg öfl, sem gætu gert
gagn við þá endurreisn, er hér
þarf að verða. En þessi öfl nýr-
ast ekki, meðan þau binda sig
aftan í forystu, er stjórnast í
einu og öllu af hagsmunum er-
lends stórveldis og lýðræðis-
menn landsins geta því ekki átt
samleið með. Fátt myndi heppi-
legra íslenzkum stjórnrnálum
en að þessi umbótaöfl Sósíal-
istaflokksins slitu af sér flokks-
böndin og lofuðu Moskvumönn-
um að einangrast einum sér og
missa jafnhliða hin óheiUavæn-
legu áhrif sín á íslenzk stjórn-
mál.
nemendum er lokið hafa prófi
frá skólunum, starfa að land-.
búnaði og mestur hluti eldri
nemendanna eru bændur.
Líklega hefir þetta valdið
einhverjum vonbrigðum, hjá
þeim er lifðu í þeirri trú, að
þetta væri öfugt, en það er
alltaf betra að vita rétt en
hyggja rangt, og gott til þess að
vita, að ca. % hluti af þjóðinni
sá sannleikann, svo væntanlega
verður þetta ekki notað til þess
að reyna að ófrægja skólana í
næstu framtíð.
Þeir, sem gjör þekkja, vita þá
líka, að forustumenn landbún-
w
aðarframkvæmda víðs veg-
ar um landið eru gamlir
nemendur bændaskólanna og að
víða hafa þeir átt frumkvæði
að margháttuðum umbótum í
sínum byggðarlögum. Og vafa-.
samt er, hvort hægt er að meta
réttilega þau áhrif, sem skól-
arnir, gegnum nemendur sína,
hafa haft á búnaðarframfar-
irnar síðasta mannsaldurinn,
en fullyrða má, að þau eru mik-
il, og miklu meiri en menn
grunar.
IV.
Það hefir verið sagt að heim-
ilisiðnaður væri þverrandi,
verksmiðjuiðnaður væri að taka
við. Við fljótlega yfirsýn á
heimilisiðnaðinum er þarna var
sýndur virtist þetta vera vafa-
samt. Og þó! Hverjir sýndu?
Þegar litið er í sýningarskrána
kemur í ljós, að langflestir sýn-
ingarmunirnir eru gerðir af
gömlum — sumum landskunn-
um — handavinnukonum, og
margir gerðir fyrir mörgum ár-
um, og hafa verið margsýndir
áður. Það er því hæpið, hvort
iðnaðarmunirnir á sýningunni
gefa rétta hugmynd af heimilis-
iðnaðinum eins og hann er í
dag og verður að ári, og hvort
þeir eru ekki frekar sýnishorn
af heimilisiðnaðinum eins og
hann var fyrir hálfum til heilum
mannsaldri síðan. Þetta kom
ekki greinilega fram á sýning-
unni, þvi mununum var ekki
raðað þannig, að þróun heim-
ilisiðnaðarins kæmi fram, og
hvaða breytingum hann hefir
og er að taka, og hefði þó bæði
verið fróðlegt og skemmtilegt
að geta séð það. Ekki var þeim
heldur raðað svo að fram kæmi
hversu misjafn hann er í hin-
um ýmsu héruðum landsins, en
líka það hefði verið stórfróðlegt
fyrir sýningargesti að sjá.
Enn kem ég í sveitir, þar sem
margir ganga í fötum sem að
öllu leyti eru heimagerð, en líka
í aðrar, þar sem enginn sést í
fötum, sem unnin eru heima.
Og á nokkur heimili kem ég, þar
sem allt — bókstaflega allt —
er heimaunnið, fatnaður allur,
húsbúnaður, stólar, borð og
dívanar, rúmfatnaður og hvað
eina, sem fyrir augað ber, ann-
að en stærri jarðyrkjuverkfæri.
Á þessum þætti heimilisiðnað-
arins bar lítið á sýningupni. En
því meira bar á útsaumi og
ísaumi alls konar, og er það að
vísu góð dægradvöl, er eykur
nákvæmni til verka, glæðir feg-
urðarsmekk, og þroskar hinn
skapandi þátt í skapgerð
manna, en er þó ekki
eins hagrænn og hinn er beint
snýr að búningi og híbýlaprýði
manna, og sparar útlagða pen-
inga úr búinu.
Við nánari athugun finn ég
nokkrar stúlkur milli tvítugs og
þrítugs er eiga sýningarmuni,
og nokkra unglingspilta er eiga
útskorna muni, og munu þeir
eiga að sýna það, sem koma
skal — framtíðina. — En fátt
er af þessu fólki, og bendir það
annað hvort á, að heimilisiðn-
aðurinn sem heild sé á leiðinni
til grafar, eða að yngra fólkið
hafi dregið sig.til baka af hæ-
versku við hið eldra, og er meir
en vafasamt hvort það hefir átt
að gera það hér.
Á sýningunni var konulíkan
klætt í gamlan íslenzkan bún-
ing, og þessi tilbúna frá var látin
vera með rauðmálaðar neglur
að tízku gleðikvenna. Og’ ég
varð hissa. Vissi varla hvort þær
hefðarfrúr, er að sýningunni
stóðu, voru að spotta íslenzka
kvenbúninginn, með málningu
naglanpg,, eða hvort þær eru
orðnar svo samgrónar götulífi
Reykjavíkur, að þeim þykir það
eiga við, að konur í fornum ís-
lenzkum búningi, gangi með
málaðar neglur eins og götu-
drósir. Mér þótti þetta í hæsta
máta óviðeigandi, og ég veit að
það þótti fleirum, og sveitakon-
um hefði ekki dottið þessi
„tízka“ í hug.
„íslenzk ull“ sýndi fjölda
spjara er unnar voru úr ull. Var
á því listahandbragð, en dýrar
þótti mér flíkurnar. Þó tel ég
mig vita, að þær konur, er tekið
hafa ofan af og innan úr ullinni,
tætt hana og kembt, spunniö
hana og tvinnað, og síðan
prjónað flíkurnar, hafi ekki haft
tímakaup verkakvenna fyrir
vinnu sína, og má þá segja, að
flíkurnar séu ekki dýrar séðar
frá því sjónarmiði. Og góðar
voru þær, hlýjar eru þær og
margar prýðilega fallegar.
Sýnishorn voru þarna af
bandi lituðu úr jurtalitufn. Gaf
þar að líta mikla fjölbreytni í
litum, og meiri en flestir hafa
gert sér í hugarlund.- Og varan-
legir eru jurtalitirnir. Þeir upp-
litást ekki né þvost úr.
í bókabúð sýningarinnar var
hægt að fá bók um jurtalitun
og veit ég, að allir þeir, er á-
huga hafa fyrir litun úr jurt-
um fá sér hana, því í henni eru
leiðbeiningar um það, hvernig
eigi að lita úr mosa, njóla, birki-
berki o. s. frv.
Það er mælt, að iðnaðarmenn
ætli á næstu árum að halda
stóra sýnirigu, og væri þá ósk-
andi, ef heimilisiðaðurinn verð-
ur sýndur þar, að sýningunni
verði hagað þannig, að þróun
hans sjáist betur, og á hvaða
stigi hann stendur i hinum ein-
stöku landshlutum.
V.
Gott og glöggt yfirlit var um
mjólkurframleiðslu og mjólkur-
iðnað landsmanna, eins og
hann er nú, en varla sást þar
þróun þessara mála nægjan-
lega skýrt.
Gömlu trogin og bytturnar,
sem mjólkin var sett í voru að
vísu sýnd, svo og strokkarnir,
sem þá voru notaðir, og kirn-
urnar, sem mjólkin var hleypt í.
En á eftir trogunum og byttun-
um komu skilvindurnar, og enn
eru þær notaðar mjög víða. Þar
hefði mátt sýna, hvaða þýðingu
hefir, að skilja mjólkina strax
volga, því að það atriði er mörg-
um varla nógu ljóst, svo og að
snúa skilvindunum hæfileg'a
hratt, en það skiptir miklu, ef
rjóminn á að nást vel úr mjólk-
inni.
Þætti rjómabúanna, sem um
tíma voru þýðingarmikill þátt-
ur í atvinnulífinu og skipti
miklu fyrir bændurna, og var
liður í þróunarsögu mjólkur-
iðnaðarins, var að mestu sleppt,
en þeim þættinum má þó ekki
gleyma, er sýwj, á sögu mjólkur-
iðnaðarins á landi sér.
Aftur var prýðilega sýnt,
hvernig þátttaka bænda í
mjólkurbúunum hefir aukizt
síðan 1928, og hvernig mjólkur-
magnið, sem til búanna kemur,
hefir aukizt ár frá ári. Þegar
menn sjá, að daglega eru seldir
30—40000 lítrar af nýmjólk í
Reykjavík, hljóta að opnast
augu þeirra sem halda, að
mögulegt sé að fullnægja
mjólkurþörf Reykvíkinga með
50 til 200 kúa búi, svo að
þeir sjái hvílík fjarstæða slíkt
er.
Aftur vantaði alveg að sýna,
hve mikið vantar á, að bændur
sendi daglega sama mjólkur-
magn til búanna, en það þurfa
þeir helzt að gera, bæði vegna
kaupendanna, sem alltaf þurfa
að fá mjólk, og sjálfra sín, því
með því verður kostnaður við
vinnsluna minnstur, og netto-
verðið til bænda hæst. En til
þess að þetta verði þarf bæði
burðartími kúnna að breytast
og meðritrðin á þeim, og þó
þar sigi smám saman í rétta átt,
mátti ýta á það með sýning-
unni, og gat það haft sína þýð-
ingu að gera það.
Vinnsluvörurnar, sem þarna
voru sýndar, voru fyrsta flokks
vörur, entia er það löngu vitað,
að mjólkurbú okkar standa
fyllilega jafnfætis því, sem
bezt er annars staðar í þeirri
grein. Framhald.
Rafmagnshnífar við uppskurði.
Skurðlæknar eru nú farnir að nota
rafmagnshnífa við uppskurði og fær-
ist notkun þeirra sífellt í vöxt. Er nú
meira að segja farið að nota þá við
lungnauppskurði, síðan menn komust
upp á að deyfa lungun án þess að
lama andardrátttarvöðvana.
Jóiisson. meiintamálaráðhorra:
„Vér getum gert samvinnu Nor-
egs og íslands að fögru fordæmi1
Eins og sagt var frá í seinasta blaði, tilkynntu fulltrúar frá
Norðmönnum í veizlu, sem norski sendiherrann hélt í fyrra-
kvöld, að norsku söfnin hefðu ákveðið að gefa íslendingum forn-
gripi, er mynduðu sérstaka norska deild í Þjóðminjasafni ís-
lands. Eysteinn Jónsson þakkaði gjafirnar af hálfu Islendinga,
og fer ræða hans hér á eftir:
Herra forseti íslands og frú,
yðar konunglega tign Olav rík-
isarfi Noregs, hæstvirti sendi-
herra og frú, virðulega sam-
koma.
Ég stend hér upp í tilefni af
ræðum þeirra herra Hövik full-
trúa fyrir bæjarstjórn Þránd-
heims, dómprófasts Sigurðar
Fjær frá Niðaróss Dómkirkju,
prófessors Jóhannes Böe, frá
Háskólanum í Bergen, og flug-
liðsforingjans Diesen.
Ég stend hér til þess að þakka.
Vér þökkum kveðjur flugliðs-
foringjans til lands og þjóðar,
og honum og hans mönnum
fyrir samveruna á stríðsárunum.
Vér þökkum hið hlýja ávarp
frá Þrándheimi og biðjum herra
Hövik að flytja innilegar kveðj-
ur vorar til bæjarstjórnar
Þrándheimsbæjar og til íbúa
Niðaróss með þökk fyrir allt
gamalt og gott.
Vér þökkum dómprófasti Sig-
urð Fjær fyrir hans fögru orð
og ég fullvissa hann um, að vér
tökum með sérstakri ánægju á
móti minningargjöf frá Niðar-
óss Dómkirkju og við lítum á
það sem sérstakan heiður, að
forrráðamenn kirkjunnar sjá
ástæðu til þess að minnast
samstarfs við íslendinga með
slíkri gjöf.
Prófessor Jóhannes Böe frá
Háskólanum í Bergen hefir nú
fært oss þau tíðindi, sem þykja
munu mikil og góð, að norsku
söfnin ætli sér að færa Þjóð-
minjasafni voru að gjöf mikið
úrval norskra gripa.
Ég fullvissa yður um, að þessi
höfðinglega gjöf verður þegin
með sérstakri þökk, og það mun
vekja fögnuð meðal þjóðarinn-
ar þegar menn fá um þetta að
vita. Ég bið yður, p’rófessor Böe,
að flytja öllum þeim, sem að
þessu standa kærar þakkir.
Þá langar mig til þess að
bæta við nokkrum orðum í til-
efni af því, sem nú hefir gerzt.
Alkunnugt ættjarðarkvæði ís-
lenzkt hefst á þessa leið:
„Þú álfu vorrar yngsta land“.
Þetta er að því leyti rétt til
orða tekið, að hin raunverulega
saga íslands er ekki nema rúm-
lega 1000 ára gömul, en flest
önnur lönd álfunnar geta sýnt
minjar um byggð og menning-
arlega þróun miklu lengra aftur
í aldir. En orð skáldsins má
ekki taka of bókstaflega. Þeir,
sem settust að byggð í þessu
landi fyrir rúmum 1000 árum,
fluttu hingað minningar, sem
áttu sér djúpar rætur í' löngu
liðinni tíð.
Norska þjóðin hefir á stór-
brotinn hátt sýnt oss íslend-
ingum, hversu mjög hún metur
sögulegar- og menningarlegar
erfðir sínar, er Heimskringla
Snorra Sturlusonar hefir varð-
veitt og önnur fornrit vor, og
nú á að bæta við höfðinglegri
gjöf frá hinum norsku söfnum.
í þessu sambandi er rétt að
minna á það enn einu sinni að
í skógardölum Noregs og fjarða-
byggðum stóð vagga þeirrar
þjóðar, sem nú byggir þetta
land, og þar átti hún langa
sögu, — sögu, sem e. t. v. hefir
ekki látið eftir sig miklar sýni-
legar minjar, en samt mótað
hina ungu íslenzku þjóð.
Eitt af höfuðskáldum íslend-
inga, Matthías Jochumsson, orti
á síðari hluta 19. aldar kvæði
til Norðmanna, sem hefst á
þessum orðum:
„Nú hef ég litið landið minna feðra,
það landið, sem mér hló á bernsku-
dögum,
er sál mín drakk af helgum hetju-
sögum“.
Hér er á skáldlegan hátt lýst
því, sem ekki má gleymast,
hvernig hinar gömlu sögur hafa
um aldir tengt Norömenn og
íslendinga órjúfandi bondum og
munu halda áfram að gera það.
Það eru ekki konungasögurnar
einar, sem hafa frá barnæsku
leitt huga vor íslendinga til
Noregs. íslendingasögurnar hafa
líka leitt oss þangað, — til
lands feðra vorra, þótt vér höf-
um fæst átt þess kost að kynn-
ast landinu á annan hátt.
Það er sjálfsagt of mikið sagt,
en þó freistandi að segja það,
að vér íslendingar séum vegna
sagnanna aldir upp með artnan
fótinn í fjörðum og byggðum
Noregs. Með þetta i huga geta
menn farið nærri um hverjum
augum við lítum á norskar forn-
minjar.
Hin ágæta gjöf, sem Norð-
menn nú hafa ákveðið að gefa
oss, mun á nýjan og áþreifan-
legan hátt veita okkur tæki-
færi til þess að sjá og skilja
hinn menningarlega skyldleika
þjóða vorra, báeði frá þeim tíma,
er þær áttu sömu sögu báðar og
eftir að saga vor íslendinga
hófst í nýju landi. Þegar grip-
irnir frá norsku söfnunum eru
komnir í Þjóðminjasafn vort,
munu þeir tala sínu áhrifa
mikla máli um skyldleika ís-
lendinga og Norðmanna.
Vér íslendingar höfum löng-
um verið kallaðir söguþjóð og
land vort sögueyja. Það er ekki
laust við, að ýmsum hafi stund-
um þótt nóg um þetta. Þá fáu
áratugi, sem vér höfum verið
sjálfum oss ráðandi, höfum vér
átt annríkt við að byggja upp
landið að nýju og skapa mögu-
leika til menningarlífs fyrir
þjóðina.
Vér höfum verið önnum kafn-
ir við að kynna oss tækni nú-
tímans, alþjóðlega menningu og
vísindi, ekki sízt í verklegum
efnum.