Tíminn - 08.08.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIIVX, föstmlagiim 8. ágwst 1947
#
Föstuduyur 8. áyúst
Lærdómsríkt fordæmi
Breta
Hinar róttæku ráðstafanir,
sem brezka stjórnin hefir í und-
irbúningi til að koma jöfnuði
á utanríkisviðskiptin og auka
framleiðsluna, vekja mikla at-
hygli um allan heim. Þær sýna
betur en nokkuð annað, að
Bretar eru staðráðnir í því að
vinna upp það tjón, sem styrj-
cldin hefir bakað þeim, og
skapa sér á ný þá fjárhagslega
aðstöðu, sem tryggi framtíð
þeirra sem stórveldi.
Til þess að ná þessu marki
munu Bretar leggja hart að sér
næstu misserin. Þeir ætla að
spara við sig .hvers konar inn-
flutning, sem þeir geta án ver-
ið, minnka stórlega gjaldeyris-
leyfi til ferðalaga, takmarka
benzínskammtinn mjög veru-
lega og gera margvíslegar aðrar
ráðstafanir sem ganga í þá átt.
Jafnframt ætla þeir að gera allt
sem þeir geta til þess að auka
framleiðsluna. Reynt verður að
draga úr hvers konar miður
þarfri starfrækslu, en vinnuafl-
inu beint að þeim atvinnugrein-
um, sem nauðsynlegast þykir að
efla, en það eru útflutnings-
framleiðslan og landbúnaður-
inn.
Óvíða er meiri ástæða til þess
að umræddar ráðstafanir veki
mikla athygli en hér á landi.
íslendingar hafa að vísu ekki
átt í styrjöld, eins og Bretar,
en þeir hafa búið víð frámuna-
lega slæma stjórn á seinustu
árum. Þess vegna er svo komið,
að hín fjárhagslega aðstaða
þeirra er nú orðin miklu veik-
ari en Breta, enda þótt íslend-
ingar væru tiltölulega ein efn-
aðasta þjóðin í Evrópu, þegar
stríðinu lauk. Léleg stjórn þarf
ekki nema tvö ár til þess að
valda slíkum ófarnaði.
Fyrir íslendinga er nú ekki
nema um tvennt að velja. Ann-
að hvort er að gefast upp og
komast fjárhagslega á vonarvöl
og glata sjálfstæðinu, ellegar að
fylgja fordæmi Breta og reyna
með sparnaði, sjálfsafneitun og
dugnaði að vinna það upp, sem
tapast hefir vegna lélegrar
stjórnar seinustu árin.
Þótt síðari leiðin sé kannske
örðugri almenningi í bili, er það
þó leiðin, sem liggur til frelsis
og velmegunar í framtíðinni, en
hin leiðin getur ekki endað
með öðru en áþján og ófarnaði.
Forustumenn þjóðarinnar
verða að gera sér þetta Ijóst.
Þeir verða að taka upp sama
merkið og stjórn Attlees í Bret-
landi. Þeir verða líka að sýna
í verki, að þeir sætta sig sjálfir
við þær kvaðir, sem þeir krefj-
ast af öðrum. Það verður svo
að koma í ljós, hvort þjóðin
hefir skilning og manndóm til
að taka á sig nokkra byrði til
tryy-ggingar frelsi sínu og af-
komu í framtíðinni. Næstu miss
erin mun íslenzka þjóðin ganga
undir það próf, hvort hún verð-
skuldar það frelsi, sem hún hef-
i fengið.
Það er meiri vandi að gæta
fengins frelsis en að afla þess.
Það hefir íslenzka þjóðin feng-
að reyna. Það er erfitt að
vinna styrjöld, en ennþá erfið-
ara að vinna friðinn. Þau vísu
orð eiga fyllilega við um ís-
lendinga Og ef við stöndumst
ekki þetta próf höfum við að-
eins stofnað sjálfstætt lýðveldi
i orði en ekki á borði.
P AUL W 11\T II K TOX:
Stjórnarfarið í Rússlandi
Ein orsakanna til þess, að svo
margvíslegur misskilningur hef
ir skapast úti um heim á síð-
ustu árum, að því er Rússa snert
ir, er sú, að mörg ákaflega mik-
ilvæg orð hafa verið óvarlega
notuð af stjórnmálamönnum,
blaðamönnum og útvarpsmönn-
um, bæði í Rússlandi og utan
þess.
Þar sem við erum að reyna
að komast að staðreyndum um
Rússa — a. m. k. sumum þeirra
— getur vel verið rétt að athuga
nokkur þessara orða.
Til dæmis hefir Rússlandi
tekizt með einhverju móti að
láta telja sig til „lýðræðisríkj-
anna“ í ýmsum stjórnmálavið-
ræðum upp á síðkastið. Það er
vel skiljanlegt, að Sovétríkin
skuli hafa viljað teljast meðal
lýðræðisríkjanna, er þau börð-
ust við hlið lýðræðisríkja eins
og Bretlands og Bandaríkjanna
við einræði nazista og fasista.
Ef til vill var líka rétt, að fetta
ekki fingur út í það, meðan bar-
izt var og geigvænleg hætta
vofði yfir. En nú er það svo, að
orð þýða vissa hluti eða hug-
tök og svo vill til, að „lýðræði“
þýðir „stjórn í umboði þjóðar-
innar“. Hvað sem segja má um
stjórnarfar Rússa, er þar ekki
um „stjórn í umboði þjóðar-
iinnar" að ræða og Rússland
er vissulega ekki lýðræðisríki.
í Rússlandi er svo nærri al-
gert einræði, að það, sem mun-
ar, skiptir ekki máli. Landinu
er í raun og veru stjórnað af
litlum hópi manna með Stalin
í broddi fylkingar. Að svo miklu
leyti, sem rödd þjóðarinnar get-
ur látið til sín heyra, heyrist
hún aðeins innan flokksins, þar
sem meirihlutinn ræður öllu og
minnihlutinn má ekki láta á
sér bæra. í rauninni ræður hinn
óbreytti kommúnistaflokksmað-
ur harla litlu um stefnuna nú
á dögum og er lítið annað en
áróðurstæki, sem beitt er til
að vinna ákvörðunum forsprakk
anna hylli þjóðarinnar.
Stalin er raunverulega ein-
valdur. Ég á ekki við það, að
hann birtist allt í einu sam-
Fyrir nokkru síðan kom út í íslenzkri þýðingu bókin
Report on Russia eftir Paul Winterton, fréttaritara
brezkastórblaðsins News Cronicle, en hann var einnig
fréttaritari brezka útvarpsins (B.B.C.). Dvaldist hann í
Rússlandi árin 1942—45. Gat hann sér mikinn orðstír fyrir
fréttaritarastörf sín, og var oft til hans vitnað í fréttum
íslenzkra blaða um gang styrjaldarinnar í Rússlandi.
Winterton hafði áður dvalið í Rússlandi og lært rússnesku
og öðlazt allnáin kynni af landi og þjóð. — Birtist hér kafli
úr bókinni, og fjallar hann aðallega um kynni höfundar
af rússnesku stjórnarfari. Bókin nefnist Myrkvun í Moskvu
í íslenzku þýðingunni.
starfsmönnum sínum í stjórn-
málanefnd flokksins, hendi í þá
heilmiklu af fyrirskipunum og
segi: „Hlýðið.“ Ég er nefnilega
á þeirri skoðun, að Stalin sé
mjög skynsamur maður , kunni
að hlýða á rök annarra og velti
fyrir sér skoðunum samstarfs-
manna sinna, áður en hann
slær botninn í umræðurnar og
kunngerir skoðanir sínar. En
þegar hann lætur uppi álit sitt,
þá er málið útrætt. Og þar sem
þjóðin getur ekki með neinu
móti mótmælt fyrirskipunum
hans, án þess að stofna sér i
hættu, þá er þarna einræði á
ferðinni.
Að minnsta kosti er það skoð-
I un mín. Það mætti rita heil-
mikið um þetta efni og ræða
um önnur orð, sem lýstu betur
rússneska stjórnarfarinu. Ég
get hugsað mér, að menn geti
rætt af kappi óratíma um það,
hvort einræði Stalins sé byggt
á góðvild eða ekki og að hvaða
leyti það sé frábrugðið hinum
dauðu einræðiskerfum Musso-
linis og Hitlers — ef um nokk-
urn mun er að ræða. En það
kemur ekki þessu máli við. Það,
sem ég held fram, er að hvað
sem þetta stjórnarfar kann að
vera, þá er það ekki lýðræði.
Ég hef tvisvar verið viðstadd-
ur fundi æðsta ráðs Sovétríkj-
anna í Moskvu, sem er að nafn-
inu til voldugasta samkundan í
Sovétríkjunum. Ráðið klæðist
fullkomnum lýðræðisbúningi.
Þar fara fram „umræður”, til-
lögur eru fram bornar og at-
kvæði geidd. Þrátt fyrir það ber
aldrei á neinum neista sjálfs-
ákvörðunar, svo að greint verði.
Andmælum er aldrei hreyft,
þegar mál eru borin fram og
allir eru samþykkir tillögum
stjórnarinnar. Þingfundur í rík-
isdeginum á dögum nazista
hlýtur að hafa verið mjög keim-
líkur.
Meðlimir þessa sovétþings
eru kjörnir úr hópi frambjóð-
enda, sem stjórnin hefir sam-
þykkt. Um frambjóðendur
stjórnarandstöðunnar er ekki
að ræða. Kjósandinn getur
skrifað nafn þess, sem hann vill
kjósa, á kjörseðilinn, ef honum
fellur ekki við frambjóðandann,
en aðrir en opinberir frambjóð-
endur eru aldrei kosnir. Þegar
þessar blekkingakosningar hafa
fram farið, ákveður kommún-
istaflokkurinn, hvað gera skuli
og sovétþingið fellst á það.
En að segja að sovétríkin séu
ekki lýðræðisríki er allt annað
en að segja, að fordæma beri
stjórnarfar þeirra umyrðalaust.
Þetta kerfi virðist eiga mjög vel
við Rússa, sem hafa aldrei
kynnzt stjórnmálalýðræði eins
og við, langar ekkert sérstak-
lega í það og myndu áreiðanlega
eiga í miklum erfiðleikum við
að láta það starfa. Stjórnmála-
lýðræði er fyrst og fremst vest-
rænt fyrirbrigði og það er rétt
að gerá sér það ljóst þegar, að
aldir geta liðið áður en það
getur dafnað í hinu hálfaust-
urlenzka Rússlandi, ef það get-
ur nokkuru sinni dafnað þar.
Rússar kunna því vel að láta
stjórna sér og leiðbeina. Þeir
telja það sjálfsagt og rétt. Ég
minnist þess, að ég spurði einu
142. blað
sinni gáfaða rússneska konu,
sem vann við útvarpið í Moskvu,
hvað henni finndist um til-
tekna skipun, er birt hafðj verið
i blöðunum þá um morguninn.
„Ég tel hana ágæta,“ svaraði
hún. „Mynduð þér samþykkja
hvaða tilskipun stjórnarinnar,
sem væri?“ spurði ég. „Auðvitað
— hún veit betur en ég,“ svar-
aði hún. Það er algengasta skoð-
unin. Eins og menn geta gert
sér í hugarlund, leiðir af þessu,
að umræður um stjórnmál í
Rússlandi eru ósköp bragðdauf-
ar, því allir Rússar tala eins um
þau mál. Þeir bergmála allir
Pravda. Um skoðanir í stjórn-
málum er ekki að ræða. Hug-
myndir manna eru allar steypt-
ar í sama móti frá barnæsku og
langi menn til að vita, hverjar
þær hugmyndir eru, þá- er ekki
annað að gera en að fylgjast
með ræðum Stalins.
Afstaða okkar til stjórnar-
kerfis Rússlands ætti að vera
raunsæ og æsingalaus. Harðar
árásir á það sýna ófullnægjandi
skilning á þeim aðstæðum, sem
sköpuðu það. Að skamma það og
svívirða er að berja höfðinu við
steininn. En jafnframt er hyggi-
legt af okkur að gera okkur
ljósar hætturnar af því. Það er
staðreynd, að í einræðisríkjum
er meiri hætta á að fram komi
ábyrgðarlaus ævintýramennska
en í lýðræðisþjóðskipulagi
Stalin er ekki ábyrgð-
arlaus ævintýramaður, en arf-
taki hans gæti verið það. Ég tel,
að friðvænlegra væri í heimin-
um, ef Rússland væri lýðræðis-
ríki.
En Rússland er ekki lýðræð-
isríki. Þar sem það er staðreynd,
eigi»m við ekki að leyfa Rúss-
um að komast upp með að láta
sem svo sé. Talsmenn Rússa
munu vafalaust halda upptekn-
um hætti að tala um Rússland
sem lýðræðisríki, af því að það
orð hljómar vel og virðulega nú
á tímum og Rússum veitist með
því auðveldara að afla stefnu
sinni fylgis erlendis. Við ættum
að gera okkur Ijóst, hvað fyrir
þeim vakir og vísa þessari kröfu
þeirra á bug.
Ýmsir menn, sem eru allfram-
arlega í stjórnmálalífi okkar
hafa leitazt við að breiða út þá
skoðun, að þótt í Rússlandi sé
ekki ^stjórnmálalýðræði" á
okkar mælikvai'ða, njóti Rúss--
land samt „efnahagslegs lýð-
ræðis.“ Er þá gefið í skyn, að
stjórnmálalegt lýðræði sé í
rauninni lítils virði og að Rúss-
ar hafi fundið annað lýðræði,
miklu betra og að öllu leyti full-
komnara.
Ef „efnahagslegt lýðræði“
táknar eitthvað, merkir það, að
alþýða manna ráði yfir starfs-
lífi sínu með því að hafa með
-höndum stjórn þess hagkerfis,
sem veitir henni atvinnu. Þetta
er ekki uppi á teningnum í Rúss
landi, hvorki í rúmum né þröng-
um skilningi. Iðnaður Sovét-
ríkjanna er skipulagður og hon-
um stjórnað af ríkisstofnun,
sem er óháð vilja þjóðarinnar,
enda þótt hún starfi í nafni
hennar. Alþýða manna er ekki
að því spurð, hvort stofna eigi
til nýrrar fimm ára áætlunar,
hvort vinna eigi af kappi að
aukningu iðnaðarins, hvort
framleiða eigi meira eða minna
af neytendavarningi eða hvort
vinnuaginn eigi að vera harður
eða ekki. Hinar æðri deildir
kommúnistaflokkfeins ákveða
þetta i samráði við sérfræðinga,
sem eru venjulega sjálfir með-
limir flokksins. Þegar stefnan
hefir verið mörkuð, er hún
framkvæmd af viðkomandi
stjórnardeild, stórkostlegum
framleiðsluhringum ríkisins og
verksmiðjustjórum, sem eru
einráðir á sínu sviði og segja
verkamönnum fyrir verkum i
stað þess að leita ráða hjá þeim.
Ef verkamennirnir sýna áhuga
fyrir framkvæmd stefnu lands-
ins eða verksmiðjunnar, verður
það að vera undir eftirliti og með
samþykki flokksdeildarinnar í
verksmiðjunni. Ef menn eru
óháðir og láta skoðanir sínar í
ljós utan hins rétta ramma, þá
mega þeir eiga á öllu von. Verka-
menn í verksmiðjum Rússlands
geta ekki bundizt samtökum til
að fá fram stytting vinnutím-
ans eða hærri laun, nema flokk-
urinn samþykki það. Verka-
lýðsfélög þeii^ra hafa lítil völd
eða áhrif og beita séi aðallega
við' félags- og menningarmál.
Meðlimir þeirra geta ekki gert
verkföll. Vinnuaginn er ákaf-
lega strangur og stundum ó-
sanngjarn. Að kalla þetta iðn-
aðáriega alræði „efnahagslegt
lýðræði" er að misnota þau orð
alveg jafnmikið og þegar Rúss-
íFramhald á 4. síðu)
Ilr. nied, Robert V. Seliger:
Neytir nútímakonan of
mikils áfengis?
Eftirfarandi grein er tekin úr amerísku kvennablaði, og er
rituð af amerískum sálsjúkdómalækni. Se^ir hann frá alvarlegum
staðreyndum um vaxandi sjúkdóma af völdum drykkjuskapar
kvenna og ýmsum vandamálum, sem skapazt hafa í sambandi
við það.
í biðstofu minni bíður venju-
lega á hverjum degi hópur fólks
í hryggilegu ástandi. Það eru
einkum konur af öllum stéttum
kvenna í Ameríku — húsmæður,
verzlunarstúlkur og skrifstofu-
stúlkur o s.. frv. — og þær eru
á öllum aldri, g.ll( frá átján ár-
um til sjötúgs, Sumar þeirra
eru vel klæddar jafnvel í loð-
kápum en aðrar eru búnar lörf-
um. En þær eru þó allar fórn-
ardýr sömu lastanna og túlka
sömu sorgarsögu. Þær eru allar
sjúkar, og sjúkdómar þeirra bera
sameiginleg einkenni og eru
sprottnir af sömu rót. Þær
drekka of mikið
Ofdrykkja er sjúkdómur sem
verður æ afdrifaríkari, eins
meðal karlmanna. Ég á hér þó
alls ekki við hófsama samkvæm
isdrykkju þegar ég tala um of-
drykkju. Og tala ofdrykkju-
kvenna hefir aukizt mjög síð-
ustu tuttugu árin. Þegar ég hóf
læknisstarf mitt var auðvitað
mikið af drykkjumönnum, sem
leituðu til mín ,en aðeins tíundi
hver sjúklingur af því tagi var
kona Nú eru það fjórar konur
af hverjum tíu.
Því sem næst fimmti hluti
þeirra kvenna, sem lenda í fang
elsum í Ameríku fer þíangað
vegna afleiðinga af drykkju-
skap. En það eru þó alls ekki
aðeins lögbrjótarnir, er drekka
í óhófi. Hið versta við ofdrykkju
er það, að fórnardýr hennar
verða oft greindustu og tilfinn-
ingamestu konurnar. Ég er ekki
bannmaður. Ef við viljum reyna
að setja drykkjuskápnum ein-
hverjar skorður, þá er tilgangs-
laust að flýja á náðir löggjaf-
arinnar ,eða skýrskota til sið-
ferðisins. Bezta varnarvopn
okkar er uppeldið. Við verðum
umfram allt að reyna að skilja
orsakirnar til þessa áfengis-
hungurs. Við verðum gð líta
á það sem verkefni, er snertir
heilbrigði alþjóðar á sama hátt
og berklaveiki eða kynsjúkdóm-
ar
Konan i dag lifir i miklum
umbrotaheimi. Tvær styrjaldir
og hinar skjótu fjárhags- og
atvinnulífsbreytingar hafa
kippt grundvellinum undan
fyrri stöðu hennar í lífinu. Ný
sjónarmið hafa leyst þau gömlu
af hólmi. Nú er aðaláherzla lögð
á ytri fegurð og auðæfi en á
tíð ömmu gömlu var æðsta
ósk konunnar að verða góð hús-
móðir og móðir. Konan í dag
lifir á atómöld, en taugakerfi
hennar og heili er gert á sama
hátt og ömmu hennar Þessar
andstæður hafa í för með sér
margs konar truflun á tauga-
kerfi konunnar.
Hin óheillavænlega aukning
taugasjúklinga og vaxandi þörf
konunnar fyrir áfengi talar
ljóslega sínu máli.
Þrjár orsakir virðast einkum
liggja til ofdrykkju:
1. Þörf fyrir að hverfa frá
raunveruleikanum, sem leggur
ofviða vandamál á leið konunn-
ar.
2. Veik skapgerð eða skortur
á hæfileikum til þess að laga
sig eftir kringumstæðum.
3. Hófdrykkja sem eykst smátt
og smátt svo að hún verður
ofdrykkja
Fyrir nokkrum mánuðum sið-
an hafði ég ungfrú A„ 44 ára
gamla undir læknishendi, Hún
var ein þeirrg, sem var að reyna
að flýja frá raunveruleikanum.
Hún hafði starfað sem deildar-
stjóri við fyrirtæki eitt og haft
5 þúsund dollara í laun á ári.
Hún var ástfangin i forstjóra
fyrirtækisins og fannst hann
endurgjalda ástina. Þegar stríð-
ið skall á var hann kvaddur til
herþjónustu. og þegar hann
kom aftur, var hann kaldur og
óblíður í viðmóti við hana, og
hafði augsýnilega lagt ást ó
aðra yngri konu. Ef ungfrú A
hefði verið uppi á tímum ömmu
sinnar, hefði hún ef til vill leit-
að huggunar hjá einhverjum
sjúkdómi og lagzt i rúmið I því
augnamiði að stíga aldrei á
fætur framar. En hún var uppi
árið 1946 og leitaði því sam-
kvæmt venjum sinnar tíðar til
áfengisins. Það hefði verið mun
skynsamlegra af henni að fara
til sálsýkislæknis og leita ráða
hjá honum til þess aö mæta
lífinu eins og það var.
Það er þó ekki ætið hægt að
sýna fram á það með vissu að
ofdrykkja stafi af augljósum
ytri orsökum. Leynd sálarbar-
átta getur oft átt sök á henni.
Vinir frú B voru til dæmis al-
gerlega sannfærðir um að hún
væri fullkomlega ánægð með
lífið. Rétt áður en stríðið brauzt
út en hún var þá 24 ára gömul,.
giftist hún ungum sjóliðsfor-
ingja og eignaðist með honum
fcarn. Meðan hann var að þjón-
ustu á skipi sínu, gætti móðir-
hennar barnsins, 'en hún sjált'
vann á skrifstofu.
En er maður hennar var kom-
inn aftur heim úr striðinu og
þau höfðu keypt sér lítið hús
í úthverfi borgarinnar, varð all-
mikil breyting á henni Hún varð
þunglynd af því að gæta húss
og heimilis, og hún fór að venja
komur sínar á krá eina sem
var þar í nánd, um leið og hún
fór út ttl innkaupa fyrir heim-
ilið.
Lítið vínglas gerði henni létt-
ara í skapi og smátt og smátt
urðu hinar daglegu komur
hennar á krána lengri og vín-
glösin fleiri
Kvöld eitt, er maður hennar
kom heim af skrifstofunni fann
hann hana meðvitundarlausa á
legubekknum í stofunni. Síga-
rettan hafði falliö úr hendi
hennar á gólfið og kveikt i gólf-
teppinu, sem hafði sviðnað.
Eftir þetta lofaði hún iðrun og