Tíminn - 27.08.1947, Blaðsíða 2

2
TÍML\X. miðvikndaginit 27. íigúst 1947
154. blað
Miðv.dayur 27. áf/úst
Ráðstafanir til að
koma framleiðslunni
á réttan kjöl
Það mætti vera hverjum
hugsandi manni ljóst, að svöðv-
un atvinnuveganna og stórfellt
atvinnuleysi mun skella hér á
strax á þessu hausti, ef ekki
verða gerðar tafarlausar ráð-
stafanir til að afstýra því.
Vegna gjaldeyrisskortsins mun
byggingarvinnan, iðnaðurinn og
verzlunin dragast saman í stór-
um stíl næstu mánuðina og ó-
sennilegt er, að nokkur útgerð-
armaður geri skip á veiðar, þeg-
ar halli er fyrirsjáanlegur á
rekstrinum.
Þær ráðstafanir eru því
orðiia; óhjákvæmilegar, að
framleiðslunni verði komið á
þann grundvöll, að hún beri sig.
Það er ekki aðeins nauðsynlegt
í þeim tilgangi, að framleiöslan
geti tekið við því vinnuafli, sem
losnar við samdrátt byggingar-
iðnaðarins og verzlunarinnar.
Það er ekki síður nauðsynlegt
til að afla aukiris gjaldeyris, því
að það verða menn að gera sér
ljóst, að gjaldeyrisvandræðin
verða ekki fyrst og fremst leyst
með skömmtunum og innflutn-
ingshömlum, heldur með auk-
inni framleiðslu.
Þær ráðstafanir, sem gera
þarf til bjargar framleiðslunni,
eru það stórfelldar, að óhjá-
kvæmilegt er, að þær snerti alla
landsmenn. Menn mega ekki
glepja sig með því, að það eitt
geti bjargað, að skera nokkra
stórgróðamenn og heildsala
„niður við trog“. En jafnvíst er
það líka, að bændur og verka-
menn geta ekki og mega ekki
sætta sig • við neinar byrðar,
nema það sé fulltryggt, aö þær
verði lagðar á í sar&ræmi við
það, sem menn hafa grætt á dýr-
tíðinni á undanförnum árum.
Það væri fullkomnasta ranglæti,
ef verkamenn og bændur yrðu
að rýra tekjur sinar með þeim
hætti, að eignir þær, sem gróða-
menn hafa safnað seinustu ár-
in, ykjust að sama skapi að
verðmæti. Þess vegna er óhjá-
kvæmilegt, að þeir menn, sem
mes^ hafa grætt á dýrtíðinni á
undanförnum árum, skili veru-
legum hluta af dýrtíðargróð-
anum aftur, þegar almenningur
verður að taka á sig auknar
byrðar vegna afleiðinga dýrtíð-
arinnar.
Það kann að reynast erfitt að
tryggja þetta í framkvæmd. Til
þess þarf miklu strangara
eignaframtal en ráðgert er í
eignakönnunarlögunum og þess
vegna hlýtur að þurfa að taka
þau til nýrrar endurskoðunar.
En það er óhjákvæmilegt að
láta engar ráðstafanir ógerðar,
sem hægt er að gera til að
tryggja réttlæti og jöfnuð í
þessum efnum, því að það er
ekki annað en eggjun til hörð-
ustu stéttaátaka, ef bændum og
verkamönnum verður einum
ætlað að bera byrðarnar, en
stórgróðamenn dýrtíðartíma-
bilsins eiga að sleppa. Hins veg-
ar er ekki annað trúlegt en að
bændur og verkamenn beri full-
komlega sinn hluta, ef þeir
finna að byrðarnar ganga hlut-
fallslega jafnt yfir alla.
Jafnhliða því, sem innflutn-
ingurinn er skertur og tekjur al-
mennings rýrna, er óhjákvæmi-
legt að gera ráðstafanir til að
tryggja honum sem hagstæð-
Afkoma landbúnaðarins 1946
Veðráttan.
Frá ársbyrjun allt til vors var
tíðarfar mjög milt og sauðfé og
hrosp létt á fóðrum. Fénaður
gekk vel fram um vorið. Gróður
lifnaði snemma, en sprettan var
ekki ör, vegna þurrviðra, og á
Norður- og Norðausturlandi var
það gróðrinum til nokkurs
hnekkis, að hret gerði þar fyrri
hluta júnímánaðar. Lambahöld
voru yfirleitt góð, en lömb á
svæðinu þar, sem hretið var
harðast, reyndust undir meðal-
lagi til frálags um haustið. Gras-
spretta var víðast nálægt með-
allagi og sums staðar var hún
ágæt á túnum, en útengi var
miður sprottið, einkum vestan-
lands. Austanlands var hey-
skapartíð frekar erfið, en ann-
ars var hún yfirleitt ágæt og
nýting heyja þar eftir. Súg-
þurrkun heys var upp tekin á
nokkrum stöðum og þótti reyn-
ast vel. Um göngur gerði allmik-
ið hretviðri, einkum um miðbik
Norðurlands, en annars var
haustið gott og veturinn allt til
ársloka óvenjulega mildur.
Margir fjallvegir voru bílfærir
alla tíð og jörð svo þíð, að ó-
hindrað mátti vinna að jarða-
bótum.
Innflutningur á tilbúnum
áburði.
. Á stríðsárunum voru miklir
erfiðleikar á því að afla landinu
nægilegs magns af tilbúnum
áburði. Fyrir stríð var hann að
mestu leyti keyptur frá Noregi
og Þýzkalandi og þurfti þvi hér
að leita nýrra viðskiptasam-
banda. Árin 1940—45 fékkst
mest af tilbúna áburðinum, sem
notaíð var í landinu, frá Banda-
ríkiunum og Canada, og sum
árin eingöngu. Árið 1939 nam
innflutningur tilbúins áburðar
4.384 tonnum, en árið 1940,
fyrsta heila stríðsárið, aðeins
2.135 tonnum. Eftir það óx inn-
flutningurinn stöðugt og var
6.420 tonn árið 1945. Þörfin fyrir
tilbiiinn áburð fór hraðvaxandi
á stríðsárunum, bæði vegna
aukinnar ræktunar og skorts á
asta verzlun. Líklegasta úrræð-
ið í þeim efnum er að gera mönn
um sem auðveldast að verzla
þar, sem þeir helzt vilja. Neyt-
endurnir munu vafalaust finna
það fljótt, hvar þeir fá beztu
kjörin. Þá fær líka samkepþnin
að njóta sín. Tillögur þær, sem
Hermann Jónasson og Sigtrygg-
ur Klemensson hafa borið fram
í fjárhagsráði um að tengja
saman skömmtunarseðlana og
innflutningsleyfin, vísa áreið-
anlega réttustu leiðina til
lausnar á þessu máli.
Hér hefir þá verið stiklað á
nokkrum ráðstöfunum, sem
gera þarf til að koma framleiðsl-
unni á réttan kjöl. Alllir lands-
menn verða að taka á sig nokk-
urar byrðar, en mestar eiga þó
byrðarnar að koma á þá, sem
mest hafa grætt á dýrtíðinni.
í verzlunarmálunum verður að
tryggja sjálfræði neytendanna,
svo að beztu verzlanirnar fái
notið sín til fulls.
Þótt þessar ráðstafanir séu
bæði óhjákvæmilegar og rétt-
látar, verður það ekkert sæld-
arbrauð að koma þeim fram.
Bezt væri, ef stéttirnar gætu
komið sér saman um fram-
kvæmd þeirra. Og nokkur von
ætti að vera til þess, því að
verði þetta ekki gert, bíður ekk-
ert annað framundan en bjarg-
arskortur, stjórnarfarsleg upp-
lausn og glötun sjálfstæðisins.
Hin árlega skýrsla Landsbanka íslands um afkomu atvinnu-
veganna er nýkomin út fyrir árið 1946. — Fara hér á eftir helztu
þættir hennar um afkomu landbúnaðarins 1946. — Niðurlagið
birtist í næsta blaði.
vinnuafli, og var eftirspurnin
nær alltaf meiri en framboðið,
einkum seinustu stríðsárin.
Sumar tegundir áburðar voru
þó t®rfengnari en aðrar og ekki
ætíð þær sörriu. — Árið sem leið
voru flutt inn 9.005 tonn af til-
búnum áburði, þar af 5.374 tonn
frá Ameríku og 3067 tonn frá
Noregi. Þetta fullnægði þó ekki
áburðarþörf landsins og var
einkum skortur á fosfórsýru-
áburði. — Meðalverð (cif.)
áburðarins komst hæst í um 70
au. á kg., árin 1942 og 1943, en
síðastliðið ár var það 47 au. Til
samanburðar má geta þess, að
1939 var meðalinnflutnings-
verðið 25. au. á kg.
Jarðabótastyrkurinn.
Jarðabótastyrkur, útborgað-
ur 1946 fyrir jarðabætur mæld-
ar á árinu 1945, var greiddur
með 175 (170*) dýrtíðaruppbót
og nam þá alls 2.235 (1.383) þús.
kr. Styrksins nutu 3.547 (2.839)
jarðabótamenn í 224 (227) bún-
aðarfélögum. Styrkur úr Ný-
býlasjóði til nýbýla nam 230
(133) þús. kr. Styrkur úr ríkis-
sjóði til endurbyggingar íbúð-
arhúsa í sveitum nam 619 (233)
þús. kr., en lán til bygginga þar,
úr Byggingarsjóði, Ræktunar-
sjóði, Nýbýlasjóði og smábýla-
deild Búnaðarbankans, nam 468
(485) þús. kr.
Innflutningur
landbúnaðarvéla.
Verkfæranefnd ríkisins hélt
áfram tilraunum með ýmiss
konar nýjar landbúnaðarvélar.
Fór áhugi bænda fyrir notkun
véla, einkum við jarðræktar- og
heyskaparstörf, mikið vaxandi,
og var innflutningur slíkra
tækja langtum meiri en nokkru
sinni fyrr. Fluttar voru til lands-
ins á árinu 290 hjóladráttarvél-
ar, 34 beltisdráttarvélar, 740
*) Svigatölurnar eru frá árinu áður,
sé annars ekki getið.
sláttuvélar (þar af um 60 fyrir
dráttarvélar), 600 rakstrarvélar,
300 snúningsvélar, og meira og
minna af margs konar öðrum
tækjum. Á árinu munu hafa
komið til landsins um 600 jeppa-
bifreiðir, sem Nýbyggingarráð
veitti leyfi fyrir og ætlaöar voru
bændum og öðrum, sem starfa í
þágu landbúnaðarins. Búnaðar-
félagið sá um úthlutun á 350 af
bifreiðum þessum. Styrkur úr
Verkfærakaupasjóði nam á ár-
inu 132 þús. kr., og er það um
15% af verði þeirra véla og
verkfæra, sem st'yrkur var veitt-
ur til að kaupa.
Kaupgjald
við landbúnaðarvinnu.
Búnaðarfélagiö starfrækti
ráðniifigarskrifstofu eins og fyr-
irfarandi ár. Algengt vikukaup
yfir sláttinn var fyrir kaupa-
konur 175—225 kr., og fyrii
kaujyamenn 350—400 kr. Viku-
kaup fyrir og eftir sláttinn var
um 25 kr. lægra fyrir kaupa-
konur, en 25—50 kr. lægra fyrir
kaupamenn. Skortur á fólki til
landbúnaðarstarfa var mjög til-
finnanlegur, en nokkuð bætti
það úr, að allmargir útlending-
ar, aðallega Danir, réðust til
sveitixvinnu. Fátt af því fólki
gaf sig þó fram á ráðningar-
skrifstofunni.
Kartöfluræktunin.
Kartöfluuppskera ársins er
talin hafa numið 110 þús. tunn-
um, á móti 84.680 tunnum árið
1945 samkvæmt búnaðarskýrsl-
um Hagstofunnar. Hagstæð
verðrátta átti sinn þátt í hinni
góðu uppskeru og kartöflusj úk-
dómar gerðu lítið vart við sig.
— Ekki er gert ráð fyrir, að
koma þurfi til verulegs inn-
flutnings á kartöflum á fram-
leiðsluárinu 1946—47, en upp-
skeran 1945 var ekki nægileg til
að fullnægja ársþörfinni. Voru
frá hausti 1945 til hausts 1946
fluttar inn 15.026 tunnur af
kartöflum, þar af 11.643 tunnur
frá Danmörku, hitt frá Banda-
ríkjunum, Canada og Bretlandi.
Kostnaðarverð dönsku kart-
aflnanna, kominna í hús í
tyeykjavík, var um 62 aurar á
kg., en kostnaðarverð annarra
aðkeyptra kartaflna var 61—86
au. á kg. Verð til framleiðenda
fyrir 1. fl. kartöflur var haustið
1945 ákveðið 116 kr. á tunnu
(100 kg.). Frá byrjun árs 1946
hækkaði það í 122 kr., og aftur
frá 1. marz í 129 krónur, vegna
geymslukostnaðar, en um
haustið var það ákveðið 123 kr.
Grænmetisverzlunii, ng umboðs-
menn hennar greiddu iramleið-
endum þetta verð fyrir vörurn-
ar, komnar á markaðsstað. Kaup
Grænmetisverzlunarinnar og
umboðsmanna hennar á kartöfl-
um eftirtalinna framleiðsluára
hafa verið: 1943: 3.905 tn., 1944:
11.248 tn., 1945 af ríkisstjórn-
inni ákveðið 88 kr. tunnan og
kr. 1,10 kg., og hélzt það verð
óbreytt til ársloka 1946, þrátt
fyrir verðhækkunina til fram-
leiðenda haustið 1946. Sumar-
verðið 1946 komst allt upp í 3 kr.
eða hærra, en var mjög breyti-
legt, enda var það látið afskipta-
laust af hálfu hins opinbera.
Erlendar kartöflur voru seldar
á opinbera verðinu, þar til fram-
leiðslan kom á markað um
haustið. — Kostnaðurinn við,
að kartöfluverðinu var haldið
lægra en samsvarandi verðinu
til framleiðenda, fékkst að
nokkru greiddur með hagnaði
Græpmetisverzlunarinnar á
innfluttum kartöflum. Útgjöld
ríkissjóðs á árinu vegna hins
lága kartöfluverð námu 557 (70)
þús. kri — Frá 1. október 1945
til 1. ágúst 1946 framkvæmdu
kartöflumatsmenn mat á 11.497
tunnam af kartöflum, er skipt-
ust með 2.379 tn. á úrvalsflokk,
7.273 tn. á 1. fl. og 1.845 tn. á
2. flokk. — Uppskera ársins af
rófum og næpum er áætluð
12.000 tunnur, á móti 9.113 tunn-
urn árið áður samkvæmt bún-
aðarskýrslum Hagstofunnar. Hið
opinbera lét eins og áður verzl-
unina með þessar afurðir af-
skiptalausa.
Kornræktin.
Á Sámsstöðum var korni sáð
7 (8) ha. lands, höfrum í 3 (3)
ha. og byggi í 4 (5) ha. Tíðar-
farið var korninu hagstætt og
varð uppskeran mjög góð, um
80 tn. af höfrum og 84 tn. af
byggi (1945: 90 tn. af hvoru
tveggja). Við kornskurðinn var
nú notuð sjálfbindingssláttuvél,
sem sparaði 7—8 dagsverk í
uppskeruvinnu á ha. Utan
Sámsstaða var sáð byggi þaðan
á 24 (35) stöðum, í 16—18 ha.
Uppskeran var hvarvetna góð.
— Af grasfræi fengust á Sáms-
stöðum aðeins 50 (300) kg. Hefir
grasræktin dregizt mikið saman
undanfarið vegna skorts á
vinnuafli. — Gróðurhúsarækt
fór enn vaxándi.
Fjárpestirnar.
Fjárpestirnar héldust að
mestu á sínum fyrri svæðum,
nema hvað þingeysk mæði kom
upp í Hjaltadal. Haustið 1946
fóru fram fjárskipti á svæðinu
frá Skjálfandafljóti alla leið að
Eyjafjarðargirðingum að vest-
1 an. Var þar slátrað um 18 þús.
1 fullorðnum kindum, auk lamba,
en um 8 þús. lömb frá Vest-
fjörðum voru flutt þangað sjó-
leiðis. Settar voru upp á árinu
um 60 km. langar girðingar. Út-
gjöld ríkissjóðs vegna fjárpest-
anna námu 3,1 (2,8) milj. kr.,
þ. a. fjárskiptakostnaður 0,9
(0,7) milj., uppeldisstyrkur 0,8
(0,9) milj. og varðgæzlukostn-
aður 0,8 (0,7) milj. kr,
Kjötframleiðslan
og kjötverðið.
Slátrað var 353.023 fjár, þar
af 312.126 dilkum. Kjötmagnið
! af þessu fé nam 5.205 tonnum,
1 þar af 4,367 tonn dilkakjöt. Árið
! áðui var slátrað 385.399 fjár, þ.
' e. 350.857 dilkum og 34.542 af
| öðru fé. Kjötmagnið var þá 5.613
tonn, þar af 4.892 tonn af dilk-
um. Kjöt af dilkum, sem slátrað
var sumarið 1945, 91 tonn, er
innifalið í þessum tölum. Af
kjötframleiðslunni 1945 voru
350 tonn af freðkjöti og 166 tonn
af saltkjöti flutt úr landi. Fór
freðkjötið til Englands á kr. 4,50
á kg. fob., en^saltkjötið fór til
Noregs. Rúm 100 tonn hafa far-
ið í rýrnun, en afgangurinn á
innanlandsmarkað. Var dálítið
óselt af kjöti frá 1945, þegar
nýtt kjöt kom á markað haustið
1946. — Verðlagningin haustið
1945 var byggð á því, að bændur
fengju kr. 7,48 fyrir kg. af dilka-
(Fra.mhald á 4. siOu)
Kene Pierre Gosset:
Lýðveldið Uruguay
í Uraguay er enginn mjög
ríkur og enginn mjög fátækur.
Þetta lýðveldi, sem er í raun-
inni hvorki stórt né lítið liggur
á strönd Atlantshafsins á milli
Argentíu og Brasilíu, en ber þó,
svip af hvorugu þessara stóru
grannríkja sinna. í Uruguay eru
tvær miljónir íbúa, og þar hefir
verið komið á víðtækari félags-
málalöggjöf en víðast hvar ann-
ars staðar. Beveridge-áætlunin?
Félagslegt öryggi? Þjóðnýting?
Segja Uruguay-menn. Allt er
þetta miklu lengra á veg komið
hjá okkur en í Evrópu. Við höf-
um haft þetta í 25 ár.
Ríkið kemur alls staðar við
sögu, og þótt borgararnir hafi
miklar skyldur við það, þá er
hitt víst, að ríkið telur sig hafa
meir skyldur við þá.
Allir geta unnið á þeim árum,
er þeir eru starfhæfastir. Á
eftir hjálpar ríkið þeim. Ríkið
hefir eftirlit með öllum einka-
rekstri. Ríkið hefir alla banka-
starfsemi í sínum höndum, og á
sjálft þrjá aðalbankana. Trygg-
ingakerfið er alger stjórnarein-
okun, einnig rafveitur allar og
símakerfið. Öll framleiðsla
áfengis, eldsneytis og sements
er í höndum ríkisins.. Það á
einnig allar olíulindir, útvarps-
stöðvar og leikhús.
Mikill hluti landsins er í eign
ríkisins^og það á meira að segja
öll stærstu gistihúsin og nokkra
næturskemmtistaði.
Átta stunda vinnudagur er
lögleiddur, félagstrygging og
sumarfrí með fullum launum.
Lögbundin lágmarkslaun eru
líka svo sjálfsagður hlutur, að
allir gleyma að nefna það.
Tryggingarlöggjöfin nær jafnt
til allra stétta — verkamanna
sem bænda. Háskólanám er
ókeypis og ríkið sér stúdentum,
sem útskrifast þaðan, fyrir láni,
svo að þeir geti komið undir sig
fótunum, hafið atvinnu sína og
stofpað heimili.
Atvinnuleysi hefir ekki þekkzt
fram að þessu í Uruguay, og
sem afleiðing þess er það, að
þar eru afar fá stéttarfélög.
Alveg fram að síðustu styrj-
öld hafði þetta litla ríki, sem
er klemmt á milli tveggja stórra
nágrannaríkja, engan her.
En þegar styrjöldin brauzt út
stofnaði ríkið dálítinn her, og
auglýst var eftir sjálfboðaliðum.
En ekki var þó gengið lengra en
svo, að ríkinu fannst nægilegt
að hafa hvern hermann undir
vopnum tvo daga í viku.
En svo einkennilega brá við,
að rnenn voru ekki óðfúsir til
þessarar léttu herþjónustu. Þó
var þetta lítið annað en ofurlítil
ókeypis skemmtiferð til höfuð-
borgarinnar ásamt góðum mál-
tíðum í vistlegum herskálum.
En menn vildu heldur rækta
land sitt og hirða skepnur sín-
ar, og aðeins fáein hundruð
manna gáfu sig fram til her-
þjónustunnar.
Göturnar í höfuðborginni —
hinni fögru Montevideo, eru
allar skírðar eftir sigursælum
hershöfðingjum, frægum skáld-
um, rithöfundum, söngvurum og
öðrum þjóðfrægum mönnum.
Þetta land, sem lengi framan
af öldum var einn orustuvöllur,
er nú eitt friðsamasta land, sem
til á vesturhveli jarðar.
Það er fyrrverandi forseti
þessa ríkis, Battle, sem hefir
lagt grundvöllinn að velgengni
þess. Hann var blaðamaður fyrr
á árum, og er nú hálfgerð þjóð-
hetja Uruguay-búa. Hann lagði
grunninn að stjórnarkerfi
landsins, en eitt aðaleinkenni
þess er það, að vald forsetans
er mikið og andstöðuflokkum
hans veitt víðtæk og öflug þátt-
taka í stjórn landsins.
Þegar stjórnin í Argentínu
bannaði sýningar á kvikmynd
Chaplins „Einræðisherrann,“
auglýstu kvikmyndahús í
Montevideo í blöðum í Buenos
Aires, að þau byðu borgarbúum
aðgöngumiða að myndinni
ásamt fríum farmiða til Monte-
video.
Uruguay-búar eru sem sé
töluvert gamansamir. Nafnið á
höfuðborg þeirra á líka sína
skemmtilgu sögu. Sagt er, að
þegar einn háseti á skipi Mag-
ellans sá land, hafi hann hróp-
aö: „Monte videou.“ En það
þýðir: „Ég sé fjall.“ Raunar var
það ekki fjall, heldur aðeins dá-
lítil hæð, því að Uruguay er ekki
hálent land. En tvö hundruð
árum síðar, þegar stofnað var
til borgar á þessum stað, var
hún kölluð Montevideo.
En af þessari gamansemi
Uruguay-búa liggur stundum
nærri að orsakist alvarlegir at-
burðir.
Keppnin um heimsmeistara-
tign í knattspyrnu fór einu
sinni fram í Montevideo. Arg-
entina og Uruguay áttu að
keppa, og Uruguay sigraði. Um
kvöldið og nóttina varð mörgum