Tíminn - 30.08.1947, Blaðsíða 2

TÍMIM, langaa'dagiim 30. ágwst 1947
157. blað

Ltmgurdagur 30. ágúst
Fjársöfnun til blaða-
útgáfu Framsóknar-
flokksins
Þeir tímar eru nú liðnir, þeg-
ar útgáfa stjórnmálablaða hér
á landi var framkvæmd af ein-
staklingum, blöðin voru lítil og
lífið allt svo hægfara, að blöðin
komu út einu sinni í viku.
Þetta, eins og svo margt ann-
að, hefir breytzt með vaxandi
framförum, vaxandi hraða og
vaxandi samkeppni hinna mis-
munandi stjórnmálaskoðana.
Nú eru blöðin eign stjórn-
málaflokka eða a. m. k. undir
áhrifavaldi þeirra, og borin uppi
af þeim.
Framsóknarflokkurinn hefir
til þessa ekki átt blaðakost á
við aðra stjórnmálaflokka.
En batnandi samgöngur og
vaxandi þéttbýli, einkum í höf-
uðstað landsins og nágranna-
byggðum hans, ásamt síauknum
kröfum um æ fjölbreyttara
lestrarefni dagblaða, gerir það
Framsóknarflokknum að höfuð-
nauðsyn, að hefja nú á þessu
ári útgáfu á myndarlegu dag-
blaði.
Það var síðasta flokksþing
Framsóknarflokksins, sem
ákvað þessa framkvæmd, og
mælti jafnframt fyrir um að
hafin skyldi fjársöfnun meðal
Framsóknarmanna um allt land,
til þess að grundvalla þessa
auknu blaðaútgáfu flokksins og
standa undir halla þeim, sem
verða kynni á útgáfunni byrj-
unarárin.
Hefir nokkuð þegar verið
unnið að þessari fjársöfnun, og
það með mjög góðum árangri
þar sem erindreltar flokksins
hafa verið á ferð í þessu skyni.
Enda mættu menn undrast
hversu lengi flokkurinn hefir
eirt því að eiga blaðakost minni
en aðrir flokkar, og engu er það
í rauninni líkara, en ef Fram-
sóknarmenn þyldu það, að þeim
væri skammtaður skemmri
ræðutími en öðrum flokkum á
mannfundum, þar sem stjórn-
mál væru rædd. Hafa þeir með
vissum hætti svipt sjálfa sig
málfrelsi í hlutfalli við aðra
f lokka!
Er þess að vænta, að Fram-
sóknarmönnum um allt land
skiljist hversu mikilvægt það
er, að Framsóknarflokkurinn
rétti hlut sinn í þessu efni. Og
það því fremur, sem áhrifa-
vald fjölbreyttra blaða er hvergi
meira en í þéttbýli, sakir hinna
auðveldu samgangna þar.
En að sjálfsögðu er í þéttbýl-
inu ekki síður áheyrn fyrir hóf-
saman umbótaflokk sem er jafn
andvígur öfgunum til hægri og
vinstri. En fjölbreytt dagblað
ásamt veglegri vikuútgáfu í
höndum Framsóknarflokksins
mætti verða sú samgöngubót
milli fólksins, sem raunverulega
hyllir miðflokkastefnuna, er
orkaði því, að þetta fólk næði
að taka höndum saman, hvar
sem það er á landinu, til enn
meiri áhrifa á stjórn landsins.
Er þess því að vænta, að
ákvörðun flokksþingsins verði
hvarvetna vel tekið meðal
Framsóknarmanna, og hvar sem
þeir búa á landinu. En sú öld
er nú hjá liðin að fórnfýsi
fárra manna megni að halda
uppi blaðakosti fyrir stjórn-
málaflokka.
0ANÍEL
ÁGtfSTÍNIJSSON:
Eyðsla ríkissjóðs verður að hverfa
Framfaramálin eiga að sitja fyrir óþarfanum og eyðslnnni
6. Ríkið ver hundruðum þús-
unda í veizlur á hverju ári. Fer
ósiður þessi sívaxandi og virðist
vera að ná óskiljanlegri hefð.
Síðan kemur svo Reykjavík og
segist þess vegna þurfa að eyða
áfengi fyrir um 20 þús. kr. í
veizlu á hverjum afmælisdegi
Reykjavíkur 18. ágúst.
Hvernig er tekjunum varið?
íslendingar eru 130 þúsund.
Gjöld ríkissjóðs eru komin í kr.
214 millj. eða meira, áður en
þessu ári lýkur. Þetta verða um
kr. 1650.00 til jafnaðar á hvern
mann, frá vöggu til grafar.
Væri þessi stórfellda skatt-
heimta notuð í varanlegar
framkvæmdir, bæri það ánægju-
legt vitni um stórhug og fram-
faravilja þjóðar, sem býr í lítt
numdu landi og sér verkefnin
hvarvetna blasa við. Landi,
sem býr yfir miklum náttúru-
gæðum, ef þjóðin hefir dugnað
til að hagnýta þau. Þetta væri
lofsvert og fagurt hlutskipti, en
þvtmiður er þessu ekki þannig
varið.
Mikill meirihluti ríkistekn-
anna fer í launagreiðslur,
styrktarfé, dýrtíðarráðstafanir
og daglegan rekstur þjóðarbús-
ins. Fjárframlög til fram-
kvæmda og stuðnings atvinnu-
lífinu eru í stórum minnihluta.
Samkvæmt fjárlögum fyrir árið
1947, sem á sjóðsyfirliti nema
kr. 214.026.974, eru þessar
greiðslur til atvinnu- og fram-
f aramála:
1. Samgöngumál á sjó, landi og lofti.
Þar með taldar vitabyggingar og
hafnargerðir ..... kr. 39.5'19.320
2. Atvinnumál — Land-
búnaður, sjávarút-
vegur, iðnaður og raf1
orkumál — 21.946.055
3. Skólahús og íþrótta-
mannvirki — 10.700.000
4. Sjúkrahús og lækn-
isbústaðir — 1.275.000
5. Ýmsar byggingafram-
kvæmdir á 20. gr.
fjárlaganna — 13.765.800
Alls kr. 87.266.175
Aðrar greiðslur fjárlaganna
*hema kr. 126.760.799. Þær fara
einkum í ýmis konar launa-
greiðslur og eyðslu hins opin-
bera, sem ekkert skilur eftir.
Það gleymist oft í sambandi
við stjórn okkar eigin mála,
hversu fámennir við erum. jfe-
lendingar haga sér, eins og um
milljónaþjóð væri að ræða, en
ekki að fólksfjölda, sem smá-
borg á Norðurlöndum. Það er
orðin dyggð að berast sem mest
á, bæði utan lands og innan og
taka fram háttum og siðum
þeirra, sem ríkari eru. Hollt
væri íslendingum að minnast
þess nú, að Per Albin Hansson
fór ætíð í strætisvagni að hin-
um látlausa bústað sínum í út-
jaðri Stokkhólms. Hann var
einn mest virti forsætisráðherra
samtíðar sinnar. Sýni forvígis-
menn þjóðarinnar hófsemi og
sparnað, verður auðveldara að
krefjast þess af öllum almenn-
ingi, að taka vel margvíslegum
vandræðaráðstöfunum, sem gera
verður eftir útþenslu og óstjórn
síðustu ára. Hér kemur margt
til greina.
Nokkur dæmi.
Skulu næst rakin nokkur at-
riði þeim til íhugunar, sem vilja
hugsa um sparnað á rekstri
þjóðarbúsins, en slíkar tillögur
hlýtur stjórnin að undirbúa,
jafnframt öðrum ráðstöfunum,
sem framundan eru.
1. Kostnaðúr við ríkisstjórn-
ina — með sína sex ráðherra —■
stjórnarráðið og sendiráðin
nemur orðið um kr. 4.5 milj.
Æðsta stjórn landsins — for-
setaembættið kostar orðið um
kr. 400 þús. Alltlaf er verið að
fjölga sendiherrum, að því er
virðist af einskærum hégóma-
skap og prjáli, að minnsta kosti
er almenningi ekki gefin nokkur
skýring á nauðsyn þess. Einn
sendiherra á Norðurlöndum,
annar í Bretlandi og sá þriðji
í Ameríku ætti að duga íslend-
ingum.
Tékkó-Slóvakía, sem telur 14
milj. íbúa lætur sér nægja sama
sendiherrann í Noregi og á ís-
landi. En íslendingar, sem eru
110 sinnum fámennari, virðast
ætla. að stilla upp sendiherrum
í öllum höfuðborgum Norður-
landa, ásamt annarri óhóflegri
utanríkisþjónustu. Þetta er
ærið íhugunarefni.
2. Þegar viðskiptanefndir eru
sendar út um lönd, er ekki látið
nægja minna en 5—8 manna
hópur, með öllum sérfræðing-
um, riturum og ráðgjöfum. Sama
gildir um ýmsar opinberar ráð-
stefnur, sem sóttar eru af hálfu
Íslendinga. Allt ber þetta ein-
kenni fordildár og yfirlætis og
mun marga fýsa að heyra, hver
kostnaður varð t. d. á síðastl.
ári við allar þessar sendinefndir.
3. Alþingi virðist nú hafa
tekið þá reglu upp að setja alla
hæstlaunuðu embættismennina
á full laun, eftir að þeir láta af
störfum. Á þessum fjárlögum
voru 4 teknir upp á þann hátt
og nokkrir voru fyrir. Eftirlaun
ríkisins nema nú kr. 4.6 milj.
Þarna er áreiðanlega gengið inn
á stórvarhugaverða braut. Hóp-
ur þessi fer stöðugt vaxandi,
enda oft vandratað, hverjir
eiga skilið full eftirlaun og
hverjir venjuleg eftirlaun. Hér
eiga allir að vera skilyrðislaust
jafnir, nema þeir hafi fært þjóð-
félaginu óvenjulegar fórnir, á
löngum starfstíma. Það myndi
aldrei verða ríkinu um megn.
4. Með nýju launalögunum
áttu skyldur opinberra starfs-
manna að aukast og verða um
þær settar ákveðnar reglur.
Aukavinna átti að hverfa. Hvor-
ugt hefir gerzt. Aukavinna er
nú greidd meir en nokkru sinni
áður við flestar ríkisstofnanir
og nemur offjár. Þess munu
dsyni að aukavinna manna
komist upp í kr. 20 þús. á ári.
Hjá einni ríkisstofnun, sem yfir-
leitt er talin ágæt stjórn á og
mun raunar vera með því bezta,
námu fjarvistir starfsmanna á
síðasta ári 4800 dögum. Jafn-
gildir það að 16 menn hafi vant-
að til vinnu allt árið, sem þar
fengu greidd full laun. Eitthvað
virðist hér rotið.
7. Ríkið er að burðast með
ýmsar stofnanir — einskis nýtar
— sem kosta mikið fé. Sem
dæmi má nefna drykkjumanna-
heimili í Kaldaðarnesi, er kostar
kr. 161.550.00 á ári og stendur
oftast nær tómt, einkum þann
tíma a. m. k. sem gagnleg verk-
efni væru fyrir hendi. Svo gáfu-
lega er frá lögunum gengið, að
enginn fer á hælið, nema hann
óski eftir því sjálfur.
Þetta er dæmi af mörgum,
um frámuna vitlausan rekstur
ríkisins og óforsvaranlega með-
ferð á almannafé.
.8 Þá virðast sumar ríkisstofn-
anir reknar til þess að skapa
ríkissjóði stórtjón. Ágætt dæmi
þess er Landsmiðjan, sem Áki
Jakobsson lét taka að sér báta-
smiðar og þann halla, sem
kynni að verða af smíði bát-
anna. Fjórir þeirra hafa nú ver-
ið seldir og nemur tapið á hverj -
um kr. 250 þús. eða kr. 1 milj.
alls. Þar með er ekki öll sagan
sögð. Lítt seljanleg eik liggur
hjá smiðjunni fyrir kr. 2 milj. og
vélar ónothæfar fyrir kr. 1 milj.
Þar er óhætt að afskrifa a. m.
k. eina milj. til viðbótar. Hefir
bátabraskið þá bakað Lands-
smiðjunni kr. 2 milj. tap. Enn
mun óuppgerður halli ríkisins
af öðrum bátasmíðum um-
hverfis landið. Hann nemur
vafalaust miljónum.
Hér að framan hafa verið
rakin nokkur dæmi um víta-
verða eyðslu á almannafé í
nokkuð mismunandi myndum.
Það er mikið og vandasamt verk,
sem bíður núverandi ríkisstjórn-
ar að lækka reksturskostnað
rílcisins, gera hann sem íburð-
arminnstan, gæta hagsýni í
starfsmannahaldi, setja strang-
ari reglur um vinnubrögð í rík-
isstofnunum og gera að öðru
leyti heiðarlega tilraun til þess
að koma hinum sameiginlega
kostnaði við rekstur þjóðarbús-
ins í viðunandi horf. Hér dugar
ekkert kák. Margar ráðstafanir
verða að fylgjast að, svo árang-
ur fáist. Þetta verður að vera
einn liðurinn í þeim ráðstöfun-
um sem gera þarf á næstunni
til bjargar fjárhag þjóðarinnar
og samhliða því, sem þjóðin er
hvött til þess að breyta um lífs-
venjur, sem hún hafði tamið sér
hin síðustu ár. Þetta á einnig
að þýða, að fjármagni þjóðar-
innar og takmörkuðum gjald-
eyri skal á næstunni varið til
gagnlegra framkvæmda, en ekki
daglegrar eyðslu. Þannig á
þjóðin að sækja fram, þótt
nokkrir erfiðleikar steðji að í
bili.
Ú tf lutni^gur inn
og eyðsla ríkissjóðs.
Fátt sýnir betur þð óheilla-
þróun sem átt hefir sér stað í
útgjöldum ríkissjóðs, en saman-
burður þeirra við útflutnings-
verðmæti þjóðarinnar. Þar hef-
ir mjög dregið saman. Á síðasta
ári námu útgjöld ríkissjóð á
rekstraryfirliti 60% af útflutn-
ingi ársins.í eftirfarandi skýrslu
sést samanburður á gjöldum
ríkisins og útflutningsverðmæt-
um allt frá 1935.
«
Ár. Tekjur milj. kr. Gjöld milj. kr. Útflutn. Gjöld milj. ríkissj. kr. % af útflutn.
1946 197.5 173.1 291.4 60
1945 165.8 143.2 267.3 54
1944 127.4 124.3 254.3 49
1943 110.8 92.7 233.2 40
1942 86.7 76.1 200.6 38
1941 50.4 32.3 188.6 17
1940 27.3 21.8 133.0 16
1939 19.9 19.4 70.5 27
1938 19.5 17.7 58.6 30
1937 18S 17.2 59.0 29
1936 16.1 16.1 49.6 32
1935 15.8 15.4 47.8 32
Af þessu verður Ijóst ,að gjöld
ríkissjóðs, sem 1935—’39 voru að
meðaltali um 30% af útflutn-
ingsverðmætunum eru nú kom-
in upp í 60% eða hafa tvöfaldast
síðan fyrir stríð. Örust hefir
þróunin orðið síðustu þrjú árin
og náði hámarki sínu 1946,
Stefnubreyting er þarna óhjá-
kvæmileg, eins og í gjaldeyris-
málunum. Þegnarnir og at-
vinnuvegnir rísa ekki undir
þeim áuknu sköttum, sem
minnkandi innflutningur hefir í
för með sér. Hér verður að draga
úr eyðslunni, svo verklegar
framkvæmdir haldist sem mest,
enda þótt tekjur ríkisins
(Framháld á 4. síOu)
Þegar skósmiðurinn varð borg-
arstjóri og smiðurinn böðull
Viðtal við Rod Nörlöv verkfræðing, manninn, sem lenti á kaf
í konunglegum beinagrindum.
Kaupm.höfn 24/8. 1947.
í dag fór ég til Espergærde,
smábæjar skammt frá Hels-
ingjaeyri. Þar var sól og sumar
og sami brakandi þerririnn og
verið hefir langa lengi í Dan-
mörku, en í stofu Rod Nörlövs
verkfræðings var hlé fyrir hin-
um brennandi sólargeislum.
Nörlöv verkfræðingur er við
aldur, fæddur árið 1879. Eins og
margra verkfræðinga er háttur,
hefir hann ferðast víða um lönd,
auk Norðurlandanna og smá-
ríkjanna í Afríku, sem ég naum-
ast kann að nefna, hefir hann
dvalið langdvölum á Þýzkalandi,
Frakklandi, Spáni, Portúgal, ít-
alíu, Sviss, Austurríki, Ung-
verjalandi, Tunis, Algeir og
Marokkó. Alls hefir Nörlöv dval-
ið 17 ár erlendis. Af öllum þeim
þjóðum, sem hann hafði kynnzt
féll honum bezt við Þjóðverja,
taldi þá góða menn og hjálp-
sama, sem hefðu spillzt á tím-
um nazismans. Ég held, sagði
Nörlöv, að erfitt eða ómögulegt
sé að koma framleiðslu Evrópu
í gang, svo að gagni verði, ef
þýzka framleiðslan rís ekki úr
rústum.
Uppreisn í Ungverjalandi.
Viljið þér ekki gera svo vel aö
segja mér eitthvað frá yðar við-
burðaríku ævi?
— Ég veit ekki, ég er hálf-
smeykur við blaðamenn, ég hefi
aldrei leyft neinum blaðamanni
að birta viðtal við mig.
— En þetta viðtal á að birtast
í Tímanum, og það blað les að-
eins heiðarlegt fólk úti á ís-
landi.
— Jæja, látum það þá gott
heita. Mér er einna minnis-
stæðust uppreistin í Ungverja-
landi árið 1933, ég var þá í
Búda-Pest ásamt konu minni,
sem var óperusöngkona og hafði
dvalið árum saman í Austurríki
og Ungverjalandi.
Lífið og sálin í þessari upp-
reist, sem sleit Ungverjaland úr
öllum tengslum við umheim-
inn í 72 daga, var Gyðingur-
inn Bela Kuhn ritvélasölumað-
ur. —
Bela Kuhn og félagar hans
voru kommúnistar og ætlun
beirra var að koma á svipuðu
stjórnarfyrirkomulagi og í
Rússlandi, enda nutu þeir að-
stoðar m$,rgra Rússa, þótt rúss-
nesk yfirvöld skiptu sér ekki af
málinu, a. m. k. ekki opinber-
lega.
Eina nótt tóku kommúnistar
alla helztu menn Búda-Pest-
borgar, fóru með þá út á Mar-
grétarbrúna, sem liggur yfir
Dóná, og fleygðu þeim í ána.
Þannig lauk ævi margra helztu
manna þjóðarinnar.
Uppreistarmenn höfðu á valdi
sínu höll greifa nokkurs, May-
lands að nafni, þangað var farið
! með ýmsa þekkta borgara, til
málamynda voru þeir leiddir
fyrir rétt, dæmdir til dauða og
síðan skotnir. Þegar ég og félag-
ar mínir í verksmiðj unni, þar
sem ég vann, vöknuðu morgun-
inn eftir að uppreistin hófst,
komumst við að raun um að
skósmiðurinn okkar var orðinn
borgarstjóri og smiðurinn böð-
ull.
Við hjónin bjuggum mjög
nærri Maylandshöllinni og á
hverju kvöldi vorum við „boð-
in“ til uppreistarmanna. Við
þorðum ekki annað en að þiggja
boðið, en við áttum „heiðurinn“
söngrödd konu minnar að
þakka. Hún varð að gem sér
að góðu að syngja fyrir þennan
lýð. Meðal gesta í höllinni voru
margir rússneskir liðsforingjar,
þeir lögðu stígvélaða fætur upp
á skelplötulögðu borðin í veizlu-
sal hallarinnar, og fleygðu sig-
arettustubbum á gólfið.
Flóttinn til Austurríkis.
Við hjónín hugsuúum um það
eitt að komast úr landi, og eitt
kvöld, er við komum frá May-
landshöllinni, hittum við Gyð-
^ ing, sem var þar með bíl fullan
! af áróðursritum kommúnista.
Konan mín, sem talaði reip-
rennandi ungversku, spurði
hann hvort hann gæti ekki ekið
okkur til járnbrautarstöðvar-
innar og útvegað okkur far til
Austurríkis. Gyðingurinn tók
málaleitaninni allfjarri í fyrstu,
en þó lét hann að lokum til-
leiðast fyrir góð orð og allríf-
lega borgun. Okkur hjónunum
var hnoðað inn í bílinn hjá á-
róðursritunum og alls konar
munum úr höll Maylands greifa
kastað inn til okkar, ég á enn
þann dag í dag mynd úr mynda-
safni hallarinnar,
Við ókum nú frá Pest yfir
Margrétarbrúna og inn í Búda,
Þegar við vorum nýkomnir yfir
brúna sprakk hún i loft upp.
Gyðingurinn kom okkur til
járnbrautarstöðvarinnar og við
komumst inn í lest, sem átti að
fara til Austurríkis. Ferðin frá
Búda til Vínar tekur 3y2 klukku-
stund, með hraðlest, en við vor-
um 3i/2 sólarhring. Allt er brotið
og bramlað í lestinni, enginn
bekkur var heill svo við urðum
að láta okkur nægja að standa.
Lestin var svo of full af fólki,að
illmr>gulegt var að hreyfa sig
og því enginn leikur að standa
þar í 3x/2 sólarhring matarlaus.
Eina næringin, sem við fengum
alla leiðina var te, sem við höfð-
um haft með og helltum á köldu
vatni. Einu sinni týndi ég kon-
unni minni og fann hana ekki
aftur fyrr en eftir 3—4 klukku-
stundir.
Þegar við loksins komum til
landamæra Austurrjkis voru
þar Rússar á verði og tóku þeir
af okkur svo að segja allt sem
við áttum, svo við sluppum
hálfnakin yfíir landámærin.
Konan mín missti þar dýrt og
fallegt armbandsúr, sem hún
átti. Til allrar hamingju bjó
efnuð systir konunnar minnar í
Vín. Við hringdum til hennar
og sótti hún okkur strax á járn-
brautarstöðina og gaf okkur vel
þeginn mat og föt utan á olckur.