Tíminn - 18.09.1947, Blaðsíða 2

TlMIIViV, íimmtudajgiim 18. scpt. 1947
169. blað
2
Fhntudagur 18. sept.
kJHX&M

Trúin á lygina
Þingræðisskipulagið byggist á
trú á dómgreind og þroska fjöid-
ans, eins og lýðræðið yfirleitt.
Fólkinu er fenginn réttur og
vald til að velja sér löggjafa og
stjórnendur. Og eitt göfugasta
einkenni lýðræðisins, er einmitt
það, að allir hafa málfrelsi og
skoðanafrelsi. Öll mál má flytja
fyrir dómstóli þjóðarinnar.
Þessi réttindi byggjast vitair-
lega á því, að fólkið hafi and-
iegan þroska, siðferðisprek og
dómgreind, til að snúa baki- við
falsi, ódrengskap, blekkingum
og yfirleitt hverjum þeim, sem
hefir rangt við í leiknum
Á síðari árum hefir áróðurs-
tæknin mjög þróast. Eru dæmi
til um það, að furðulega mikill
árangur hafi náðst með skipu-
lögðum áróðri og það jafnvel
svo, að kalla má, að heilar þjóð-
ir hafi verið gerðar briátaðar.
Svo var það t. d. í Þýzkalandi
nazismans. Vitanlega verða
áhrifin mest þar sem ríkir eins
konar einokun í áróðrinum svo
að hinni miklu áróðursvél er
einbeitt án þess að nokkur megi
vinna á móti.
Síðan áróðurstæknin full-
komnaðist, hafa sumir fengið
svo mikla trú á henni, að þeir
halda að það sé aukaatriði í
baráttunni fyrir áhrifum og
fylgi hvort sagt er satt eða ekki
eða hvort málstaðurinn er illur
eða góður.
Það er t. d. erfitt að hugsa sér,
að nazistaforingjarnir þýzku
hafi trúað því sjálfir, að Þjóð-
verjar hafi raunverulega ekki
verið sigraðir 1918, heldur svikn-
ir af stjórnendum sínum til að
leggja niður vopn og afhenda
land sitt. En þessi kenning varð
huggunarrík og vinsæl með
hinni gömlu hernaðarþjóð, sem
lagði metnað sinn fyrst og
fremst i það, að vera hernaðar-
lega sterk.
Þannig er þetta orðin viður-
kennd aðferð í áróðurstækninni,
að halda nógu fast og ákveðið
að fólki einhverju því, sem því
v-æri ljúft að trúa, þó að það
væri fjarstæða. Byggist þetta
vitanlega á þeim hugmyndum,
að undir niðri þrái menn að
láta ljúga að sér.
Það segir sig sjálft, að lýð-
ræðið og öll þau mannréttindi,
sem því eru samtengd, eiga til-
veru sína undir því, að fólkið'
standi af sér allan þann áróður,-
sem er af þessu tagi. Dóm-
greindarlítill múgur, sem er
lestrækur búsmali ófyrirleitinna
áróðursmanna, getur aldrei
borið uppi lýðræðisskipulag með
jafnrétti og frelsi fyrir alla
menn.
Vitanlega er skipulag þing-
ræðis og lýðræðis miðað við það,
að menn berjist fyrir því, sem
þeir trúa að sé rétt með því sem
þeir álíta satt. Það er ekki gert
ráð fyrir skipulagðri og vísvit-
andi lýgi í áróðurstækninni. En
sé gripið til slíks, reynir á hinn
almenna kjósanda og þegn að
kveða það niður með andúð og
fyrirlitningu.
Þessi almennu sannindi eru
rifjuð hér upp vegna þess, að
einmitt þessa dagana hefir ver-
ið gerð harðsnúin tilraun hér á
iandi með áróðurstækni í stíl
hinna þýzku nazista. Ekki er
fyrir það að synja að örlað hafi
fyrri á einhverju þeirrar ættar,
en þetta dæmi mun þó vera al-
Nýr spámaður í Þjóðviljanum.
Hversdaglegá lætur Þjóðvilj-
viljinn sér fátt um finnast
menningu Ameríkumanna. Og
það eru venjulegast ósköp lítil
brögð að hrifningu á Hollywood
í því blaði.
En engin regla er undantekn-
ingarlaus.
Vestur í Hollywood er leikari,
sem heitir Gary Cooper. Ein-
hvers staðar sáu Þjóðviljamenn
það haft eftir honum, að það
væri heiður að því að vera
kommúnisti. Og nú skipti. um.
Nýjum ljóma sló á Hollywood
og mynd af Cooper kom á æsku-
lýðssíðu Þjóðviljans.
En Vísir hefir löngum verið
heimaríkur og honum leizt ekki
á blikuna, ef Þjóðviljinn ætlaði
nú að fara að skríða fyrir og
skjalla kvikmyndastjörnurnar
vestra. Enda varð nú Vísir fljót-
ur að sanna, að Gary Cooper
hefði aldrei kommúnisti verið.
Tímanum er ekki kunnugt
um stjórnmálaskoðanir Coopers
þessa, enda mun það litlu skipta
íslenzk þjóðmál. En hitt er eitt
af auglýsingabrögðum vestra, að
fá þá menn, sem kunnir verða
og dáöir af ýmsu því, sem lítið
segir til um andlegan þroska og
manngildi, svo sem íþróttaafrek,
líkamsfegurð og leikaraskap, til
að láta hafa eftir sér einhver
ummæli, sem geta verið með-
mæll. Þannig eru fegurðar-
drottningar og hnefaleikamenn
keypt með ærnu gjaldi til að
mæla með sérstakri sápu, silki-
sokkum eða sígarettum. Bendir
ýmislegt til þess, að stjórn-
málablöðin íslenzku. hafi flask-
að á svipuðum auglýsingabrell-
um.
Hvað skyldu það nú vera
margir íslenzkir blaðalesendur,
sem taka flokkslega afstöðu eft-
ir því, fyrir hverja Gary Cooper
segir sterkust meðmælaorð vest-
ur þar?
Þegar Búkolla baular.
Búrekstur á landi hér er yfir-
leitt með þeim hætti, að bænd-
ur leggja allt sitt í atvinnulífið.
Dögum saman hefir Þjóðvilj-
inn fullyrt, að íslendingar gætu
haldið framvegis sama útflutn-
ingsverði og áður eða jafnvel
öðru hærra, einungis ef ríkis-
stjórnin vildi. Þessu er haldið
fram, þrátt fyrir það, að flokks-
menn Þjóðviljans hafa sjálfir
tekið þátt í jsamningagerðum
ágreiningslaust, engin þjóð selur
fyrir það verð, sem blaðið segir
íslendinga geta fengið og aldrei
er ymprað á neinu tilboði í þá
átt.
.Hér virðist því algerlega vera
treyst á það, að takast megi að
hnappsitja svo einhverja and-
lega sauðahjörð, að hún hlýði
aðeins á þennan áróður og sefj-
ist af honum.
En það er glöggt dæmi um
sæmd og þroska íslenzkrar al-
býðu hvernig hún snýst við því,
begar þannig er til hennar leit-
að í blindri trú á kraft lýginnar
í áróðrinum. Og það sýnir líka
hvern lýðræðisþroska þjóðin
hefir.
Nú hefir íslenzk alþýða tæki-
færi til að venja menn af því,
að trúa á kraft lýginnar í áróðr-
inum meðal hennar.
Það er eflaust hægt að gagn-
rýna margt hjá núverandi
stjórn. Það má vanda um og
deila á margt með fullum rök-
um. En málflutningur Þjóðvilj-
ans þessa dagana ætti að vera
pólitískt sjálfsmorð.
veg sérstætt í dirfsku og ósvífni.
Þeir leggja allar eigur sínar og
vinnu í búreksturinn.
Forystumenn bæjarflokkanna
í Reykjavík hafa margir hverjir
lagt illt til bænda. Þeir hafa
brigzlað bændastéttinni um
afturhald og hverskonar ó-
mennsku, vammir og skammir,
allt frá sóðaskap að okri.
En það var einn réttlátur í
Södóma.
Bæjarstjórn Reykjavíkur hef-
ir nú fundið sitt eftirlætisbarn
í. búskapnum og gerir sér svo
títt um það, að bú bæjarins
sjálfs verður hornreka.
Það var hún Búkolla! Þetta
var ekki bú moldugra jarðyrkju-
manna eða þeirra, sem sjálfir
voru fjósamenn. Þetta bú áttu
fínir menn, sem aldrei komu ná-
lægt landbúnaðarvinnu sjálfir.
Þeir höfðu átt peninga til að
leggja í þetta, en þannig hafði
nú til tekizt, að illt var að sjá
hvort þeir fengu nokkurn tíma
nokkuð fyrir framlög sín. Það
vkr þó voðalegt, ef fínir menn í
Reykjavík færu að tapa á land-
búnaði. Reykjavíkurbær vill
ekki að borgarar sínir missi fé
sitt svoleiðis. Þá er betra að
bærinn kaupi af þeim hið tap-
aða fé, eins og borgarstjórinn
vildi í sumar.
Almenningur í bænum telur
sig litlu skipta, þó að nokkrir
fjárplógsmenn, sem hafa af
misskilningi lagt fé í vanhugsað
og illa rekið fyrirtæki í gróða-
skyni, tapi því, og jafnvel þó
að þeir hafi ginnt nokkra heið-
arlega menn til að leggja fram
fé í öðrum tilgangi, finnst fólki
ekki að bærinn sé bótaskyldur.
Og sízt er það til bóta gagnvart
almenningsálitinu, að sumir
fórgöngumennirnir eru ýmis-
lega tengdir og venzlaðir á-
hrifamönnum í bæjarstjórn-
inni.
Því verður minna úr, en til
var stofnað og gengur allt
hægra með greiðasemina. En
þó hefir bærinn nú ákveðið að
leggja 200 þús. kr. í vonina um
framtíð fyrirtækisins.
Um þvert og endilangt ís-
Uranium í Grænlandi.
Öll Hafnarblöðin birtu í gær
frétt frá Sidney um, að ameríski
landkönnuðurinn Dr. Donald
Mc Millan hefði fundið uranium
á Grænlandi. Úr uraníum má,
sem kunnugt er, vinna efni í
kjarnorkusprengjur, svo hér er
um merkan fund að ræða.
Politiken leitaði þegar álits
Dr. Lauge Kochs jarðfræðings, og
lét hann þá skoðun í ljós, að
ekki myndi borga sig að vinna
uranium við Godthaab, þar sem
Mac Millan hafði fundið það.
Knud Oldendon, fram-
kvæmdastjóri nefndar þeirrar,
sem fer með Grænlandsmál,
kvað loku fyrir það skotið, að
Ameríkanar gætu unnið uran-
ium á Grænlandi, þar eð Danir
einir hefðu rétt til að nýta nátt-
úrugæði landslns.
í dag birtir Politiken viðtal
við Asger Liur^dbak magister.
Lundbak telur, að tveir miljarð-
ar smálesta af uranium séu á
Grænlandi, en mestur hluti þess
sé hulinn undir jöklinum.
Franskir vísindamenn telja
að 2—3 miljarðar smálesta af
uranium séu á Grænlandi, en
land hefir verið hlegið að fínu
mönnunum, sem ætluðu að
sýna þjóðinni hvernig ætti að
búa og verða ríkir af því, en
sögðu sig til sveitar á öðru ári.
En hver hlær að bæjarstjórn-
inni, sem tók ótilneydd við ó-
maganum?
Veizludrykkurinn nýi.
Það fer nú víst að verða hver
siðastur með það, að Reykjavík-
urbær láti gjaldþegna sína
borga 20 þús. kr. fyrir áfengi,
sem bæjarstjórnin sjálf, og þeir
sem hún velur með sér í gleð-
skap, drekka upp á einni kvöld-
stund. Framvegis Verður sjálf-
sagt eingöngu drukkin Búkollu-
mjólk í veizlum bæjarins, ef
eitthvað má marka af því, hve
mikið bæjarstjórninni finnst
fyrir hana gefandi.
Frjáls verzlun.
Sjálfstæðismenn hafa oft tal-
að um frjálsa verzlun, sem fyrir
mynd. Það væru því líkur til aö
þeir gripu fagnandi tillögum
Hermanns Jónassonar og Sig-
tryggs Klemenssonar í fjárhags-
ráði um það, að verzlanir fengju
leyfi til vörukaupa í hlutfalli
við það, sem fólkið leitar eftir
skiptum við þær. Þannig hlytu
þeir að verða eftir á, sem mönn-
um þætti verra við að skipta
og smám saman að flosna upp
frá kaupskapnum. Það blómgv-
aðist, sem hæfast væri.
Nú bregður svo við, að Sjálf-
stæðismenn hafa fátt um þess-
ar tillögur sagt, og heldur ó-
lundarlega, það sem það er.
Það skyldi þó aldrei vera, að
þeir meti meira frelsi kaup-
sýs.lumanna(nna, til að halda
viðskiptum fólksins, en frelsi
fólksins til að verzla þar, sem
það vill helzt sjálft.
Þeir sjá einn möguleika.
Undarlegt er það, að Þjóð-
viljinn verður ókvæða við í
hvert skipti, sem minnst er á
að minnka verðbólguna og kall-
ar það árás á launakjör og lífs-
(FramhcUd á 4. síðu)
það er 1% af uraniumforða
j arðarinnar.
í Kanada og í Noregi er einnig
uranium. Er það mjög eðlilegt,
þar eð þessi þrjú lönd hafa eitt
sinn náð saman.
Asger Lundbak telur að það
uranium, sem til er við strendur
Grænlands, muni nægja Dönum
i 100 miljónir ára.
Nú er eftir að vita hvort Am-
eríkanar verða ekki búnir að
krækja sér í uraníumögn á
Grænlandi áður en 100 miljónir
ára eru liðnar.
Jafnaffarmenn neita að ganga
að skilyrðum vinstri.
Undanfarnar vikur hafa
staðið yfir viðræður milli full-
trúa dönsku stj órnmála/lokk-
anna í þeim tilgangi að finna
grundvöll undir myndun þjóð-
stjórnar. í gærkvöldi tilkynntu
Jafnaðarmenn, að þeir gengju
ekki Undir neinum kídingum-
stæðum að skilyrðum vinstri,
en eitt samstarfsskilyrði vinstri-
manna var það, að Knud Krist-
ensen yrði forsætisráðherra
áfram og í öðru lagi vildu
vinstrimenn hafa óbundnar
hendur í Suður-Slesvíkurmál-
inu.
Fréttabréf frá Kaupmannahöfn
Þ. 13,—9. ’47.
Viðhorf hjóðarinnar til fjármuna
verður að breytast
Um fátt er nú meira rætt okkur ekki Ijósar orsakirnar
manna á milli, þar sem vanda- sem því valda, finnum hvar
mál þjóðfélagsins ber á góma, meinsemdin er falin og hverja
en viðhorfin í gjaldeyrismálun- stefnubreytingu þarf upp að
um. Er það og mjög að vonum. ! takn, ef úrbót skal verða. Þjóðin
Þær staðreyndir, að við eig- verður að öðlast skilning á því,
um nú við gjaldeyrisskort að að hin gegndarlausa fjársóun
búa eftir hin mestu gróða- og og sú fyrirhyggju- og ábyrgðar-
gjaldeyristekjuár sem yfir þetta 1 lausa meðferð fjármuna, sem
land hafa gengið síðan byggð' einkennt hefir hina síðustu
hér hófst, og einnig það, að tíma, er þjóðlífsmeinsemd, sem
við höfum á liðugum tveim ár- | ekki einungis í bili hefir skapað
um eytt um eða yfir miljarð í; hér þröng fyrir dyrum, heldur
gjaldeyristekjum, eru hlutir sem; mun og einnig hafa í för með
tala svo alvarlegu máli, að síst:sér ófyrirsjáanlegai fjárhags-
þarf að undra þótt umræður
veki.
Gjaldeyrisvandræði eru löng-
um eitt þyngsta fjárhags- og
viðskiptaböl hverrar þjóðar, og
þá ekki sízt fyrir þjóð eins og
okkur íslendinga, sem flestar
sínar brýnustu nauðsynjar þarf
að flytja inn frá öðrum löndum.
Það er því ekki að ástæðulausu,
þó margir óttist, að gjaldeyris-
vandræði þau sem við erum nú
komnir í, muni því miður skapa
á næstunni, ef ekki sérstaklega
rætist fram úr, fleiri erfiðleika
ógæfu um lengri framtíð, ef
ekki verður frá snúið.
Hún verður að loka eyrum
sínum fyrir þeirri kenningu,
sem með háværum orðum hefir
verið á lofti haldið af ýmsum
að undanförnu, að slík fjár-
málastefna sé boðberi bjartsýn-
is og nýsköpunarhyggju meðal
þjóðarinnar, en að öll hvatning
til gætni og varúðar, sé kyrr-
staða og afturhald. Slíkt er hin
háskalegasta sjálfsblekking sem
þjóðin hefir leiðst í.
Fyrirhyggjulaus fjáreyðsla og
um afkomu okkar og atvinnulíf, taumlaus hneigð til óhófslifn-
en í dag verður séð fyrir.
aðar á ekkert skylt við sannan
En þó þeir örðugleikar kunni, bjartsýnis- og umbótahug. Það
ef til vill, um eitthvert tímabil eru veikleikamerki þeirrar þjóð-
að sníða okkur þröngan stakk ar, sem ekki þolir að vaxa frá
og krappa skó, þá er önnur hlið ' fátækt til bjargálna og sem læt-
þessara mála, sem er enn íhug-
unarverðari.
Sú hliðin snýr að þeim hugs-
unarhætti og þeirri fjármála-
stefnu sem gegnsýrt hefir þorra
þjóðarinnar á síðustu, árum, og
sem því veldur, að svo er nú
komið okkar gjaldeyris- og
fjárhagsaðstöðu sem raun ber
vitni um.
Þá hlið málanna þarf þjóðin
að taka til vandlegrar íhugunar
og átta sig á hvar hún er þar á
vegi stödd, ef betur á að fara
um fjármeðferð okkur hér eftir
en verið hefir hingað til, —
það er ekki nóg að við vitum að
gjaldeyrir okkar er þrotinn, og
að hinir gildu stríðsgróðasjóðir
hafa horfið sem dögg fyrir sólu
á fáum missirum, ef við gerum
ur stjórnast af munaðarfýsn-
um augnabliksins, án þess að
íhuga hvern endi það kunni að
hafa.
Og öll skynsamleg gætni og
fyrirhyggja sé hvorki kyrrstaða
né dautt afturhald, heldur heil-
brigð ábyrgðartilfinning þeirra
þroskuðu manna, er skynja
þann einfalda sannleika, að vel-
gengni hvers einstaklings og
hverrar þjóðar er því skilyrði
háð, á hvaða sviði sem er, að
menn geri ekki dyr sinar of
háar.
Ef við ætlum að uppfylla það
glæsta takmark er við höfum
sett okkur, að varðveita um
ókomna tíma frelsi okkar, at-
vinnulíf og menningu, verðum
(Framahld á 3. síðu)
Kjötskömmtun gengur í gildi
á ný.
Á mánudaginn þ. 15. þ. m.
gengur kjötskömmtunin í gildi
á ný, en henni var hætt seint í
ágúst. í Kaupmannahöfn hefir
kjötmagn verið sáralit.ið síð-
ustu vikur, svo lítil breyting
mun á verða þótt skammtað
verði að nýj-ú.
Ný hitabylgja.
í gær komst hitinn upp í 27
stig, og meðan ég skrifa þessar
línur er hann sennilega 30 stig
í garðinum heima hjá mér.
Regnið, sem kom í sl. viku hefir
bjargað rófnauppskerunni frá
eyðileggingu.
Innflutningshöft í Svíþjóð.
Á næstunni verða sett all-
ströng innflutningshöft í Sví-
þjóð. Að undanförnu hefir inn-
flutningurinn verið meiri en út-
flutningurinn. Síðustu 3—4 vik-
urnar hefir gullforðinn minnk-
að um 20%. Forði þjóðbankans
í gulli og erlendum gjaldeyri
hefir minnkað um 850 miljónir
á hálfu ári og er nú aðeins 850
miljónir. Er stríðinu lauk áttu
Svíar 3,4 miljarða í gulli og er-
lendum gjaldeyri.
Henning A. Brönsted skipaður
forstjóri konunglega leik-
hússins í Kaupmannahöfn.
Fyrverandi skrifstofustjóri í
kennslumálaráðuneytinu, Henn-
ing A. Brönsted var í gær skip-
aður forstjóri Konunglega leik-
hússins í stað Cai Hagermann-
Lindencrone, sem dó í sll. mán-
uði.
Sr. John Anderson
í Kaupmannahöfn.
í gær kom formaður ensku
kjarnorkunefndarinnar, Sdr
John Anderson, með flugvél til
Hafnar. Danskir blaðamenn
flykktust utan um Anderson og
Bohr prófessor, sem tók á móti
samverkamanni sínum. Allt sem
blaðamennirnir höfðu upp úr
þessum frægu vísindamönnum
var, að þeir væru báðir á leyni-
lista og segðu ekkert um kjarn-
orkumálin.
Alþjóðaskóli stofnaður í Höfn.
Á næstunni tekur skóli, ein-
stakur í sinni röð til starfa í
Kaupmannahöfn. Hugmyndina
að skóla þessum á G. J. Arvin
skólastjóri kennaraháskólans í
Kaupmannahöfn, en Ameríkan-
:ar styðja skólann fjárhagslega.
Börn alllra þjóða geta orðið
nemendur í Arvinsskólanum og
fer kennslan fram á ensku og
dönsku.
Börnin verðá látin ganga í
óskiptar deildir til 14 ára aldurs
en mikil áherzla lögð á að hver
nemahdi fái að njóta hæfileika
sinna sem bezt. Er börnin hafa
>náð 14 ára aldri geta þau valið