Tíminn - 24.11.1947, Blaðsíða 5

216. blað
TÍMINN, mánudaginn 24. nóv. 1947
5
ERLENT YFIRLIT:
jAN MASARYK
Vtani'íkf^ráðheiTaim, sem liefla* hloíið
Skyldur lýðræðisins
þann íléssa &t§ ves*a IsseSi liesiuspekiiigsiF og
laeliEssisíaéisr í senn
Fyrir nokkru boðuSu ung-
herjar kommúnista það á
síðu sinni í Þjóðviljanum, að
þar myndi íslenzkum les-
endum verða fluttur fagnað-
arboðskapur stjórnarskrár-
innar rússnesku og gerður
samanburður við stjórnar-
skrá íslands. Á þessu var
líka byrjað, en það varð ekki
nema byrjunin. í Tímanum
birtist þá grein, þar sem lit-
iö var nokkru öðruvísi á mál-
ið, og var óskað eftir fræði-
legum umræðum framvegis.
Síðan hefir Þjóðviljinn verið
fáorður um hina austrænu
stjórnarskrá.
En þó að stjórnarskrá Ráð-
stjórnarríkjanna sníði per-
sónulegu frelsi borgara sinna
næsta þröngan stakk og byggi
á fullkomnu og ströngu
flokkseinræði, má ekki þar
fyrir gera lítið úr þeim sigr-
um, sem Rússar hafa unnið
á sviði verklegra fram-
fara. Svipuð var líka reynzl-
an í Þýzkalandi Hitlers. —
Þess vegna er á vissan hátt
skiijanlegt, að trú skapist á
einræðið í þeim löndum, þar
sem stjórnarfarið er spillt og
fjárhagsöngþveiti ríkjandi.
Menn kjósa þá að fórna
frelsinu til þess að fá sterka
stjórn. Reynzlan frá Frakk-
landi um þessar mundir gef-
ur lýðræðissinnum alveg sér-
stakt tilefni til að ihuga
þetta.
Við íslendinar mælum oft
fagurt og stórt um þjóðmenn
ingu okkar. Við metum per-
sónulegt frelsi mikils og þol-
um lítt að taka skipunum og
fyrirmælum um það, hvað
við skulum hugsa og hvern-
ig við skulum álykta. Við
höfum viljað trúa því, að við
gætum einbeitt okkur að
framförum og uppbyggigu,
án þess að búa við persónu-
lega harðstjórn.
Því miður höfum við feng-
ið reynslu af því, að stundum
er stopult og valt að treysta
því, sem forustumennirnir
segja, jafnvel þótt á hátíð-
legum stundum sé. Við höf-
um átt íorystumenn, sem
þóttust hafa valið sér það
hlutverk, að stjórna einbeit-
ingu þjóðarinnar að viðreisn
og framfaramálum En einn
þurfti þá að nota tækifæri
til að afla sér stórgróða,
annar áfengisfríðinda o.s.frv.
Og undirforingjarnir þóttust
svo mega feta í fótspor meist-
ara sinna og fylgja dæmi
þeirra. Því beyndist áhuginn
öllu meira að eyðslu og mun-
aði en framfaramálunum og
einbeiting þjóðarkraftanna
fórst fyrir. Forystan hafði
brugöizt.
En þarf þetta að ganga svo
til lengdar? Lýðræðissinnaðir
umbótamenn svara því neit-
andi. Og þeir heita á þá al-
þýðu, sem enn er ósnortin
og óspilt af slæmri tízku
ævintýramanna og forrétt-
inda fólks að láta ekki leiða
sig lengra út í ófæruna, Hér
þarf viðnám þeirra manna,
sem sjá að þjóðfélagið þrífst
ekki án lieiðarlegra og rétt-
látra starfsmanna og óska að
vera sjálfir í hópi þeirra
manna.
Tékkóslóvakía hefir verið það
land á rússneska áhrifasvæðinu, þar
sem ríkt hefir frjálslegast stjórn-
arfar til þessa. Margt bendir hins
vegar til þess- seinustu vikurnar, að
stjórnarfarið-sé smám saman að
færast í svipaða átt og í hinum
ríkjunum á-■■ áhrifasvæði Rússa.
Einkum virðist lögreglan, sem er
undir yfirstjórn kommúnista, byrj-
uð á „hreinS'iinum“ í Slóvakíu. í
Slóvakíu er hörð andstaða gegn
kommúnistuifi óg fengu þeir hlut-
fallslega mikltl minna fylgi þar en
í Bæheimi í seinustu kosningum.
Er þetta talíff ein orsök þess, að
lögreglan hefir undanfarið talið
sig uppgötva ýmis konar samsær-
istilraunir í Slóvakíu og margir
menn verið fahgelsaðir í sambandi
við þær.
í seinustu þingkosningum í
Tékkóslóvakíu urðu kommúnistar
stærsti flokkúr landsins og varð
foringi þeirra, Gottwald, forsætis-
ráðherra. Safnanlagt fengu lýð-
ræðisflokkarnir þó miklu meira
fylgi en koihfnúnistar, enda hafa
þeir líka fleiri ráðherra í stjórn-
inni, sem er samsteypustjórn allra
löglegra flokka. Utanríkisráðherra
hennar er útanflokkamaður, sem
talinn er þó standa flokki Benesar
forseta, Þjóðflökknum, mjög nærri.
Þessi maöur er Jan Masaryk, sem
er einn kunnasti maðurinn í hópi
þeirra, er inest hafa komið við
alþjóðamál á seinustu árum.
Járnsmiður
í Bandaríkjunum.
Jan Masaryk er 59 ára gamall,
sonur Tómasar Masaryks, stofn-
anda hins nýja tékkneska ríkis og
þjóðhetju Tékka. Móðir hans var
af amerískum ? ættum og var hann
því sendur til framhaldsnáms í
Bandaríkjunum, rúmlega tvítugur
að aldri. Paðir hans hafði þá ekki
öðlast þá frægð, sem hann hlaut
síðar, og tékteneska ríkið var þá
enn ekki til.- Masaryk yngra stóðu
því ekki margar dyr opnar, þegar
hann hafði lokið náminu vestra, og
tók hann þvi-’þann kost að vinna
fyrir sér um skeið sem járniðnað-
armaður og síðar sem verkstjóri.
Masaryk segist hafa hlotið bezta
undirbúningu að lífsstarfi sínu í
verksmiöjunni,: sem hann vann í
vestra, því að -þar hafi hann lært
að umgangast fólk úr flestum þjóð-
iöndum heimsfhs.
Aðstoðarniaður Benesar.
Eftir heimköínuna til Austurríkis
var Masaryk heyddur til að ganga
í austurríska herinn og var þar um
skeið. Þegar'tekkneska ríkið komst
á fót, gekk Másaryk strax í þjón-
ustu utanríkisráðuneytisins og varð
aðstoðarmaður Benesar á ýmsum
alþjóðaráösté'fnum. Árið 1925 varð
hann sendihérra Tékka í London
og gegndi því' starfi til ársins 1939,
Hvað er Öil okkar alþýðu-
menning og hvað eru allar
okkar lýðræðislegu hugsjónir,
ef við getum ekki sameinast
um jafnrétti í launamálum
og atvinnúmálum og komið
okkur samán um það, að ein-
beita þjóðarkröftunum aö
sönnum framfaramálum?
íslenzka þjóðin er nú mitt
í mikilli tilraun, þar sem úr
því verður skorið, hvort hægt
sé að stjórna á lýðræðisleg-
um grundvelli mannréttinda
er hann sagði af sér í mótmæla-
skyni við afhendingu Sudetahér-
aðanna. Hann lét þó ekki gremju
sína bitna á Bretum, því að við
burtför sína lét hann svo ummælt,
að hann ætti ekki aðra ósk betri
heiminum til handa en að aörar
þjóðir hefðu til að bera sömu
mannkosti og brezka þjóðin.
Stefna Masaryks.
Næstu árin á eftii. fékkst hann
við háskólakennslu og erindaflutn-
ing í Bandaríkjunum, en þegar
Benes myndaði tékknesku útlaga-
stjórnina á stríðsárunum varð
Masaryk utanríkisráðherra hennar
og hefir hann verið utanríkisráð-
herra Tékka jafnast. síðan. Hann
þykir hafa sýnt lægni og hyggindi
í því starfi sínu, og á hánn manna
mest þátt í því, að Tékkum hefir
tekizt að halda vináttu og virðingu
vesturveldanna, þótt þeir hafi í
mörgum deilumálum talið hyggi-
legra að fylgja Rússum. Masaryk
fer ekki dult með það, að hann
telur Tékka vestræna þjóð, bæði
menningarlega og stjórnarfarslega,
en lega landsins sé þannig, að sjálf-
stæði þess byggist alltaf að miklu
leyti á góðri sambúð við Rússa, því
að þar sé helzt styrks að vænta
gegn erfðafjöndum Tékka, Þjóð-
verjum. Hann telur jafnframt, að
Tékkar verði að treysta þyí, að
Rússar blandi sér ekki í innan-
iandsmál þeirra, ef þeir kappkosta
góða sambúð við þá.
Fór út af sporinu.
Eins og áður segir, hefir Masaryk
tekizt furðanlega vel að þræða
þann meðalveg að komast hjá
beinum árekstrum við annaðhvort
stórveldanna, Bandaríkin eða
Sovétríkin. Þótt hann hafi oftast
við ýmsar atkvæðagreiðslur á al-
þjóðaráðstefnum fylgt Rússum að
málum, hefir hann gert það með
þeim hætti, að Bandaríkjamenn
hafa haft fullan skilning á afstöðu
hans. Jaínframt hefir hann haldið
þannig á málum, að Rússar hafa
ekki toftryggt framkomu hans. f
eitt skipti hefir það þó hent Mas-
aryk að fara út af sporinu í þeim
efnum. Það var þegar Bretar og
Frakkar boðuðu til Parísarfundar-
ins um Marshallstillögurnar. Tékk-
neska utanríkismálaráðipieytið
skýrði frá því, að Tékkar myndu
þiggja boðið, en eftir að Masaryk
og Gottvald höfðu farið til Moskvu,
var því hafnað af hálýu Tékka.
Það sýnir vel, hve Tékkar kapp-
kosta að komast hjá því að eiga
hlut í deilum stórveldanna, að
þeir vildu ekki þiggja sæti í Örygg-
isráðinu að þessu sinni, þótt þeim
stæði það til boða. Einkum er þó
talið að þetta hafi verið ráð Mas-
aryks.
Nýtur föður síns.
Vafalaust er það Masaryk mikill
og persónufrelsis, eða hvort
frelsið verði notað til skefja-
iausrar eyðslu og undan-
bragða frá sjálfsögðustu
þegjiskyldum, svo að þjóðin
í vonleysi sínu hneigist að
einræðisstefnum og kúgun
og harðstjórn taki við. Ef
frjálsir menn viðurkenna
ekki skyldur sínar og upp-
fylla þær, eru þeir þar með
að. grafa gröfina, sem frelsi
þeirra verður lagt í innan
tíðar.
Masaryk við pianóið.
styrkur, einkum þó heima fyrir, að
hann er sonur þess manns, sem
nú er einn mesti þjóðardýrlingur
Tékka. En hann á álit sitt líka
mannkostum sínum að þakka.
Masaryk hefir o£í verið lýst
þánnig, að hann sameini heims-
mann og heimsspeking í senn, því
að hann kann vel að umgangast
menn og kemst oft mjög spaklega
að orði. Hann er maður mjög
söngelskur og er talinn bezti píanó-
leikari í hópi þeirra manna, er
fást við alþjóðamál.
Ilaim gegn
minkaekli
(Framhald af 3. siðu)
þessu svæði, eins og t. d. við
Leirvogsá og Köldukvísl. —
Af þeim 70 minkum, sem get-
ið er um hér að framan, að
drepnir hafa verið, voru 40
lagðir að velli á's. 1. ári. Auk
þess sem herjað hefir verið á
minkana með skotum og
grjótkasti, þá hefir og verið
gripið til þess ráðs að eitra
fyrir þá og auk þess komið
fyrir vítisvélum við holur
minkanna og híbýli. En það
er mál manna, að þrátt fyrir
allt þetta sjái tæplega högg
á vatni. Er þegar búið að
verja úr ríkissjóði 2500 kr. í
þetta minkastríð.
Þá hefir orðið upp á síð-
kastið allmikið vart við villi-
minka upp í Borgarfirði,
einkum í Eundárreykjadal. —
Hafa villiminkarnir þar eink-
um tekið sér aðsetur við
Reyðarvatn, sem er nokkuð
fram af byggðinni, og er þar
gnægð af silungi. Einnig hefir
þeirra orðið vart meðfram
Tunguá og Grímsá. Leikur
mikill grunur á, að villimink-
ar hafi lagzt á unglömb á
s. 1. vori á bæ einum fram-
arlega í dalnum.
Þá er og því sterkur grun-
ur, svo að nærri stappar
vissu, að aligæsir hafi orðið
villiminkum að bráð á bæ
einum neöarlega í dalnum,
á bakka Grímsár. Þarna á
þessum slóðum hafa villi-
minkar hin beztu og ákjósan.
legustu lífsskilyrði, — gnægð
af fiski í ám og vötnum auk
annars veiðiskapar á þurra
landinu, og fylgsni eru þarna
nóg.
Þá hefir og orðið vart við
minka í Botnsdal við Hval-
fjörð. Guðbrandur ísberg,
sýslumaður á Blönduósi, hef-
ir skrifað ritstjóra Morgun-
blaðsins bréf, sem nýlega
britist í blaðinu ásamt bréfi
frá honum til landbúnaðar-
nefnda Alþingis og land-
búnaðarráðuneytisins. Kem-
ur það skýrt fram í þessum
bréfum Guðbrands sýslu-
manns, að þessi plága hefir
einnig heimsótt Norðurland
og er þar í uppsiglingu.
Þjóðvarnarfélagið
og Bandarlkin
Þjóðsarnarfélagið svo-
nefnda reis úr löngum dvalá
um fyrri helgi og hélt fund
um framkvæmd flugvallar-
samningsjös. Svo er að sjá af
frásögn blaðanna, að þar
hafi verið deilt fast á samn-
inginn og framkvæmd hans
og Bandaríkjamenn bornir
ýmsum ófögrum sökum. A.
m. k. er mjög hlakkað yfir
þessum fundi í Þjóðviljanum.
Hér skal hvorki reynt að
mæla flugvallarsamningnum
né framkvæmd hans sér-
staka bót. Samningurinn er
mjög gallaður, enda var illa
á málinu haldið af hendi
fyrrv. stjórnar. Vel getur
framkvæmdinni líka verið
eitthvað ábótavant, enda
mun sú framkvæmd ekki til,
sem ekki má finna að. Og
við því er ekkert að segja,
þótt það sé gagnrýnt, sem
aflaga fer, ef það er gert af
hófsemi og sanngirni.
Hitt er verra mál, ef hér
á að gera úlfalda úr mýflugu
og fara að efna til óþarfra
æsinga gegn Bandarikjunum.
Vafalaust gætir ýtni hjá
þeim til að auka áhrif sín og
tryggja aðstöðu sína, eins og
yfirleitt hjá öðrum stórveld-
um. Vafalaust má líka margt
að stjórnarháttum og sið-
venjum þeirra finna, t. d. ó-
hæfilegri misskiptingu auðs-
ins og meðferðinni á svert-
ingjunfim. En þrátt fyrir
þetta má ekki gleyma, því, að
þær þjóðir, sem enn njóta
þeirrar gæfu að búa við vest-
rænt frelsi og lýðræði, eiga
það - Bandaríkjunum að
þakka. Án Bandaríkjanna
myndi nú sama svartnætti
ófrelsis og kúgunar grúfa yfir
þessum þjóðum og ýmsar
þjóðir Austur-Evrópu hafa
nú við að búa. Þetta er stað-
reynd, sem þeir, er halda
fram rétti smáþjóðanna,
hljóta að viðurkenna, ef það
er þá ekki eitthvað annað en
réttur smáþjóðanna, er vakir
fyrir þeim.
.. Rétti íslendinga né ann-
arra smáþjóða verður því
ekki betur borgið með ein-
hliða æsingum og sam-
blástri gegn Bandaríkjunum.
Slíkt vei'ður þvert á móti lóð
á vog þeirrar stjórnmála-
stefnu, sem er rétti smáþjóð-
anna hættulegust.
Hér skal því síður en svo
haldið fram, að fyrir Þjóð-
varnarmönnum vaki að efna
til æsinga gegn Bandaríkjun-
um. En því miður er svo að
sjá, að þeir álíti íslenzku
sjálfstæði ekki stafa hættu
af neinu öðru en flugvallar-
samningnum. Slíkt er háska-
samlegur misskilningur. Þar
kann aö vísu vera fólgin
nokkur hætta, en áreiðan-
lega ekki sú mesta. Sú hætta
er t. d. miklu meiri, að hér
starfar undir erlendri stjórn
fjölmennur flokkur, sem
vinnur að þvf að leggja ís-
lenzkt atvinnulíf í rúst. Sjá
Þjóðvarnarmennirnir svo illa
þessa hættu, að þeir eins og
marka starfsemi sína við það,
að hún geti orðið liður í þágu
þessa flokks? Ef Þjóðvarnar-
félagið ætlar ekki að kafna
undir nafni, þarf það að
sýna hug sinn til fleiri mála
en flugvallarsamningsins og
þá ekki sízt til hinnar er-
lendu flokksstarfscmi hér á
landi. Annars er hætt við,
að félagsskapurinn verði
þjóðvarnarfélag innan gæsa-
lappa. X+Y.