Tíminn - 16.02.1948, Blaðsíða 4

TÍMINN, mánudaginn 16. febr. 1948
37. blað

IIm stjórnarskrármállð
Eftir Búa
Stjórnarskrá íslands segir
íyrir, að héraðastj. skuli
.skipað með lögum. Árið 1907
,yoru omtin lögð niður með
eintöldum lögum frá Alþingi,
og siðan hefir ekki verið nein
tylkjaskipun á íslandi. Mið-
stöð hins opinbera valds er
öll i höfuðborginni.
'íinsum hefir fundizt, að of
.1 >hí-t væri gengið um einhæf
,Vngu opinbers valds og um-
hoðsstjórnar í Reykjavík. Þvi
eru nú mjög uppi raddir um
þ ið. að gera þar breytingu á
og endurreisa ömtin í ein-
. hv,prju formi, koma á fylkja-
,S-tXPun, fjórðungum eða
gimmtungum eða hvað þaö
■yrði kaliað. Er næsta líklegt,
aö' um þetta væri nú komið
, ;b,m frumvarp á Alþingi, ef
, .endi^rskoðun stjórnarskrár-
,i nar stæði ekki fyrir dyrum,
■svo aö menn. bíða þess að
■ xoina, þar inn einhverjum á-
K/æöum. sem fast binda það,
sð fylkjaskipun skuli vera.
Ekki mun það þykja til-
tpgkilegt að setja nein ná-
,,,;kvæm ákvæði um fylkin í
's.tjórnarskrána, svo reynslu-
"f us.r, sem við erum í þeim
eínnm. Auðvitað verður það
' ao ‘fara eftir reynslunni,
t'^Lvaöa mál þau fengju í sinn
, jþíut til st.iórnar og meðferð-
. hr, og að hvað miklu leyti.
"Eg gæti hugsað mér, að í
'bessu sambandi kæmu eftir-
t lin atriði til greina.
t hverju fylki væri einn
maður æðstur og hefði fram-
kvæmdastjórn á fjármálum
þtjfes Kiörin fylkisþing kæmu
ái'lega saman og afgreiddu
híeöal annars fjárhagsáætl-
’ o’n eða fjárlög fylkisins. Þar
• uyrði ráðstafaö þeim sköttum
' ó;r tekjum, sem í fylkissjóð
. -- renna og framlögum ríkis-
” soóós til verklegra fram-
' ðíVæmda, vegna brúa, hafna,
"Skóhibygginga o. s. frv. skipt
“thilli ákveðinna aðila.
Mér finndist eðlilegt, að
samíara þessari breytingu
: .yrðu sýslurnar lagðar niður
—'þbví formi, sem nú er. Sýslu-
••>.menn myndu þó haldast á-
'" 'lika margir og þtir eru. Þeir
"y¥3Ú lögreglustj órar og toll-
^rj orar og umboðsmenn al-
marmatrygginga. Dómsvald
-’ .ivdíðn þeir ekki, en í þess stað
kæml héraðsdómur einn í
hveriu fylki.
Þessari breytingu má sjálf-
,i£agf telja bæði kosti og ö-
h kosr.i Sennilega er það nokk-
< uð fast í sumum, að sýslurn-
. > .ur megi haldast sem fjárhags
• legnr heildir líkt og er, að
minr.sta kosti þangað til
■ reynsU kemur’ á fylkin. Um
: jjftð.má margt ræða fram og
^aftur, en benda vil ég á það,
. aS bær eru nú orðnar býsna
margar framkvæmdirnar,
sem einstakar sýslur hjálpast
ad við með sameiginlegum
íramlögum. Eðlilegra virðist,
,p.ð bá sé það sameiginlegur
.tulitrúa f undur allra aðila,
™«em afgreiðir málið,
í samræmi við fylkjaskip-
• unina myndi verða nokkur
breytng á embættum náms-
stjóranna. Þeir myndu hafa
fasta skrifstofu og þó sömu
rerðalög og nú. Eins myndi
verða í hverju fylki verkfræði
legur ráðunautur um vega-
mai og fleiri slíkir embættis-
rnenn eftir því, sem reyslan
sýndí að þörf væri á. Teikni-
.stofur og byggingafulltrúar
gét ég hugsað mér að yrðu
þar, ef til vill í sambandi Við
kénnslustofnanir í bygging-
ariðnaði, þvi að vafasamt er,
að sú kennsla verði um alla
ævi fjögra ára vinnuskylda
hjá meistara. Og hvort sem
er, höfum við iðnskóla.
Fylkisþingin hefðu eftirlit
með þessum stoínunum öll-
um og embættismönnum
þeirra. Jafnframt yrðu þau
að sjálfsögð brjóstvörn hér-
aðanna í hvers konar málum
út á við ‘Og héldu fram rétti
þeirra í viðskiptum við rík-
isvaldið. Áreiðanlega vantar
nú betra samstarf á því sviði
og fulltrúa stórra héraða
gætu áreiöanlega sameinaðir
stuðlað að meiri jöfnuði en
nú er um sinn.
Margt kemur tii athugunar
í þessu sambandi. Bankamál
þjóðarinnar yrðu öll endur-
skoðuð. Hér verður ekki bent
á neinar breytingar í þeim
efnum, en minna má þó á
það, að hinir mörgu spari-
sjóðir úti um land hafa yfir-
leitt reynzt farsælar stofn-
anir og mörgum peningi bjarg
að fyrir héruð sín, bæði bein-
línis, af því starfsemin var
heimilisföst þar, en auk þess
óbeinlínis með því að lána fé
til þeirra framkvæmda, sem
hinar stóru peningastofnan-
ir landsins hefðu ef til ekki
haft ástæðu til að sinna.
Nú skal ég ekki segja, að
vaxtagreiðslur úr fjarlægum
héruðum til peningastofnun-
ar, sem á heima í Reykjavík,
en rekur viðskipti um all.t
land, sé skattur til Reykja-
víkur. Það þarf ekki að vera,
nema aö nokkru leyti.
En hitt virðist eðlilegra, að
bankastarfsemin sé ekki rek-
in meira en þarf utan við-
skiptahéraðanna. En hitt gæti
þó orðið dýrt, ef margir bank
ar eru í Reykjavik og hver
þeirra hefir sitt útibú í
hverju héraði. Þetta þarf allt
að athuga, og fnna hvað er
öruggast, réttlátast og ódýr-
ast. En það er raunar alls
fjarri stjórnarskrármálinu að
„Hið gmiðasta skeið til að
skrílmenna þjóð
er skemmdir á tungunni aö
vinna,“
leggur Stephan G. Kölska á
tungu. Eitthvert göfgasta
aðal góðrar menntunar ut-
an sjálfs siðgæðisíns, er með-
ferð máls og tungu. Mennt-
aður maður hefir nákvæm og
glögg blæbrigði á málfari
sínu. Hann skilur stigmun og
eðlismun orðanna. Hann not-
ar ekki grófyrði nema um
gróf hugtök. Því er réttur
blær á máli hans.
Það er eflaust gott að
kunna stafsetningu, setninga
fræði og gréinarmerkjaskip-
un. En hitt er ekki minna
vert, þó að ef til vill sé ó-
hægra að meta og mæla,
enda stundum smekksatriði,
að kunna að velja rétt orð við
rétta hugsun og framsetning
arhátt. Það er málsmekkur,
stílgáfa og rökrétíur skiln-
ingur á merkingu orðanna,
sem þá kemur til greina.
Það er ískyggilegt hvernig
málfar barna og unglinga er
nú víða að þróast. Ýkju-
hreimur og grófleiki ein-
kennir tungutakið. Stærstu
og grófustu orð eru viðhöfð,
þó að þau eigi alls ekki við,
og oftast sömu orðin. Þannig
heitir kámugur barnsfótur
Búason
ræða það, þó að ekki verði
komizt hjá að hugsa um
þetta í sambandi við fylkja-
skipun landsins.
Ég heid að þetta yfirlit
nægji til að sýna það, að
fylkjaskipunin er ekki fyrst
og framst hégómamál og ekki
heldur aukakostnaður fyrst
og fremst hégómamál og ekki
myndu koma upp hjá þeim
embættismenn, sem þar
væru búsettir og ynnu verk,
sem nú eru að nokkru leyti
vanrækt og óunnin, en að
nokkru leyti unnin í Reykja-
vík. Ekki munu vera skiptar
skoðanir um þaö í neinu hér-
aði, aö það borgi sig vel, sem
greitt er fyrir vinnu við spari
sjóðinn þar, þó að vitanlega
mætti færa öll skiptin að
fjarlægum banka. En þetta er
hliðstætt við ótal margt ann-
að. Það borgar sig oft betur
að hafa starfsmanninn
heima í héraði, en að sækja
um langan veg til sameigin-
legra starfsmanna alþjóðar í
höfuðborginni. Og þann á-
bata á fylkjaskipunin að
tryggja héruðunum.
Hér er ekki á ferðinni neinn
fjandskapur við Reykjavík.
Reykjavík hefir sízt af öllu
gott af því, að héruðin séu
vanrækt. Borgarstjóri Reykja
víkur lét einlivern tíma svo
ummælt, að Reykjavík væri
það mikilsvirði, að lífskjör
manna úti um land yrðu sem
bezt. Það er rétt; og þessar
tillögur miða allar að jafn-
væri og réttlæti. Því eru þær
öllum góðar,
Ég geri ráð fyrir að skoðan-
ir manna um tilhögun þess-
ara mála séu nokkuð á reiki,
eins og um sumt annað. Ég
ætla heldur ekki að halda því
fram, að ekki megi sitthvað
betur fara en ég hugsa mér
nú En við megum ekki draga
lengur að hugsa og ræða um
þetta, og því er þessi grein
skrifuð.
drullug löpp eða að minnsta
kosti skítug, frískur vindblær
og jafnvel hæglátur andvari
kallast rok, léttar regnskúrir
bullandi dembur, að óhreinka
fötin sin heitir að drulla þau
út o. s. frv.
Hér er á ferðinni misnotkun
orðanna, auk þess, sem þetta
er þáttur í heimskandi einhæf
ingu málsins, hliðstætt því að
kalla dindla, rófur, stýri,
stirtlur, sporða, tögl og jafn-
vel rassa einu nafni hala og
nefna að leggja, breiða,
hengja, reisa o. s. frv. ein-
ungis að setja. Löpp er eins
gott íslenzkt orð og fótur, en
það er mismunandi merking
í orðunum. Loppa, krumla og
hrammur eru íslenzk orð, en
það er ekki rétt að nota neitt
þeirra almennt um hendur á
fólki, enda þótt þau geti öll
átt við vissar hendur í ein-
stökum samböndum. Þaö er
eitt einkenni góðrar mennt-
unar að finna nær slík af-
brigði eiga við, en vera ekki
ineð þau í tíma og ótíma.
Það sæmir ekki neitt hugs-
unarleysi um þetta mál. Eig-
um við ekki að gera okkur
það að reglu að hugsa áður
en við tölum og reyna að
vernda blæbrigði og auðlegö
íslenzkrar tungu?
H. Kr.
Iskyggileg máíþróun
Bréf frá sveitamanni, sem ekki j
óskar að láta nafn síns getiö, held-
ur en sumir aðrir:
„Þegar ég var að gefa rollunum
í morgun fór ég að hugsa. Það er
reyndar ekkert nýtt, þó maðurinn
hugsi, ég hugsa alltaf þegar ég
má vera að. Þetta, sem ég hugs-
aði, er án efa ekki nýtt umhugs-
unarefni, fyrir þá sem hugsa, en
fyrir hina, sem sjaldan hugsa um
svona-lagað, er það nýtt, og ég
held þess vert að hugsað væri um
það í ró og næöi.Kannske væri
bezt að nota bara „strútapólitík“
í þessu tilfelli, eins og svo mörgum
öðrum, stinga höfðinu niður í sand-
inn (eða undir sængina) og hætta
að hugsa. Eiga menn yfivleitt að
hugsa um framtíðina? Já, ég segi
nú ara fyrir mig, eitt stórt: Já.
Með fyrsta hneppið í fanginu
fór ég að telja saman þær jarðir,
sem í náinni framtíð mundu fara
í eyði, hér í sveit og tvein. næstu
sveitum, að öllu óbreyttu. Þær voru
bara 20—30. Býsna ótrúleg tala það.
Á mörgum þessara jarða búa nú
efnamenn á góðum aldri, get ég
sagt með góðri samvizku. Sumir
búa með systur sinni, aðrir með
gamalli móður, enn aðrir hafa
kannske náð í gamla meykerlingu
fyrir ráðskonu og sumir eru bara
einir.
í hversdagsleik líðandi stundar
finnst okkur þetta bara gott. En
hvers vegna fara þessar jaröir
J eyði innan skamms tíma? Þetta
er ekki örðug gáta, þeim sem
kunna að leggja saman 1 og 2.
Eftir nokkur ár veröur þetta
fólk orðiö gamalt. Það hefir ekki
aukið kyn sitt. Hver á að taka
við? En margur hefir alið börn sín
upp í sveit, en setið að lokum einn
eftir með förunautinn, sem ekki
brást, bogið bak og þreyttan lík-
ama. Það virðist ekki einhlýtt að
auka kyn sitt í sveit og treysta á
afkomendurna. En alltaf virðist
slíkt vera í áttina og eðlileg þróun
væri það, þrátt fyrir allt.
En stafar nú meiri voöi af þess-
ari „piparmennsku" nú en áður?
Já, í þessu tilfelli. Ég hugsa að það
hafi verið fremur fátítt að búandi
maður væri ekki giftur, hér fyrr á
tímum. Fólk, sem giftist ekki, var
þá í vinnumennsku. En nú er
vinnumennskan, svo að segja, dott-
in úr sögunni. En þrátt fyrir það,
heldur sumt fólk því áfram að
vera ógift, sumt af því, að það vill
ekki giftast, og aðrir geta ekki
gifzt, af þeirri einföldu ástæðu, að
„betri helmingurinn" er ekki tii-
kippilegur í búskaparbasl.
Víða um sveitir er mjög fátt um
kvenfólk á giftingaraldri, þó eru
nokkrar, sem ekki hafa ennþá
„gengið út“, einhverra hluta vegna.
Svo eru lika dálítið margar ungl-
ingsstúlkur, sem bíða eftir þvi að
verða „stórar“, svo þær geti séð
sig um í heiminum.
En aftur á móti er hér margt
um karlmenn á bezta aldri. Það
vantar bara konur, þá væri allt í
lagi ef konan fengizt. Sumar stúlk-
ur vilja ekki setjast að í sveit,
þó þær séu þar fæddar og uppald-
ar. Þær mega ekki hugsa til þess
að eiga mann, sem er með húsa-
lykt í fötum og heystrá eða mosa-
kló í ofan á lag. Þeir eru svo
mikið „frat“ þessir sveitapiltar.
Þetta mega þær taka til sín, sem
vilja.
Ekki er ég þó með þessu að
halda því fram, að piltarnir skari
fram úr kvenfólkinu í þessu tilfelli.
En hvað eiga þeir að gera, þegar
stúlkurnar eru farnar, annað en
að fara á eftir. Sumir fara —
aðrir sitja eftir, einmitt þeir, sem
ætla að halda uppi heiöri bænda-
stéttarinnar, og þrauka í lengstu
lög. En það er ekki gott að maöur-
inn sé einsamall. Hvað þrauka þeir
lengi?
ffl
Ég held að ekki sé rétt að loka
augunum fyrir þessu máli, heldur
skulum við opna þau betur og
hugsa um þetta í fullri alvöru.
Jæja, Pétur minn! Svo mörg eru
þau orð. Kannske þú vildir ljá
þessu hjali rúm í þinni baðstofu?
Ef til vill getur 'þetta skapað
umræður, ef til vill færu líka ein-
hverjir að hugsa málið.
Ekki meira um það að sinni.“
Því skyldum við ekki hugsa og
tala um þessar ömurlegu stað-
reyndir?
Pétur landshornasirkill.
Jörðin Moshús
í Miðneshreppi er til sölu. — Á jöröinni er járnvariö í-
búðarhús, miðstöðvarhitun, vatnsleiðsla, vindrafstöð,
ágætt útræði.
Jörðin er laus til ábúðar í næstu fardögum.
Uppl. í síma 2468 eða 13 C um Sandgerði.
KJARTAN HELGASON.
---—— ---— ----------
Bréfasambönd
Þið, sem óskið eftir að skrifast á við fólk á svipuðum ;
aldri og þið eruð og með svipuð áhugamál innanlands ;
eða utan, gerið svo vel að skrifa eftir nánari upplýs- !
ingum. ■
Jón Agnars
Pósthólf 965 Reykjavík.