Tíminn - 20.02.1948, Qupperneq 5

39. blað
TÍMINN, föstudaginn 20 febr. 1948
5
Föstud. 2®. fehr.
Verzlunarmálin og
Morgunblaðið
Sumum mönnum er svo far-
ið, að eiga erfitt með að skilj a
jafnvel einföldustu hluti.
Hversu oft og hversu ljóst sem
þeim eru sagðar augljósustu
staðreyndir, láta þeir aldrei af
þeim firrum og fjarstæðum,
sem þeir voru búnir að bíta
sig 1. Sannanir og áþreifan-
legar staðreyndir eru þeim
einskisvirði. Kreddur þeirra og
fyrirfram mynduð trú, hagg-
ast ekki, hvað sem öllum
sönnunum líður.
Sjáandi sjá þeir ekki og
heyrandi heyra þeir ekki né
skilja.
Þessi manntegund kynnir
sig átakanlega glöggt í Mbl.
í allan vetur og allan síðari
hluta sumarsins hefir verið
deilt um skiptingu innflutn-
ingsins milli verzlana. í því
sambandi hafa Framsóknar-
menn haldið fram þeim regl-
um, sem kenndar eru við full-
trúa flokksins í fjárhagsráði,
þá Hermann Jónasson og Sig-
trygg Klemenzson. Kjarni
þeirrar reglu er sá, að verzl-
anir skuli fá hlutdeild í inn-
flutningnum eftir því, hve
mikið þær fá af skömmtunar-
miðum, — með öðrum orðum,
— kaupandinn skapar verzl-
uninni skilyrði til framhald-
andi innkaupa og viðskipta.
Með þessu móti er réttur
fólksins viðurkenndur í verki
og því fengið vald til í sam-
ræmi við hann, að velja milli
verzlana og kjósa sér við-
skiptamenn.
Mbl. kallar þetta sí og æ að
berjást fyrir sérréttindum
kaupfélaganna, leggja verzl-
unina í fjötra og þar fram
eftir götunum. Jafnvel talar
blaðið um einkarétt og ein-
okun kaupfélaganna í þessu
samíbandi.
Tíminn telur sérstaka á-
stæðu til að biðja lesendur
sína að kynna sér vel afstöðu
Mbl. og fullyrðingar í þessum
málum, svo að ekki fari milli
mála. Menn ættu að sjá það
með eigin augum, hve harð-
lokað er fyrir það, að Mbl. geti
leyft sér að skilja eðli máls-
ins eða fara rétt með nokkurn
hlut, sem snertir kjarna þess.
Það er ekki í reglum þeirra
Sigtryggs og Hermanns eitt
orð eða atriði, sem bindur
fólk við kaupfélögin. Sam-
kvæmt þeim reglum gætu
menn farið með alla sína
skömmtunarmiða f ramhj á
kaupfélögunum, ef þeir vildu
heldur verzla annars staðar,
svo að kaupfélögin yrðu að
hætta. Þau ættu tilveru sína,
eins og önnur verzlunarfyrir-
tæki, algerlega undir hylli og
vinsældum sínum hjá fólkinu.
En þetta kallar Mbl. sérrétt-
indi og einokun kaupfélag-
anna, þar sem verzlunin væri
lögð í fjötra ánauöarinnar. Og
þessi fj arstæöa er ekki sögð
einu sinni af vangá og fljót-
færni. Á þessu er hamrað
mánuð eftir mánuð af full-
kominni óbilgirni.
Hvaö hefir stjórnfrjáls og
merintuð þjóð að gera méð
stjórnmálablað eins og Mbl.?
Óneitanlega er svona mál-
flutningur blettur á stjórn-
málalegri menningu þjóöar-
ERLENT YFIRLIT:
Verðlækkun i Bandaríkjunum
Flýtlr liiiu íyrir Marslíallslajálpiimi og
%ður Isbím úrslitum forseta-
kosMÍnHaima?
Eins og kiinnugt er, hefir verð-
lag á kornvörum og fleiri land-
búnaöarafurðúm farið ört hækk-
andi í Bandaríkjunum seinustu
máðuöina. Hóskkanir þessar hafa
leitt af sér liokkurar verðhækkanir
á ýmsum öðrum vörum, en þó
hvergi 'nærri'' eins miklar. Margir
hafa óttast, að þetta myndi stefna
fjárhagsmáíum Bandaríkjanna í
mikinn voða,’ „ný kauphækkunar-
barátta myndí byrja þar, og Mars-
halls-hjálpin .verða gagnsminni en
ella, þar sexn,i;störum minna vöru-
magn fengist.fyrir framlag Banda-
ríkjanna en gert hefir verið ráð
fyrir, vegna. 'yerðhækkananna. —
Truman forseti hefir talið þetta
ástand svo afprlegt, að hann hef-
ir farið þess -á leit við þingið, að
það setti lög:.;mn víðtækar verð-
lagsráðstafanjr, en republikanir,
sem hafa ín.éjrihlutann, höfnuðu
því, og töldu að ástandið myndi
batna af sjálfu sér.
Verðfallið í Cliigaco.
Frá því í' 'ágústmánuði í fyrra
og þangaö ti;i um miöjan janúar
siðastl. hefir Verölag matvara far-
ið síhækkandi., í Bandaríkjunum.
Þannig var heildsöluverð þess nær
einum fjórða . hærra um miðjan
janúar, en þaö hafði veriö í ágúst-
mánuði. Siðari hluta janúarmán-
aðar var það riokkurn veginn stöð-
ugt, en þann; 4. febrúar síðastl.
hófst verðfaíl á markaðinum i
Chigaco, en þar er mesti landaf-
uröamarkaöur veraldar, og hefir
það haldið áfram stöðugt síðan.
Þann 13. þ. m.«yar verðfallið orðið
svo mikið, að þaö nam á tólf helztu
matvöruflokkijímm 12%. Hveiti
hafði lækkað. um 19% og einstaka
kornvörutegundir enn meira. Síðan
hefir verðlagið enn þokast niður
á við. Það cr. þó enn ekki kornið
niður í það, sgfh það var 1 ágúst-
mánuði í fýrr'á, er það byrjaði að
hækka.
Orsakir verÁfallsins.
Orsakir þessa verðfalls eru eink-
um tvær:
Önnur orspkin er sú, að frá Evr-
ópu og Suður-Ameríku hafa bor-
izt fréttir .xyp óvenjulega góðar
uppskeruhoriju', í Evrópu hefir
veturinn verið,:ihinn mildasti, akr-
arnir hafa .veriö stórauknir og
eru því horfui' á, að þar verði
mjög mikil uppskera.
Hin orsökin. er sú, aö Banda-
ríkjastjórn hætti að kaupa korn-
vörur um mánaöarmótin, en hún
hefir kej'pt- ejlmikið af þeim að
undanförnu, vegna hjálparráöstaf-
anna, sem hún hefir með hönd-
um. -ö:;
Þess ber að-.:gseta, að það verð-
fall, sem hér ;¥æðir um, nær að-
eins til heiMSölu á vörum, sem
eru að koxtiá á markaðinn eða
koma þangað:'næstu mánuðina. —
Áhrifanna á ’smásöluverzlunina er
því enn ekki’ fárið að gæta veru-
lega, þar sem enn er verið að selja
gamlar birgðir. Þó hefir smásölu-
verðið þegar lækkað verulega á
ýmsum matvörum í Bandaríkjun-
um. Utan Bandaríkjanna mun á-
hrifanna vart gæta fyrr enn eftir
nokkra mánuði, því að næstu vik-
ur og mánuði munu tæpast flytj-
ast þaðan aðrar kornvörur en þær,
sem fest hefir verið kaup á" áður
en verðið byrjaði að falla.
Er verðfallið upphaf
nýrrar kreppu?
Vei’ðfallið hefir vitanlega komið
af stað miklu umróti í Bandaríkj-
unum og menn hafa dregið af því
ýmsar ályktanir. Ýmsir virðast
óttast, að það sé upphaf nýrrar
kreppu, því að kreppan, sem hófst
1929, byrjaði með svipuðum hætti.
Almennt virðist þó ríkja sú skoðun,
að ekkert stórfellt verðhrun sé enn
í nánd. Óeðlilega hátt verðlag á
matvörum, sem hafi hlotizt af
skortinum í heiminum, mun lækka
eitthvað, en hins vegar hvergi
nærri svo, aö það muni skapa nein
fjárhagsvandræði hjá framleið-
endum.
Verðfallið á landbúnaðarafurð-
unum hefir haft í för með sér
nokkra lækkun á öðrum vörum í
Bandaríkjunum, en þó hvergi
nærri sambærilega. Verð þeirra
hefir heldur ekki hækkað nærri
eins mikið á undanförnum mánuð-
um, og það var byrjað að lækka
aftur áður en verðfall landbúnað-
arvaranna hófst.
Ýmsir hagfræðingar Bandaríkj-
anna telja það engan veginn úti-
lokað, að verðiö taki enn stökk
upp á við, eins og varð á síðari
hluta fyrra árs. Nokkru eftir að
verðfallið á Chigaco-markaðinum
hófst, hélt Truman því fram við
blaðamenn, að enn væri sama
þörf og áður fyrir stöðugt verð-
lagseftirlit.
Pólitískt áhrif
verðfallsins.
Verðfallið er talið líklegt til þess
að geta haft veruleg áhrif á stjórn
mál Bandaríkjanna og stefnu
þeirra í utanríkismálunum.
Þannig er t. d. talið, áð það
muni draga veralega úr kaup-
hækkunarkröfum verkalýðsfélag-
anna, en þau hafa undanfarið ver-
ið að segja upp kaupsamningum
og undirbúa verulegar kauphækk-
unarkröfur.
Þá er verðfallið talið liklegt til
þess að verða nokkurt vatn á
myllu republikana, einkum ef það
yrði meira, en leiddi þó ekki til
hruns og samdráttar. Það hefir
verið stefna þeirra, að ekki
þyrfti að gera, heldur myndi verðið
jafna sig, án opinbei'ra íhlutunnar.
Undanfarið hefir krafa Trumans
urn aukið verðlagseftirlit og
verðlagshömlur verið eitt bezta á-
róðursefni hans. Þetta „tromp“
missir hann úr hendinni, ef spár
republikanna kynnu að sýnast
réttar, a. m. k. fram yfir forseta-
kosningar. Margir telja, að verð-
lagsmáliö muni ráða meiru um
innar, og þétta er stærsta blaö
landsins. Það ætlar víst á-
reiðanlega fremur að eiga líf
jsitt og afkornu undir auglýs-
endunum -en hylli þroskaöra
lesenda. Það er þó ekki lík-
legt til aukinna áhrifa meðal
liugsandi fólks, en þaö er ef
, til vill got-t til fjárhagslegrar
afkomu. En skyni bornir les-
endur geta ekki annað en fyr-
irlitið þann málflutning, sem
er svo vesall, að hann afneit-
ar áþreifanlegustu sannind-
um. Rök Mbl. eru að sönnu
ferleg, en þau eru óveruleg, —
þokmnyndir úr hugarheimum
ritstj órans.
Útsvörin hækka um
4 mili. kr.
úrslit kosniiiganxia én nokkurt mál
annað.
Verðfallið og Marshalls-
hjálpin.
Verðfalliö er talið líklegt til þess
að hafa þau áhrif, að þingið fall-
ist fúslegar á Marshallshiálpina.
Það er veruleg bending um það, að
Bandaríkjamenn geti vænst stór-
um meira verðfalls og kreppu, ef
þeim tekzt ekki að hafa verulegan
útflutning. Það gerir þá staðreynd
ljósari eix áður, að Marshalls-
hjálpin er ekki aðeins stuðningur
við Evrópu, heldur hefir ekki síður
mikla þýðingu fyrir fjármál og at-
vinnulíf Bandaríkjanna sjálfra.
í Evrópu hafa fregnirnar um
verðfalliö í Bandríkjunum vakið
ánægju. Hækki veröið ekki aftur, j
heldur jafnvel lækki, kemur Mars 1
hallsáætlunin að miklu meiri not- j
um en ella. Þá hefir útlitið um '
góða uppskeru, ekki síður glætt
vonir manná. Það er nú betrá en
nokkuru sinni eftir styrjöldina. —
Sérlega er það talið 'gott í Frakk-
landi. Uppskeruhorfurnar þar eru
taldar mjög styrkja aðstöðu Schu-
mansstjórnarinnar og jafnvel tald-
ar líklegar til að ráða mestu um
það, hvort hún situr við völd
áfram.
Raddir nábáanna
Fyrir nokkru síðan er lokið
útreikningi á f járhagsáætlun
Reykjavíkurbæjar fyrir árið
1948, eins og frá henni var
gengið við 2. umr. í baxjar- (
stjórninni. Samkvæmt þess-
um útreikningi verða útsvör,-
in, sem eiga að leggjast ,á
bæjarbúa á þessu ári 50.322.
þús kr. „auk 5—10% um-
fram.“ í fjárhagsáætlun sein
asta árs, voru útsvörin ákveð- .
in 46.4 niilj. kr., og eru þau
því ákveðin 4 milj. kr. hærri
í ár en í fyrra.
Segja má, að þessi hækkun
útsvaranna sé ekki aðeins
verk íhaldsmeirihlutans,
héldur einnig kommúnista og
jafnaðarmanna, því að sam-
komulag varð um fjárhagS-
áætlunina í bæjarráði að
mestu eða öllu leyti. Eini
flokkurinn, sem hafði sér-
stöðu, var Framsóknar-.
flokkurinn. Við 2. umr. fjár-
hagsáætlunarinnar lagði
fulltrúi hans, Pálmi Hann-
esson, fram tillögur um
þriggja milj. kr. útgjalda-
lækkun á f járhagsáætlun-
inni. Auk þess greiddi hann
ekki atkvæði með allmörg-
um hækkunartillögum, sem
hinir flokkarnir stóðu að.
Hefði því verið farið að ráð-
um hans, hefðu útgjöldin
orðið nokkrum milj. kr. lægri
og útsvörin þá vitanlega að
sama skapi.
Pálmi Kannesson byggði
; þessa afstöðu sína á því, að
álögurnar, sem bærinn leggðí
á skattþegnana, væru orðnar
alltof háar. Það hefði verið
nauðsynlegt að hef jast handa
um lækkun þeirra fyrr, en nú
væri það alveg óhjákvæmi-
legt vegna dýrtíðarlaganna.
Stefna Pálma var þannig hin
sama og hjá bæjarstjórn Ak-
ureyrar, er lækkaði útsvörin
með tilliti til dýrtíðarlag-
anna.
Hefði verið farið að ráðum
Pálma, myndi hafa verið
hægt að lækka útsvarsstig-
,ann talsvert, þar sem búast
má við hærri tekjuframtölum
í ár en í fyrra og skattgreið-;
endum hefir fjölgað. Eins og
bæjarstjórnin gekk frá fjár-
hagsáætlunínni má það hins
vegar teljast útilokað að
í Degi 11. þ. m. er rætt um
fjárlagafrv. og fjárlagaræðu
fjármálaráðherrans. Blaðið
segir:
„Mjög gumaði fyrrverandi hægt verði að lækka útsvars-
stjórn og talsmenn hennar af j stigann. Bæjarbúar verða
því, hvað hagur ríkissjóðs væri þannig að greiða hlutfallslega
blómlegur. Það mætti því ætla,
að ríkið væri skuldlaust eftir
allt gumið og fyrirfarandi velti-
ár. Fjárlagafrumvarpiö ber þó
vott um annaö. Vaxtagreiðslur
einar af skuldum ríkisins eru 5,4
milj. kr. og afborganir 11,3 milj.
Samtals eru þessi útgjöld nær
17 milj. kr. Það cru gjaldabyrð-
arnar af skuldum, sem fyrrv.
ríkisstjórn lét eftir sig.
Bein framlög vegna vcrð-
mun hærri útsvör en í fyrra,
þegar tillit er tekið til þess,
að tekjur þeirra verða lægri
nii en þá.
Það er vissnlega kominn
tími til þess fyrir bæjarbúa
að fara að glöggva sig á því,
hvort muni verða heppilegra
fyrir afkomu einstaklinganna
og atvinnutækjanna að
fylgja tiílögum Pálma Hann-
essonar eða bæjarstjórnar-
bólgunnar eru áætiuð 55 milj. meirihlutans í þessum mál-
kr. þar af beinar niðurgreiðslur J um. Finnst þeim það rétt að
rúmar 35 milj. og ábyrgðar- i enn sé haldið áfram þeirri
gjöld vcgna útflutningsafurða ' stefnu að þyngja enn út-
ailt að 20 milj. kr. Þessi 55 milj. j svarsbyrðarnar í stað þess að
kr. útgjöld til dýrtíðarráðstaf- snúa við á þeirri braut? Þetta
ana eru fjórði hiuti allra ríkis- j eru vissulega málefni, sem
útgjaldanna, og þegar útgjöld- bæjarbúar þurfa að fara að
um vegna ríkisskulda er bætt hugleiða í fullri alvöru, Og
við, þá nemur það þriðjungi (mætti útsvarsskráin, sem
kemur í vor, verða þeim
noltkur hvatning til þess.
X+Y.
allra ríkisútgjaldanna.
Þessi rúmlega 70 milj. kr. xit-
gjaldabaggi cr sá syndabaggi,
scm ílýrtiðarstjórn Ólafs Thors '
cg kommúnista hefir lagt á
herðar þjóðarinnar. Fyrrv.
stjórn getur því með sanni sagt
til íslenzku þjóðarinnar eins og
foröum var kveðið: „Bind ég á
bak þér bagga örlaga þungan“,
(FramhalA á 6. síSu)