Tíminn - 27.02.1948, Blaðsíða 4

TÍMINN, föstudaginn 27. febr. 1948.
47. blað
Iver er réttur þinn, kjósandi?
Eftir Vilhjálm Hjálmarsson, Brekku
I.
Pegar lýðveldi var stofn-
;aó a Islandi 1944, þá var það
-á’ ýmsan hátt gert í skyndi.
'Þ-jöhín hafði um aldaraðir toú
i& '-inö konungsstjórn, enda
Stjórnskipunarlög hennar að
ióte við það sniðin. Gagngerð
'">áiidur.skoðun stj órnarskrár-
innar íór þó eigi fram þá þeg-
• m. .Var aðeins breytt því
eímr, * er óhjákvæmilegt var
■ íormsins vegna. Var þetta á
aJlra vitoröi og almennt gert
rað íyrir því, að þegar yrði
•hafizt handa um skipulegan
undirbúning nýlrrar stjórn-
arsRrár.
„Nýsköpunarstjórnin“ svo-
-kallaða hét í upphafi að ,,ný-
;sRapa“ einnig stjórnar-
. skrana. Nefnd var skipuð. En
■ starfsemi hennar varð með
þeim hætti, að miðlungi vel
^somdi máli sem þessu. Virð-
,lst nefndin hafa hlotið hvíld
í sömu gröf og stjórn sú, er ól
v hana.
Eftir nokkurra mánaða
; setu skipaöi núverandi stjórn
i nýja nefnd í stjórnarskrár-
maliö. Er svo skammt liðið
siðan, að enn er eigi að vænta
. symlegs árangurs þeirra til-
tourða. Þannig er í stórum
drattum þáttur stjórnarvald-
' ánna i undirbúningi málsins.
II.
Ný stjórnarskrá er mikið
verkefni fyrir ríkisstjórnir,
/.öpigmenn og prófessora —
...pxi. ekki sérmál þessara aðila.
Það er mál, sem varðar þjóð-
i.na alla. Sú skylda hvílir á
heroum hvers einasta borg-
ara i lýðfrjálsu laridi, áð gera
ser ijósa grein fyrir sliku
'Siormáli. Vera má, að alþýða
‘friánna hafi verið vel vakandi
'nváö þetta snertir síðustu
misseri. Pess mun þó ekki
■jíriufa gætt verulega almennt
i ' JJlaðaskrifum, fundasam-
’jiýkktum o. þ. h. Undantekn-
“Jiigár má þó finna. M, a. hefir
■iÞMiÖ verið allmjög til um-
'•-i-æð-u á fjórðungsþingum
úí>Aí*stfiröinga og Norðlend-
•wjga. Hafa ályktanir þeirra
-‘iúunda verið birtar og áhuga-
"•mfenn á þessum slóðum ritað
x;h,i.einar í blöð og tímarit.
-Pað hlýtur að vekja nokkra
-"eitirtekt, svo ekki sé fastar
‘“ad'-kveðið, að enginn í hinni
"trýsköpuðu stjórnarskrár-
.' .‘nefnd er valinn úr hópi
l^iíorölendinga eða Austfirð-
• ■ •-.n-ga. Að undanskildum ein-
• Vestfirðingi (tiln. af
•f’T'amsóknarflokknum) skipa
:ueind þessa Reykvíkingar
.. tíiim- saman. Engar brigður
...tíkuiu bornar á gáfur, dreng-
skap og lærdóm nefndar-
■ manna. ■ Hinu skal slegið
-■■ tösfu, að fólk úti um byggðir
Janasins, við sjó og í sveit,
t eigi ér haldið flokkslegri
.„ííParblindu, enda þótt harðir
.„„UoKKsmenn kunni að vera)
., íuö getur naumlega treyst
“ Reykvíkingum til þess að
ikiija til neinnar hlýtar sín
• sjónarmið, né gæta sinna
.pHgsmuna.
"'n? r
■•:ö III.
. Nú má líklegt telja, að þeim
„ sem bera takmarkað traust
oil væntanlegra tillögumanna
Jtíiö nýrri stjórnarskrá, séu
ætlaðar nokkrar sárabætur:
Tillögur nefndarinnar verða
xil meðferðar á Alþingi, og
bj.óðin öll verður kvödd til
ráða til fullnaðarafgreiðslu.
*— Er þá komið að því, sem
átti að vera meginefni þessa
greinarstúfs, en það er spurn
ingin: Gefst þjóðinni, hverj-
um einstakling hennar, kost-
ur á því, að leggja sitt lóð á
vogarskál í þessu máli? Vera
má, að ýmsum þyki spurning
in óþörf. Hér er lýðræði í
landi. Kosningaréttur er al-
mennur. Samkvæmt þeim á-
kvæðum, er nú -gilda, fer
stjórnarskrárbreyting fram
með þeim hætti, að þegar er
breytingin hefir verið sam-
þykkt á Alþingi er þing rofið
og efnt til kosninga. Þing
það, er þá myndast, tekur
málið fyrir að nýju. Kemur
stjórnarskrárbreytingin þá
fyrst til framkvæmda er hið
nýkjörna þing hefir einnig
samþykkt hana. M. ö. o.:
Kjósendum gefst taekifæri að
segja sitt orð við almennar
Alþingiskosningar.
IV.
Ég ætla, að vart þurfi rök
að því að leiða, að breyting
sú, er nú þarf að gera á
Stjórnarskrá íslands, hlýtur
aö verða næsta gagnger. Við
þörfnumst nýrrar stjórnar-
skrár. Það er því alveg sér-
stök ástæða til þess fyrir
hinn almenna kjósanda að
athuga sína raunverulegu
réttarstöðu gagnvart þessari
lagasetningu.
Gerum nú ráð fyrir því,
að málið verði afgreitt á
næsta reglulega Alþingi, síð-
an þingrof og kosningar. Er
þaS hugsanlegt, að þœr kosn-
ihgar snúist um stjórnar-
skrána fyrst og fremst? —
Hugsanlegt er það, en öll
sýnileg rök mœla þó gegn
því að svo veröi. Sterkar lik-
ur benda til þess, að þorri
kjósenda telji sig svo bund-
inn flokkabaráttunni og dœg-
urmálunum, að um þau mál
verði kosið fyrst og fremst,
þá eins og æfinlega nú um
árabil.
Hvar er þá hinn gullvægi
réttur kjósandans til áhrifa
á setningu nýrra stjórnlaga?
Hann fyrirfinnst einkum í
Mbl. birti nýlega grein eft-
ir Kolku lækni á Blönduósi.
Heldur hann því þar fram, að
við, sem erum á móti öl-
frumvarpinu, séum að hafa
helstríð meðbræðra okkar að
fíflskaparmálum. Konur þær,
sem mótmælt hafi ölfrum-
varpinu, muni margar fyrir
það gjalda með tárum og
trega við ástvinamissi fyrir
tíma fram. Og annað er eftir
þessu. M. a. það, að við tök-
um brennivínið fram yfir öl.
Kolka virðist ekki skilja í
eldmóði sínum, að ölið átti að
vera hrein viðbót við áfeng-
issöluna og leiða af sér nýjar
tekjur, án þess að koma í
stað nokkurs sem fyrir er.
Það er engin furða, þó að
sá, sem sér slíkt ekki, gerizt
glámskyggn á sum önnur
sannindi.
Ef ölið kæmi í stað brenni-
víns skilst okkur, sem ekki
erum „undir áhrifum“ beint
eða óbeint, aö brennivíns-
tekjur ríkissjóðs hlytu að
minnka og öltekjurnar kæmu
því aðeins í þeirra stað, án
prentuðum lagafyrirmælum,
í framkvæmd gætir hans
næsta lítið.
V.
„Fjórðungsþing Austfirð-
inga skorar eindregið á
stjórnarskrárnefndina og Al-
þingi að ákveða nú þá einu
breytingu á stjórnarskránni,
að sérstakt stjórnlagaþing
verði kosið, og það skuli setja
lýðveldinu stjórnarskrá, sem
síðan öðlast gildi eftir að
meirihluti alþingiskjósenda
hafa greitt_ henni atkvæði.“
Ályktun þessi var gerð
1945. Enn mun ekkert það
hafa komið fram, er bent
geti til þess, að valdhafarnir
hyggist að taka þessa bend-
ingu til greina, enda þótt fyr-
ir liggi svo skýrt, sem orðið
getur, hversu áhrifasnauður
hinn almenni borgari er, við
þá málsmeðferð, sem nú er
gert ráð fyrir í lögum.
Yrði hins vegar að því
hallast, að kjósa sérstakt
stjórnlagaþing, ynnist þetta
tvennt m. a.: Kjósandanum
gæfist örugglega kostur á að
velja „þingmenn" eftir við-
horfi til þessa sérstaka máls.
Og stjórnarskráin yrði borin
undir atkvæði þjóðarinnar
án þess að jafnframt lægi
fyrir að kjósa um önnur þýð-
ingarmikil en algerlega ó-
skyld mál.
Tillagan um sérstakt stjórn
lagaþing hefir verið studd
ýmsum fleiri veigamiklum
rökum þó eigi verði þau rak-
in hér, enda tel ég áminnst
tvö atriði hvað þyngst á met-
um. — Því að: Hver einasti
atkvæðisbær íslendingur, sem
eigi er með öllu sljór fyrir
þjóðfélagsmálum, hlýtur að
krefjast þess, að réttur hans
til raunverulegra áhrifa á
setningu nýrra stjórnlaga
verði meira en nafnið eitt.
Þetta er hin frumstæðasta
krafa, sem eigi verður kom-
izt framhjá á mannsæmandi
hátt í því þjóðfélagi, er hyll-
ir lýðræði og persónufrelsi.
þess að fjárhagsleg geta rík-
issjóðs ykist.
Páll Kolka ætti að kynna
sér meðal flokksbræðra sinna
á Alþingi, hvort þaö séu eng-
in dæmi til þess, að fé hafi
verið ráðstafað að lögum og
fjárveiting samþykkt, en í
framkvæmdinni hafi féð
runnið til annarra hluta.
Það er hugsjón Kolku að
laga samkvæmislíf með því,
að halda að ungu fólki öli,
sem „menn verða mettir og
rólegir af,“ í stað brenni-1
víns, sem gerir menn æsta og ‘
óða. En þó að þessum áhrif- j
um sé rétt lýst, gleymist
lækninum alveg, að tala um
þann slappleika, áfengis-
eitrun og sjúkdómspíslir, sem
af ölþambi leiðir, og alþekkt
er í öllum bjórlöndum.
Það er uppgjöf í áfengis-
málunum, að þora ekki að
hugsa lengra en inn í skúma- I
skot ölþambsins, þar sem hin
beina leið bindindisins blasir
við og er f-jölfarin.
Öldrykkja er óholl, þó aö
(Framhald a 6. síðu)
Þaff hefir verið talsvert umtal
um unga fólkið og bæjarlífið und-
anfarið. í þvi sambandi hefir sitt
af hverju borið á góma í blöðunum.
Meðal annars hefir það heyrzt, að
margt af því, sem miður fer væri
yfirvöldunum að kenna. Og ég
ætla, að í bæjarpósti Þjóðviljans
nýlega væri vitnað í Sigurð Þórar-
insson jarðfræðing því til sönnunar
og talað um grein hans í Land-
nemanum. En þó að hvorki ég né
að sjálfsögðu Sigurður Þórarins-
son, hafi löngun til að afsaka bæj-
arstjórn Reykjavíkur, er þó að okk-
ar áliti helztu orsakanna frekar að
leita annars staðar. Og þess vegna
vitna ég nú í umrædda grein Sig-
urðar. Þar segir svo:
„Af reykvísku skólafólki er kraf-
izt, að það sé árvakt og stundvíst.
Börn og unglingar eiga að mæta í
skólunum kl. 8 og þurfa því að
fara á fætur kl. 7 eða jafnvel fyrr,
ef þau eiga heima langt frá skóla.
Það kvað vera hollt að fara
snemma á fætur og snemma að
hátta. En hvernig fylgir fullorðna
fólkið í Reykjavík þessum heil-
brigðisreglum, sem unglingarnir
eiga að temja sér? Pjöldi fullorðins
fólks í Reykjavík drattast ekki á
lappir fyrr en undir hádegi og
kemst ekki í bóliö fyrr en löngu
eftir miðnætti. Ýmsir reykviskir
foreldrar halda vöku fyrir börnum
sínum og ekki öfugt.
Og hvernig er það með stundvís-
ina? Það er tekið hart á því, ef
unglingarnir eru ekki komnir í
skóiann á morgnana fimm mínút-
um eftir tilsettan tíma. En það
væri gaman að ganga um í skrif-
stofum í bænum, sem þó flestar
byrja starf sitt einum eða tveim
tímum seinna en skólarnir, og
telja hversu margir hinna átján
hundruð og áttatíu starfsmanna
bæjarins og tvö þúsund og fimm
hundruð starfsmanna* ríkisins eru
komnir í sætin sín fimm mínútum
eftir lögboðinn vinnubyrjunartíma.
Mundi það ekki vera skólafólkinu
nokkur hvatning að temja sér ár-
vekni og stundvísi, ef það vissi a#
þessara dyggða væri af þeim kraf-
izt að náminu loknu?
Það er kvartað yfir reykmgum
og drykkjuskap skólaunglinga, og
með nokkrum rétti, en undir eins
og þessir unglingar eru skroppnir
úr skólunum og komnir í fullorð-
inna tölu, bregður svo undarlega
við, að þeir þykja utangátta og
varla selskapshæfir, nema þeir
reyki og drekki.
Nei. Að rækta í unglingum bæj-
arins dyggðir, sem engan jarðveg
hafa í bæjarlífinu sem heild, er
eins og að rækta döðlupálma á
Vatnajökli.“
Ég hefi stolizt til að birta þennan
greinarkafla jarðfræðingsinS af
tveim ástæðum. Bæði hefir grein
hans og nafn verið misnotað í
fólskulegri árás á bæjarstjórnar-
meirihlutann, og auk þess eru hér
sögð algild sannindi, sem eiga er-
indi til allra. Það má deila um
það, hversu réttmæt lýsingin á
bæjarlífinu sé, hvað sé algengt og
hvað séu undantekningar. En síð-
ustu orðin eru algild uppeldisleg
vísindi „að rækta í unglingum bæj-
arins dyggðir, sem engan jarðveg
hafa í bæjarlífinu sem heild, er
eins og að rækta döðlupálma á
Vatnajökli.“
Svo getur þú, góður borgari, eða
góður félagi, — allir erum við fé-
lagar og borgum- margvíslega til
þjóðfélagsþarfa — hugleitt það,
hvernig dagfar þitt reynist, til að
kenna börnum og unglingum
reglusemi, stundvísi, skyldurækni
og bindindissemi á áfenga drykki
og tóbak. Mundu svo jafnframt, að
það er ekki nema eðlilegt að börnin
taki pabba og mömmu, frænda og
frænku til fyrirmyndar. Reyndu
fyrst að ala sjálfan þig upp í
dyggðugu dagfari og láttu svo sjá,
hvort þér gengur ekki betur með
börnin á eftir.
Pétur landshornasirkill.
BRÉFASKÓLINN
;; hefir nú byrjah kennstu í
:: siglingafræði
u Aðrar námsgreinar ern:
;; Enshu
;! íslenzh réttritun
11 Reihninyur
i > Bóhfærsla
.< > Búreihningar
11 Shipulag or/ starfshœttir
;; samvinnufélaga
;! Fundarstjjórn og fundarreglur
;; Skóliim starfar allí ári$. Veitnm
;! fúslega allar upplýsingar.
i; Bréfaskóli S. Í.S.
I ■ Reykjavík
AUGLÝSIÐ í TÍMANUM
Bending tii Koiku læknis