Tíminn - 03.03.1948, Blaðsíða 4

TÍMINN, miðvikudaginn 3. marz 1948.
51. blað
Pættir um þjóðfélagsmál
Efíir Fál Þorsteinsson.
Skólar og nám.
; .Ætlazt er til, að ‘hin nýju
jDg um skólakeríi og fræðslu-
,3Kyldu komi til framkvæmda
-matt og smátt á árunum 1947
—-53, eftir því sem fræðslu-
málastjórn ákveður og ástæð-
ur leyfa á hverjum stað. í lög-
. unu m er svo fyrir mælt, að
iiilir skólar, sem kostaðir eru
eða styrktir af almannafé,
'skuIí mynda samfellt skóla-
' kerii. Skólakerfið skiptist í
iögur stig: barnafræðslustig,
g igniræðastig, menntaskóla-
"og serskólastig og háskólastig.
Sarnaskólar eiga að vera fyrir
börn á aldrinum 7—13 ára.
Tið- 13 ára aldur á barna-
iræðslunni að Ijúka með
b irnaprófi. Gagnfræðastigið
:uær yfir fjögur skólaár. Allir
.sxolar þess stigs gyeinast í
tvenns konar geildir, bóknáms
'jeild og verknámsdeild, eftir
- bvi á hvort námið er lögð
■meiri áherzla. Eftir tvö fyrri
ar gagnfræðastigsins lýkur
sKyldunámi með unglinga-
prófi. Þriðja skólaári gagn-
iræðastigsins lýkur með mið-
sKólaprófi, sem er samræmt
landspróf. Það v.eitir rétt til
mngongu í menntaskóla og
,-ersKóla. Þeir nemendur, sem
'etjast ekki í menntaskóla eða
serskóla áö loknu miðskóla-
prótí, Ijúka gagnfræðanámi á
tjórða skólaári gagnfræða-
stígsins.
iVIenntaskólar eru samfelld-
: i fjögurra ara skólar,
1 kaupstöðum, þar sem sér-
stakir ■ gagnfræðaskólar
starfa, er ætlazt til, að allar
arssagnir gagnfræðastigsins
sæki nám í gagnfræðaskól-
ana. En í sveitum á unglinga-
námið, þ. e. skyldunámið allt,
áð fara fram heimá í hverju
iskólahverfi í unglingaskól-
atn eða unglingadeildum
barnaskólanna. Síðan taka
neraðsskólarnir við aö búa þá,
er þess óska, undir miðskóla-
próf og gagníræðapróf.
ftver sýsla og hver kaup-
scaður er að jafnaði sérstakt
::ræðsluhérað. Fræðslyhéruð-
::n sKiptast i skólahverfi, sem
sameinast um barnaskóla. í
■'nverju íræðsluhéraði skal
vera fræðsluráð, skipað fimm
niönnum. Er það kosið af sýslu
neínd eða bæjarstjórn. í
livérju skólahverfi á þriggja
:olanna skólanefnd að hafa
yf irumsj ón skólastarfsins.
tóveitarstjórn sú, er hlut á að
mali, kýs tvo menn í nefnd-
na, en íræðslumálastjórn
,'iKípar hinn þriðja.
■ Þao er meginstefna lag-
uina. að öll börn og ungling-
ar sKuli fræðsluskyld á aldr-
: mm 7—15 ára. Er þá bætt
e.nu ari við þá fræðsluskyldu,
aem lögboðin hefir verið síð-
'ásta áratuginn. Fræðsluráð
getur þó ákveðið, aö fengnu
samþykki fræðslumá'lastjórn-
ar, að fræðsluskylda í einu eða
rleirí skólahverfum skuli að-
tíins ná til 14 ára aldurs, ef
osk er borin fram um það af
Rkólanefnd. í sveitum er ekki
ðkylt, að öll fræðslan, sem
lögboðin er, fari fram á veg-
um skólanna. Ef skólanefnd í
■veif æskir þess, að skóla-
sKylda hefjist ekki í skóla-
rverfi hennar fyrr en við átta,
:.nu eða tiu ára aldur, getur
: ræðsluráð héraðsins veitt
■undanþágu til þess að fengn-
um meðmælum námsstjóra.
Þar sem þessi ráðstöfum er
gerð, skulu heimilin annast
jræðsluna undir eftirliti
kennara skólahverfisins frá
sjö ára aldri barnanna', unz
skólaskyldan hefst. Einstök
börn geta fengið leyfi skóla-
nefndar og skólastjóra til að
stunda nám utan skóla, en
skylt er þeim að koma til
prófs, þegar óskað er.
•Skólar í ' kaupstöðum og
þorpum meö þúsund íbúa eða
fleiri, skulu starfa sem næst
níu mánuði á ári, en barna-
skólar í sveitum og hinum
smærri þorpum eigi skemur
en sjö mánuði á ári, ef nem-
endafjöldi er nægilegur til að
veita kennara fullt starfssvið.
í barnaskólum í sveitum er
heimilt samkvæmt lögunum
að skipta námstímanum í
tvennt milli deilda, þannig að
hvert barn sitji aðeins 3 y2
mánuð í skóla á ári, en þá ber
kennara að fylgjast með
heimanámi barnanna þann
tíma, er þau sitja ekki í skóla
að vetrinum.
Það leynir sér ekki, að hér
er ærið ójafnt skipt milli
sveita og kaupstaða. En það er
ekki af handahófi gert, held-
ur liggja til þess ríkar ástæð-
ur, sem eiga rætur að rekja í
skipun þjóðfélagsins sjálfs,
eins og síðar mun betur sýnt.
Það hefir veriö á orði haft
af. ýmsum, að með hinni nýju
skólalöggjöf væri stefnt að því
að hneppa börn og unglinga í
námsfjötra, reyra ætti ung-
mennin niður við skólabekk í
ítroðningsverksmiðjum. Þetta
er ofmælt, a. m. k. eins og
stefnt er um skólanám í
sveitum landsins. í kaupstöð-
um má það fremur til sanns
vegar færa. Mjög löng og
sleitulaus skólaseta er miður
holl. En skólamál kaupstað-
anna hafa þróazt í þetta horf
án áhrifa hinna nýju laga,
sem lítt eða ekki eru komin
til framkvæmda.
Mbl. var að segja um dag-
inn, að það væri einkum rík-
ið, sem ætti að byggja sjúkra-
hús, og því væri það ekki til-
tökumál, þó að Reykjavíkur-
bær ætti ekki nema 40 rúm í
sjúkrahúsi.
Sannleikurinn er sá, að
samkvæmt lögum eru það
læknishéruðin, sem byggja
sjúkrahúsin, ein út af fyrir
sig eða fleiri saman, en fá þó
til þess styrk úr ríkissjóði,
% af byggingarkostnaði. Þetta
munu flestir vita utan
Reykjavíkur, enda hafa þeir
margir hverjir lagf fram fé í
því skyni beint eða óbeint.
Nú á Reykjavíkurbær 40
sjúkrarúm eða því sem næst
eitt rúm á 1250 íbúa. Með
sama myndarskap og stórhug
ætti Akureyrarsjúkrahús að
hafa 6 rúm, sjúkrahúsið á
ísafirði tvo og sjúkrahúsið á
Patreksfirði eitt rým, svo að
gripið sé niður á nokkrum
stöðum úti um land.
Lesendur Mbl. vita það. að
í dálkum þess koma fram
nokkur drýgindi og aðdáun
út af stjórn bæjarmálanna í
Reykjavík. En þaö er gott að
í lögunum er frjálslega um
hnúta búið gagnvart fram-
kvæmdum £ þessu sviði í
sveitum landsins, þar sem
mikið er lagt á vald þeirra,. er
málum skipa í umboöi fólks-
ins á hverjum stað. Ef al-
mennur vilji er fyrir því í
sveitarfélagi, að skólaskylda
hefjist raunverulega ekki fyrr
en við átta, níu eða tíu ára
aldur, ber skólanefnd að bera
fram ósk um það við fræðslu-
ráð héraðsins. Getur fræðslu-
ráð þá veitt undanþágu frá
meginreglu laganna, svo
framarlega sem námsstjóri
kemst að raun um, að nauð-
synleg frægsla barnanna er
ekki vanrækt á heimilunum.
Það er vissulega mikilvægt, aö
vald til að ráða þessu er með
lögunum lagt í hendur full-
trúa, sem kjörnir eru heima í
héruðunum.
Um árlegan námstíma er
svipað að segja. Síðan far-
kennslan hófst fyrir fjörutíu
árum, hefir víðast hvar verið
að því stefnt, aö hvert barn
sækti skóla tólf vikur á vetri.
Þótt hin nýju lög kveði svo á,
að hvert barn í sveit á skóla-
skyldualdri skuli fá. a. m. k.
3V2 .mánaða kennslu, þ. e.
sækja skóla 14 vikna tíma á
ári, virðist kröfum um skóla-
setu í hóf stillt.
En ef foreldrar barna í
sveitum og þeir, er íhlutun
hafa um málefni skólanna
þar, óska þess, að skólarnir-
taki börnin til fræðslu sjö ára
og árlegur námstími hvers
barns sé sjö til níu mánuðir,
getur það einnig samrýmzt
lögunum. Helzta nýjungin um
nám unglinga í sveitum er sú,
að skyldunám á aö lengja um
einn vetur og nemendum í
unglingadeildum gefinn kost-
(Frcmhald á 6. síöu)
gera sér far um a<3 sjá hlut-
ina í réttu ljósi, og því er fróð
legt áð gera þennan saman-
burð. Það virðist ^ð minnsta
kosti ekki vera ofrausn bæj-
arstjórnarinnar í Reykjavík í
sjúkrahúsabyggingum, sem
dregið hefir fólkið til-bæjar-
ins. Og sennilega þætti ísfirð
ingum heldur lítið að hafa
sín 2 sjúkrarúm, jafnvel þó
það þriðja bættist við fyrir
Djúpið og fjórða fyrir Bol-
ungarvík, sem væri þó víst
fulLsæmd af barnarúmi.
Það er ekki gæfulegt að bera
þessar Mbl.röksemdir fram
fyrir hugsandi menn, því að
þeir sjá hvað grunnfærnislegt
þetta allt saman er. Og þeir
gætu farið*að hugsa, hvort sú
aðstaða Reykjavíkur, að kom-
ast hjá því að reisa sjúkrahús
fyrir sig, ein alira bæja á
landinu, sé ekki nokkurs virði.
Og það mætti þá kannske
finna fleiri dæmi um það, að
rás atburðanna og atvikin
hafi létt á bæjarsjóðnum,
svo að íbúar bæjarins hafi
fengið honum að þakkalausu
það, sem aðrar bæjarstjórnir
hafa orðið að hafa forgöngu
um.
Eyfirðingur, sendir mér bréf,
sem kemur hér á eftir. Þó að það
sé að nokkru leyti einungis rabb
við mig læt ég það koma, ef fleiri
kynnu að hugsa eitthvaö líkt, enda
ekki ósanngjarnt að ég birti ein-
hverntíma það, sem um mig er
sagt í viðurkenningj^- átt, eins og
skammir og aöfinnslur, sem ég er
þó líka þakklátur fyrir. Eyfirð-
ingur segir:
„Mér er eins og flcirum or'ðið
heldur meinlaust við þig vegna
þátttöku þinnar og góðrar stjórn-
ar í almennings baöstofunni, þótt
eigi þekki menn þig undir réttu
nafni. En ég kann nú bezt við
það eins og það er. Mér finnst
nefnilega, að ég geti litið á þig
eins og nokkurs konar guð almátt-
ugan hulinn einhvers staðar inni
í blámóðu fjarlægðarinnar, horf-
andi úr mikilli hæð og gætandi
þegná' sinna á jörðu niðri. En
þetta var nú útúrdúr, þó ekki frá
aðalefninu, þv íþað fer nú hér á
eftir.
Þú virðist leggja mikla áherzlu
á, að þeir, sem senda þér eitthvað
smávegis til birtingar í Baðstofu-
hjali, gefi þér upp sin réttu nöfn.
Já, svo mikla áherzlu, að undir
hælinn er lagt hvort birt verður
að öðrum kosti..Ég fyrir mitt leyti
hefi álitið, að aöalatriðið væri, að
sem flestir létu eitthvað til sín
heyra, því bæði hlýtur það að
auka tilbreytni, og þá einnig úr
meiru að velja, en slíkt virðist á-
vinningur fyrir þáttinn, sem ég
held að nái, eða hafi þegar náð
allmiklum vinsældum, og þá ekki
sízt kveðskapurinn. Við íslendingar
munum yfirleitt vera áhugasamir
um kveðskap, og líklega með þeim
ósköpum fæddir að vera hagmælt-
asta þjóð jarðar á bundið mál.
En hvað sem þessu annars við-
víkur, skal ég meö mestu ánægju
senda þér nafn mitt og heimilis-
fang, þótt mér hinn bóginn gangi
illa að átta mig á því, að á nokkru
verulegu velti með það, hvort nafn
mitt er á þinni vitund eða ekki,
nema þá að vera skyldi til gamans
eða fróðleiks persónulega, því vit-
anlega er aösent efni allt birt á
þína ábyrgð. Mun þá ekki vandinn
stór, að velja það úr og kasta í
rúslakörfuna, sem virðist þannig
vaxið, að það muni hneyksla heið-
arlega borgara um of. Annars er
það eitt af hinu fáa, sem til ein-
staklingsfrelsis heyrir nú á tímum,
að mega skamma náungann af
hjartans lyst, eftir því, sem andinn
inngefur, óátalið. Þetta frelsi hefir
maður þó a. m. k. Æmfram Rúss-
ana og fleiri þar austur frá, en þá
liggur nú naérri að upp séu talin
fríðindi okkar eins og stendur
hvað mannréttindin snertir, en lít-
Ið er betra en ekki neitt.
Þetta er nú máske að verða í
lengra lagi til þess að fá rúm í
þættinum þínum Pétur minn, en
þú ert einráður í því efni.“
Sjáið þið nú til. í gær birti ég
bréf frá svokölluðum „unglingi,"
sem ég veit ekki hver er. Það kom
til mín vélritað. Nú skulum við
segja, að einhver náungi tæki sig
til á morgun og sendi mér aftur
vélritað bréf, undirskrifað „ungling-
ur.“ -Hvernig á ég að vita, hvort
það er sami maður, sem búinn er
að vinna sér rétt til þessa höf-
undarn jífns eða einhver annar, sem ,
leynir sér undir nafni hans, ef til
vill honum og máls.tað hans til
svívirðingar? Eðlilega vil ég kom-
ast hjá slíkum brellum, án þess
að vilja skjóta mér undan ábyrgð.
Svo er annað. Það er ekki hægt
að ætlast til þess, að einstakur
blaðamaður, sem fær bréf alls
staðar að af landinu, geti vitað
hvort allt er rétt, sem þar er sagt.
Allt má heimskum segja — og
ókunnugum. Auðvitað eigum við að
halda okkur við staðreyndir, þó að
okkur greini á í útbyggingunni.
Það er ekki brot á kenningafrelsi
eða skoðanafrelsi, þó að menn
virði sannleikann. Því þurfa menn
að gera ábyrgð gagnvart blaða-
manninum, því að engin veit nær
einhver hrekkjamaður kann að
leynast meðal ókunnugra, þó að
flestir eða jafnvel allir séu heið-
urs menn.
Fengið hefi ég bréf frá einum,
sem vill láta kalla sig „ís.“ Hann
sendir Þórarni á Skúfi þessa
stöku:
Konudags hef kannað stefin
kvæðalagsins notið vel.
Mjög til hags er myndin gefin,
mótun brags og hugarþel.
Svo segir hann:
„Óg ef Þórarinn vildi botna:
Dýrra hátta hörpusláttur
heiðrar máttinn tungunnar.
Margar stökur eru á vörum
fjöldans, s#m bæði eru rangt með
fárnar, og ýmist rangt eöa ekki
feöraðar, og það hjá þ'eim, sem á
kostnað hins opinbera hafa unnið
að söfnun vísna.
Þó að hætt sé að lýsa með hjón-
um, svo til meinbuga sé sagt, ef
eru, þá finnst mér, að vel mætti
nota þá aðferð til að feðra og
leiðrétta á ýmsan hátt stökur, sem
á gangi eru. Vonandi mundu menn
ekki sýna svo mikið Hjæruleysi, að,
þeir leiðréttu ekki, ef þeir vissu
betur, þegar þess er óskað. Ég
vildi gjarnan mega leita þess lags,
ef þú teldir það ráðlegt, t. d. eftir
hvern er þessi?:
Ýmsum þykir einskis vert,
þá annarra kvika svíður,
en eitthvert strik mun eftir livert,
augnablik sem líður.
Sumir hafa talið hana eftir
Elívoga-Svein, en ekki finnst mér
hún með hans marki.
Ef til vill veit einhver full deili
á uppruna þessarar stöku, höf. og
öllum aðstæðum, ojr sýna þeir er
vita, vonandi ekki það tómlæti, að
láta hjá líða að senda þér línu,
og það strax.“
Fleiri komast ekki að í dag.
Pétur landshornasirkill.
Sparnaður
ó
o
O
ó
er svarið gegn verðbólgu og dýrtíð.
Vcrzlið við kaii|ifélögin og sparili
þannig fé yðar.
Samband ísl. Samvinnuf élaga
Siúkrakúsgrobb
Morgun.blahsin.s