Tíminn - 03.04.1948, Blaðsíða 3

74. blað
TÍMINN, laugardaginn 3. apríl 1948.
Fiaiaköttarinn:
Græna iyftan
irbragði hins samkvæmis-
æfða ,,kavalera.“
Inga Elís leikur vinnukonu
og virðist skilj a hlutverk sitt
Hailar undan fæti
Græna lyftan er gaman-
leikur í þrem þáttum eftir
Avery Hopvood. Ekki virðist
það leikrit vera auðugt að
skáldskapargildi eða lífs_
speki. Aðalpersónurnar eru
tvenn hjón og er þannig hátt
að í byrjun, að önnur konan
er orðin daUðleið á manni
sínum af því hann er henni
ofgóður og hún þarf aldrei að
vera í neinum vafa um hann.
í hugsun limlestist ekki af
klaufsku klúðri í orðfæri. Ég
held að Sverri hafi tekizt
þýðingin vel. Mál og orðfæri
persónanna er snjallt og lif-
andi og þá gildir einu hvört
það er í nákvæmu samræmi
við frumtextann, en um það
veit ég auðvitað ekkert.
Fjalakötturinn hafði frum-
sýningu á Grænu lyftunni á
þriðjudaginn. Alfreð Andrés-
Barlett hjónin — Alfreð Andrésson og Helga Möller
.Vinur hans, hinn eiginmaður '
inn, leggur honum ráð, sem
að sönnu virðast nokkuð vafa
söm, en þó fer þessi saga vel.
Að öðru leyti verður ekki efn-
ið rakið hér, enda hvort eð
er ekki skáldskapur ritsins,
sem gefur bókinni gþdi. fý.rst
og fremst, ‘ þó aldrei nema
sumir kunni að hafa gótt af
að hugleiða hvort þeir kunna
að meta svo sem vert er ör-
yggi og traust í sambúð og
samlífi, utan hjónabands sem
innan.
Sverrir Thoroddsen hefir
þýtt þennan leik, en þýðing-
in er ekki hvað minnst atriði
, í gamanleikjum. Þar reynir
svo mikið á málið, að það sé
létt og lipurt og fyndni ogfjör
son og Helga Jakobsdóttir
Möller léku önnur hjónin, en
Indriði Waage og Jnga Þórð-
ardóttir hin. Enginn mun
verða fyrir vonbrigðum af
leik þeirra, og hér sýnir Helga
leikhúsgestum að hún hefir
leiksmekk.. og vajd yfir rödd
“og ^vip, syö aö hún gietur far_
ið vél með mikið hlutverk og
er vonandi að hún eigi eftir
að sýna'það betur síðar.
Róbert Arnfinnsson leikur
vin annarar. frúarinnar og
vonbiðil. Hann hefir náð í
þessum leik ómetanlegú
glötti eða brosi, sem fer vel á
ófýrirlitnum og veraldarvön-
um heimsmanni, sem geymir
frekju hins frumstæða villi-
manns undir tízkuglæstu yf-
Jack Whccler og Billy Barlett; Ind
riði Waage og Alfreð.
mjög vel. Hún leikur af lífi
og sál og fer vel.
Haraldur Á. Sigurðsson og
Baldur Guðmundsson fafa j
með smáhlutverk, sem fátt er I
um að segja, en það virðist |
vera gustuk við leikhúsgfesti í
að lofa þeim að sjá Harald áj
sviðinu, þó að ekki sé nema í
svip.
Leikhúsgestir skemmtu sér
mæta vel á frumsýningunni.
Það er vel farið að fólk gleðj-
ist og skal ég síðastur manna
lasta það. Hitt tel ég vafa-
samt-að keppa beri að því, að
tefja leikendur með hávær-
um hlátri og lófaklappi og
sízt þegar 'leikurinn á að vera
hraður og þarf að vera hrað-
ur. Þá tapast nokkuð af gildi
hans ef skjót og snör við-
brögð þurfa að bíða vegna
þess, að ekkert heyrist. Þetta
gerir þó ekki mikið til í svona
leik, og ég skil vel að það get-
úf verið eftirlæti áð hlæja
hátt og veltast um og þá
sjálfsagt ekki ofgott fyr.ir
fólkið. Og svo mikið er víst
að 'Fjalakettinum tókst að
vekja hlátur á þriðjudags-
kvöldið, einlægan og hjartan-
legan.
H. Kr.
7® ára:
Arngrímur Jónsson
IlvaJBaisfil í Islsíilsffirði.
Þann 4. apríl er Arngrímur
Jónsson í Hvammi í Þistilfirði
;70 ára gamall.
Hann er fæddur að Há-
varðsstöðum, sem nú er eyði_
býli, um 15 kílómetra suður
með Hafral’ónsá frá vegi og
næstu bæjum.
Jón, faðir Arngríms, var á
sinni tíð viðurkenndur sem
afburða gafumaður og skáld
gott, svo að enn geymast í
minni eldri manna, margar
lausavísur og kvæðabrot eft-
ir hann. Arngrímur er ekki
ljóðaskáld, en hann á þó í
fórum sínum einhvern anga
af skáldgáfunni, því hann
segir ýmsar þjóðsögur, ævin-
týri og kimnisögur með
þeim snildarbrag að málfæri
'Og myndauðgi sem skáldum
einum er fært.
Á Hávarðsstöðum var
þröngur efnahagur, á upp-
vaxtarárum Arngríms, en
hann er elztur af sjö bræðr-
um, er á legg komust. En þeir
bræður urðu állir atorku- og
dugnaðarmenn, enda lærðu
þeir ungir að vínna. Var
kennt það í æsku að sá, sem
ekki nennti að vinna, gæti
ekki fengið og ætti ekki mat
að fá. En starfsþráin hefir
mótað alla lífsskoðun og öll
verk Arngríms. Það liggur
líka eftir hann meira sjáan-
legt starf, en aðra menn hér
um slóðir.
Eftir að Arngrímur kom yf-
if fermingaraldur fór hann
þegar að stunda smíði, bæði
járn og trésmíði, og alltaf
síðan hefir smíðavinnan tek_
ið mést af starfsorku hans,
enda hefir hann byggt mörg
hús í þessu héraði. Á fyrri ái'-
'um baðstofur og gripahús, en
á síðari árum steinhús. Og
alltaf er það Arngrímur, sem
leitað er til, ef á liggur með
aögerð, hvort, sem er á sláttu-
vél, bíl eða öðru. Ef komið er
til ,hans í þannig aðkallandi
nauðsyn, er sama, þótt hann
sé búinn að vinna fullt dags-
verk, nóttin er þá lögð við
eða sunnudagurinn, þar til
starfinu er lokið* og ekki hugs
að um helgidaga eða eftir-
vinnukaup, heldur nauðsyn
stárfsins.
Sumarið 1904 kvæntist Arn
grímur Kristbjörgu -Sigfús-
dóttur í Hvammi, og tóku þau
þá við búsforráðum á hálf
um Hvammi af föður henn-
ar. Þau voru efnalltil, en vor-
ið 1906 gekk Hér um illkynjuð
I fjárpest og misstu þau þá
nær allan bústofn sinn. En
. Arngrímur átti eftir sterkar
, vinnuhendur og • nægan
, kjark og áhuga sem ekkert á-
jfall gat stöðvað og á næstu
árum byggði hann á jörðinni
stórt íbúðarhús úr timbri,
það fyrsta hér í sveit, og einn
| ig girti hann þá strax um 9
dagsláttur í mögru mólendi,
og ræktaði þá næstu árin
eina dagsláttu á ári, þar til
allji. stykkið var grærit tún.
\ Allt var þetta þaksléttað, og
mikið af þökum rist langt í
: burtu og flutt að á kerrum.
Á þessum árum fékk Arn-
grímur styrk úr konungs-
sjóði fyrir jarðræktina. En
ræktun er haldið áfram í
Hvammi. Um aldamótin var
þar þýft tún, sem gaf um 3
kýrfóður, en nú er þar allt aö
tólf hundruö hesta töðufall.
Nú er líka hætt að nota frá
Hvammi víðáttumikið og fag-
urt „engjaval, nóg í fögrum
, fjalladal" eins og Jón á Há-
í (Framhald á 7. si'ðu)
I september 1946 var al-
mennur fundur haldinn í
barnaskólaportinu í Reykja-
vík. Til fundarins var boðað
í tilefni samninga um Kefla-
víkurflugvöllinn, sem þá
stóðu yfir. Allir voru ræðu-
menn andstæðir þeirri samn-
ingagerð. Sumir þeirra sýndu
fulla kurteisi, aðri'r voru stór-
orðir og illor'ðir. Einn af blek
iðnaðarmönnum landsins, bar
mjög í munni sér landráða-
ásakanir um Alþingismenn og
þeir hefðu unnið til þess, sem
að jaínaði.er hlutskipti þeirra
manna er sannir reynast að
landráðum. Að fundi loknum
eggjaði hver annan til fram-
göngu og var fylkt. li'ði og
gengið niður að Sjálfstæð'is-
húsi, til að góma vini sína,
sem þar voru á fundi. Er öll
sú saga fræg, en engum til
sóma' er voru hvatamenn að
fararinnar.
Fundinum var hleypt upp,
forsætisráðherrann hlaut
hrindingar, en bo^rgarstj órinn
hárreittur.
En kvo undarlegt er Inann-
lífið, að þenna dag stóöu frum
kvöðlar þessa verknaðar á há
tindi veldis síns hér á landi.
Þeim hafði verið að aukast
fylgi. Þeir spénntu bogann
hátt. Gengu tæpt á öldufald-
inn. En feti of langt. Það
gerði gæfúmuninn.
Þessar aöfarir voru fram-
andi fyrir íslendinga og ís-
lenzka þjóðarsál. Þær voru
innfluttar og fundu engan
hljómgrunn. Engum þótti
frægð að þeim, fléstíi" skömm
uðust sín fyfir-þætf--V '
Síðan hefir halláö undan
fæti. í fyrstu skildu menn
þetta ekki. Síz't af öllu þeir
sem voru á leið nið'ur brekk-
una. En óljós grunur leyndist
hið innra. Hann brauzt fram
í móðursýkisskrifum um sam
landa sína, og á öðru leitinu
í verkföllum, sem enduðu áh
alls glæsileika. En skriða í
fjallshlíð verður ekki stöðv-
uð. Að spyrna við fæti og
hrópa um landráð þrjátíu og
tveggja Alþingismanna reyn-
ist haldlaust. Aö lofsyngja
Rússa, en skamma Banda-
rikjamenn, ber enn minni ár
angur.
Hvorttveggja er óviturlegt
í innanrikismálum hér úti á
íslandi. íslendingar vilja
eiga vingott vil allar þjóðir.
Þeir þekkja Rússa lítið, þeir
eru fjarskyldir og ólíkir og
við höfum haft lítið sam-
neyti við þá, sízt andlega. Að
vísu hafa nokkur verzlunar-
viðskipti átt sér stað síðustu
árin. En eftir öllum venjuleg
ur rökum í viðskiptum, munu
Rússar hafa séð sér hag að
þéim, engu síðuren íslending
ar.
Skammir um Bandarikja-
menn hafa verið miklu alvar-
legri. Sú þjóð hefir reynzt ís-
lendingum vel. Hún tók
drengilega undir sjálfstæðis-
kröfur okkar og hafði forustu
um að viðurkenna lýðveldis-
stofnunina 1944. — Mennta-
stofnanir hennar standa lönd
um vorum opnar. Þeir geta
ferðast þar um og kynnt sér
land og þjóö að vild.
í Rússlandi er þessu annan
veg farið. Það er lokað iand.
Gamall íslenzkur málsháttur
segir „þaö þarf ekki að dyljá,
þar sem ekkert er að hylja.“
Þetta þarf ekki aö eiga við
Rússland. En liver veit það?
Þrálátar sögur ganga um,
að miklir Rússavinir íslenzk-
ir, hafi freistað þess, að fá
inngöngu í þýrðarríkið til að
skoða sig um, en gengið bón-
leiðir til búðar. Hafi hvorki
,;höfuðlausn“ um Stalin
bónda, né lofsöngur um aust-
rænt lýöræöi, megnað að
bræða isinn af birninum
rússneska. Þeir hafi því orðið
að snúa afturviðlandamærin.
Hitt er víst, aö eftir styrj-
öldina hefir Einar Olgeifsson
komið þar í stj órnarerindum
og einnig til Póllands og
Tékkóslóvakíu. En hann hefir
ekkert frætt almenning um
komu sína þangaö, en þess
meira bæði um Pólland og
Tékkóslóvakíu. Er það mérki-
legt, áð finna ekki hvöt hjá
sér til að miðla löndum sín-
um fróðleik frá fyrirmyndr
ar-landinu. Vakna upp grun-
semdir um að meira sé þar
gumað af, en efni standi tiþ
nema sjálfur Einar hafi verið
tortryggður og lítið fengið að
sjá.
__ __ ':.A
bliH
Nú víkur sögunni til liö-
andi stundar. Síöustu dagana
hafa öldurnar risið allhátt út
af Tékkóslóvakiu og Finn-
landi. Andlegt myrkveður ei
að færast nær. A. m. k. eitt
ríki hefir bætzt við, þar sém
frjáls hugsun er lögð í viðj-
av. Málírelsi, fundarfrelsi og
ritfrelsi eru stórum takmörk-
uð. Menn eru sviftir atvinnu
og öryggi vegna skoðana,
þingmenn eru reknir af þingii
kannarar frá skólum og
stúdentar úr háskólum. En
fréttir herma að mynd af Sta-1
in sé, að stjórnarboði, hengd
upp í öllum skólum landsins^
Þetta gerist að lokinni geig
vænlegri heimsstyrjöld, s.éíö.
háð var til verndunar freísi
einstaklinganna til að ráðú
sér sjálfir. Og þetta gerðist
með þjóð, sem áður barðist
eins og hetja fyrir þessum
grundvallarboðorðum frj álsrá
þjóða.
Nú er oss sagt, að hún gangi
frjáls úndir þrældómsokiö.
En eitthvað er görugt x
drykknum. Einn helzti for-r
vígismaður Tékka fyrirfór séi'.
Hann gat ekki lifáð við þétta,
Hér úti á íslandi hefir allt
þetta vakiö mikið umtal og
umræður. Lang merkust eru
fundarhöld stúdenta og álykt
anir. En merkilegast við þau
er þó, að enginn íslendingur
hefir viljað taka upp vörri íýr
ir andlega kúgun eða mynd-
skrípi ei’lends þjóðhöfðingja
í skólunum.
• ••'■•< n
Hitt er raunar full alvar-
legt, að allmargir stúdentar
greiddu atkvæði gegn þvíy-að
víta þetta. En þeir þvaðu
hendur síriar líkt og PílatúS
forðum. Þeir báru við þekk-
ingarleysi. Blað þeirra hröþ-
ar um rökþrot hjá málssvör-
um frelsisins. Verra öfugmæli
er ekki til. Andlegt ófrelsi
ver enginn íslendingur.
Jafnvel þótt viljinn væri
til staðar, myndi kjafk-
inn bresta. Þannig var þéttá
á stúdentafundinum. Ýmsum'
af minni spámönnunum var
att fram. Þeir virtust hafa t'i^
burði til að verja það versta^
afturhald og andlega áþján,
sem nú sækir að mannkind-
inni. En kjarkurinn þvarr.og
úr urðu skammir um aöfár
þjóðir.
Brynjólfur Bjarnason fýfv.
menntamálaráöherra. sat
þennan fund. Hann hafðí
(Framhald á G. siða) ■