Tíminn - 13.01.1949, Blaðsíða 5

9. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 13. janúar 1949.
5
FUnmtud. 13. jan.
Hin andlega kúgun
einræðisins
Nær daglega berast fréttir
um það, að flóttamenn komi
úr ríkjum kommunista til
þeirra landa. sem hafa frjáls
legri stjórnarhætti. Hins
heyrist aldrei getið, að flúið
sé frá lýðræðislöndunum á
náðir kommúnista.
Þetta er athyglisverð stað-
reynd. Þetta er einskonar
skoðanakönnun og dómur
fínginnar reynslu.
Dr. Matthías Jónasson hef-
ir lýst hörmungum styrjaldar
áranna í Þýzkalandi í bók
sinni: Lokuð sund.
Það sem þyngst lagðist á
frjálsa menn samkvæmt frá-
sögn hans, og að vissu leyti
fór verst meö þá, var það, að
mega aldrei ljúka upp frjáls-
um munni og segja hug sinn
a'ílan. Þjóðin var höfuðsetin
og hvarvetna var von opin-
berra njósnara, sem létu ekki
fram hjá sér fara, ef fram
kæmi gagnrýni eða vantraust
á stjórn ríkisins.
Þannig er það í einræðis-
löndum.
Það er lika merkilegt, hvern
ig Þjóðviljinn snerist við er-
indi Guðmundar Hagalíns í
útvarpinu á annan dag jóla.
Guðmundur rakti þar efni úr
sögu eftir sænsku skáldkon-
una Karen Boje. Sú saga er
ádeila á einræðisskipulagið í
þj óðfélagi nazismans. Kom-
múnistar voru ekki nefndir á
nafn í erindinu. Þó fann Þjóð
vííjinn sitt mark á lýsing-
unni og jós Hagalín ókvæðis-
qrðum fyrir, og ságði að hann
heföi svívirt þjóðskipulag
sósialismans.
Hér er mergurinn málsins
sá, að þar sem stj órnarvöldin
leyfa enga andstöðu gegn sér,
færist þjóðfélagið í það horf,
sem skáldkonan lýsti. Þá er
það flokkur stjórnarinnar,
sem einn segir til um það,
hvað menn mega segja og
hvað menn mega hugsa svo
að vitnum verði við komið.
Einræðisstj órnir vildu fegnar
vita ráð til að láta uppi þær
hugsanir, sem þeim eru and-
stæðar, svo að þær gætu refs-
að fyrir þær og einangrað
þær áður en þær sýktu út frá
sér.
Það er þetta, sem er höfuð
munur á einræði og lýðræði.
Lýðræði ætlast til þess, að
fólkið hugsi og gagnrýni og
skipti um stjórn, þegar því
þykir ástæða til. Þar myndar
fólkið stjórn til að segja fyrir
verkum. Einræði byggist á
því, að stjórnin sitji og ráði,
tivort sem fólkiö vill eða ekki.
En þar sem það leiðir af slíku,
að stjórnin hefir sjálf öll á-
rþðurstæki á sínum vegum,
lpetur hún þagga niður allar
fréttir, sem kunna að verða
henni óhagstæðar. Því getur
það orðið dauðaorsök í ein-
ræðislöndunum að hlusta á
fréttaburð útlendra útvarps-
stöðva.
Þjóðviljinn hérna þykist
elska lýðræðið og bera það
mjög íyrir brjósti. Þó ærist
hann, ef fluttur er í útvarp
útdráttur úr einhverri snjöll-
ustu lýsingu heimsbókmennt
anna á þróun lýðræðisins eins
og það lá fyrir í ríki Hitlers.
ERLENT YFIRLIT:
Brezki erföaaðilinn
Tillag'a um afnám hans vekur athygli og
umtal í Bretlancli um þessar mundir.
Danski blaðamaðurinn, Jörgen
Bast, skrifaði nýlega í Berlinske
Aftenavis grein þá, sem hér fer á
eftir í lauslegri þýðingu. Hann
ræðir þar um sókn, sem Beaver-
brook gamli lávarður hóf um ára
mótin fyrir því, að afnema með
öllu hinn forna enska erfðaaðal.
Afnám erfðaaðalsins.
Það væri skiljanlegt segir Jörgen ^
Bast, að öðru eins væri slegið fram i
í Daily Worker eða einhverju öðru
róttæku málgagni, en það er furðu ,
legt að sjá slíkt í Daily Express,
sem er ágætt íhaldsblað, þrátt fyr
ir allan sinn vixlsöng. Ef þessi til-
laga yrði framkvæmd leiddi af því
meiri breytingu í brezku þjóðlífi en
öllu því, sem verkamannastjórnin
hefir gert hingað til.
Þessi djarfa tillaga er að sjálf-
sögðu fram komin vegna hinna ár- j
legu áramótaútnefninga, þar sem
meðal annars fyrrverandi fram- j
framkvæmdastjóri matvælastofn- j
unar sameinuðu þjóðanna, hinn
elskulegi sir John Boyd-Orr var
gerður að lávarði. Þó er tillagan ef
laust byggð á því, sem „Bifurinn" |
hefir lengi haft í huga. Og svo mik
ið er víst, að enn verður hann um
ræðuefni hvarvetna um hinn
brezka heim. ,
Ólíkur danska aðlinum.
Til að skilja till. Beaverbrokks,
þarf að vita deili á aðlinum enska.
Hér er eldji tími til að rekja það
mál frá rótum, en aðalatriðið er
þetta: Háaðalinn fær stöðugt nýtt
blóð, við hinar árlegu útnefningar,
en megin hluti aðalborinna manna
hverfur aftur í hinn borgaralega
hóp. Aðeins elzti sonur erfir titil
föðursins.
Það eru aðeins þeir, sem bera titl
ana duke, marques, earl, viscount
og barón, sem mynda hinn hærri
aðal. Börn þeirra eru „comman-
ers“. Elztu synir jarla hafa þó sér-
stakan tignartitil.
Þegar við heyrum að þessi eða
hinn lávarðurinn eigi sæti í neðri
deild þingsins, en það verður út-
lendingum stundum undrunarefni,
þá er því þannig háttað, að hann
á ekki titilinn, en stendur aðeins til
að erfa hann, þó að hann sé sæmd
ur þessu nafni í kurteisiskyni. En
á þeirri stundu, sem hann' erfir
tign sína, verður hann hvort hann
vill eða vill ekki að færa sig í efri
máistofuna.
Æðstu metorðin kvödd.
Og hér er komið að kjarna máls
ins hjá Beaverbrook. Hann finnur,
að í stað þess að tignin er hugsuð
sem forréttindi, getur hún þvert á
móti orðið hinn versti grikkur við
kappsaman og dugandi mann, eins
og málin hafa ^próast í Englandi á
þessari öld.
Áður var það svo, að vel þótti
fara að hafa menn úr lávarða-
deildinni forsætisráðherra. Það má
nefna þessa forsætisráðh. frá 19. öld
inni: Grenville lávarð, hertogann af
Portland, jarlinn af Liverpool,
Gaderich lávarð, hertogann af
Wellington, Grey jarl. Melbourne
lávarð, jarlinn af Derby, jarlinn' af
Aberdeen, Russel jarl, Salisbury
lávarð og jarlinn af Rosebery. En
síðan Salisbury fór síðast frá árið
1902 hefir enginn úr efri málstof-
unni orðið forsætisráðherra. Það er
ein ástæðan til þess, að menn eins
og Asquith, Loyd George, og Churc
hill hafa mælzt undan því að verða
aðlaðir, en heldur viljað vera að
eins blátt áfram „master".
Þessi nýja stefna byggist á því,
að neðri málstofan verður stöðugt
sterkari og sterkari gagnvart efri
deildinni.
Nú orðið er það blátt áfram frá-
ga’igssök, að hafa forsætisráðherra,
sem ekki getur tekið þátt 1 umræð-
um í neðri málstofunni, en það
getur ekki sá, sem í lávarðadeild-
inni er, hvað margfaldur forsætis-
ráðherra sem hann væri. Það er
erfitt að skilja þetta hér á landi,
þar sem ráöherra getur talað í
báðum ’deildum þingsins, þó að
hann eigi í hvorugri sæti. En Eng-
land hefir sínar reglur fyrir sig,
og yfir þeim er trúlega vakað, enda
bera þær í sér raunveruleg for-
réttindi, en í ljósi sögunnar skilj-
um við, að neðri málstofan reynir
stöðugt að þrengja að lávörðunum
og útiloka þá.
Er „Bifurinn“ að hugsa
um son sinn?
Prá þessari öld er frægt dæmi
um einn framgjárnan og glæsileg-
an stjórnmálamann, sem tignin
aftraði frá að komast til æðstu
valda.
Það er Curzon lávarður, — hans
hágöfgi — sem var gæddur tak-
markalausri kappgirni. Þegar sam-
steypustjórn Lloyds Georges féll og
ihaldsmenn mynduðu stjórn, lagði
hann allt kapp á að verða fyrir
valinu, og vænti þess, að sá ljómi,
sem þá stóð um nafn hans, nægði
til, að flokkurinn bryti regluna,
sem þá var nýleg, en á síðustu
stundu brugðust honum þær vonir,
og hinn háttvísi Bonar Law var
valinn og eftir hann hinn öruggi
pípureykjandi Stanley Baldvin.
Curzon lávarður var lagður í gröf
sína eftir vonbrigðaríkt líf.
Ef til vill hefir Beaverbrook lá-
varður oft hugsað með gremju til
þess, að hann hélt ekki áfram að
vera Max Aitken, en lét aðla sig
1917, en sennilega hefir hann þá
viljað standa jafnfætis öðrum
blaðakóngi, Northcliffe lávarði.
Nú er svo komið. að hann má
hugsa um clzta son sinn hinn 38
árá gamla Max Aitken, sem lætur
nú talsvert á sér bera meðal ihalds
manna í neðri málstofunni, og er
málsvari heimsveldisstefnu föður
síns innan flokksins.
Beaverbrook lávarður hefir verið
heilsuveill í mörg ár. Hann þjáist
af illkynjuðum astma sjúkdómi, og
Og þetta er ósköp eðlilegt.
Einræðið þróast á eina leið,
hvort sem það er kallað al-
ræði eða einræði í byrjun.
Þessvegna sýnist kommúnist
unum okkar að þeir sjái sína
eigin mynd í speglinum, þeg-
ar hinni snjöllu og sönnu
mynd af ríki Hitlers er brugð
ið upp fyrir þeim. Þar sjá
þeir og þekkja sinn eigin svip,
eins og hann er undir grím-
unni.
Frjálsum mönnum fellur
iþungt að búa undir oki ein-
ræðisins og samvizkukúgun
þess. Þess vegna reyna þeir
oft að flýja frá þeim löndum
og njóta heldur hins frjálsa
lífs í lýðræðislöndunum, þó að
framtíð flóttamannsins sé
oftlega öryggislaus.
Fr j álsum mönnum f innst
betra að vera útlægur flótta-
maður meðal lýðræðisþj óða,
en andlega kúgaður og múl-
bundinn þræll stj órnar heima
landsins.
einn þeirra, sem ekki hafa viljað
taka við lávarðstign.
hefir ekki líkur til að lifa lengi úr
þessu. Hann sér því í anda sinn
gáfaða son leiddan inn í tign og
tilgangsleysi lávarðadeildarinnar.
Efri málstofan.
Þessar tillögur Beaverbrooks þýða
þó ekki það, að efri málstofan
hverfi. Auk háaðalsins eiga þar nú
sæti. menn, sem ekki hafa þá tign
eða titla, sem að erfðum ganga,
svo kallaður æviaðall. Það eru
biskupar og vissir dómarar og það
er ekkert því til fyrirstöðu. að efri
málstofan yrði eiugöngu, skipuð
slíkum mönnum. Hún yrði þá eins
konar embættismannadeild.
En með nýjárstillögum sínum
hefir Beaverbrook lávarður kastað
í vatnið þeim steini, sem bæði
gruggar það og vekur öldur á yfir-
borðinu.
Radciir nábúanrta
Þjóðviljinn segir í forustu-
grein í gær um útgerðarmál-
ip:
„Bátaútvegurinn er mesti og
mikilvægasti útflutningsatvinnu
vegur íslendinga, afurðir hans
námu á síðasta ári % af yerðr
mæti útflutningsins í heild, 270
milljónum af 400. Auk þess er
hann sá hluti sjávarútvegsins
sem mesta atvinnu veitir, Af
þeim 270 milljónum sem báta-
útvegurinn hefir aflað á einu
ári fékk hann sjáifur ekki einn
eyri í erlendum gjaldeyri. Allur
gjaldeyrir hans rann til einok-
unarverzlunarinnar nýju, og
heildsalarnir hafa kunnað að
hagnýta sér hann. A sama tíma
og bátaútvegurinn kemst í þrot
græða einokurnarhcildsalarnir
millj., tugi milljóna og hundruð
milljóna — á gjaldeyri sem báta
útvegurinn aflar!
Þannig fjölgar alltaf vitnis
burðum um það ranglæti
fyrrverandi stjórn, — vitnis-
burðurinn um það ranglæti
og heimsku, sem þá festi ræt
ur vegna opinberra aðgerða.
Á þeim tíma komst bátaútveg
urinn í þrot, en gróði heild-
salanna var óskaplegastur.
Þjóðviljinn á væntanlega
eftir að birta margar glöggar
og snjallorðar lýsingar á
vandræðum þeim, sem stjórn
hans sjálfs leiddi yfir þjóð-
ina. Það er gott og blessað,
og vonandi, að lesendurnir
geti dregið af því rökréttar á-
lyktanir, þó að það verði ekki
girt í blaðinu sjálfu.
Fyrst er að sjá forsend-
urnar og játa þær.
Svo kemur á eftir að draga
ályktanirnar af þeim.
Umræðurnar um
Atlantshaf sbanda-
lagið
Manna á meðal er nú um
fátt meira rætt en afstöðu þá,
sem ísland eigi að taka til
Atlantshafsbandalagsins fyr-
irhugaða. Slíkt er eðlilegt, því
að hér getur verið á ferð eitt
hið mesta stórmál, sem þjóð-
in hefir fengið til úrlausnar
um langt skeið. Fyllilega er
þó ekki hægt að fullyrða um
það að svo stöddu, þar sem
málið allt er enn á undirbún-
ingsstigi.
Þótt málið liggi þannig ó-
greinilega fyrir, er ekki nema
gott að um það sérætt og rit-
að, ef það er gert til skilnings
auka og glöggvunar. Hitt er
verra, ef það er gert til þess
eins að hafa áhrif á afstöðu
manna með allskonar ágizk-
unum, fullyrðingum og slúð-
urfregnum, sem hvergi koma
nálægt raunveruleikanum.
Því miður hefir alltof mik-
ið borið á slíkum málflutn-
ingi.
Af hálfu kommúnista, sem
eru andvígir sérhverjum
þjóðasamtökum, er tálma út-
þenslu kommúnista, hefir
verið dreift út allskonar kvik
sögum um málið. Kommúnist
ar segja að þátttaka í Atlants
hafsbandalaginu muni hafa
það í för með sér, að hér þurfi
að vera erlendar herstöðvar
á friðartímum, koma þurfi
upp íslenzkum her og lýsa
verði yfir styrjöld við Sovét-
ríkin, ef ófriður brýst út. Hins
vegar myndu íslendingar
sennilega sleppa við allar af-
leiðingar hernaðarátaka, ef
þeir stæðu utan viö bandalag
ið.
Allt eru þetta ágizkanir, er
fyrst og fremst tiafa við í-
myndun að styðjast. Það veit
enginn enn, hvaða skyldur
kunna að fylgja þátttöku í
bandalaginu, þar sem ríkin
sjö, er vinna að undibúningi
þess, hafa enn ekki gengið
frá uppkasti að væntálegum
bandalagssáttmála. Framhjá
þeirri staðreynd ganga komm
únistar alveg, þvi að þeir
hafa ekki annað mark-
mið en að sverta þessa banda
lagshugmynd og gera hana
sem tortryggilegasta á allan
hátt.
Reynsla okkar og annara
smáþjóða í seinustu styrjöld
er svo nægilegt svar við þeim
áróðri kommúnista, að við
myndum sleppa við afleiðing
ar allra hernaðarlegra átaka,
ef við stæðum utan banda-
lagsins.
Því miður er líka málflutn-
ingur margra þeirra, sem vilja
þátttöku íslands í bandalag-
inu, lítið betri en þessi mál-
flutningur kommúnistanna.
Margir æstustu talsmenn
bandalagsþátttökunnar halda
því t. d. fram, að hún muni
veita okkur vernd gegn flest-
um eða öllum hernaðarlegum
hættum, en annars sé nær al-
veg víst, að við verðum Rúss-
um að bráð. Þeir telja enga á-
stæðu til að setja það fyrir
sig, þótt þátttökunni fylgi
erlend tierseta á friðartímum.
Þeir telja það fjandskap við
vestrænu þjóðirnar, ef við
göngum ekki skilyrðislaust og
umhugsunarlaust í bandalag
ið.
Sá málflutningur, að banda
lagsþátttakan sé okkur örugg
vernd gegn öllum hernaðar-
legum hættum, er engu betri
(Framhald á 6. síðu).
«5
iti