Tíminn - 01.04.1949, Blaðsíða 4

TÍMINN, föstudaginn 1. april 1949
70. blaff
4 .
9
Sameinuðu þjóðirnar —
hugsjón og raunveruleiki
Góðir íslendingar!
Ég hefi látið tilleiðast að
tala hér nokkur orð um sam-
einuðu þjóðirnar og kalla ég
þetta stutta erindi: „Sam-
einuðu þjóðirnar, hugsjón og
raunveruleiki“. Slík erindi
eru haldin víða um lönd og
í ríkara mæli en hér tíðkast,
til þess að kynna hin roiklu
alheimssamtök.
Nafnið sameinuðu þjóðirn-
ar er glæsilegt — og það er
mikil birta og bjartsýni yfir
því. Þetta nafn var fyrst not-
að 1. jan. 1942 af Franklin
Roosevelt Bandaríkjaforseta
í yfirlýsingu 26 þjóða, er
tjáðu sameiginlegan vilja
sinn í því að berjast gegn
möndulveldunum.
Fyrsta grein í stjórnarskrá
S. Þ. hljóðar þannig:
,Við hinar sameinuðu
þjóðir höfum ákveðið að
frelsa komandi kynslóðir
fyrir svipu styrjaldarinnar,
sem tvívegis á okkar ævi
hefir valdið mannkyninu
ósegjanlegum þjáningum“.
Þessa hugsjón meðal ann-
ars átti að gera að raunveru-
leika með samstarfi þjóð-
anna — sameinuðu þjóðun-
um.
Bjartsýnin 1945, þegar
fulltrúar 50 þjóða komu sam-
an til fundar í San Francis-
co til að stofna S. Þ., var
svo mikil, að allt starf hinna
sameinuðu þjóða átti að
byggjast á samkomulagi.
Þess vegna hafði hvert
stórveldi neitunarvald í ör-
yggisráði S. Þ., og ekki voru
heldur teknar neinar ákvarð-
anir um hervald, sem ör-
yggisráð S. Þ. hefði til að
þvinga fram ákvarðanir
stofnunarinnar með valdi. —
Stórveldin hefðu heldur ekki
gengið . inn á sáttmála án
neitunarvalds. Þau mundu
ekki hafa samþykkt að láta
her framkvæma samþykktir
öryggisráðsins. Tortryggnin
vakti bak við bjartsýnina.
Flestum er nú kunnugt,
hvernig starf S. Þ. hefir þró-
ast og hvar því er komið.
Menn eru fljótir að fella um
þetta þá dóma, að fjarstæða
hafi verið að taka þátt í S. Þ.
Sú tilraun sé að engu orðin
og það hafi verið fyrirsjáan-
Zegt, að svona myndi fara.
Þegar þessi dómur er felld-
ur gæta menn þess ekki, að
á vegum S. Þ. beint og óbeint
starfa margar stofnanir, sem
hafa unnið ómetanlegt verk
fyrir alþjóða samvinnu og
rartnsóknir, — og munu
halda áfram að gera það.
Starfið, sem hefir óneitan-
lega mistekist, er hið póli-
tíska samstarf þjóðanna. En
einmitt um þessi mistök ætla
ég að ræða. — Stórvirki hinna
ýmsu stofnana mun ég hins
vegar ekki tala um, þótt ær-
ið umræðuefni sé.
En það er næsta einkenni-
legt að athuga þróun S. Þ.
þessi fjögur þing, 1945, 1946,
1947 og 1948.
Á þinginu 1946 var það all
áberandi, hvernig Bretar og
ýmsar Evrópuþj óöir reyndu
að mynda miðfylkingu milli
Rússa og Bandaríkjamanna
í afstöðu til ýmsra mála og
afgreiðslu. Það var þá mjög
rætt um það í ýmsum merk-
ÚtvarpseriiMli eftir
um blöðum, að þetta mundi
takast. Þannig mundi verða
til miðblokk, sem miðlaði
málum og kæmi í veg fyrir
að^ tvær andstæðar fylking-
ar .stæðu hvor gagnvart ann-
arri með gjörandstæð og ó-
sættanleg sjónarmið.
Það virtist sumum á þingi
S. Þ. 1946, sem þetta mundi
takast. Vonirnar dóu þó hjá
flestum á þinginu 1947 og hjá
öllum 1948. Þá var heimur-
inn svo greinilega ’ skiptur í
tvær fylkingar, að menn
gátu flestir sagt það fyrir-
fram, hvernig fulltrúi hverr-
ar þjóðar mundi greiða at-
kvæði í hverju máli.
Enn hefir þessi þróun hald
ið áfram. Þing S. Þ. er ekki
aðeins orðið að áróðursstofn-
un tveggj a f j andsamlegra
þjóðafylkinga, heldur draga
nú stórþjóðirnar hinar
smærri þjóöir í tvær herfylk-
ingar — gráar fyrir járnum.
Austan járntjalds hefir ver-
ið stofnað hernaðarsamband
og nú Atlantshafsbandalag
vestan þess.
Ég hefi oft um það hugs-
að, hvað þessi þróun er ein-
kennilega hliðstæð framvind
unni í okkar eigin þjóðfélagi
til forna.
Það hefir verið bjartur
hugsjónaljómi yfir þeirri
stund, ekki síður en yfir
stofnun S. Þ. í San Francisco
1945, er íslenzka lýðveldið
var stofnað á Þingvöllum
930. Það gerðu frjálshuga
menn, þreyttir á styrjöldum
ákváðu þeir, að „með lögum
skal land byggja“. En þeir
höfðu, eins og S. Þ., ekkert
framkvæmdarvald fyrir sitt
þjóðfélag. Ekkert lögreglu-
vald til að halda lögum í
heiðri og fullnægja dómum.
En hvað var það, sem bjarg-
aði þessu íslenzka þjóðfélagi
um aldir? Það var, að í þjóð-
félaginu myndaðist einatt, er
mikinn vanda bar að hönd-
um, miðfylking, sem var nægi
lega sterk til þess aö sætta
og miðla málum með rökum
og lægni, eða ef þurfti með
valdi eða hótun um valdbeit-
ingu. — Það er oft rætt um
það sem sérstakt fyrirbæri,
er kristni var lögtekin á ís-
landi árið 1000. —r Þetta er
misskilningur. Sú málamiðl-
un, er gerð var árið 10,00, var
þá þjóðfélagsregla í ísl: þjóð-
félagi, en ekki undantelfn-
ing. Við höfum mýmörg
dæmi þessa úr sögum, og
mörg þeirra minnisstæð, svo
sem er Jón Loftsson þving-
aði Hvamms-Sturlu til sátta
og tók Snorra son hans í fóst
ur til aö bera smyrsl á sárin.
Við þekkjum líka úr sögun-
um fjölda manna, er ein^tt
unnu þessi sáttastörf. Þessi
miðfylking var hið raunveru-
lega framkvæmdarvald, vald
sem skapaöi jafnvægi, vald
sem kom í veg fyrir myndun
tveggja andstæðna, er bár-
ust á banaspjót og eyddu
lýðveldinu. — Þessi miðfylk-
ing í S. Þ. varð aldrei til þar
— varð aldrei annað en von-
in ein stutta stund.
En samtímis og miðfylking
in í ísl. þjóðfélagi varð of
veik til þess að geta unnið
Hermaiin Jénasson
það verk, er Jón Loftsson og
aðrir slíkir unnu um langt
skeið, verður enginn til þess
nægilega sterkur að varna
því, að hinar fjandsamlegu
fylkingar tvær verði allsráð-
andi — eins og nú í S. Þ,-
Við sjáum þær þá standa þög
ular sitt hvoru megin við
kirkjudyr. Fránum augum
foringjanna er rennt yfir
fylkingarnar: Fjöldi, mann-
val og vopn virðist svipað í
báðum. Hvorugur þorir því
á hinn að ráðast. Um skeið
gat þaff varðveitt friðinn.
Það er þetta sama, sem nú
er að gerast í veröldinni, eft-
ir að S. Þ. hafa skipt sér nið-
ur í tvo hópa — eins og ísl.
höfðingjarnir forðum. Fylk:-
ingarnar standa að vísu ekki
sitt hvoru megin við kirkju-
dyr, en sitt hvoru megin við
járntjald, og meðan verið er
að draga menn í þessar fylk-
ingar, er skyldleikinn í vinnu
aðferðum næsta líkur.
Þegar Þórður kakali safn-
aði liði um Vestfirði, kom
hann til Ásgríms Bergþórs-
sonar í Kaldrananesi á
Ströndum. Þórður kvað hon-
um „sízt munu sæma annað
en vera í ferð með sér“. Ás-
grímur fór undan og segist
Sturlungu svo frá:
„Þá segir hann (þ. e. Ás-
grímur) sem satt var, að
hann sat í nærra lagi þeim
Norðlendingum, þegar hann
væri í nokkurri fjandsemi
við þá“.
Er þetta ekki eitthvað líkt
afstöðu Svíþjóðar í dag? Tel-
ur hún sig ekki sitja „í nærra
lagi“ við eitt stórveldi til þess
að geta verið í Atlantshafs-
bandalagi? — En sum þeirra
ríkja, sem í dag vilja vera
hlutlaus, eiga ekki upp á pall
borðið frekar en bændurn-
ir, sem Sturlunga skýrir okk-
ur frá, hverri meðferð sættu
vegna þess, að þeir vildu
hvorugan dilkinn láta draga
sig í.
Með þessu legg ég engan
dóm á það, hvort unnt hafi
verið að koma í veg fyrir
þessa þróun. Ýmsir halda því
fram, að um styrjöld og frið
gildi svipuð lögmál og um
storma og stillur. Ef há-
þrýstisvæði myndast og lægð
ir, streymir loftið frá há-
þrýstisvæðunum og myndar
storm. Ef eitt veldi er mikið
vopnað, en aðrar þjóðir illa
búnar, sé styrj aldarhættan
mest — sbr. Þýzkaland og
Japan — og nábúaríki þeirra
beggja fyrir síðustu styrjöld.
Þýzkaland og Japan voru há-
þrýstisvæðin, en nábúalöndin
lægðirnar.
Til þess að skapa frið, þ.e.
vopnaðan frið, þurfi að vera
jafnvægi í vopnabúnaði og
styrkleika þjóðanna, því þá
sé áhættan að gera árás og
hefja styrjöld svo stór, að síð-
ur sé styrjaldar að vænta, —
líkt og þá er fylkingarnar
stæðu viðlíka sterkar sitt
hvoru megin við kirkjudyr á
Þingvöllum.
En þessi vopnaði friður,
sm nú er verið að koma á og
styrkja, verður því miður, ef
að venju lætur, ekki mjög
(Framhald á 7. slBu).
Miövikudagurinn 30. marz 1949
mun mörgum Reykvíkingi veröa
minnistæður, Þann dag voru rúður
brotnar hjá Alþingi íslendinga og
gerðar byltingartilraunir á þann
hátt, að reynt var að hleypa upp
þingfundi og trufla þinglega af-
greiðslu máls með grjótkasti inn í
fundarsal Alþingis. Þann dag urðu
þingmenn fyrir meiðslum vegna ó-
spekta. Þeir, sem sáu Hermann
Guðmundsson alþingismann eftir
þingfundinn munu seint gleyma
því, hvernig auga hans var rautt
og þrútið eftir glerbrot, sem í það
hafði hrokkið í grjóthríðinni.
Þeir, sem horfðu á fólkorustuna
á Austurvelli klukkan að ganga
fjögur á miðvikudag munu seint
gleyma henni. Nokkrir menn rifu
upp grjót og hentu því sem óðir
væru að lögreglunni, sem var að
reyna að þoka mannfjöldanum,
sem skemmdarmennirnir leyndust
í burtu frá dyrunum.
Það má vel vera, að þessir menn
hafi sjálfir háar hugmyndir um
það, hvernig þeir hafi verið að
verja íslenzka menningu og ís-
lenzkan rétt með grjótkasti sinu.
Ef til vill minnast þeir þess líka,
að þeir hafi þarna verið komnir
í þjónustu heimsfriðarins og þeir
hafi því gengið svo vasklega fram
í grjótkastinu til aö sýna í verki
friðarhugsjónir sínar^ og hollustu
við þær. En áhorfendunum mun
almennt finnast, að þeim, sem
gera húsbrot og grýta menn, fari
annað betur, en að kalla sig friðar-
vini.
Við skulum líta á það, að þetta
fólk hefir lengi lesiö og heyrt, að
|máir s)fcjó(rnmálamenn í öðruhi
flokkum væru landráöamenn. Þrá
sinnis hefir Þjóöviljinn sagt, að á
þingi okkar væru menn, sem væru
mestu landráðamenn sögunnar og
allir þjóðfélag^glæpir liðinna tima
bliknuöu og yrðu sviplaus sjón
hjá þeirri viðurstyggð, sem meiri
hluti Alþingis væri nú að gera.
Og jafnframt hefir þetta blað ver-
ið óþreytandi að verja flokksmenn
sína erlendis fyrir að taka af lífi
andstæðinga sína, sem það kallar
ýmist landráðamenn eða skemmd-
arverkamenn. Þannig hafa lesend-
ur Þjóðviljans um langan tima leg-
ið undir þeim áróðri, að mikill
hluti Alþingismanna -okkar vséru
landráðamenn og föðurlandssvikar
ar, sem í flestum löndum öðrum
myndu vera teknir af lífi og ættu
þaö líka fyllilega skilið.
Þáð þarf cngan að undra, þó að
slík blaðamennska kunni að geta
espaö upp 30—40 grunnhyggin ginn
ingarfífl, svo að þau fari að kasta
grjóti að samborgurum sínum.
Æsingamennirnir sjálfir sitja í
friði og njóta ef til vill lögreglu-
verndar í húsum inni, meðan mest
hætta stafar úti fyrir af þeim
andlega ósjálfstæðu mönnum, sem
þeir hafa espað upp, svo að þeir
verða sér til minnkunnar. En svo
láta þeir velþóknun sina á öllu
saman í ljós með því, að skrifa um
óspektirnar af meðhaldi og samúð.
X>að er ástæða til að hugsa um
þessi mál af fullri alvöru. íslenzk
menning þolir ekki þá blaða-
mennsku, sem leiðir til grjótkasts
og götubardaga, svo að við setjumst
á bekk með siðlitlum og hálfvillt-
um þjóðum, sem láta ofbeldið skera
úr málum. Annað hvort tekur þjóð-
in upp ofbeldi, manndráp og víga-
ferli, eða hún verður að fordæma
þá blaöamennsku, sem leiðir til
slíks.
Starkaður gamli
iiiiiiiiiiiiiitiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinitiiiil
— á.
Óllum þeim, sem heiðruffu mig á 70 ára afmæli |
11 mínu 6. marz með gjöfum, heillaskeytum, heimsókn- |
11 um og annarri vinsemd, þakka ég af alhug.
Brennu, Eyrarbakka, 20. mfirz 1949.
| Bergst. Sveinsson. |
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllÍllllllllllllllllllllllllllllllllllllhllllllllllllllllllllllHIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
I Tékkóslóvakía
$
saumur
'' galv. og ógalv. venjulegur
< > pappasaumur
<, þaksaumur
( skósaumur
{' smástifti allskonar
< ► söfflabólur allskonar
skrúfur
<» vírnet
<) gaddavír
(( bindivír o. fl.
Útvegum þessar vörur meff stuttum fyrirvara
gegn nauffsynlegum leyfum. Mjög hagkvæmt
<) verff. — Einkaumboð fyrir
!! i loi.
ii R. Jóhannesson h.f.
<» Lækjargötu 2. — Sími 7181.