Tíminn - 16.09.1949, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, föstudaginn 16. september 1949
196. blað
Getur það enn gleymst?
Með eiðum og undirskrift-
um á Þingvelli var það ráðið,
sem hvert mannsbarn veit
eða þyrfti að vita, að íslend-
ingar urðu ófrjálsir í sex aldir.
Á miðsumri 1262 létu oddvitar
þessarar þjóðar niður falla
merki Ingólfs og Skallagríms,
hmna.djörfu, norrænu bænda
níundu aldar, sem hér lögðu
grundvöU óháös ríkis í ár-
daga.: Sú staðreynd er glögg.
Um tildrög þessa viðburðar er
margt hulið oss nútímamönn-
um. JEn allir viðburðir eiga sér
orsakir, og enginn þekkir við-
burð til hlítar né skilur, nema
hann hafi gert sér grein fyrir
orsökum hans og aðdraganda.
Það vitum við þó með vissu,
að meginorsök þessa hörmu-
lega atburðar var gleymsJca.
Gamli sáttmáli var afleiðing
þess, að íbúar landsins höfðu
gleymt því, sem þeir máttu
ekki gleyma. Einhverntíma,
og sennilega oft, hafði sú ó-
gæfa hent hér í landi, að af-
komendur norskra herra og
óðalsbænda gleymdu hvers
vegna þeir voru hingað komn-
ir. Enginn veit, hvenær þeir
þyrjuðu að gleyma, en
gleymska þeirra var mikil.
Þeir gleymdu Haraldi hár-
fagra og Hafursfjarðarorustu,
þótt skráö hefði verið á skinn
af fróðum mönnum, þeir
gleymdu sárum skilnaðar-
stundum í hinu forna föður-
landi, hættuferðum og mann-
fórnum á úthafinu, óteljandi
örðugum landtökum við
strönd hins fyrirheitna ey-
lands og því sem þar fór á
eftir, og til hvers allt þetta
var á sig lagt. Þeir gleymdu
nauðsyn þess að tryggja sjálf-
ir frelsi sitt, eins og forfeður
þeirra höfðu gert. Þeir
gleymdu að halda við þeim
skipastól, er forðum fluttu
landnámsmennina og fjöl-
skyldur þeirra hingað út. Þeir
gleymdu að afla sér viðskipta-
vina utan Noregs. Þeir
gleymdu, að það gat verið
hættulegt, að ganga í hirð hj á
Haraldsniðjum og láta ís-
lenzkt líf falt fyrir erlent
gull. Þeir gleymdu, að halda
áfram að tryggja frið og lög
í landi eins og gert hafði ver-
ið með stofnun Alþingis. Þeir
gleymdu, að þeim bar að vaka
yfir framtíð óborinna í þessu
landi. Þeir gleymdu og héldu
áfram að gleyma, þangað til
þeir urðu þess varir á ör-
lagastundu, að ekki varð aft-
]rr snúið — og buðust til þess
— um seinan, að leysa hinn
tignasta mann með fébótum
i'éitt skipti fyrir öll frá gefn-
úm heitum við Noregskonung.
Það er ekki gott að segja,
íiver gleymskan var verst. En
við, Sem nú lifum, höfum oft
Sþurt sjálfa okkur: Hvernig
gát’ 'allt þetta gleymst? Hvern
Tg “gat það gleymst að gera
ráðstafanir til að varðveita
þáð frelsi, sem svo mikið
hafði verið lagt í sölurnar
fyrir — þa/ð frelsi, sem í
öndverðu skóp þessa þjóð og
geymdi hinn dýra norræna
arí.
Og einu gleymdu þeir enn
— sem fremur má til vork-
urinar virða. Þeir gleymdu
að varast ágengni hins nýja
siðar. Þeir gleymdu því, sem
Sverrir hafði séð í Noregi, að
hin katólska Róm þeirra tíma
ógnaði frelsi smáþjóðanna, að
kirkja Péturs postula, sem
boðaði heiðingjunum eilífa
sælu í stað Valhallar, og pre-
látar hennar og meinlæta-
menn, gátu verið hættulegir
óvinir frelsisins á þessari
jörð.
Með fljótfærni vanhyggj-
unnar grípum við stundum
til þess að skella skuldinni
á einn mann eða fáa, þann
sem sáttmálann gerði og þá
sem eiðana unnu að lok-
um. Það má ef til vill til
sanns vegar færa, að sök
þeirra hafi verið stór, að
gleymska þeirra hafi verið
með ódæmum. En það voru
ekki þeir einir, sem gleymdu.
Margir hafa gleymt á undan
þeim. Að minnsta kosti nokkr
ar kynslóðir hinna fornu
goðaætta hafa vissulega verið
of gleymnar, og sennilega
margir fleiri, sem vel hefðu
mátt muna hvað í húfi var.
Eftir sex alda ófrelsi höfum
við íslendingar nú varið nál.
einni öld til að ónýta Gamla
sáttmála. Við teljum, að því
verki hafi verið að fullu lokið
fyrir fimm árum með stofn-
un hins nýja lýðveldis á ís-
landi.
Hin mikla raun sex alda
varð þjóðinni ekki ofraun.
Svo seigur var sá kynstofn,
er að lokum sá ljós 19. aldar,
að hann hafði ekki aðeins
þrek til að þola það, sem á
hann var lagt, heldur einnig
að brjóta sér nýjar brautir
og hefja það merki, sem fyrr-
um var látið niður falla.
Kynslóðir 19. og 20. aldar
hafa gert ísland frjálst á ný.
Með óbilandi atorku og fram-
sóknarhug hafa þær unniö af-
rek, sem að ýmsu leyti má
jafna til afreka hinna fornu
landnámsmanna. Þær hafa
ekki aðeins fengið afkomend-
um sínum frelsið í hendur,
heldur einnig komizt vel á
veg með að skapa þau skil-
yrði, sem til þess þarf að
þjóðin geti áfram verið frjáls
í landi sínu.
Því verki er þó eigi lokið.
Sliku verki verður aldrei lokið.
Og nú — á hinum síðustu
tímum — sjást þess jafnvel
ýms merki, að hin nýfrjálsa
þjóð og oddvitar hennar sum-
ir, séu þess — að minnsta
kosti um stundarsakir — eigi
svo minnugir sem skyldi, að
enginn getur veriö frjáls til
lengdar, nema hann eigi það
skilið, vinni sjálfur nokkuð
sér til frelsis á hverjum tíma,
leggi á sig það, sem til þess
þarf að vera ekki ófrjáls.
Þá mætti nú spyrja: Getur
það enn gleymst hér á ís-
landi, sem einu sinni áður
hefir gleymst, að frjáls þjóð
getur orðið ófrjáls aftur, ef
hún vanrækir að greiða frels-
isgjaldið á hverjum tíma?
Getur það enn gleymst?
Og getur það líka gleymst
hvað hin fyrri gleymska kost-
aði?
íslenzk alþýðuspeki segir:
Það þarf stei’k bein til að
þola góða daga.
í sex ár, á meðan flestar
þjóðir veraldar börðust fyrir
lífi sínu, átti mikill hluti
íslendinga góða daga, miðað
við íbúa annara landa. Þjóðin
eignaðist meira en hún hafði
nokkru sinni áður haft handa
á milli í reiðu fé. Á fjórum
eða fimm misserum eyddi hún
öllu þessu fé. Miklu varði
hún til að gera umbætur á
búi sínu og tryggja framtíð
sína. En jafnframt hefir hún
að því er virðist, og ef tekið
er meðaltal, lifað við mikla
rausn — sumir segja ofrausn.
Hún hefir ekki aðeins eytt
sjóðum sínum öllum. Hún er
líka farin að safria skuldum
við aðrar þjóðir.
En ef rík þjóð þarf að
safna skuldum — hvernig
myndi þá fara, þegar hún er
orðin fátæk á ný?
Það getur verið réttmætt
að stofna til skuldar af nauð-
syn, og hættulaust, ef skuldu-
nauturinn er viss um að geta
greitt skuld sína á réttum
tíma. Sé svo, stendur skuldu-
nauturinn lánardrottninum
jafnfætis og getur borið höf-
uðið hátt — annars ekki.
Vonandi hefir það ekki
gleymst enn, að skuldir voru
öldum saman gleggsta og
mest auðmýkjandi tákn ís-
lenzks ósjálfstæðis. Að skuld-
ir hafa kynslóð fram af kyn-
slóð legið eins og mara á þús-
undum íslenzl^rá heimila,
raskað svefnfriði manna og
sálarfriði og gert bljúga biðj-
endur úr þeim sem vegna at-
gerfis ag atorku áttu skilið
að vera hvers manns jafn-
ingjar. Og eins og þetta átti
við um hina mörgu einstakl-
inga átti það éngu síður við
um þjóðina í héild, þjóðina,
sem viljandi var haldið í
skuldum, og trú á hinn ósigr-
andi mátt skuldanna, bein-
línis ’í því skyni að lítillækka
hana og vekja trú hennar á
sjálfa sig.
Mætti; það aldrei gleymast
að fjárhagslega ósjálfstæð
þjóð getur aldrei'verið jafn-
ingi annara þjóða, að stjórn-
arfarslegt sjálfstæði verður
slíkri þjóð lítils virði.
Mætti það aldrei gleymast,
að sú þjóð sem af óvarkárni
og af nauðsýnjalitlu stofnar
til meiri skulda en hún getur
með góðu móti greitt, hefir
gerzt brotleg gagnvart frelsi
sínu og sjálfstæði, gagnvart
afkomendum sínum. Slík þjóð
er að veðsetja arf komandi
kynslóða — hinn dýrasta arf.
Slík þjóð er að selja landið.
En minnumst þess, að á-
byrgðin á sliku, ef gert er,
hvílir á margra herðum. Ekki
aðeins þeirra, sem um lán
sernja að lókum og skrifa
undir skuldábréf. Jafnframt
og stundum miklu fremur á
herðum þeirra, sem þannig
fara að ráði'sínu og þann
skerf leggja til mála, hver
á sínu sviði, að afleiðingar
hljóti að verða þær, sem hér
er um rætt.’
Þó að einkennilegt megi
virðast, verður ekki betur séð
en að ýmsir séu enn þeirrar
trúar og vilji láta aðra vera
það, að íslendingar séu enn
stríðsgróðaþjóð, þótt stríðinu
sé, sem betur fer, lokið fyrir
fjórum árum, og flestar fram-
leiðsluvörur þjóðarinnar hafi
verið og séu nú ört fallandi í
verði á erleridum mörkuðum.
Ýmsir, sem nefnt hafa sig
„nýsköpunarmenn“ hér á
landi, þykjast riú sjá leiö til
að framlengj a stríðsgróða-
tímabilið með því að setja
hér „kóngsmenn" til virðinga
og gera þá að sölumönnum
íslenzkra framleiðsluvara.
í stað skulda þeirra, er
skráðar eru með tölustöfum,
bjóðast þeir til að stofna til
þakkarskulda — og sumir
gjalda íslenzkt lof um þá
stjórnarhætti ýmsa, sem ís-
(Framhald d 7. slSu)
<s
ÞAÐ ER ANNARS FRÓÐLEGT
að lesa auglýsingar blaðanna. Það
er sök sér, þegar kona, sem líka
má nota fyrir jeppakerru, er til
sölu, eða þegar neðrihlutinn af
prjónakona í Dölum fæst leigð
ur til stangarveiði. Þetta er til
að hlæja að, en auglýsingar al-
mennt eru fróðlegar.
SVO MÁ SEGJA, að daglega
séu nú auglýst nokkur gólfteppi
og oftastnær eru það útlend og
ónotuð gólfteppi að talið er. Ekki
kann ég neitt að segja um það
hvaðan þessi teppi eru komin eða
hvers vegna svoná mikið fram-
boð er af þeim, en yfirleitt munu
þau ekki vera seld hjá fólki, sem
sjálft er að spara við sig svo að
það hefir sín gólf teþpalaus eftir.
Þetta er einá þátturinn í hinni
svokölluðu svartamarkaðsverzlun
og ýmsir halda að þetta sé loka-
þáttur í framkvæmd eignakönnun
arinnar.
UM ÞETTA LEYTI ber óvenju-
lega mikið á húsnæðisauglýsingum
og það er einkennandi þar, að
langmest er spurt eftir einu her-
bergi og eldhúsi, tveimur herbergj
um og eldhúsi eða þá eldhúsað-
gangi. Þetta er atriði, sem segir
sína sögu. Litlar íbúðir, eins eða
tveggja herbergja, eru nefnilega
engar til, þó að fjöldi fólks vilji
búa í slíku húsnæði. Það er miklu
algengara að séu fjögur, fimm eða
sex herbergi um hvert eldhús og
oft eru sum þeirra stór.
ÞAÐ HEFIR VERIÐ BYGGT
RAUSNARLEGA í Reykjavík und-
anfarið þó að skaplegra sé og meira
við hóf síðan fjárhagsráð hóf störf
sín. Menn hafa r’úmgóðar stórar
íbúðir og það er að vissu leyti
gott ef menn geta veitt sér það.
Dálítill íburður í húsnæði er sá
munaöur, sem hart er að neita
mönnum um, ef þeir lifa annars
skynsamlega. En það er fullmiklð
um það, að leigjendur í kjallara
og risi eigi að borga fyrir eigend-
urna á hæðunum. Og alltof oft
hafa húseigendur innréttað ein-
stakra manna herbergi eldhúslaus
í kjallara og risi.
ÞETTA HEFNIR SÍN ef til vill
á húseigendum á þann hátt, að
erfitt verði einhverntíma að leigja
dýrt öll þessi einstöku herbergi og
sumir segja að svo hafi verið í
sumar. En fyrst og fremst bitnar
heildarástand þessara mála á fólki,
sem vill lifa spart. Margt af því
að minnsta kosti þarf þess líka með
þó að ástand lyísnæðismálanna
meini því það algjörlega.
ÆTTI ÉG AÐ RÁÐLEGGJA
stjórnmálamönnunum nokkuð
hverju þeir skyldu lofa, myndi ég
benda þeim á að byggja svo sem
hundrað íbúðir með litlu eldhúsi
og einu eða tveimur herbergjum,
heldur tveimur litlum, þau þyrítu
ekki að vera meira en 20—25 fer-
metrar bæði: Svo skyldum við sjá
hvort þetta leigðist ekki fljótt og
vel. Þarna byggi gamalt fólk, sem
hefir lítið um sig en vill vera út
af fyrir sig, og þarna byggju ung
hjón sem eru að safna sér fyrir
stærri íbúð síðar, þegar efnin
leyfðu og þörfin yxi. __________
ÉG HELD AÐ SVONA ÍBÚÐIR
myndu mælast mjög vel fyrir, því
að það sýna auglýsingar blaðanna,
að það er fyrst og fremst svona
húsnæði, sem fólkið vantar nú.
En hitt er sátt, að ef nægilegt
framboð vær af því ódýra og litla,
en þægilegu og vönduðu þó, þá
kynnu ýmsir stórir og fínir að
missa spón úr aski. Og það er ef
til vill nóg til að eyða málinu.
Starkaður gamli.
BL
om

oLiótmunir
X
auffcu/efy 12
Opnum í dag nýja blóma- og listmunaverzlun á
Laugaveg 12. — fjölbreytt úrval af pottablómum og
nýjum afskornum blómum, margar tegundir.
SUtn ÍMfhunit h.f
Laugaveg 12. — Sími 6340
„Góða frú Sigríður, nú get ég sagt þér
góðar fréttir. Eftir 10 ára fjærveru er nú
Lillu-lyftiduft aftur komiö í verzlanir. Ég
get því boðið þér góðar kökur með kaffinu“.
„Þakka þér fyrir fréttirnar, Ólöf min,
• - vissulega muna Lillu mey frá Efnagerð