Tíminn - 04.01.1950, Qupperneq 5

2- blað
TÍMINN, tniðvikudaginn 4. janúar 1950
3
Miövihutl. 4. jttn.
Frjálst val neytenda
eða valdboð opin-
berra nefnda
Barátta Sjálfstæðismanna
í verzlunarmálunum er orðin
undarlegur feluleikur. Öll ber
sú starfsemi merki þess, að
mennirnir þora ekki að kann
ast við það, hvaða málstað
þeir fylgja og hver sé hinn
raunverulegi tiígangur þeirra.
Það hefir líka sýnt sig, að
Sjálfstæðismenn hafa engar
tillögur fram að bera í þess-
um málum. Þeir tala almennt
um frelsi og jafnrétti, en svo
vilja þeir binda alla verzlun
við ákvarðanir valdboðinna
nefnda og ráða, en ekki unna
neytendunum sjálfum neins
frjálsræðis.
Framsóknarmenn fara ekki
dult með það, að þeir vilja
láta almenning hafa frelsi
til að bindast verzlunarsam-
tökum og afnema milliliða-
gróðann- Um það stendur
baráttan raunverulega, hvort
landsfólkið eigi að vera skuld
bundið til að skipta við kaup-
menn, hvort það vill eða vill
ekki, eða hvort ‘það eigi að
vera frjálst að því að mynda
eigin verzlanir og skipta við
þær.
Sjálfstæðismenn geta ekki
bent á eina einustu tillögu,
sem þeir hafi flutt til þess að
auka frjálsræði manna til að
velja milli verzlana. Þeir
hafa þar reynt að halda
dauðahaldi í viðjar ríkis-
valdsins og hina valdboðnu
skipun.
Samvinnuverzlun getur vit
anlega verið illa rekin og það
er fyllilega heilbrigt, að hún
hafi sér við hlið.kaupmanna-
verzlun í frjálsri samkeppni
til samanburðár. En það a
ekki að ákveða ofan frá úr
stjórnarskrifstofunum hvað
mikinn hluta hverrar vöru-
tegundar þjóðin skuli um ald
ur og ævi fá hjá hverri verzl-
un. Slík binding og ófrelsi er
stefna Sjálfstæðisflokksins.
Framsóknarflokkurinn berst
fyrir því, að fólkið fái sjálft
að ráða verzlun sinni.
Auðvitað er margt sem
mælir með verzlun kaupfé-
laga umfram kaupmanna.
Verzlunargróðinn er almenn-
ingseign, að því leyti sem
hann fellur ekki beint til við-
skiptamannanna sjálfra.
Kaupfélcg hafa því enga á-
stæðu til að flytja endilega
inn aðrar vörur en þær, sem
almenningi eru hagkvæmast
ar. Þau berjast ekki við þær
freist.ingar að flytja inn aðr-
ar arðvænlegri verzlunarvör-
ur en bær, sem þau hafa feng
ið leyfi fyrir, en því miður eru
ýms dæmi tíl þess, að ein-
stakir kaupmenn hafi átt erf
itt í slíkri innri baráttu og
sum alkunn ög þjððfræg.
Með landslögum er það á-
kveðið, að samvinnufélög
skuli vera öllum opin, láta
alla njóta sömu víðskipta-
kjara og sjóðir þeir, sem þau
safna, séu alrhe'nningseign og
standi undir vörzlu og ráð-
stöfunarrétti almennings á
verzlunarsvæðinu. Af þessum
sökum er það óhjákvæmilegt
eðli málsins, að samvinnufé-
lcg hafa marga kosti um-
ERLENT YFIRLIT:
Stjórnmálin í Bandaríkjunum
I huust fara þar fram þingkosiiiiigar og' má
segja, að kosningabarsíttaii sé |segar hafin.
Horfur eru á því, að árið 1950
geti orðið tíðindasamt í stjórnmála
lifi Bandaríkjanna. í nóvember-
mánuði næstkomandi eiga að fara
fram kosningar til fulltrúadeildar
þingsins og á þriðjungi öldunga-
deildarinnar. Úrslit þessara kosn-
inga geta ráðið mjög miklu um
stjórnmál Bandaríkjanna á næstu
árum.
Truman forseti hefir þegar mark
að þá stefnu, sem demokrataflokk-
urinn mun berjast fyrir í kosning-
unum. Hann mun biðja þjóðina
að auka svo meirihluta demokrata
í þinginu, að honum takist að koma
fram ýmsum þeim umbótamálum,
sem hann barðist fyrir í forseta-
kosningunum, en republikanar og
afturhaldssamari demokratar hafa
stöðvað til þessa. Meðal þessara
mála eru auknar almannatrygging
ar og löggjöf, sem tryggi fullt jafn-
ræði svertingja hvar sem er i
Bandarikjunum. Truman nýtur nú
svo sterkrar aðstöðu í demokrata-
flokknum, að meginhluti hans mun
fylkja sér um þessa svonefndu
„Fair Deal“ stefnu hans.
Línurnar skýrast.
Republikanir virðast hinsvegar
enn í vafa um, hvernig þeir eigi að
haga stefnu sinni. Það sjónarmið
virðist þó vera óðum að vinna á j
í flokknum, að hann eigi að taka
upp íhaldssama stefnu og berjast
hatramlega gegn framfarastefnu
Trumans. Á fundi, sem nokkrir for-
ustumenn hans héldu nýlega í Chi-
cago, virðist þetta sjónarmið hafa
orðið ofan á. Niðurstaða fundar-
manna þar varð sú, að flokkur-
inn hefði tapað á þvi undanfarið,
að hann hefði fylgt um of í slóð
demokrata og lofað flestu því sama
og þeir í stað þess að ráðast á
stefnu þeirra. Nú yrði að breyta
um og sýna fram á, að stefna
demokrata leiddi raunverulega til
þjóðnýtingar og Truman væri frá
því sjónarmiði hættulegri maður
en Roosevelt var. Roosevelt hefði
látið sér nægja að tala um það,
sem Truman ætlaði nú að fram-
kvæma. Fyrir republikana væri því
um að gera að skýra fyrir þjóð-
inni þá hættu, sem stafaði af fyr-
irætlunum Trumans og fá hana
til að snúast gegn þeim.
Fari svo, eins og nú horfir, verða
línurnar í stjórnmálabaráttu Banda
ríkjanna óvenjulega skýrar í kosn-
ingunum i haust. Annarsvegar verð
ur framfarastefna Trumans, en
hinsvegar íhaldsstefnan, sem repu-
blikanir munu fylkja sér um.
Vafalaust mun það hafa veru-
leg áhrif á afstöðu manna í kosn-
ingunum hvernig störfin ganga á
því þingi, sem nú er að hefjast.
Það myndi t. d. þyngja Truman
róðurinn, ef hann þyrfti að fara
fram á skattahækkun við þingið.
Kosningabaráttan í Ohio.
Það mun verða í Ohiofylki, sem
sögulegasta viðureign kosningabar-
áttunnar verður háð. Þar sækir
Robert Taft um endurkjör sem
öldungadeildarmaður, en hann
hefir verið aðalleiðtogi íhaldsarms
republikanaflokksins um nokkurra
ára skeið og átti frumkvæðið að
setningu hinnar óvinsælu vinnu-
löggjafar, sem verkalýðssamtökin
berjast mest á móti. Takist honum
að ná endurkosningu, er hann af
mörgum talinn liklegasta forseta- !
efni republikana í kosningunum
1952, en að öðrum kosti er pólitísk 1
saga hans talin búin. Óvenjulegt
kapp mun því verða í þessari kosn
ingu. j
Ýmsir telja það liklegt til að
styrkja aðstöðu Tafts, að demo-
kratar eru ósammála um frambjóð
anda gegn honum. Verkamenn
vilja helzt Murray Lincoln,1
sem stjórnar samvinnusamtökum
bænda í fylkinu, en hann hefir ver j
ið republikani til skamms tíma. I
Flokkssamtök demokrata vilja helzt j
Joe Ferguson ríkisendurskoðanda.
Samstaða svartasta aftur-
haldsins og kommúnista.
Vel má vera, að það styrki Taft
eitthvað í þessum kosningum, að
hann nýtur ekki aðeins stuðnings
ihaldsmanna, heldur einnig komm-
únista og fylgismanna Wallace.
Þetta stafar af því, að hann er
einangrunarsinni í alþjóðamálum.
Yfirleitt virðast leiðir svartasta
afturhaldsins og kommúnista nú
fara saman í Bandaríkjúnum í af-
stöðunni til utanríkismála. Auð-
valdið telur, að hægt væri að lækka
skatta, ef Marshallhjálpinni væri
hætt og Atlantshafsbandalagið
gert óvirkt. Kommúnistar vilja
hinsvegar stuðla að þessu, því að
þeir telja það henta áformum
Rússa.
Meðal almennings í Bandaríkj-
unum virðist einangrunarstefnan
hinsvegar ekki hafa mikið fylgi,
a.m.k. ekki eins og sakir standa.
Þjóðinni er það í fersku minni,
að einangrunarstefnan, sem fylgt
var á árunum 1920—39, reyndist
henni dýrkeypt. Meðan ástæður
eru óbreyttar í alþjóöamálunum,
munu Bandaríkin því vart hverfa
að einangrunarstefnunni aftur. En
glöggt er, að það er óttinn við yf-
irgang Rússa, sem veldur mestu
um það, að einangrunarstefnan hef
ir beðið ósigur í Bandaríkjunum.
Þetta mátti sjá á fyrirsögnum
ýmsra amerískra blaða í sambandi
við sjötugsafmæli Stalins. Greinar
um hann voru þá birtar undir fyr-
irsögnum eins og þessum: Maður-
inn, tem kvað niður einangrunar-
stefnu Bandaríkjanna, Hinn raun-
verulegi brautryðjandi Atlantshafs
bandalagsins, Bezti vinur vopna-
framleiðendanna.
Kosningaþátttakan.
Eins og málin horfa nú, virð-
ist_ þvi, að utanríkismálin muni
ekki dragast verulega inn í kosn-
ingabaráttuna í Bandarkjunum á
næsta hausti. Hún verður fyrst og
fremst háð um innanlandsmálin og
menn skiptast í fylkingar eftir
því, hvort þeir eru með eða móti
stefnu Trumans.
Eitt af þvi, sem getur ráðið tals-
verðu um úrslit kosninganna, er
þátttakan í þeim. Hún var ekki í
seinustu forsetakosningum nema
um 50%, Republikanir telja sig
hafa átt meira fylgi meðal þeirra,
sem heima sátu, og ætla nú að
hefjast handa um að skipuleggja
sem mesta kosningaþátttöku. Hing
(Framh. á 6. síSu.)
fram einstaklingsrekstur ef
allt er með felldu.
Þó vilja Framsóknarmenn
ekki þvinga neina til að
skipta við kaupfélög eða vera
í samvinnufélagi. Þar á að
byggja allt samstarf á þeim
trúnaði og trausti, sem frjálst
og óþvingað val neytendanna
skapar- Með þvi móti mun
lausn verzlunarmálanna
verða hagkvæmust almenn-
ingi og réttlátust.
Baráttan um skipun verzl-
unarmálanna hefir nú verið
háð með svipuðu móti á
nokkrum síðustu þingum.
Bráðlega mun verða úr þvi
skorið, hvort við kosningarn-
ar i haust hefir skipast á
þann veg, að þingfylgi sé fyr
ir betri og frjálslegri hátt-
um, svo sem Framsóknar-
menn leggja til eða hvort
stefna valdboðs og binding-
ar á enn að ráða.
Þetta er einn þátturinn í
baráttu almennings við for-
réttindastéttirnar.
Það er barátta hins frjálsa
lýðræðis við öfl einokunar og
sérgróða. Og það er jafnframt
einn veigamesti þátturinn í
þeirri baráttu að draga úr
óþörfu okri og milliliðakostn
aði og skapa þannig gruntí-
völl að heilbrigðri lausn dýr-
tíðarmálanna.
Fyrirspurn til Við-
skiptanefndar
Jólin eru kölluð hátið
ljósanna, en þó verða ýmsir
að búa við dauf ljós hér í
bænum um jólin að þessu
sinni. Ástæðan var samt ekki
sú, að rafmagn þryti, heldur
hitt, að ljósaperur voru ekki
fáanlegar nema með höppum
og glöppum í búðunum.
En það gerðist svo rétt
fyrir jólin, að nóg \irtist
í búðunum af jólátrésper-
um. Framboðið á þeim mun
jafnvel hafa verið meira
en eftirspurnin.
Hér skal svo sem ekki am-
ast við því, að menn geti haft
ljósaskraut á jólatrjám sín-
um. En þegar um það tvennt
er að ræða að láta verða hörg
ul á venjulegum ljósaperum
eða jólatrésperum, þá munu
flestir hyggnir og sanngjarn-
ir menn kjósa heldur síðari
kostinn.
Fyrir því beini ég hér fyrir-
spurnum til viðskiptanefnd-
ar: Leyfði hún innflutning á
jólatrésperum, þótt vitanlegt
væri að ihnflutningur væri
oflítill á venjulegum ljósaper
um? Eða brást einhver inn-
flytjandinn tiltrú nefndarinn
ar og flutti inn jólatrésperur
í staö venjulegra Ijósapera,
því að honum fannst sá inn-
flutningur arðvænlegri? Og
sé svo, verður þá komið fram
refsingu á hendur þeim að-
ila?
Þess er óskað, að viðskipta
neínd upplýsi þetta.
Spyr sá, sem ekki veit.
« Ótti íhaldsblaðanna
við áramótagrein ina
Blöðum Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýðuflokksins er að
vonum mjög illa við áramóta
grein Hermanns Jónassonar
Þar sannast enn á ný hið forn
kveðna, að sannleikanum ev
hver sárreiðastur.
Alþýðublaðinu er mjög illa
við það, að H. J. skuli leiða
í Ijós hina nánu samvinnu
sem hefir verið og er milíi
Sjálfstæðisflokksins og AÍ-
þýðuflokksins. Það veit, að
ekki er hægt að hnekkja þess
ari staðreynd og reynir þáð
heldur ekki í stað þess ræðst
það með offorsi gegn H. J
og ásakar hann hann fyrii
eftirgangsmuni við íhaldið.
Jafn klaufalegri vörn er ó-
þarft að svara, því að stjórn
málabarátta H. J. og ofsókn-,
ir afturhaldsins gegn honúni
hnekkja slíku slúðri meira er>
fullkomlega.
Alþýðublaðið hefir því ckk-
ert annað áunnið með þessu
en að auglýsa það enn betur
en áður, að það hefir engár
afsakanir fyrir þjónustu
flokks þess við íhaldið.
Mbl. leitast við að vera klók
ara en Alþýðublaðið og reýh-
ir að leyna gremjunni yfii
því, hve H. J. fletti rækilega
ofan af þeim starfsháttum
Sjálfstæðisflokksins, er leitv
hafa til þess, sem nú er örðv
ið. Það er nógu klókt tU- aö
minnast ekki á þetta. f stað-
inn reynir það að snúa út úi
ummælum H. J. og segir, að
það sé aðalkjarninn í grein
hans, að Framsóknarflokkur-
inn, Albýðuflokkurinn og
Sósíalistaflokkurinn eigi ai'
vinna saman.
Það rétta er, að H- J. sagði,
að samkvæmt stefnuyfirlýs-
ingum þessara flokka virtisi
slík samvinna eðlilegust, eu
síðan leiddi hann augljós og
óvéfengjanleg rök að því, að
hvorki Alþýðuflokkurinn eða
Sósíalistaflokkurinn ynnu
samkvæmt stefnuyfirlýsing-
um sínum, þar sem Sósíalista
flokkurinn hefði hjartað : í
Moskvu. en Alþýðuflokkurinr.
hjá íhaldinu. Eins og stæði,
j væri hér því raunverulega
j ensrinn verkalýðsflokkur til.
; Með því væri grunninum
I kippt undan svokölluftu
| vinstra samstarfi í bili, þai'
I sem ekki væri til neinn raun
I verulegur samningsaðili fyrít
: verkalvðinn. Eitt af þrennu
yrði því að ske, ef vinstra
. samstarf ætti að komast á.
I Alþýðuflokkurinn yrði að yi-
irgefa íhaldið eða Sósialista-
flokkur. Þá fyrst, þegar til
rísa byrfti upp nýr verkalýðs
flokkurinn. Þá fyrst, þegar t.n
væri verkalýðsflokkur, óháð-
ur Moskvu og íhaldinu, yrði
raunhæfu og heilbrigðu
vinstra samstarfi komið á.
j Öllu þessu stingur Mbl. unð
an. Það stingur því líka
undan, að H. J. sagði, að það
væri von ýmsra, að Sjálfstæð
isflokkurinn sæi nú loks aö
sér og féllist á þær fórnir'fyi
ir hönd auðstéttarinnar, sen.
nauðsynlegar væru til ae
tryggja framgang viðreisnar-
innar. Ef Sjálfstæðisflokkui
inn betrumbættist þannig,
væri hugsanlegt, að liægi
væri að eiga við hann heú
brigt og þjóðhollt samsia.i
En Mbl. viröist ekki haía
mikla trú á slíkri hugarfars-
breytingu hjá Sjálfstæðis-
flokknum, því að það læzt
ekki sjá þessi ummæH H. J
X+1